محمدرضا اسدزاده
مسئله مهم در انديشه سياسي امام(ره) اين بود كه حكومت اسلامي بر محور ولايت فقيه كه به منزله يك امر واجب و ضروري پذيرفته شده بود، باشد. اما نحوه تشكيل حكومت اسلامي و شكل آن به خواست و آراي مردم موكول شده بود. يعني امام(ره) بر اين نظر بود كه بايد نحوه تشكيل حكومت اسلامي را بعد از سرنگوني رژيم پهلوي به رأي گذاشت، نه اصل تشكيل حكومت اسلامي را. چنانكه اساساً اصل نهضت و قيام مردم به رهبري ايشان با هدف و بر مبناي تحقق اصول اسلامي آغاز شده بود.
اگرچه علت سفر امام(ره) به فرانسه و انتخاب اين كشور، كمتر مورد بررسي و تحقيق تاريخي قرار گرفته است و كمتر منبع مشروحي به اين موضوع و تأثيرات آن پرداخته است اما بررسي پيام ها و مصاحبه هاي امام در پاريس گوياي اين است كه تصميم ايشان براي اقامت در پاريس، كوتاه و موقتي بوده و همواره اشاره مي كرد كه مكان براي من مطرح نيست و تأكيد بر اين كه در اولين فرصت كه امكان فعاليت در يك كشور اسلامي داشته باشم به آنجا مي روم.
اما علت اصلي را در خفقان و بسته بودن فضاي سياسي عراق بايد جست كه امام آن را مستعمره شاه و آمريكا خطاب مي كند. امام، مهاجرت به فرانسه را سفر به كشوري مي دانست كه در آن آزادي عمل بيشتري براي فعاليت دارد و تأكيد مي كند كه اگر محدود بكنند، ما در فرانسه نمي مانيم و به جاي ديگري خواهيم رفت. لكن براي فرانسه، صورت خوشي نخواهد داشت. (3)
همچنين ايشان در سخنان خود در دهم مهرماه 58 اشاره مي كند كه اگرچه سفر به فرانسه از پيش برنامه ريزي نشده بود اما پاريس را از آن جهت انتخاب كرده كه مانند عراق وابسته به ايران و مستعمره ايران   نيست؛ چرا كه در آن دوره، دولت عراق از آمريكايي ها به شدت دستور مي گرفت و فضاي خفقان موجود در ايران، همچنان در عراق نيز حاكم بود. پس از سفر نيز اگرچه دولت فرانسه براي اقامت امام شرطي نكرد، اما در آغاز امام را در خصوص مصاحبه با رسانه ها محدود كرد، اما بعد اين محدوديت نيز برداشته شد و دولت فرانسه نخواست و نتوانست پاسخگوي محدوديت آزادي امام در افكار عمومي جهان باشد.
بيان ماهيت جمهوري اسلامي
شخصيت كاريزماتيك يك رهبر روحاني و سياسي، عملكرد او، سخنانش و نوع ديدگاه هايش براي خبرنگاران، محققان و حتي سياسيون غربي به شدت جذاب و جالب ارزيابي شده است. خصوصاً صبح ژانويه اي كه امام در شب ميلاد مسيح(ع)، دستور داده بود بين همسايه ها شيريني و هديه توزيع شود، موج مثبتي در ميان افكار عمومي فرانسه و بعد تمام اروپائيان ايجاد كرد و از فرداي آن روز گروه هاي مختلف رسانه هاي غربي براي شناخت بيشتر از اين شخصيت سياسي و افكارش به نوفلوشاتو مي آمدند. از سويي در كنار تمام ديدارها، مصاحبه ها، پيام ها و هدايت انقلاب و مبارزات مردمي در ايران، امام همچنان به ترسيم و تكميل انديشه حكومتي خود كه از سال ها پيش در نجف آغاز شده بود، تأكيد داشت.
با توجه به اين نكته كه بعد از تبعيد امام(ره) به خارج از كشور، رژيم پهلوي از شدت اعمال و اقدامات ضدديني و ملي خود نكاست و تلاش كرد تا هرچه بيشتر زمينه را براي به حاشيه راندن دين از متن جامعه و عملي كردن مسئله جدايي دين از سياست فراهم كند. به همين دليل امام از همان آغاز با اين كه در دوران تبعيد به سر مي برد، تلاش كرد، ضمن اذعان به پيوند عميق بين دين و سياست آن را دكترين قابل اجرا معرفي كند. حضور امام(ره) در يك كشور اروپايي بهترين فرصت براي تكميل اين دكترين و تبليغ آن از رسانه هاي غربي شد.
