مهندس پژمان شجاعيون 
زلزله بم در حالي روي داد كه منطقه بم در پهنه خطرخيزي سوم زلزله ايران قرار داشت. (اين عدد براي مناطق مختلف از ۳ تا ۵ تعريف مي شود) اگرچه كه از ديدگاه مهندسي زلزله اين منطقه جزو مناطق درجه اول زلزله خيز قرار نداشت، لاجرم اين فاجعه روي داد كه علاوه بر خسارات انساني و مالي بسيار، به يكي از مهم ترين ميراث فرهنگي ايران خسارات جبران ناپذيري وارد كرد. ساز و كار كانوني زمين لرزه اخير با توجه به گسل هاي منطقه دلالت بر گسلش از نوع امتداد لغز راستگرد دارد. نزديكي زياد محل وقوع زمين لرزه اصلي با گسل بم و همخواني خوب صفحه شمال جنوبي ساز و كار كانوني حل شده براي زمين لرزه فوق الذكر با امتداد گسل مزبور، نشان مي دهد كه زمين لرزه ۵/۱۰/۸۲ بم به احتمال قوي مي تواند به فعاليت گسل فوق الذكر نسبت داده شود.(۱)
درست چند روز قبل از اين فاجعه دكتر حسين طياري مدير ارگ بم گفت(۲): مرمت اين بناي تاريخي، سالانه به ۳۵۰ ميليون تومان نياز دارد در حالي كه متاسفانه هر ساله حدود يكصد ميليون تومان براي مرمت اين طرح ملي اختصاص مي يابد.
دكتر حسين طياري افزود: ميزان اعتباراتي كه سالانه به مرمت و احياي ارگ تاريخي بم تعلق مي گيرد در مقايسه با برخي از آثار تاريخي كشور كه از نظر وسعت و ارزش با اين مجموعه قابل مقايسه نيستند، بسيار ناچيز است. در مرمت اين بنا، تاكيد بر دقت به جاي توجه به سرعت است. بنابراين با توجه به وسعت ۲۰ هكتاري اين ارگ، مرمت آن به طول مي انجامد. او افزود: در صورت تامين اعتبارات كافي، تا ۱۲ سال آينده مرمت اين شهر تاريخي به پايان خواهد رسيد.
در حالي كه بعد از اين واقعه و تخريب قريب به ۷۰ درصد ارگ، سوالي در اذهان شكل مي گيرد كه در آينده چه بودجه اي به اين مرمت اختصاص خواهد يافت و آيا طرح هاي مرمت و اجراي آن باز غيرموثر خواهد بود؟ عدم همراهي متخصصان مرمت با متخصصان و مهندسان سازه در طرح مرمت و اجرايي موجب شده كه طرح هاي مرمت بدون در نظر گرفتن استحكام سازه اي بنا، اقدام تنها با هدف مرمت ظاهري بنا صورت گيرد. در ذيل مختصري از مشخصات ارگ بم آورده مي شود تا در اذهان ما بخشي كوچك از ميراثي بزرگ كه از دست رفت شكل گيرد.(۳)
در شمال شرقي شهر بم، بر بالا و دامنه صخره اي عظيم، قلعه اي مستحكم را پي افكنده اند كه اهالي محل آن را «ارگ» نامند كه در واقع اين بناي سترگ، شهر قديم بم است، ارگ بم و شهر آن از جمله قلعه هاي نظامي بسيار مهم و تاريخي به شمار مي رود. ارگ بم نمونه كاملي از شيوه هاي معماري ايران است و نمونه هايي از قرن ها معماري در آن به چشم مي خورد. ارگ بم كه بزرگترين مجموعه خشتي جهان است، به شكل قلعه هاي پرشكوه بر فراز تپه اي به ارتفاع ۶۱ متر چونان تاجي مرصع بر سر بناهاي تاريخي ايران، درخششي جاودانه دارد. سابقه تاريخي ارگ بم به موجب نوشته هاي تاريخي، از جمله حدودالعالم و تاريخ وزيري به دو هزار سال پيش مي رسد. شواهد زيادي از جمله وضعيت پلان مركزي و تعدادي خشت موجود در خانه حاكم و خانه رئيس سربازخانه ادعاي فوق را به اثبات مي رساند. در كل، از مجموع نوشته هاي دوران اسلامي و بررسي هاي مقدماتي معماري و باستان شناسي، مي توان نتيجه گرفت كه ارگ قبل از حكومت ساساني و احتمالا در دوره اشكاني ايجاد شده و چند حصار و دروازه در اطراف آن وجود داشته و احتمال مي رود ساكنان قلعه بم معاش خود را از راه كشاورزي و پارچه بافي مي گذرانيده اند. در طول تاريخ، ارگ بارها مورد يورش قرار گرفته و بازسازي شده است. ارگ بم با اين سابقه طولاني تا حدود ۱۸۰ سال پيش از اين، محل سكونت عده اي از اهالي بم بوده و بعد از ترك و نقل مكان مردم، به دست فراموشي سپرده شده است.

