Hamshahri Newspaper

عكس: گلناز بهشتي
مهراد قوام
خطر رفع خواهد شد. اگر امسال لباس سبز عمل بر سخنان بپوشانند، خطر از بيخ گوش شهروندان خواهد گذشت. راستش هنوز هم كه سطرهاي كاغذ كاهي را سياه مي كنيم، هراس سلامتي شهروندان به دلمان چنگ مي اندازد؛ روزانه 80تا 100 تن زباله بيمارستاني در تهران توليد مي شود. هنوز راه درست و منطقي براي امحاي اين زباله ها پيش نگرفته اند. عفونت و بيماري در اين زباله ها غليان مي كند. خطر در كوچه پس كوچه هاي اين شهر به انتظار كودكان و فرزندانمان لاي شيرابه هاي زباله غلت مي خورد و ما سالهاست دلخوش به فرامين و بخشنامه ها و دستورالعمل هاييم.
مقام هاي مسئول گفته اند، امسال مشكل زباله هاي بيمارستاني حل خواهد شد، ولي اين نويد در آغاز هر سال داده شده و پس از فروكش كردن تب مطبوعات تا ظهور بحران، فراموش مي شود. همين كه اتفاقي ناگوار در گوشه اي دنج حوالي بيمارستان ها يا دشت كهريزك روي دهد، تريبون هاي زيادي روشن خواهد شد.
سيل مهاجرت به كلانشهر تهران به گونه اي بوده كه امروزه حدود 25 درصد جمعيت كشور در اين شهر گردهم آمده اند. اين حجم جمعيت در مقابل امكانات و گستره زمين بسيار بيشتر است. از اين رو پايتخت ايران مانند كلافي پر از نخ هاي بريده بريده و در هم است. باز كردن و تنظيم آن، كار كسي نيست جز همت همه مردم. زباله هاي بيمارستاني تهران بيش از حد معمول است و اين مهم نيز از تمركزگرايي شهرنشيني ناشي مي شود. زباله هاي بيمارستاني كه توليد مي شوند و در چرخه اكوسيستم اخلال ايجاد مي كنند به هفت دسته تقسيم مي شود! زباله هاي معمولي مربوط به بسته بندي يا پرسنل شاغل در بيمارستان و خوابگاه مي شود. زباله هاي پاتولوژيكي شامل بافت ها، ارگان ها، پنبه هاي آغشته به خون و چرك و مواد دفعي مانند ادرار و مدفوع است.
در گروه سوم مواد زايد راديواكتيو قرار دارد. اين مواد به اشكال جامد، مايع و گاز در برخي از آزمايشگاه هاي بيمارستان ها توليد مي شود. گروه چهارم زباله ها، انباشتي از مواد شيميايي است. اين زباله ها ماحصل نظافت و ضدعفوني بيمارستان است. اين فضولات شامل وسايل و ابزار تنظيف و ضدعفوني يا داروها و وسايل دور ريختني اتاق عمل است. مواد زايد شيميايي به سه دسته تقسيم مي شوند؛ فضولات سمي با PH كمتر از 2 كه محيط را اسيدي مي كند و يا PH بالاتر از 12 كه محيط را قليايي مي كند. برخي داروهاي فاسد شده نيز جزو مواد زايد شيميايي به حساب مي آيد. مواد قابل احتراق و مواد واكنش دهنده و مؤثر نيز در اين مجموعه مي گنجد.
مواد زايد عفوني از مشكلات عديده در بحث زباله هاي عفوني بيمارستاني به حساب مي آيد. منشأ آن مي تواند، پسمانده هاي آزمايشگاهي، جراحي و اتوپسي بيماران عفوني باشد. وسايل آغشته به جرم هاي عفوني در بيمارستان شامل دستكش، وسايل جراحي، روپوش، لباس هاي بلند جراحي، ملحفه و غيره نيز جزئي از اين مواد است. زباله هاي عفوني حدود 10درصد كل زباله هاي بيمارستاني را تشكيل مي دهد. به سرنگ هاي جراحي، شيشه هاي شكسته و كاردهاي كوچك جراحي نيز زباله هاي عفوني مي گويند.
