«مشهد بعد از تهران پرجمعيت ترين شهر كشور است كه علاوه بر جمعيت ۵/۲ميليون نفري، غريب به ۲۰ ميليون مسافر، سالانه به اين شهر مسافرت مي كنند.مشهد موقعيت خاصي از نظر گردشگري و زيارتي دارد و همچنين از نظر تاريخي، سياسي و اقليمي از ويژگي هاي مهمي برخوردار است.» اين جملاتي است كه مهندس سيد هاشم بني هاشمي، شهردار مشهد در صحبت هاي كوتاهش كه با وجود درخواست ما بايد مفصل تر برگزار مي شد، گفت.
به نظر او مشهد هم مانند اصفهان، تبريز، شيراز و... از ويژگي هاي خاصي برخوردار است كه كاملاً متفاوت از ساير كلانشهرهاست و به همين دليل روي قابليت هاي اين شهر به طور خاص بايد تكيه كرد. در كنار اين موضوعات، از نظر موقعيت مرزي، مشهد به عنوان مركز استان خراسان رضوي و مركزيت مهم مبادلات تجاري با آسياي ميانه در شرق كشور و خط ارتباطي شرق به غرب از طريق اين شهر داراي اهميت است. به همين دليل راه آهن سرخس، مشهد، بافق، بندرعباس مسير مهم ترانزيتي در شرق كشور و آسياي ميانه است كه مركز آن در مشهد قرار دارد.
اين گفت وگو حاصل سي دقيقه مصاحبه حضوري با شهردار است، و با وجود هماهنگي هاي پيش از سفر، پاسخ مابقي سؤالات به صورت مكتوب از شهرداري به روزنامه فرستاده شد.
* برنامه ريزي هاي صورت گرفته از سوي شهرداري براي توسعه خدمات شهري چه بوده است؟
- در مشهد اگر براي توسعه اين شهر برنامه ريزي مي كنيم با توجه به اين قابليت هاست. بر اساس همين، چشم انداز ۲۰ ساله شهر را تهيه كرديم كه مبتني بر چشم انداز ۲۰ ساله نظام است و محورهايي كه براي توسعه اين شهر مدنظر قرار گرفته بر اساس مسائل فرهنگي، گردشگري و موقعيت فناوري برتر در رابطه با موضوع صنعت و تقويت مسائل فرهنگي در ارتباط با مسائل علمي در شرق كشور فراهم شده است.
* ابزارهاي در اختيار براي بهتر انجام شدن اين موضوع چيست؟
- براي اين كه بتوانيم وضع موجود را خوب اداره كنيم، توانستيم مشاركت و حضور مردم را در پروژه هاي شهري و همچنين همكاري هاي محلي در بخش هاي مختلف ساماندهي كنيم. به عنوان نمونه مي توانيم بگوييم در مقايسه با ساير شهرها، مشهد بهترين مشاركت را در زمينه بازيافت از طرف مردم داشته است.
* اين مشاركت به چه صورت بوده است؟
- مردم با تفكيك زباله خشك و تر از مبدأ توانسته اند نقش بسيار خوبي در كاهش بازيافت زباله داشته باشند، علاوه بر اين توسعه كارخانه كمپوست براي بازيافت كاغذ و پت نيز از مراحل خوبي است. در بازديد از شهر كاملاً متوجه مي شويد كه همكاري خوب مردم در اين زمينه توانسته مشهد را به يك شهر تميز تبديل كند. در شهر بزرگي مانند مشهد كه حجم زيادي زائر دارد سازماندهي مناسبي براي جمع آوري زباله صورت گرفته است. البته ما هنوز بايد قدم هاي مثبت ديگري را برداريم، اما در مقايسه با ساير كلانشهرها، مي توان گفت مشاركت و سازماندهي مناسبي را براي زيبا و تميز نگه داشتن شهر داشتيم.