شكل۱ عكس هوايي ارگ بم پس از تخريب را نشان ميدهد كه گوياي عمق اين تخريب بوده و شكل ۲ نيز مقايسه قبل و بعد از تخريب ارگ است.

در اين مدت كه بيش از ۱۵۰ سال به طول انجاميده خرابي هاي جبران ناپذيري توسط عوامل انساني و عوامل طبيعي بر پيكره ساختمان ها وارد آمده است. مجموعه ارگ بم، شامل شهر قديم و قلعه،  قريب به ۲۰ هكتار (طول ضلع غربي ارگ ۵۲۰ و عرض آن ۴۳۰ متر است) وسعت دارد و مسافت ارگ و قلعه، قريب ۶ هكتار است.
سه سمت قلعه را باغ و خانه هاي مسكوني و زمين هاي كشاورزي محصور كرده و ضلع شمالي در امتداد رودخانه پشت رود قرا رگرفته است. اين شهر قديمي از چهار قسمت تشكيل شده و به طور كلي شامل خندق گرداگرد حصار، برج هاي ديده باني، مدخل قديمي، كوچه ها و خانه ها است. از سمت شمال شرقي يك حصار و از طرف جنوب چهار حصار قلعه را دربر مي گيرند. (دورتادور قلعه خندقي ژرف وجود دارد كه آن را از يورش ها مصون مي داشته است.) در مجموع ۳۸ برج ديده باني در فواصل معين روي باروها قرار گرفته و آخرين بارو را خندقي عميق از اطراف جدا مي كرده است. بدون شك ايجاد قلعه ارگ بم بر بلنداي تپه اي سنگي بايد داراي موقعيت سوق الجيشي مهمي باشد. در ميان اين شهر عمارت يا قلعه حاكم نشين بر روي صخره اي طبيعي بنا شده است. عمارت داراي پنج طبقه است كه از خشت خام ساخته شده. واحدهاي شناخته شده گوناگون اين بنا به ترتيب عبارتند از: ورودي و محله عام نشين، دروازه دوم و اصطبل، دوازده سوم، سربازخانه و تشكيلات مربوط به آن، ساختمان مركزي يا حاكم نشين. واحدهاي شناخته شده در عام  نشين عبارتند از: راهرو اصلي (بازار)، مسجد جامع، نمازخانه،  حسينيه، كاروانسرا، آب انبار، ميدان مدرسه، سابات جهودها، حمام و زورخانه (مقبره؟) و تعدادي خانه هاي قديمي. در محله عام نشين، خانه هاي عمومي كنار كوه روي زمين مسطح بنا شده و از نظر شهرسازي و تشكيلات زندگي شهري مجموعه كاملي است كه تا حدودي نيازهاي وابسته به اجتماع زنان خود را رفع مي كرده است. برخي از خانه هاي عام نشين از هميت خاصي برخوردارند،  زيرا اين خانه ها شامل بيروني ، اندروني، بادگير، ايوان، اتاق هاي زمستاني و تابستاني و محلي جهت نگهداري اسب و احشام بوده و داخل حياط هر خانه چاه آبي درنظر گرفته شده است. تقريباً بيشتر خانه هاي عمومي، متصل به هم ساخته شده و غالب آنها به يكديگر راه دارند. در بعضي خانه ها حمام اختصاصي به چشم مي خورد و در كنار تعدادي از آنها