عكس : گلناز بهشتي
اولين كنفرانس توسعه نظام اجرايي پروژه هاي شهري با همكاري مركز مطالعات تكنولوژي دانشگاه صنعتي شريف و با حمايت سازمان هاي وابسته به شهرداري تهران و اعضاء شوراي شهر تهران در ماه آينده برگزار مي شود. اين كنفرانس به بررسي راهكارها براي ساماندهي پروژه هاي مختلف شهري و ارائه نگاهي علمي به اين موضوع برگزار خواهد شد. گفت وگو با دبير اين كنفرانس، اهداف برگزاري آن را آشكار مي كند.
مرضيه سبزعليان
چرايي اين مسأله كه بسياري از پروژه هاي كلانشهرهاي ايران تأثير لازم را ندارند و گاه حتي موجب تخريب مي شوند و از طرفي در برخي موارد با نياز جامعه همسو نيستند را شايد بتوان در ماهيت شكل گيري پروژه هاي شهري جست وجو كرد كه از دل يك نظام سازنده و هدفمند بر نيامده و تعريف و اجرا نشده اند.
دكتر بهزادفرد -دبير علمي كنفرانس توسعه نظام اجرايي پروژه هاي شهري- با بيان اين كه نظام اجرايي پروژه هاي شهري فعلي در ايران يك روند مكانيكال را طي مي كند كه شامل مراحل تعريف، اجرا و نظارت پروژه مي شود و در عين حال از درون با موضوعات و مشكلات متعددي مواجه هستند، گفت: ما در حال حاضر نمي توانيم ادعا كنيم كه نظام اجرايي پروژه هاي شهري در ايران در يك سير توسعه متعالي و نظام مندپيش مي روند. بايد پذيرفت كه پروژه هاي ما يك مسير سازندگي را طي نمي كنند و معمولاً در زماني كه قرار است يك پروژه انجام شود، سازماندهي درستي صورت نمي گيرد. در چنين شرايطي كه يك پروژه به درستي تعريف نمي شود، مسير برنامه ريزي، مراحل طراحي، تحقق پذيري تأمين اعتبار لازم و همسوبودن با نياز جامعه درك نمي شود و همچنين پروژه ها در زمان اجرا به درستي نظارت و ارزيابي كيفي و كمي نمي شود. بسيار اتفاق افتاده است كه مديريت شهري با پروژه هاي شهري مواجه شود كه از لحاظ ماهيتي از دل يك نظام سازنده به نتيجه نرسيده اند.
از اين رو بسياري از پروژه ها اهداف توسعه اي را محقق نمي كند، چرا كه نظام اجرايي آنها همسويي با پارامترهاي سازندگي نداشته است و اين كنفرانس قرار است راهكارهايي را جست وجو كند تا بتواند اين نظام اجرايي نسبتاً به هم ريخته را به جايي برساند كه از اين پس پروژه هاي اجرايي بتوانند پيش تر از قبل با مفهوم توسعه همگام شوند و حتي هر پروژه منجر به توسعه بهينه شهر شود و به بيان ديگر اين كنفرانس ويژگي ها و تأثيرات مختلف پروژه هاي شهري را در سيستم شهرسازي ايران و به ويژه تهران به بحث مي گذارد.
بخشي نگري يا مديريت واحد شهري
هر موضوع يا كار عمراني و حتي گاهي غيرعمراني كه به صورت يك پكيج يا بسته مستقل در شهر انجام مي شود پروژه شهري نام دارد. اين پروژه ها بايد از دو ويژگي دروني و بيروني برخوردار باشند. ويژگي دروني به آن معنا كه مسير داخلي پروژه مانند طراحي، اجرا، نظارت و... سازنده باشد و نه تخريبي؛ در واقع يك پروژه بر مبناي نياز تعريف شود و نه براساس يك سري از روابط خاص. اما ويژگي بيرون پروژه به معني هماهنگي عوامل بيروني مانند ديگر نهادها، بخش ها و حتي مردم با پروژه است تا در چنين شرايطي، يك پروژه بتواند در نظام توسعه كل شهر مؤثر باشد.