* مشهد يكي از كلانشهرهايي است كه با ورود به خيابان هاي آن ممكن است با ترافيك شديدي روبه رو شويد، به خصوص در هسته مركزي، كمي در مورد پروژه هاي شهرداري براي رفع ترافيك توضيح دهيد.
- در زمينه ترافيك، شهر مشهد داراي سازه ها و ساختارهاي خاص خود بوده است. پل هايي كه در اين شهر ساخته شده، تقاطع هاي غيرهمسطح زيرگذرها و روگذرها و... از گذشته تا به حال احداث اين سازه ها و پل ها توانسته به كمك ترافيك شهر بيايد. در حال حاضر براي سفر از يك نقطه شهر به نقطه ديگر حداكثر زماني كه با ماشين شخصي طي مي كنيد، كمتر از يك ساعت است، البته مشهد مشكلات و گره هاي ترافيكي دارد، اما در عين حال به اين صورت نيست كه زمان هاي بسيار طولاني در ترافيك سپري كنيم.
* برنامه هاي شهرداري براي رفع اين ترافيك چيست؟
- احداث چهار خط قطار شهري يا همان مترو يكي از برنامه هاي ويژه براي كاهش بار ترافيكي شهر است كه در نظر داريم هرچه سريع تر اجرايي كنيم. ۸۵ درصد از پروژه خط يك مترو انجام شده است و منتظر واگن هاي مترو هستيم كه بايد خريداري شود. احداث خط ۲ ، ۳ و ۴ كه بر اساس طرح جامع ترافيك تصويب شده است، در روند تهيه اسناد مناقصه است كه با برگزاري اين مناقصه خطوط بعدي را پس از راه افتادن خط ،۱ احداث خواهيم كرد. علاوه بر خطوط قطار شهري، خطوط ويژه اتوبوسراني و تقويت خط اتوبوسراني را در برنامه كاري خود قرار داديم. در حال حاضر به دنبال نوسازي ناوگان اتوبوس هايي هستيم كه در سطح شهر در حال حركت هستند، البته به خاطر كم سن بودن اتوبوس ها، تعداد دستگاه اتوبوس هايي كه بايد از رده خارج شوند، بسيار كم است و با خروج آنها به استانداردهاي بين المللي در ناوگان اتوبوسراني نزديك مي شويم.
* گويا خط ويژه اتوبوس يك بار در مشهد راه اندازي شد، اما متوقف شد دليل اين موضوع چيست؟
- مشهد تا به حال تجربه استفاده از خط ويژه اتوبوس را نداشته، اما جزو برنامه هاي شهرداري مشهد است. زمزمه هاي ايجاد خط ويژه در مشهد يك بار به گوش رسيد كه به دليل مشكلاتي كه با راهنمايي و رانندگي داشته ايم، نتوانسته ايم اجرا كنيم. در حقيقت راهنمايي و رانندگي بايد بتواند با مديريت قوي تري برنامه ريزي كند. البته در حال حاضر ما تقويت خطوط اتوبوسراني حرم مطهر را در دستور كار قرار داده ايم، با احداث پارك سواري در ميدان شهدا، تمهيداتي فراهم شده تا مردم ماشين خود را در پاركينگ رايگان پارك كنند و از خط ويژه اي كه به سمت حرم مطهر حركت مي كند، استفاده كنند كه اين موضوع باعث شده تا ترافيك اطراف حرم كاهش پيدا كند.
* اجراي محدوديت تردد و طرح ترافيك نيز براي حل معضل ترافيك مشهد پيش بيني شده است؟
- طرح ترافيك هنوز به اجرا درنيامده است. در حال حاضر مطالعات آن انجام شده است، اما هنوز به مرحله اجرا درنيامده است و زمان مشخصي براي اين موضوع نمي توانيم بگوييم.