مواد زايد دارويي و ظروف مستعمل تحت فشار مانند؛ قوطي افشانه، گازهاي كپسوله شده و غيره كه قابليت انفجار دارد، در دستگاه زباله سوز نمي اندازند.
بازگشت به بازيافت
حوالي سال 1374 بود كه شهرداري طي يك دستورالعمل به وزارت بهداشت اعلام كرد: تمام مراكز درماني و بيمارستان ها موظف به تفكيك زباله هاي عفوني و غيرعفوني هستند.
زمان گذشت، زمان گذشت و ساعت هشت بار نواخت تا پس از هشت سال مشاهده شود، از مجموع 330 بيمارستان طي اين مدت هيچ اقدامي براي دفع زباله هاي 26هزار تخت بيمارستاني و كلينيك هاي تهران صورت نگرفت.
در اواخر سال 1381 بود كه فرشاد فخيمي مدير روابط عمومي سازمان خدمات موتوري شهرداري تهران اعلام كرد: روزانه حدود 70تن زباله بيمارستاني در پايتخت توليد مي شود. اين مقام مسئول تعداد دستگاه هاي خودرو ويژه حمل زباله را 25 دستگاه عنوان كرد كه حدود 20درصد زباله ها را مواد عفوني تشكيل مي دهند.
پس از آن بانك جهاني وارد عمل شده و قول داد با شرط تفكيك زباله از مبدأ يك وام درخور توجه به شهرداري تهران اعطا كند.
هنوز دو ماه از اظهارات فرشاد فخيمي نگذشته بود كه وزارت كشور براي سروسامان دادن به اوضاع، نهادهاي بهداشتي درماني را به جمع آوري و تفكيك زباله هاي بيمارستاني موظف كرد. بر اين اساس دفتر برنامه ريزي عمراني وزارت كشور دستورالعمل تفكيك، جمع آوري، حمل و دفع مواد زايد پزشكي را با نام كميسيون جلوگيري از آلودگي آب تصويب كرد.
مرداد ماه سال 82 بود و هوا گرم. اين بار پنج ماه از آخرين دستورالعمل مصوبه گذشته بود. زباله هاي بيمارستاني تهران لاي زباله هاي قابل بازيافت، كار سازمان بازيافت شهرداري را با كندي مواجه كرده بود. ابوالفضل ابراهيمي رئيس سازمان بازيافت شهرداري تهران، صددرصد زباله ها را قابل بازيافت اعلام كرد. البته او به اين واقعيت تلخ نيز اشاره كرد كه از اين روزانه 7500 تن زباله، تنها 3درصد بازيافت مي شود. ابراهيمي در همان روز پيشنهادهاي جالبي ارائه داد كه در گردونه بروكراسي گم و ناپيدا ماند. او ادعا كرد؛ بدون سرمايه گذاري بخش خصوصي در كار بازيافت موفقيت در خوري حاصل نخواهد شد. به نظر او اگر بخواهيم تمام كاغذ باطله هاي تهران را بازيافت كنيم، بايد 55 باب كارخانه بازيافت احداث شود. از سويي اشتغال زيادي توليد مي شود، از سوي ديگر نياز به بريدن بي رويه درخت ها براي تهيه كاغذ بسيار كمتر مي شود.
سه ماه ديگر گذشت و اين بار در هواي آلوده پاييزي تهران كه وارونگي هوا صورت نمي گيرد، رئيس سازمان بازيافت شهرداري تهران دوباره از وضعيت بازيافت زباله ها انتقاد كرد. او در گفت وگويي خبري اعلام كرد: هر شهروند تهراني روزانه 920 گرم زباله توليد مي كند كه 9 درصد را مواد پلاستيكي، 8 درصد كاغذ و پارچه و مقوا و 5/2 درصد انواع فلزات است. 68 تا 70 درصد اين زباله ها را پسمانده هاي غذايي، ميوه و سبزي تشكيل مي دهد.
