بنيامين صدر
۲۹ دي روز هواي پاك است ؛ يعني دو روز به روز ملي هواي پاك مانده و آمارها خبر از مرگ دست كم 5هزار تهراني به د ليل آلودگي هوا در پاييز امسال مي دهند؛ يعني هر ساعت 6 قرباني . نيمي از۶ ميليون خودروي غير استاندارد با مصرف بالا، تنها يكي از دلايل مهم اين مرگ و مير است.
نخستين روز زمستان هم غلظت آلودگي هوا به اندازه اي بود كه تا 500 متر آن سوتر را نمي شد ديد. به گونه اي كه به گفته يكي از مسئولان زندگي در تهران بيشتر شبيه "خودكشي دسته جمعي" شده است.
با هر نگاه به آسمان كلان شهري چون تهران در يكي ـ دو ماه اخيرپي مي بريم كه به رغم وجود بارش هاي جوي عمر مردم تهران به دليل استنشاق انبوهي از گازهاي سمي بسيار كاهش يافته است وافزايش شمار بيماران قلبي و عروقي و تنفسي كه در چنين روزهايي بيشتر روانه بيمارستان ها و مراكز درماني مي شوند گواه روشني براين ادعاست .
شرايط ويژه جغرافيايي تهران و شرايط فصلي و تغييرات آب و هوايي هرچند دليل اصلي تجمع آلودگي در فضاي تهران محسوب مي شود اما آنچه كه اهميت دارد اين است كه آلودگي در همين محيط توليد مي شود و از شهرهاي ديگر به تهران نمي آيد . در چنين و ضعيتي خود كرده را تدبير نيست، به همين دليل شهروندان اين شهر شلوغ و پرهياهو بايد خود آستين ها را بالا زده و هر يك علاوه بر همت خود از دولت و ديگر دستگاه هاي نظارتي بخواهند كه براي مقابله با آلودگي هواي تهران كوتاهي نكنند.
شهر پژمرده
شهروندان ناراحت و عصبي اند و كمتر مي خندند. محمد هادي حيدرزاده، مشاور محيط زيست شهردار تهران ، با تاكيد بر اينكه شهروندان ما شهروندان شادابي نيستند و يكي از دلايل عمده آن نيز آلودگي هواست، مي گويد: بحران آلودگي هوا در تهران را مي توان به يك خودكشي دسته جمعي تشبيه كرد كه براي تغيير در اين وضعيت ايجاد يك انقلاب در تفكر مسئولان و شهروندان ضروري است.
به گفته او از رده خارج كردن خودروهاي فرسوده از يك سو و گسترش حمل و نقل عمومي از سوي ديگر به عنوان دو راهكار اساسي و كوتاه مدت براي مبارزه با بحران آلودگي هوا در تهران مطرح است.
رئيس ستاد هواي پاك شهرداري ادامه مي دهد، ورود اتوبوسهاي داراي استاندارد يورو۲ و گازسوز، خروج 800 دستگاه اتوبوس آلاينده از جمله برنامه هاي ما در اين زمينه است.
حيدرزاده با تاكيد بر اين كه به اعتقاد ما بهترين گزينه براي ناوگان اتوبوسراني تهران 50 درصد ديزلي و 50 درصد گازسوز است، مي گويد: بر اساس دستورالعمل جديد رانندگان اتوبوس هايي كه در پايانه ها توقف مي كنند، حداكثر 5 دقيقه مجاز هستند خودروي خود را روشن نگهدارند و در صورتي كه بيش از آن بخواهند در پايانه توقف داشته باشند بايد خودروي خود را خاموش كنند، چرا كه در غير اين صورت با رانندگان متخلف برخورد مي شود.