* با توجه به اين كه شهر مشهد حجم قابل توجهي مسافر دارد و به عنوان يك شهر مسافرپذير شناخته شده، تمهيدات شهرداري براي توسعه فضاي تفريحي و فضاي سبز شهر چيست؟
- در چند سال گذشته توانستيم تعداد قابل توجهي پارك احداث كنيم؛ از پارك هاي محلي گرفته تا پارك هاي بزرگي مانند سوران كه كمربند فضاي سبز مشهد را شكل مي دهد. پارك ۴۰۰ هكتاري چشم انداز حرم و بوستان طبيعي هفت حوض كه بيش از ۵ هزار هكتار مساحت آن است كه منطقه جالبي از نظر كوهنوردي است و موقعيت هاي جديد تفريحي شهر مشهد را تشكيل مي دهند نيز جزو طرح هايي بوده كه با اين هدف احداث شده است.
* مشهد براي جابه جايي مسافران با كمبود تاكسي يا اتوبوس روبه رو نيست، اما حجم زياد اين وسايل نقليه نوعي ترافيك كاذب را در شهر ايجاد كرده است. در عين حال مترو در اين زمينه مي تواند بسيار راهگشا باشد، راه حل شما براي راه اندازي سريع تر مترو چيست؟
- بعضي از پروژه ها از حالت محلي خارج و به صورت يك پروژه ملي است، مانند سدها و نيروگاه ها. خطوط مترو و قطار شهري نيز جزو همين پروژه هاي ملي است كه به دليل اين كه ساخت آن سابقه طولاني در كشور نداشته و تهران به عنوان اولين شهري كه اين كار را شروع كرد با مشكلات بسيار زيادي روبه رو بود، قاعدتاً مشكلات خاص خود را از نظر احداث و تهيه و ساخت واگن ها داشته است. مشهد بعد از تهران وارد اجراي خط ريلي شده و در حال حاضر از نظر سيبل احداث تونل، ريل گذاري و ساخت ايستگاه ها و مسائل فني و برقي و امكانات و تجهيزات جانبي پيشرفت خوبي داشته ايم.
* طبق گفته وزارت كشور، خريد واگن از طريق فاينانس به عهده اين وزارتخانه است، مشكلي كه مشهد با آن روبه رو است؟
- با توجه به اين كه اختيارات ساخت تونل و ريل محلي بوده، ما سعي كرديم اين كار را با كيفيت بسيار بالا پيش ببريم، اما خريد واگن از اختيارات وزارت صنايع و وزارت كشور است و به دليل اين كه خريد واگن از طريق مناقصه انجام مي شود و در اين مناقصه وزارتخانه ها با مشكلاتي روبه رو بوده اند، واگن ها هنوز در اختيار ما قرار نگرفته است و راه اندازي مترو بلاتكليف مانده است.
* افزايش اختيارات استاني راه حلي پيش روي شما قرار نداده است؟
- با وجود اين كه اخيراً هم اختيارات استاني افزايش يافته است و اين اختيار به استاندار داده شده است، هنوز راه اندازي مترو به صورتي كه نتيجه بخش باشد، عملياتي نشده است. البته در فرايند تصميم گيري ها و مذاكرات با كشورهاي خارجي عملياتي شده است، اما اين كه به نتيجه تهيه واگن برسيم نيازمند زمان است.البته نبايد از خاطر برد كه يكي از فرصت هايي كه در شرايط كنوني، دولت و مجلس فراهم كرده تبصره ۱۳ است كه رقم بسيار قابل توجهي را براي تقويت حمل و نقل عمومي براي كشور گذاشته و اگر اين اختيارات باز هم در دولت متمركز نشود به شهرداري ها كه قابليت و توان انجام اين كار را دارند تنفيذ شود و متمركز در دولت نماند، مفيد فايده است؛ به خصوص اختيارات هزينه و تصميم گيري كه در تبصره ۱۳ وجود دارد، كاملاً متمركز نباشد،  مشهد آمادگي دارد در جهت جذب اين اعتبارات چه براي خط ۱ قطار شهري، چه براي تقويت اتوبوسراني و چه براي خطوط بعدي قطار شهري وارد عمل شود.