اصطبل را جدا از محل زندگي ساخته اند. تعدادي از خانه هاي ارگ بدن درنظرگرفتن مقاومت و باربري ستون ها دوطبقه ساخته شده اند كه اين امر نشانگر روند ازدياد جمعيت در يكي از دوره هاي گذشته است. در ميان خانه هاي عمومي تضادهايي از نظر وسعت حجم و استقامت مشاهده مي شود. مرمت ارگ بم بيشتر جنبه حفاظت و نگهداري دارد و سعي بر آن است تا فرم و شكل و نماي مجموعه هاي ارگ همچنان حفظ و تغييرات كلي در آنها به وجود نيايد، تنها چند اثر مهم به عنوان نمونه سازي مانند مسجد، مجموعه ميرزانعيم، خانه مشهور به خانه احمدي يا زابلي و خانه حاكم و چند اثر ديگر تعمير و احيا شده اند. حاكم نشين قلعه در حدود سالهاي ۱۳۳۷ هجري شمسي به بعد توسط اداره باستان شناسي و آموزش و پرورش بم تعمير شده است.
تعميرات اساسي ارگ از سال ۱۳۵۲ هجري شمسي شروع شد و هر سال به طور متوسط شش ماه در ارگ كار شده است، تعميرات انجام شده عبارتست از تعمير و مرمت باروها، مشخص كردن آبروها، زيربندي و مرمت بخشي از ستون ها، اندود پشت بام،  اصطبل،  سربازخانه،  خانه حاكم و غيره.
مراجع:
۱ - شماره ۳ دي ماه ۱۳۸۲ در روزنامه اطلاعات بين المللي 
۲ - جنبه هاي زلزله شناسي زمين لرزه دي ماه ۱۳۸۲ بم با بزرگاي گشتاوري ۵/۶Mw= گزارش مقدماتي شناسايي مناطق زلزله زده،  دكتر مهدي زارع 
۳ - مجله راه و ساختمان، شماره ۷ دي ۱۳۸۲

محمدصالح ضيائي 
ايران جزو ده كشوري است كه براي ساليان پياپي، درگير تجربيات تلخ، پيامد ۳۱ مورد از ۴۰ مورد بلاياي طبيعي شناخته شده كه همواره احتمال وقوع آن مي رود بوده است.
آمارها نشان مي دهد، سهم ما از ثبت ۴۵ درصدي زلزله هاي مخرب در ۲۵ سال اخير در قاره آسيا هر ۵ الي ۷ سال، يك زلزله بين ۵/۶ تا ۷ ريشتري بوده است.
به طور متوسط، هر ساله بيش از ۱۰۵ زلزله با بزرگي بيش از ۶ ريشتر به وقوع مي پيوندد كه سهم فلات قاره ايران، هر ۵/۱ سال، يك زلزله با چنين بزرگي است.
ايران به دليل قرارگرفتن بر روي كمربند زلزله «آلپ، هيماليا»، به نحو قابل ملاحظه اي زلزله خيز است. باتوجه به بررسي هاي كارشناسي صورت گرفته، هر ماهه ۲۵ زمين لرزه بين يك تا دو ريشتري در تهران روي مي دهد.
هرچند وقوع زلزله در تهران در سالهاي اخير به صورت يك شايعه درآمده اما با وقوع يك زلزله ۸/۳ ريشتري، اخيراً در شرق تهران، تبديل به هشداري كاملاً جدي شد و هيچ محقق و كارشناس زلزله شناسي احتمال وقوع زلزله اي بزرگتر از آن در تهران را نمي تواند تكذيب كند.