اين كه از تكميل انديشه و تغيير شيوه رژيم حكومتي امام در پاريس سخن مي رود، به دليل آن است كه بعضي تمايزهاي طرح حكومت اسلامي   با محوريت ولايت فقيه در نجف را با مواضع امام در طرح حكومتي با عنوان جمهوري اسلامي  در پاريس در تعارض مي دانند و همين امر را دستمايه بعضي چالش ها و تفسيرهاي غلط قرار مي دهند.
امام(ره) پيش از رفتن به فرانسه در مواضع خود از حكومت اسلامي و حاكميت ولايت فقيه بحث مي كرد اما درباره برقراري جمهوري اسلامي سخني به ميان نمي  آوردند، ولي بلافاصله بعد از استقرار در پاريس، امام در مصاحبه ها، اعلاميه ها و موضع گيري هاي انقلابي و سياسي خود، هدف اصلي نهضت اسلامي مردم ايران را ساقط كردن رژيم سلطنتي پهلوي و برقراري جمهوري اسلامي ذكر كرد.
امام در مصاحبه اي با راديو و تلويزيون اتريش در دهم آبان ماه 57 در پاسخ به سؤالي درباره تغيير و تحولات آينده ايران گفت: با قيام انقلابي ملت، شاه خواهد رفت و حكومت دموكراسي و جمهوري اسلامي برقرار مي شود. در اين جمهوري يك مجلس ملي، مركب از منتخبين واقعي مردم، امور مملكت را اداره خواهند كرد... با استقرار جمهوري اسلامي ساختمان واقعي و حقيقي كشور شروع خواهد شد. (4)
مسئله مهم در انديشه سياسي امام اين بود كه حكومت اسلامي بر محور ولايت فقيه كه به منزله يك امر واجب و ضروري پذيرفته شده بود، باشد. اما نحوه تشكيل حكومت اسلامي و شكل آن به خواست و آراي مردم موكول شده بود. يعني امام بر اين نظر بود كه بايد نحوه تشكيل حكومت اسلامي را بعد از سرنگوني رژيم پهلوي به رأي گذاشت، نه اصل تشكيل حكومت اسلامي را. چنانكه اساساً اصل نهضت و قيام مردم به رهبري ايشان با هدف و بر مبناي تحقق اصول اسلامي آغاز شده بود.
چنانكه امام (ره) در پاسخ به سؤال خبرنگاران در پاريس از خط مشي يك حكومت اسلامي گفت: حكومت اسلامي، حكومتي است بر پايه قوانين اسلامي. در حكومت اسلامي، استقلال كامل حفظ مي شود. ما خواستار جمهوري اسلامي هستيم. جمهوري، فرم و شكل حكومت را تشكيل مي دهد و اسلامي، يعني محتواي آن فرم كه قوانين الهي است. (5)
همچنين امام در يكي از مهم ترين پيام هاي خود در پاريس كه در آبان 57 به مناسبت كشتار مردم در دانشگاه تهران توسط نيروهاي نظامي در سالروز تبعيد امام صادر شد، صريحاً بيان مي كند:
هدف اسلامي ما برچيده شدن رژيم سلطنتي و سرنگوني سلطنت سلطه پهلوي است كه غيرقانوني و غيرشرعي بودن آن بر همه روشن است و خيانت و جنايت بي پايان آن روشن تر و ملت ايران با هر طرحي كه لازمه اش بقاي نظام شاهنشاهي و حفظ سلسله پهلوي است، مخالف است... نظام حكومتي ايران جمهوري اسلامي است كه حافظ استقلال و دموكراسي است و بر اساس موازين و قوانين اسلامي اعلام مي شود و ما اين پيشنهاد را در آتيه نزديك به آراي عمومي رسماً مراجعه مي كنيم... (6)
اين نگاه و بيان و انديشه امام در پاريس مهم ترين پرسش خبرنگاران و سياسيون بود كه ماهيت جمهوري اسلامي چيست؟ ايشان حتي بيان كرد كه امروز در جهان آن چيزي كه مقصود ما از جمهوري اسلامي است، ديده نمي شود و هيچ يك از خصوصيات اصولي جمهوري اسلامي در حكومت هاي عربستان يا جمهوري هاي مسلمان الجزيره و... وجود ندارد و اعلام كرد كه قرار است در ايران حكومتي مستقر شود كه اسلام تمام شئون حد و مرزهاي آن را تعيين و تعريف كند، در عين اين كه دقيقاً بايد به آراي عمومي در همه جا، احترام گذاشته شود.(7)
پايان سال هاي تبعيد
بالاخره مبارزات سال هاي تبعيد از 1343 تا 1356 با 85 روز زندگي رهبر بزرگ انقلاب اسلامي در فرانسه به پايان رسيد. 85 روزي كه گذشته از تهيه۴۵۰ مصاحبه و ديدار تلويزيوني با وي كه برابر روزي 5 مصاحبه بود، باعث تكثير انقلاب اسلامي در جهان غرب و انعكاس نظرات سياسي- اسلامي امام شد.