* مهاجرت به مشهد، گسترش اين شهر را به دنبال داشته و در نتيجه اتفاقي مانند ساخت و ساز خارج از حريم در اين شهر اتفاق افتاده است، براي اين موضوع چه كرده ايد؟
- مشهد مانند بسياري از شهرهاي مراكز استان ها، مهاجرپذير است، بعضي از اين مهاجرت ها در حاشيه شهر متمركز شده است و در حال حاضر شهر مشهد نزديك به ۷۰۰ هزار نفر حاشيه نشين دارد، البته نه به عنوان حاشيه هايي كه شكل حلبي آباد باشد، بلكه اسكان ضعيف تري است كه اتفاق افتاده. ساماندهي حاشيه نشيني از برنامه هاي مديريت شهري بوده، در حالي كه اختيارات كافي براي ورود به اين بحث نداشتيم، اين موضوع از اختيار فرمانداري و ساير دستگاه هاست. براي حل اين معضل راه هاي مختلفي را دنبال كرده ايم كه يكي از اين راه ها، مديريت زمين و ساخت مسكن ارزان قيمت است.
از آنجايي كه اكثر افرادي كه در حاشيه ها متمركز مي شوند با مشكل هزينه خريد مسكن روبه رو هستند، شهرداري از طريق فراهم كردن مسكن ارزان قيمت، مي تواند مردم را به جاي خريد زمين به سمت خريد مسكن هدايت كند و مشكل حاشيه نشيني را كاهش دهيم.
* با وجود اين كه مشهد داراي حجم انبوهي مسافر است، تعداد تابلوهاي راهنما براي مسافران در اين شهر بسيار پايين است، دليل اين موضوع چيست؟
- امسال تابلوهاي بزرگي در راه هاي اصلي نصب شده و در اين زمينه نصب تابلوهاي سال گذشته و امسال چشمگير بوده است، ولي طبيعي است كه زائران و مسافراني كه به شهر مراجعه مي كنند به لحاظ ناآشنايي با خيابان ها دچار مشكل مي شوند و ما معتقديم كه اين تابلوها به هر ميزان كه لازم باشد بايد افزايش يابد تا مشكلات شهروندان و زائران در اين باره رفع گردد و ما اين موضوع را با شدت بيشتري دنبال مي كنيم و تا هر ميزان كه لازم باشد تابلو در معابر نصب خواهد شد.
* توجه به شهر مشهد با توجه به اهميت موقعيت مرزي و زيارتي چطور بوده است؟
- به خاطر حضور زوار در مشهد، سازمان هاي مختلفي كسب درآمد مي كنند و ماليات و عوارضي نيز از اين حيث نصيب سازمان هاي مختلف و دستگاه هاي اجرايي مي شود كه يك جهت آن پرداخت ماليات است كه سازمان ها و موسسات خصوصي بابت پذيرايي از زوار به دولت و خزانه مي پردازند، ولي سهمي به شهرداري تعلق نمي گيرد كه ما معتقديم اين امر يك نوع خسارت به شهرداري مشهد است و اين واقعيتي است كه وجود دارد و اين شهر بايد بتواند خدمات فراملي را نيز به همين زائران كه منافع حضور آنان مال ديگران است ارائه دهد و با اين وجود به مسائل شهري مشهد با ديد ملي نگاه نمي شود، بنابراين اين كه رديف هاي خاصي از بودجه هاي دولتي به مشهد اختصاص يابد از ضروريات است.

گروه شهري-مشهد يكي از مهمترين كلانشهرهاي كشور است، با جمعيت ۵/۲ميليوني و ۷۰۰هزار نفر حاشيه نشين و غريب به ۲۰ميليون زائر كه در طول سال مي آيند و مي روند. اين اعداد و ارقام را كه مي گذاري كنار و از بالاي نزديك ترين پل هوايي- كه ابتداي خياباني است كه به شهرداري منتهي مي شود- نگاهي به شهر مي اندازي، حجم شلوغي چندبرابرشده ظهر تابستان، بيشتر به چشم مي آيد و مي فهمي عجله شهرداري براي رسيدن به كارها براي چه بوده است.