به گفته رئيس ستاد هواي پاك شهرداري تهران ، در يك سال گذشته حركت جدي از سوي دولت در مورد پيگيري مفاد طرح جامع كاهش آلودگي هواي تهران صورت نگرفته است. از سوي ديگر هر ساله سازمان محيط زيست براي گراميداشت روز هواي پاك برنامه هاي ويژه اي داشت، ولي در سال جاري حركت جدي در سازمان حفاظت محيط زيست براي برگزاري اين مراسم ديده نمي شود. بنا بر اين با اين حركت هاي كند نمي توانيم شاهد كنترل و كاهش آلودگي هوا در تهران باشيم. بنا براين بايد در زمينه مديريت تقاضا، واقعي كردن قيمت سوخت و گسترش حمل و نقل عمومي اقدام شود.
ارابه هاي مرگ
كارشناسان در كنار حضور گسترده صنايع آلاينده در تهران و اطراف شهر و حجم فراوان دودكش ها در فصول سرد سال دليل اصلي بروز آلودگي هواي شهر تهران را تردد ميليون ها خودروي سبك و سنگين در تهران مي دانند كه البته سالانه حدود 500 هزار دستگاه نيز به اين تعداد اضافه مي شود و در برابر آن از رده خارج كردن خودروهاي فرسوده هم كه به كندي پيش مي رود.
از رده خارج كردن خودروهاي فرسوده كماكان حركت لاك پشتي دارد و با آنكه قرار بود در سال گذشته 200 هزار خودروي فرسوده در تهران از رده خارج شوند اين رقم تنها به 35 هزار دستگاه رسيد .
از سوي ديگر موتورسيكلت هاي موجود در سطح شهر تهران 10 برابر خودروها آلودگي دارند با اين وجود وزارت صنايع اجازه توليد انواع موتورسيكلت هاي بي كيفيت و فاقد استانداردهاي زيست محيطي را صادر مي كند به گونه اي كه روزانه 25هزار دستگاه موتورسيكلت در كشور توليد مي شود .
قصه پر غصه بنزين
بررسي پايش آلودگي هواي تهران مشخص مي كند كه حدود 80 درصد از آلودگي ها مربوط به تردد خودروها و تجمع خودروهاي روشن در بزرگراه ها و ميدان ها و خيابان هاي تنگ و باريك و غيرهندسي تهران است .
مصرف بنزين در كشور روزانه حدود 65ميليون ليتر است كه مي سوزد و دود آن به چشم و ريه همه مي رود و در حالي كه كشور توانايي توليد ۴۰ميليون ليتر بنزين در روز را دارد ، ميان ميزان بنزين توليدي در داخل و بنزين مورد نياز كشور حدود 25 ميليون ليتر فاصله وجود دارد كه بايد وارد شود. اين در شرايطي است كه هزينه واردات بنزين در سال جاري به حدود 5 ميليارد دلار مي رسد . هر ليتر بنزين دولتي در ايران ?? تومان عرضه مي شود درحالي كه برآوردها نشان مي دهد قيمت بنزين وارداتي بين 3?? تا 4?? تومان است.
بنابراين مصرف روزانه 65 ميليون ليتر بنزين در كشور، ضرورت تعديل سبد مصرفي انرژي كشور در بخش حمل و نقل را آشكار مي سازد.
گاز طبيعي فشرده كه آلايندگي كمتر زيست محيطي دارد، به عنوان نخستين انتخاب بعد از بنزين براي استفاده در بخش حمل و نقل مطرح است. در اين ميان نبود هماهنگي ميان سازمان هاي متولي اين امر، فقدان بازار تقاضا براي خودروهاي گازسوز (حمل و نقل عمومي و شخصي) و استفاده نكردن دولت از ابزارهاي مالياتي و نظام قيمت گذاري براي توجيه پذيري اقتصادي گازسوز كردن خودروها از مشكلات پيش رو در انتخاب گاز طبيعي فشرده به عنوان اولين انتخاب بعد از بنزين براي استفاده در بخش حمل و نقل است.
آلاينده هاي هوا
اكسيدهاي ازت از جمله آلاينده هاي هواست كه به شكلهاي مختلف و در انواع NO ،NO2 ،NO3 منتشر مي شوند.