يك دهه گذشت
عقربه هاي ساعت به تندي گذشتند و بي اعتنا به تأمل يا معطلي مسئولان و شهروندان برگه هاي تقويم را ورق زدند. دو سال ديگر گذشت تا تير ماه سال 84 از راه برسد. فصل گرما هميشه به مباحث زباله دامن مي زند. اين بار مدير كل دفتر خدمات عمومي سازمان شهرداري ها و دهياري هاي كشور براي انتقاد از وضع موجود به زبان آمد: براساس ماده 7 قانون مديريت پسمانده ها، شهرداري ها مكلف به جمع آوري پسماندهاي ويژه صنعتي و بيمارستاني- هستند كه بعد از عادي سازي، اين زباله ها را جمع آوري و دفع مي كنند. او همچنين به اختيارات شهرداري ها اشاره كرد و ادامه داد: اگر زباله ها عادي سازي نشده باشد، شهرداري مي تواند از زيربار جمع آوري آن شانه خالي كند.
در مقابل او، وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، جمع آوري پسماندهاي ويژه را جزئي از وظايف شهرداري ناميد. او ضمن اعلام توليد روزانه 70 تن زباله در مراكز درماني و بيمارستان ها و آلودگي و عفوني بودن 25 تن از اين مقدار، اظهار كرد: تنها 30 درصد بيمارستان ها به صورت نامناسب تصفيه مي شود.
در همين روزها بود كه مطبوعات نارضايتي مردم و ساكنان نزديك بيمارستان ها را منعكس مي كردند. كارشناسان نيز در اعلامي رسمي از سوي سازمان محيط زيست، 137رودخانه بزرگ كشور را آلوده به پسمانده هاي صنعتي و شهري عنوان كردند.
چند ماه بعد كه دوباره هوا رو به خنكي گذاشت و موج انتقاد از وضعيت زباله هاي بيمارستاني فروكش كرد، سيد محمدي كارشناس سازمان بازيافت پيشنهاد خريد دستگاه زباله سوز داد. هزينه هر يك از اين دستگاه ها بسته به حجم و ظرفيت بين 30 تا 40 ميليون دلار برآورد شد. از سوي ديگر ايران به پيمان نامه كيوتو پيوسته و نمي تواند از اين دستگاه استفاده كند. در اين پيمان نامه ايران متعهد شده براي جلوگيري از آلودگي هوا كمك كند.
زمان مي گذرد و خطر به در خانه هاي مردم نزديك تر مي شود. پس از دو پيشنهاد فراموش شده لاي دهليزهاي تو در توي بروكراسي، حالا صحبت از شيرابه هاي عفوني گل انداخته است. مشاركت بخش خصوصي در امر بازيافت و خريد دستگاه زباله سوز از سوي مدير و يك كارشناس سازمان بازيافت شهرداري عنوان شد و مورد اعتنا قرار نگرفت.
دكتر محمد هادي ناصح معاون بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي ايران پيشنهاد علمي تري ارائه كرد. او در گفت وگو با ايسنا خريد دستگاه هاي ويژه تفكيك زباله را راه حل مناسبي اعلام كرد. هزينه خريد هر كدام از اين دستگاه ها حدود 140 ميليون تومان برآورد شد. البته اين معاون وزير وعده اي به همكاري سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي داد مبني بر تأمين اعتبار خريد دستگاه هاي ويژه تفكيك زباله.
يك سال پيش از نتيجه اعلام شده وزارت بهداشت، زباله هاي بيمارستاني آنقدر دردسرساز شد تا قوه قضاييه نيز براي تعيين تكليف آن وارد صحنه شود. دادستان كشور طي مصاحبه اي در سال۱۳۸۳ نگراني خود نسبت به وضعيت زباله هاي بيمارستاني را اعلام كرده بود.