مسايل مختلف پيش روي مشهد، از آن بالا بيشتر به چشم مي آيد؛ خدمات شهري، فضاي سبز و محيط زيست، ترافيك و حاشيه نشيني كه با وجود فعاليت مداوم شهرداري، آثار آن هنوز در شهر ديده مي شود.
طي كردن فاصله هتل تا شهرداري، يك ساعت و۲۰ دقيقه طول مي كشد. وضعيت خيابان ها، ترافيك  تهران را به ياد مي آورد. در خيابان هاي اطراف حرم كه قدم مي زني، چشمت به بافت هاي فرسوده اي مي افتد كه در زندگي شهري مشهدي ها پيچ و تاب مي خورد و شكل و شمايل مشكلاتي را رقم مي زند كه زمان عبور مسافران و توريست ها در خيابان هاي پامنار و كوچه مروي و بازار بزرگ تهران، سد راه آنهاست.
در مشهد از طرح مكانيزه جمع آوري زباله خبري نيست. با اين وجود، شهر به نسبت جمعيت در رفت و آمد، تميزتر از آن چيزي است كه فكرش را بكني؛ هرچند هر از گاهي در عبور از مقابل اغذيه فروشي ها و فست فودها، پايت به كيسه زباله هاي انباشته شده مي خورد كه ضرورت اين طرح ها را در اين شهر ضروري مي كند.
اما شهرداري مشهد موفقيتي دارد كه مي تواند به آن ببالد. سوار تاكسي كه مي شوي دست راننده به سمت دكمه اي مي رود. از صفر شروع مي كند و تا به مقصد برسي، تا قران آخر را محاسبه مي كند؛ با تاكسيمترهايي كه در تهران، دكور تاكسي ها به شمار مي رود.
«خوشبختانه اين برنامه در مشهد اجرا مي شود؛ به ويژه در خطوط ويژه. در مجموع، اكثر رانندگان تاكسي خود را موظف به رعايت اين وظايف مي دانند.»؛ اينها جملاتي است كه شهردار با افتخار آن را به زبان مي آورد. شايد اگر موضوع تاكسيمترها را با ساير شهرها مقايسه كنيم، مي بينيم در مشهد به اين مسأله دقت مي شود و اين موضوعي لازم و مؤثر براي رعايت حقوق مسافران و زائران است. در مشهد اگر ديديد كرايه مسيري ۷۵تومان شد، اصلا تعجب نكنيد و منتظر بمانيد تا راننده ۲۵تومان باقيمانده را به شما برگرداند.
پيش از اين شهر تبريز را شهر زيرگذرها و روگذرها معرفي كرده بوديم،اما زيرگذرهايي را هم كه در بيشتر بزرگراه ها و اتوبان هاي مشهد است، نمي توان ناديده گرفت. گسترش زنجيره اي آنها در اين شهر تا آنجا پيش رفته است كه سرتاسر خيابان هاي منتهي به حرم حضرت رضا(ع) در بسياري از مناطق به زيرگذر هدايت مي شود و اين شهر بيش از هر كلانشهر ديگري، از زيرگذرها و روگذرها در حل ترافيك استفاده كرده است.