دي اكسيد ازت مهمترين تركيب در ميان انواع اكسيدهاي ازت است و گازي است مرئي كه با رنگ قهوه اي مايل به زرد يا قهوه اي مايل به قرمز شناخته مي شود.
نگراني عمده در مورد دي اكسيد ازت از آنجا ناشي مي شود كه اين تركيب طي فرايندهاي پيچيده هوا سپهري به ذرات معلق نيترات تبديل مي گردد به علاوه دي اكسيد ازت نيز همچون اكسيد ازت يكي از آلاينده هاي اصلي به وجود آورنده مه دود است.
آثار زيست محيطي اكسيدهاي ازت بر روي انسان متغير است و از جمله آن مي توان به تحريك گلو، چشم، بيني و ششها اشاره كرد، همچنين اين آلاينده ها آسيب پذيري انسان در مقابل عفونتهاي ويروسي نظير آنفلوآنزا را افزايش مي دهند.
علاوه بر انسان گياهان نيز از آسيب اكسيدهاي ازت در امان نيستند. در اثر افزايش غلظت اين آلاينده ها، رشد گياهان دچار اختلال شده و به بافتهاي برگ صدمه وارد مي شود.
تقريباً تمام دي اكسيد ازت از منابع انسان منشاء منتشر مي شود. دو مولد عمده آن اتومبيلها و نيروگاههاي فسيلي هستند.
هواي تازه كي مي آيد؟
از سوي ديگر مديريت كلان نگر با استفاده از ابزارهاي اجرايي كليدي مانند شوراي شهر، شهرداري ها، سازمان هاي متولي سوخت و حمل و نقل مي تواند تنها با روان سازي ترافيك از هدر رفتن روزانه 6 ميليون ليتر بنزين جلوگيري كند.
در چنين وضعيتي آلودگي هواي تهران به وضع بحران رسيده و حتي سازمان بازرسي كل كشور از آن به عنوان تهديدي جدي عليه سلامت مردم ياد كرد.
اين آلودگي۳۰ برابر استانداردهاي جهاني در بين مردم ما با ناراحتي هاي ريوي و عصبي در مناطق آلوده به دي اكسيد كربن و ساير آلاينده ها همراه است و هشدارهاي پزشكان به ما مي گويد كه خستگي مفرط، فراموشي ، سوزش چشم و مخاط بيني، تضعيف قدرت بينايي، سردرد، سرگيجه ضعف سيستم دفاعي بدن ، اضطراب، تپش قلب، تنگي نفس ، افزايش فشارهاي روحي و رواني و افزايش سكته هاي قلبي و عروقي و سرطان ها از آثار مخرب آلودگي هواست.
مهندس كامران شريفي، كارشناس كنترل كيفيت هوا مي گويد : طرح هاي اجرايي در تهران به صورت جدي پيگيري نمي شود و طرح هايي همچون جلوگيري از تردد خودروهاي دودزا و تك سرنشين هرازچندگاهي در روزهايي كه آلودگي هوا بسيار شديد مي شود از سوي برخي از مقامات مسئول مطرح مي شود اما اجراي آن در تمام طول سال مورد غفلت و بي توجهي قرار مي گيرد، در حالي كه چنين طرح هايي نبايد با تغيير فصل سبك و سنگين شود.
اين فعاليت ها نيازمند عزمي ملي در سطح مديريت كلان كشور و شهروندان است. به گفته شريفي تنفس هواي آلوده تهران و ساير شهرهاي بزرگ كشور در نتيجه تعلل اجراي ضربتي برنامه هاي كاهش آلودگي هواست .
اين در شرايطي است كه به دليل عملكرد ضعيف سازمان حفاظت از محيط زيست در سال هاي متمادي و فقدان ضمانت اجرايي لازم براي اجراي تصميم هاي گرفته شده، كنترل جدي بر احداث صنايع بزرگ و نيز ارزيابي اثر زيست محيطي اين صنايع صورت نگرفته است. صنايع توليدي و خدماتي نيروي كار نياز دارند كه اين جمعيت نيز به خودرو و واحد مسكوني نياز دارد.