اما دكتر بهزادفرد علاوه بر ضرورت تعريف و اجراي پروژه هاي سازنده با چنين ويژگي هاي خاص، به الزام مديريت واحد شهري اشاره مي كند و مي گويد: عدم موفقيت در توسعه نظام اجرايي پروژه هاي شهري در نبود يك مديريت واحد شهري نهفته است.در واقع در يك مديريت واحد شهري، نبايد پروژه فاضلاب، عبور پياده، ترافيك و... را جدا از يكديگر ديد و براي هر يك پروژه اي مستقل تعريف كرد، بلكه بايد همه اينها را داخل يك سيستم ديد كه اين سيستم مجموعه اي را تشكيل مي دهد كه يك سري عناصر مانند داشتن يك رويه واحد، مسئوليت پذيري واحد، مديريت واحد و فهم همگاني واحد از يك پروژه و انجام پروژه در يك سيستم واحد ايجاد كند كه اين عناصر، ارتباط متقابل با يكديگر دارند و در اين صورت است كه تمام پروژه ها مي توانند مسير سازندگي را طي كنند و زماني كه همه آنها يك مسير را طي مي كنند مديريت واحد شهري اتفاق مي افتد. مديريت واحد شهري مديريتي است كه مجموعه بخش ها اعم از اجزا، سياست گذاري و نظارت و هماهنگي نهادهاي مرتبط و... را در يك سامانه واحد با اهدافي واحد در بر مي گيرد و در اين ميان، سازوكارهاي به هم پيوسته واحدي آنها را هدايت مي كند.دكتر بهزاد فرد با بيان اين كه در ايران مديريت واحد شهري وجود ندارد و اجرا و طراحي و ديگر مراحل پروژه ها به بخش ها واگذار مي شود، گفت: ما براي گام نهادن در مسير توسعه پروژه هاي شهري، ناگزير هستيم از بخشي نگري بگذريم؛ هر چند نظام بخشي چندان مشكلي ندارد و در بسياري از كشورهاي اروپايي توانسته اند نظام  بخشي را درون زا تعريف كنند و ارتباط متقابل نهادها را با يكديگر ببينند، مسئوليت پذيري بايد داشته باشند و طرح را داخل يك فرآيند و سيستم ببينند و هر بخش به عنوان يك زيرسيستم عمل كرده و در نهايت، هر بخش خودش را به عنوان عنصري جدا و مستقل از يكديگر ندانسته است.
اما از آنجا كه نظام  بخشي ما در ايران درون زا تعريف نشده، در واقع اروپاييان وزارتخانه و فلان نهاد را داشته اند و ما عين همان را كپي برداري كرده ايم و آورده ايم، در ايران نتوانسته ايم آن ارتباط متقابل را ميان بخش ها ايجاد كنيم و در نتيجه اين فاصله، تمام بخش هاي ما در هنگام اجراي پروژه تنها دلمشغولي حفظ بخش و سازمان خودش را دارد. علاوه بر اين مسأله، در كشور ما تصور صحيحي در مورد مديريت واحد شهري وجود ندارد و اغلب افراد تصور مي كنند در مديريت واحد شهري، همه پروژه هاي شهري را بايد يك اداره، تشكيلات و سازمان نظير شهرداري در دست بگيرد.
و همين تصور موجب مخالفت عده اي از متوليان امور شهرسازي با بحث مديريت واحد شهري مي شود و آن دسته را نگران ازدست دادن حوزه قدرت و اختيار خود مي كند و به همين دليل آنها بيشتر تمايل به اجراي پروژه هاي بخشي دارند تا به اين وسيله ماهيت خودشان را حفظ كنند. از سوي ديگر چون نظام تشكيلاتي ما در كشور برون زاست و در مواردي قسمت هاي قابل توجهي از نوشته هاي موضوعي- موردي و خاص را از اروپا كپي برداري كرده ايم و تشكيلاتي را به وجود آورده ايم،برخي از اين سازمان ها نمي توانند اعضاي مختلف يك پروژه و جامعه را مرتبط كنند و در جامعه، غريبه هستند؛ درحالي كه هدف از تعريف مديريت واحد، چيز ديگري است و در فرآيند مديريت واحد مي توان چنان برنامه ريزي كرد كه همه واحدهاي مرتبط با موضوع، با نگاه يكپارچه، هدف گذاري واحد و استفاده از سازوكار واحد، به يك نتيجه اجرايي واحد و موفق برسند.
در پايان، دكتر بهزادفرد از برگزاري كنفرانس توسعه نظام اجراي پروژه هاي شهري به عنوان نخستين گام در جهت ايجاد يك مديريت واحد شهري ياد كرد و گفت: اين كنفرانس با حضور مديران برجسته شهري و كشوري، شهرداري هاي شهرهاي مختلف و چندين دانشگاه كشور برگزار مي شود كه همين تجمع اعضاء منتخب در حوزه علمي و شهرسازي مي تواند گام مؤثري در ايجاد مديريت واحد شهري باشد.وي همچنين هدف از برگزاري اين كنفرانس را بررسي محورهايي چون تعاملات بخش هاي سياست گذاري، كارفرمايي و اجرايي - ارتقاء ظرفيت هاي اجرايي طرح هاي اجرايي- اجراي طرح هاي توسعه شهري در تعامل با اجتماع و محيط زيست و سرمايه گذاري و تأمين منابع مالي و اعتباري در پروژه هاي شهري عنوان كرد و گفت: اين چهار محور اصلي به سه شكل سخنراني متخصصان، اراده و انجام يك پروژه به صورت كارگاهي(ورك شاپ) و معرفي و بررسي پروژه هاي موفق داخلي و خارجي مورد بحث و بررسي قرار مي گيرند.