باتوجه به اينكه تهران، منطقه اي است زلزله خيز و دوره بازگشت زلزله احتمالي در اين كلان شهر بسر آمده، ما هر لحظه منتظر وقوع يك زلزله مهيب هستيم كه اصطلاحاً دوره انتظار ناميده مي شود.
باتوجه به بررسي هاي به عمل آمده، تهران بر روي ۹۳ گسل واقع شده است كه گسل ري بزرگترين و خطرآفرين ترين آنها به شمار مي آيد.
تحقيقات به عمل آمده نشان مي دهد، گسل هاي فعال ايران در كنار شهرهاي بزرگ و پرجمعيت، واقع شده اند و تراكم ساخت و ساز در مسير گسل ها خطرات ناشي از بروز زلزله را افزايش داده است.
كارشناسان، براي تعيين امتداد گسل و توان لرزه خيزي آن نيازمند شكافتن زمين و مشاهده مستقيم رفتار گسل ها هستند و با چنين بررسي مي توان به توان ايجاد تخريب توسط گسل پي برده و دوران بازگشت زمين لرزه را نيز تعيين كرد و در نهايت با يافتن زمان آخرين فعاليت، زمان زلزله بعدي را هم تخمين زد اما شهرسازي بي رويه روي گسل ها، امكان مطالعه زلزله شناسي را از متخصصان سلب كرده است. هرچند دوران فعاليت هاي عمقي براي ساخت مترو تهران بهترين فرصت براي مطالعات زمين شناسي بود، متاسفانه چنين كاري بنا به دلايلي صورت نگرفت.
داده هاي تاريخي نشان مي دهد؛ گسل  ري كه امتداد آن تا كوه بي بي شهربانو و در نهايت به پيشواي ورامين مي رسد بسيار خطرآفرين بوده و در ميان گسل هاي تهران بزرگترين است و درصورت فعال شدن،  بيشترين تخريب و تلفات جاني و به اعتقاد اينجانب بزرگترين فاجعه قرن در ايران را بنا به دلايل ذيل درپي خواهد داشت.
۱) باتوجه به وجود گسل هاي متعدد در تهران ازجمله گسل «مشاع» در شمال تهران و مجموعه اي از گسل هاي كوچكتر مثل باغ فيض، شيان، عباس آباد، داووديه، محموديه و همچنين نواحي پرديسان پارك ارم و تپه چيتگر كه امكان لرزه خيزي شديد آنها منتفي نخواهد بود اما موقعيت گسل ري باتوجه به داده هاي تاريخي و چندين بار فعال بودن با موقعيت گسل هاي فوق، متمايز است.
۲) بررسي ها و تحقيقات نشان مي دهد؛ سبك معماري، پايين بودن سطح كيفي ساخت و سازها، قدمت بالاي ساختمان (متوسط بالاي ۴۰ سال در حاشيه گسل ري) ناامني ساختمان هاي حساس همچون مدارس، مراكز و اماكن مذهبي، بيمارستان ها،  مراكز امداد و ايستگاه هاي آتش نشاني به عنوان معضل اصلي در هنگام وقوع زلزله به شمار مي رود.
۳) وضعيت خاص شبكه هاي اصلي خطوط آب، برق، گاز،  مخابرات و وجود انبارهاي متعدد مواد شيميايي و غيرشيميايي خطرناك به هنگام وقوع زلزله فاجعه اي عظيم را به دنبال خواهد داشت.
۴) بالابودن سطح آبهاي زيرزميني، در جنوب تهران و حوزه آب ريز تهران و نيز وجود چاهها و قنوات در مناطق ديگر خصوصا مناطق شمالي دليلي ديگر بر آسيب پذيري شهر است.