بي ترديد بارگذاري صنعتي، خدماتي و جمعيتي تهران بالاست و حتي حمايت و تشديد هم مي شود در حالي كه هر جا تعداد كارخانه هاي صنعتي و جمعيت افزايش يابد بر ميزان حمل ونقل هم اضافه خواهد شد كه سبب افزايش آلودگي هوا مي شود.
به نظر مي رسد براي حفظ محيط زيست و هواي پاك در تهران هماهنگي بين وزارتخانه ها و سازمان وجود ندارد و ناهماهنگي هاي موجود مانع از حل اين درد مزمن ساكنان پايتخت شده است.
برنامه هاي مبارزه با آلودگي هواي تهران بايد چشم انداز داشته باشد و هر ساله مورد ارزيابي پيشرفت كار قرار گيرد؛ چشم اندازي كه اين روزها زير سايه ترديد ما در غبار و دود پنهان است. از سوي ديگر مسئولان دستگاه هاي اجرايي هم در اين طرح بايد به اهداف خود آگاه و متعهد به اجراي آن باشند.
پكن در انتظار هواي تازه
مقامات پكن قصد دارند در راستاي بهبود محيط زيست اين شهر براي برگزاري بازي هاي المپيك ، 2008 برنامه هواي پاك را در 245 روز از سال 2007 اجرا كنند.
نگهبان محيط زيست پكن اعلام كرد، اين شهر كه يكي از آلوده ترين شهرهاي جهان است، برنامه به اصطلاح آسمان آبي را در 241 روز از سال 2006 اجرا كرد.
دفتر حمايت از محيط زيست پكن نيز بر روي وب سايت خود اعلام كرد: بهبود بيشتر كيفيت هواي شهر پكن، اولويت نخست مسئولان اين شهر در سال 2007 است. اين دفتر روزهايي را كه شاخص آلودگي هوا سطح دو يا كمتر را نشان دهد، روزهاي آسمان آبي اعلام مي كند.
شاخص آلودگي هوا با توجه به كيفيت هوا از سطح يك (عالي) تا سطح پنج (خطرناك براي سلامتي) علامت گذاري شده است.
در سال 2006 آلودگي ناشي از كارخانه ها، طوفان هاي شن از كوير گوبي و دود اگزوز خودروهايي كه هر روز بيشتر مي شوند، به حدي بود كه دولت پكن را مجبور ساخت در ماه هاي نوامبر و دسامبر، وضعيت فوق العاده براي سلامت ساكنان اين شهر اعلام كند.
سازمان حفاظت از محيط زيست چين در ماه نوامبر گزارشي را در مورد تاثير آلودگي هوا بر سلامت ميليون ها ساكن شهرهاي اين كشور منتشر كرد. بر اساس اين گزارش، هواي 11 شهر بزرگ چين از جمله پكن در يك سوم روزهاي سال 2006 به شدت آلوده و مضر براي سلامتي نزديك به 15ميليون نفر بوده است.
پكن و تهران آلوده ترين كلانشهرهاي آسيا هستند.
در همين حال اتحاديه اروپا نيز در نظر دارد با آلودگي هاي ناشي از خودروها مقابله كند و در نتيجه طرح اين اتحاديه قيمت خودروهاي گازي در اين قاره ظرف 5 سال آينده افزايش خواهد يافت.
كميسيون اروپايي درصدد است استانداردهاي كارآمد و الزامي را درمورد تمام وسايط نقليه جديد كه در اروپا به فروش مي رسند به عنوان بخشي از يك طرح مهم و اصلي براي مقابله با تغييرات آب و هوايي، اعمال كند.
برخي از مشهورترين شركتهاي خودروسازي در انگليس بيشترين ضربه را از اين طرح خواهند خورد.