گروه شهري- دوباره آن روزهاي بحراني تهران ظهور كرد. هواي اين شهر دوباره از حركت ايستاد و در روزهاي گذشته بيش از دو هزار نفر بر اثر آلودگي هوا به مراكز درماني رفتند. اگرچه اين شهر روزهاي زمستاني و بارندگي را از سر مي گذراند، اما آلودگي هوا در اوج است و تمام حرف هاي مختلف در باره استفاده از خودروهاي تك سرنشين و دعوت به استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي فراموش شده. اين كه سمينارها و كنفرانس ها و همايش مختلف در باره استفاده از سيستم حمل و نقل عمومي و اثرات آلودگي هاي ناشي از افزايش مصرف بنزين و آلودگي هوا، هيچ تأثيري به جا نگذاشت، چندان تعجب انگيز نيست.
تنها واقعيت اين است كه شهر اين روزها، چندان روزگار خوشي ندارد و آلودگي هوا درروزهاي گذشته بازهم نگراني هاي بسياري را برانگيخت. معلوم نيست كه چه زماني جلسات مختلف كارشناسان و مسئولان به بار مي نشيند و بالاخره در پس تمام اين اظهارنظرها و ارايه آمار، حمل و نقل عمومي سامان مي يابد و تهران نفسي راحت مي كشد.
تردد روزانه 5/2 ميليون خودرو در سطح شهر، تهران را به شهري نفرين شده تبديل كرده و زندگي شهروندان در آن را با مشكلات و معضلات گوناگون مواجه كرده است. آلودگي هوا يكي از مشكلات معمول و هميشگي تهران است. اما تردد اين تعداد خودرو در سطح شهر، عوارض بسياري را به شهر تحميل مي كند، از جمله آن مصرف بي رويه بنزين و افزايش ناامني، دميدن روح اضطراب و نگراني در ميان شهروندان و...
اي كاش تمام كساني كه با نظرات كارشناسي و آماري از مخاطرات آلودگي هوا و معضلات شهري سخن مي گفتند، براي لحظه اي كوتاه هم كه شده، فكر چاره اي براي حل اين بحران ها مي كردند و تهران را از اين وضعيت بغرنج در مي آوردند.
فراموش نكنيم كه اين شهر، روزگاري يكي از خوش و آب و هواترين مناطق كشور بود و به واسطه موقعيت جغرافيايي اش داراي اقليم بسيار مناسب بود. اما امروزه به دليل استفاده گسترده از خودورها و افزايش توليد آلاينده هاي محيطي به شهري بسيار مرگزا تبديل شده است، انگار بايد براي تهران راهي تازه جست تا نگراني هاي موجود در آن كاسته شود.

شيكاگو زادگاه آسمانخراشهاي مدرن است. در سال 1885 كه شيكاگو اولين ساختمان بلندمرتبه استوار خودش را ساخت، تصور اين كه خيلي زود نسل اين گونه از ساختمان هاي بلند زياد شود و ديگر كسي حتي به فكر اولين ساختمانهاي بنا شده در شيكاگو نيفتد چندان عجيب نبود.
آن روز بلندترين بنا در دنيا در شيكاگو پي ريزي شد كه اولين مثال از يك فرم جديد مهندسي در جهان بود و خيلي زود اين شيوه مدرن ساختمان سازي تقريباً چهره تمام شهرهاي دنيا را دگرگون كرد.
شيكاگو 17 ساختمان بلندتر از 200 متر دارد كه سه تاي آنها جزو 20 ساختمان بلند دنيا و بلندترين در آمريكاي شمالي هستند. شيكاگو شهر آسمانخراش هاست و در آن عالي ترين نمونه هاي آسمانخراش هاي مدرن با معماري خيره كننده ديده مي شود. اين شهر با جمعيتي در حدود 8.5 ميليون نفر يكي از پرجمعيت ترين شهرهاي جهان است و وجود ساختمان هاي مختلف به آن جلوه اي شگفت انگيز داده است.