۵) قديمي بودن بافت ابنيه و اماكن و ساختمان ها درحاليكه در آن حداقل ضوابط شهرسازي ازنظر معابر، فضاهاي ورزشي، فرهنگي و آموزشي پيش بيني نشده است و به واقع در اين مناطق با يك فاجعه شهرسازي روبه رو هستيم. باتوجه به تراكم بالاي جمعيت در برخي مناطق و باريك بودن اكثر معابر، كار امدادرساني به هنگام وقوع زلزله به شهروندان با مشكلات جدي روبه رو خواهد بود.
۶) باتوجه به تحقيقات صورت گرفته، درصورت فعال شدن گسل ري به عنوان مثال در منطقه ۲۰ شهرداري حدود۲۳ هزار خانوار بر روي گسل و حريم آن زندگي مي كنند كه درصورت وقوع زلزله اي با مقياس حدود ۷ ريشتر، حداقل تعداد ۸۵ هزار نفر تلفات جاني و بيش از ۳۰۰ هزار نفر مجروح را درپي خواهد داشت.
لذا با عنايت به موارد فوق و به لحاظ اهميت موضوع، ضرورت آموزش، هشدار، اطلاع رساني و آموزش امدادرساني در مرحله اول و مقاوم سازي ساختمان ها و رعايت اصول ايمني در ساخت و سازها و عدم اجراي پروژه ها و اماكن عمومي بر روي گسل ها و بازسازي بافت هاي فرسوده، مي توان تا حدودي نسبت به پيشگيري و كاهش اثرات وقوع زلزله اقدام كرد.
استاد دانشگاه و مسوول ستاد حوادث غيرمترقبه جنوب تهران

در گردهمايي هاي مختلف، زمين شناسان و كارشناسان و متخصصان زلزله شناس در مقالات و سخنراني هاي خود با استناد به اصول و معيارهاي علمي و قواعد وفرضيه هاي گوناگون كه در خيلي از نقاط زلزله خيز جهان نظير ژاپن تجربه شده اين امر را به اطلاع عموم مي رسانند ولي كو گوش شنوا؟ و معلوم نيست چه كسي بايد پاسخگو باشد. چند سال پيش يك كارشناس زلزله در گردهمايي كه در شهر كرمان برگزار شده بود بيان كرد كه گسل بم كه در انتهاي خود به شهر بم مي رسد در صورت فعاليت مي تواند حادثه اي مرگبار و باور نكردني بوجود آورد، بايد توجه داشت از زمان اظهارنظر اين كارشناس، چند سال نمي گذرد. يكي از مسوولان وزارت مسكن اظهار داشته در زمان تنظيم آيين نامه طراحي ساختمان كه به استاندارد ۲۸۰۰ معروف است، كارشناسان باهوشمندي تخريب وسيع را در صورت بروز زلزله پيش بيني كرده بودند كه اگر چنين مطلبي صحيح باشد كه يقينا صحيح است، چنين امري يعني آگاهي مسوولان مربوط.
همين شخص مسوول چندروز قبل اشاره كرده بود به دليل سابقه ۲۰۰۰ ساله آرام بودن منطقه بم كسي به اين امر توجه نكرده و الان كه تخريب صورت گرفته، متوجه شديم اگر استاندارد ۲۸۰۰ براي طراحي ساختمان ها مراعات شده بود چه بسا حداقل بيمارستان ها تخريب نمي شدند. در صورتي كه در يكي از روزنامه ها، آمار نشان داده بود از سال ۱۳۲۷ كه لرزه نگاري در بم صورت گرفته تا كنون ۱۰ زلزله با مقياس هاي مختلف رخ داده است. همين مسوول مي افزايد: بيشترين تخريب در ساختمان هاي قديمي بوده كه از استحكام مناسبي برخوردار نبوده اند.