روزهايي كه قلب انقلاب مردمي ايران در نوفلوشاتو مي زد تا اين كه در روز 12 بهمن۵۷ به وطن بازگشت و سفر طولاني سال ها تبعيد به آغاز حضور در وطن و ادامه رهبري انقلاب اسلامي ايران انجاميد.

منابع و مآخذ:
۱ - پيام به ملت ايران- 14/7/57- صحيفه امام- جلد 3- صفحه 481 و 482
۲ - مجموعه زندگي امام با عنوان روح الله- ساخته شبكه العالم- CD پنجم
۳ - مصاحبه با روزنامه ديلي تلگراف- صحيفه امام- جلد 5- صفحه 179
۴ - صحيفه امام- جلد 4- صفحه 244
۵ - صحيفه امام- جلد 5- صفحه 398
۶ - صحيفه امام- جلد 4- صفحه 309 و۳۱۰
۷ - مصاحبه با روزنامه ايتاليايي پائزه سرا- 11/8/57- صحيفه امام جلد 4 صفحه 266
۸ - با استفاده از كتاب مواضع امام خميني- نوشته جعفر قلي پور- مركز اسناد انقلاب اسلامي

گروه سياسي- سفر طولاني تبعيد در حالي به ايستگاه سوم رسيد كه قيام عمومي مردم ايران به رهبري امام خميني(ره) گسترش چشمگير پيدا كرده بود. تعميق روابط امام و مردم به واسطه ارسال نوارها، اعلاميه ها و مواضع امام از نجف به ايران، رژيم را نگران و انقلاب روند تند و پرشتابي به خود گرفته بود. اين بود كه رژيم پهلوي تصميم گرفت امام را از عراق خارج كند. ابتدا امام عازم كويت شد، ولي دولت كويت ايشان را نپذيرفت و امام به طور ناگهاني تصميم گرفت تا با اولين هواپيماي فرانسه راهي پاريس شود.
سال 1978 ميلادي يكي از شهرهاي كوچك پاريس، پايتخت فرانسه، در زمان رياست جمهوري والري ژيسكاردستن كانون هدايت مهم ترين انقلاب جهان شده بود. امام نوفل لوشاتو را براي اقامت برگزيد. شهر كوچكي كه 25 كيلومتر از پاريس فاصله داشت. حضور امام در اين شهر، فضاي فرانسه و حتي كشورهاي ديگر اروپايي را تحت تأثير قرار داد. اگرچه امام در پيامي به هنگام حركت به طرف فرانسه خطاب به ملت ايران به مجبور بودن خود در ترك عراق و حركت به فرانسه اشاره كرده بود، اما عده اي در ايران به پخش شايعه و تخريب امام مي پرداختند كه چرا امام به اروپا رفته است. ايشان در پپام 14/7/57 به ملت ايران نوشت: اكنون كه من- به ناچار- بايد ترك جوار مولا امير المؤمنين- عليه السلام- را نمايم و در كشورهاي اسلامي دست خود را براي خدمت به شما ملت محروم كه مورد هجوم همه جانبه اجانب و وابستگان به آنان هستيد، باز نمي بينم و از ورود كويت با داشتن اجازه ممانعت نمودند، به سوي فرانسه پرواز مي كنم. پيش من مكان معيني، مطرح نيست، عمل به تكليف الهي مطرح است... (1)
امام همچنين در ديدار اعضاي دولت موقت، هدايت الهي در مبارزه و مهاجرت و تبعيد خود به فرانسه را مهم مي داند و مي گويد: ما هيچ بنا نداشتيم كه به پاريس برويم. مسائلي بود كه هيچ اراده ما در آن دخالت نداشت. هرچه بود از حالا و از اول هرچه هست با اراده خدا بود. من هيچ براي خودم و هيچ عملي كه براي خودم كرده باشم و چيزي براي خودم قائل باشم، نبوده است... هرچه هست از اوست. كارهايي مي شد كه ما اصلاً در ذهنمان نمي آمد اما مي شد، ولي مي ديديم كه نتيجه دارد... (2)
۲ ماه و 25 روز اقامت در ايستگاه سوم، مسير طولاني امام را با چشم اندازهاي جديدي روبه رو كرد. امام در مدتي كه در پاريس اقامت داشت، علاوه بر موضع گيري در مقابل اقدامات رژيم پهلوي براي جلوگيري از به ثمر رسيدن انقلاب اسلامي، تلاش وسيعي كرد تا ابعاد مختلف انقلاب اسلامي، اهداف، مباني و ويژگي هاي مبارزات ملت ايران را با استفاده از وسايل ارتباط جمعي و رسانه هاي گروهي جهان غرب و از طريق برگزاري مصاحبه هاي مختلف مطبوعاتي معرفي كند و اين را بايد مهم ترين تأثير حضور امام در فرانسه دانست.