گروه شهري- مساحت شهر مشهد در حدود ۲۳هزار هكتار است و شهرداري مشهد كمربند فضاي سبز اين شهر را بيش از ۵هزار هكتار پيش بيني كرده است، با اين وجود هسته مركزي و بافت هاي فرسوده اين شهر با فقر شديد فضاي سبز روبه رو است، هزينه بالاي تملك زمين و نبود زمين مناسب مشكل توسعه فضاي سبز را در هسته  مركزي و بافت هاي فرسوده شهري مضاعف كرده است. براساس داده هاي آماري ۹/۰ متر مربع فضاي سبز در هسته مركزي شهر به ويژه اطراف حرم رضوي به طور سرانه وجود دارد كه متناسب با نياز زائران و شهروندان نيست. كمبود آب، جانمايي نامناسب، فاصله منابع آبي تا فضاي سبز، هدر رفت آب و افزايش هزينه هاي انتقال از جمله مشكلات فراروي فضاي سبز مشهد است و در حال حاضر گستره فضاي سبز مشهد ۱۹۰۰ هكتار است.
افزايش ۴۰ درصدي توليد زباله
حجم زباله هاي توليدي روزانه ساكنان كلان شهر مشهد در مقايسه با دهه گذشته، ۴۰درصد رشد نشان مي دهد، اين نكته را نمي توان در آمارهاي ارايه شده از مشهد ناديده گرفت. ميزان زباله توليدي شهروندان مشهد در ۱۰ سال گذشته، روزانه ۹۰۰ تن بود كه هم اينك به ۱۵۰۰ تن رسيده است. تغيير الگوي مصرف، تغيير شكل عرضه مواد غذايي، رواج استفاده از كالاهاي غير استاندارد و كم كيفيت و نيز افزايش جمعيت از جمله اين دلايل است. در عين حال نيمي از زباله هاي توليدي شهروندان اين كلان شهر را ظروف يك بار مصرف و قابل بازيافت تشكيل مي دهد. تهيه ارزاق و مايحتاج مرغوب و استفاده از كالاهايي كه نياز كمتري به بسته بندي دارند. افزايش دوام محصولات توليدي توسط شركت ها و توليد كنندگان از جمله راهكارهايي است كه به كاهش توليد زباله كمك مي كند. هم اينك ۳ ميليون نفر جمعيت شهري مشهد به طور متوسط هر كدام ۲كيلوگرم زباله توليد مي كنند.
۵۰ دستگاه سقاخانه
در فصل تابستان و به منظور رفاه حال زائرين و شهروندان، شهرداري اقدام به احداث، نصب و راه اندازي ۵۰ دستگاه سقاخانه در معابر اصلي شهر كرد. مشهد به عنوان نخستين كلان شهر مذهبي جهان و به لحاظ همجواري با بارگاه شريف رضوي، حجم بالايي از مسافر و زائر را مي پذيرد به همين خاطر علاوه بر احداث ۵۰ باب سقاخانه، ۲۰۰ دستگاه آب سردكن استيل با مشاركت مردم و به ويژه حسينيه ها و مساجد نيز نصب شده است. سقاخانه ها با الهام از معماري سنتي ايران به شكل گنبدي طراحي شده كه علاوه بر سقف كه گنبد مسي است، سه وجه آن با كتيبه هاي سنگي و خط تركيبي عربي و برجسته  مزين به اسامي ائمه معصومين است كه براي ساخت هر باب سقاخانه ۲۰۰ميليون ريال اعتبار در نظر گرفته شده است.
۹۰۰ ميليون دلار فاينانس
هيأت دولت در نشست اخير خود در مشهد، ۹۰۰ميليون دلار اعتبار فاينانس به شهرداري مشهد اختصاص داد كه از اين اعتبار، ۳۰۰ميليون دلار براي بافت هاي فرسوده و بقيه براي قطار شهري و پروژه هاي ديگر مشهد هزينه خواهد شد. همچنين ۸۵ميليارد ريال به پروژه هاي شهري مشهد اختصاص يافته است.
اين نكته مي تواند دو موضوع را در مشهد حل كند، يكي قطار شهري است كه با وجود آمادگي طولاني مدت خط يك، هنوز راه اندازي و بهره برداري نشده است و ديگري وضعيت بافت هاي فرسوده و در عين حال ميراث فرهنگي مشهد است كه به دلايل مختلف به مخاطره افتاده است.