بايد گفت منظور از ساختمان هاي قديمي كدام است؟ اگر منظور خانه هايي است كه از سال ۱۳۰۰ به بعد احداث شده و در زلزله اخير تخريب شده اند كه از عمر آنها هنوز بيش از ۸۰ سال نمي گذرد كه انتظار خرابي آنها را به علت فرسودگي و قدمت داشته باشيم در حالي كه ارگ بم با قدمتي چند صد ساله كه بخش اعظم آن تخريب شده هنوز اسكلت اوليه اش سالم باقي مانده است. به گفته مدير ميراث فرهنگي، اسكلت اوليه اين بنا از چنان استحكامي برخوردار است كه براثر زلزله خساراتي نديده است، آيا بناها و ساختمان هاي درون شهر كه بر اثر زلزله تخريب شده اند قديمي تر از ارگ بم بوده اند؟ پاسخ منفي است چرا كه ارگ بم روي اصول ساخته شده و با گذشت چند صد سال از عمرش هنوز قسمت اعظم آن در مقابل زلزله مقاوم ايستاده. از بحث فوق نتيجه مي گيريم رعايت اصول مهندسي در ساخت وساز، در مقابل زلزله مقاومت مي كند نه قدمت وعمر زياد ساختمان ها.
مسوول ديگر اظهار نظر كرده: بازسازي و ترميم خرابي ها، مستلزم طراحي و استفاده از تجربيات گذشته است. با اجازه اين مسوول به گفته ايشان اضافه مي كنم استفاده از تجربيات گذشته به همراه امكانات امروزي مي تواند خانه هاي مستحكم ايجاد كند.
در حال حاضر شهرهايي مثل تهران و سمنان كه ديده ام و در آنها زندگي كرده ام هر كدام گسل هاي متعددي در اطرافشان وجود دارد كه سال ها خاموش بوده اند. اگر تاريخ را ورق بزنيم مشاهده مي كنيم هر كدام از آنها در مكان خودشان زلزله هاي شديدي را رقم زده اند. ولي آيا كسي توجه دارد؟ اگر برويد سمنان را ببينيد دقيقا بالاتر از جاده كمربندي شهر در مسير سمنان به سنگسر گسل معروف سمنان قرارگرفته كه تا بافت قديمي شهر فاصله زيادي ندارد، امروزه نيز اجازه ساخت وساز باعث شده تا چند صد متري آن، خانه سازي شود. چه كسي مسوول است اگر زلزله اي خداي ناكرده با همين مقياس بيايد معلوم نيست شهر سمنان وضعي بهتر از شهر بم داشته باشد، آن وقت دوباره مردم ايران و جهانيان مي آيند به كمك و دوباره وقت و هزينه صرف مي كنند. اگر گسل شمالي تهران فعال شود و زلزله اي بيايد باور كنيد كل كشور كم است، جهاني بايد بيايد و خرابي ها را كنار بزند و آن وقت به جاي ۴۰ هزار كشته، صدها هزار كشته و زخمي را از زير آوار به جاي مانده در بياورند. تهران مگر مثل بم است كه بتوان در عرض چند دقيقه آن را كاملا دور بزنيم. تهران آنقدر وسيع شده كه ساعت ها طول مي كشد با ماشين آن را پيمود، جمعيت ميليوني باعث شده خيابان ها ديگر گنجايش اين همه ماشين را نداشته باشند و ترافيك هاي شديد ايجاد شده، مسافرت هاي شهري را به حداكثر زماني خود برسانند. جمعيت زياد تهران شوخي نيست، زلزله جزيي از قانون طبيعت است كه ممكن است به فاجعه اي جهاني تبديل شود. يكي از مسوولان وابسته به نهادهاي شهرسازي اشاره كرد، بايد به ساخت و ساز ساختمان ها و راه هاي ارتباطي درون شهر توجه شود و تمامي قوانين معماري و فني حساب شود. پل هاي هوايي عبور وسايل نقليه بايد به صورت كاملا فني و استوار ايجاد شوند ما مي گوييم اين همه حرف صحيح است و همه به اين مساله آگاهي كامل دارند كه هر چيزي بايد با استاندارد خاص خود ساخته شود و همه هم حرف اين مسوول را مي پذيرند ولي آيا در مورد قوانين فني و معماري ساخت و ساز منازل اطلاع رساني شده است؟ آيا مهندسان ناظر بر كيفيت ساخت و سازها كنترلي دارند؟ همه مي دانند اصول مهندسي بايد اجرا شود ولي از مراجع ذي ربط هم بايد حركتي مبني بر اجرا و نظارت وجود داشته باشد، نمي گويم نظارت و اجرا نمي شودولي اين امر خيلي كمرنگ خود را نشان داده است، جهان ترقي مي كند ما نشسته ايم و منتظريم كه حادثه اي پيش بيايد و بعد دست به كار شويم . از اين زلزله بايد درس بگيريم و قواينن فني و مهندسي را در مورد شهرسازي اجرا كنيم، نه تنها درباره شهرها درمورد روستاها نيز بايد چنين كنيم. در طرح هاي جامع، هادي و تفصيلي شهري و روستايي اين قوانين را پررنگ كنيم. در احداث شهرك هاي جديد و اجازه ساخت ساختمان ها از مجموعه اي متخصص (مهندس عمران، اقليم شناس، جغرافي دان، خاك شناس و ...) استفاده كنيم.
اين حادثه مثل ديگر حوادث به تاريخ مي پيوندد و تا چند ماه ديگر كسي در اين مورد حرفي نمي زند. بياييم با رعايت اصول معماري، با خرج مقداري هزينه بيشتر باعث شويم اصلا خبري مانند خبرهاي امروز پيش نيايد و با خوشي و اطمينان خاطر به منازل نگاه كنيم و آن را همچون محافظي مستحكم در برابر وقايع طبيعي بدانيم كه جانمان را حفظ مي كند.
فارغ التحصيل رشته جغرافياي انساني -مسعود كاظمي

نادر خليلي، معمار و نويسنده مقيم كاليفرنيا، يكي از بزرگترين و مشهورترين معماران حال حاضر دنيا است. او استاد پرآوازه معماري خاك و مبدع سيستم خاك و آتش، خانه هاي سراميكي (خانه هاي ساخته شده از خاك رس پخته) و سيستم ساختماني سوپربلوك است.
خليلي در رشته معماري و فلسفه در ايران، تركيه و آمريكا تحصيل كرده است. از سال ۱۹۷۰ در آمريكا به شكل حرفه اي مشغول به كار شده است و از سال ۱۹۷۵ بر روي موضوع معماري خاك در كشورهاي جهان سوم متمركز شده است. خليلي هم اينك مشاور سازمان ملل در معماري خاك و خانه هاي سراميكي است.
او در سال ۱۹۸۴ جايزه كيفيت برجسته در تكنولوژي را به خاطر ابداع سيستم خانه هاي سراميكي از سوي انجمن كاليفرنياي انستيتو معماري آمريكا دريافت كرد. در سال ۱۹۸۷ پروژه خليلي با عنوان خانه سازي براي افراد بي خانمان، موفق به دريافت گواهي نامه شناسايي ويژه از نهاد وابسته به سازمان ملل شد.
از سال ۱۹۸۴ او بر روي پروژه ساخت مسكن در كره ماه و فضا كار مي كند. طرح سازه  هاي حفيري او مبتني بر سيستم خانه هاي سراميكي و سيستم خشت - بست در همايش ناسا در سال ۱۹۸۴ ارايه شد.
خليلي به همراه انستيتوي مطالعات فضايي پرينستون و سيستم هاي فضايي آلكوا و مكدانل داگلاس عضو تيم پروژه پردازش قابليت هاي كره ماه است.
خليلي اعلام كرده كه حاضر است طرح بازسازي شهر بم را ارايه كند. از او پيشتر مقاله اي در همين صفحه چاپ شد. خواهر ايشان در ايران كه اصرار داشت برادر را با لفظ پروفسور خطاب كنيم قول داده است تا قرار مصاحبه اي با او را براي ضميمه ايرانشهر فراهم كند.

يك سازه عظيم خشتي با بيش از يك ميليون خشت در محوطه تاريخي جيرفت كه به بهشت گمشده باستان شناسان ملقب شده است كشف شد.
مجيدزاده سرپرست هيات كاوش در محوطه هاي تاريخي جيرفت، درمورد كشف اين سازه عظيم خشتي گفت: اين سازه عظيم يك سكوي دوطبقه با بيش از ۱۵ متر ارتفاع است كه هنوز كاربري دقيق آن مشخص نيست.
در ساخت اين سازه خشتي، بيش از يك ميليون خشت به كار رفته و ابعاد طبقه پايين آن حدود ۴۰۰ متر در ۴۰۰متر و طبقه بالاي آن حدود ۲۵۰ متر در ۲۵۰ متر است.
كاربرد تعداد زيادي خشت در اين سازه، نشان دهنده آن است كه كارگران، هنرمندان و متخصصان زيادي بايد در۳ هزار سال پيش به ساخت آن پرداخته باشند و اين علاوه بر نشان دادن اهميت اين منطقه، بيانگر كاربري عمومي اين سازه و حضور تمدن غني در اين منطقه است.

ماهنامه «راه و ساختمان- » ماهنامه تخصصي عمران، معماري و شهرسازي - شماره هفتم خود را منتشر كرد.
در اين شماره، مطالبي چون؛ انجمن بتون ايران، انتقال معنا در عرصه معماري، پيمانكاران برتر سال ۲۰۰۳، شهر سوخته، ترميم پل نصر، ارزيابي آسيب پذيري لرزه اي ساختمان ها و تونل رسالت به چشم مي خورد.
با مجموعه اي از مقالات، گزارش ها و تحقيق هاي تخصصي، اين ماهنامه توانسته است تا خود را به عنوان يك منبع اطلاعاتي مناسب به قشر متخصص، معرفي كند. اما جالب اينجاست كه اين مجموعه مطالب تخصصي به اندازه كافي از جذابيت نيز بهره مي برد.

در پي برگزاري نخستين نشست ادواري استادان معماري و شهرسازي دانشگاه هاي شيراز، مسوولان نظام مهندسي و مسوولان ميراث فرهنگي، انجمن معماران دوستدار ميراث فرهنگي در فارس تشكيل مي شود.
مدير كل ميراث فرهنگي فارس در اين جلسه با توجه به جنبه فرهنگي معماري و شهرسازي در شيراز، بر لزوم استفاده از قابليت هاي علمي و دانش فني موجود در استان تاكيد كرد. همچنين از كارشناسان و متخصصان حاضر در جلسه براي رفع معضلات و مسايل معماري تاريخي و ارايه راهكارهاي متكي بر آموزه هاي نوين، دعوت به همكاري كرد. در اين نشست همچنين تصميم گرفته شد همكاري هاي ياد شده در قالب كميته هاي تخصصي مشاوره انجام پذيرد.

بر اساس يك تحقيق زمين شناسي، شهر قديمي و محصور «اورشليم» به دليل قرار گرفتن روي لايه هايي از آوار در صورت وقوع زلزله به شدت آسيب خواهد ديد.
در انجيل آمده است كه درست پيش از تصليب مسيح، زمين لرزه اي تپه هاي اين شهر مقدس را از هم مي شكافد. فاجعه اي طبيعي در اين شهر باستاني مي تواند عواقب سياسي وحشتناكي نيز دربر داشته باشد، چرا كه اورشليم هم اكنون در واقع قلب مناقشات و كشمكش هاي خاورميانه است.
لايه هاي زيرين اين شهر نه از سنگ، بلكه از آوار و نوعي سنگ ريزه تشكيل شده است. در هزار سال گذشته در حدود نيم دوجين زمين لرزه بسيار سخت در اين منطقه آمده است و باستان شناسان شواهد تمام آنها را يافته اند.