قربانعلي دري نجف آبادي در اين باره تأكيد كرد: دادسراهاي كشور موظفند موضوع تخريب و آلوده ساختن منابع طبيعي و محيط زيست را با حساسيت ويژه اي تعقيب كنند. او از قوه قضاييه خواست اين مشكل كه سلامت شهروندان را با مخاطره روبه رو مي كند را در دستور كار خود قرار دهد.
ماندن يا نماندن در كيوتو
با ورود قوه قضاييه به ماجرا هيأت دولت يك ميليارد تومان به جمع آوري زباله ها و تصفيه فاضلاب بيمارستاني اختصاص داد. با اين مبلغ 10 دستگاه ويژه تفكيك زباله هم نمي توان خريد و حال اينكه در 333 مركز درماني و بيمارستاني روزانه بيش از 70تن زباله توليد مي شود كه بالغ بر 25 تن آن آلوده و عفوني است.
بحث امحاي زباله هاي عفوني كه گريبان پايتخت را محكم چسبيده و عفونت را بر در و ديوارش مي آلايد، پايان نگرفت. سال 1384 به پايان رسيد و اين مشكل همچنان با حكايت هاي دور و درازش شهروندان را تهديد مي كند.
چيزي از آغاز سال جديد نگذشته بود كه سيد خلاق ميرنيا معاون محيط انساني سازمان محيط زيست از تشكيل يك كارگروه براي انتخاب روش مناسب امحاي زباله هاي بيمارستاني خبر داد. او در بيستم فروردين ماه سال جاري اعضاي كارگروه را چنين معرفي كرد: در اين كارگروه نمايندگاني از سازمان حفاظت محيط زيست، وزارت بهداشت، شهرداري، دادگستري و سازمان مديريت و برنامه ريزي شركت دارند. ميرنيا پيشنهاد مشترك سازمان بازيافت شهرداري و محيط زيست را نصب زباله سوز براي پسمانده هاي ويژه و بيمارستاني اعلام كرد.
هنگامي كه اين خبر روي صفحه نمايشگر خبرگزاري دانشجويان ايران- ايسنا- قرار گرفت، موجي از نگراني جامعه زيست محيطي كشور را فرا گرفت. معاون محيط انساني سازمان محيط زيست بدون اعتنا به ورود ايران به پيمان نامه كيوتو صحبت از خريد دستگاه زباله سوز كرد. اين دستگاه ها در توليد گازهاي گلخانه اي بسيار تأثيرگذارند و با روندي كه او اعلام كرد، ايران از پيمان نامه كيوتو خارج خواهد شد. به هر حال دفتر كنوانسيون توسعه عالي پايدار در محيط زيست مسئول بررسي اين قبيل پيشنهادها در جامعه جهاني خواهد بود.
روز سوم ارديبهشت ماه سال جاري، فاطمه واعظ جوادي رئيس سازمان محيط زيست كه خود فارغ التحصيل زمين شناسي با تخصص چينه شناسي است، درباره وضعيت زباله هاي بيمارستاني به اظهار نظر پرداخت: اميدوارم با همكاري وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، بيمارستان ها به ويژه مراكز درماني خصوصي را متقاعد به پرداخت هزينه جمع آوري و دفع زباله هاي بيمارستاني كند تا پايتخت رهايي و نجات يابد. اين در حالي است كه ايران در سياست هاي كلان، خصوصي سازي را سر لوحه برنامه هاي خود قرار داده و بايد در وجوه مختلف از اين بخش حمايت كند. با اجراي پيشنهاد رئيس سازمان محيط زيست، هزينه بيمارستان ها و مراكز درماني خصوصي به چند برابر افزايش مي يابد.
آخرين پيشنهاد
تعلل وزارت بهداشت براي تعيين تكليف زباله هاي بيمارستاني و اظهارات ضد و نقيض مسئولان سازمان محيط زيست از يك سو و تنها اقدام هيأت دولت مبني بر توزيع يك ميليارد تومان كه دردي از 330 مركز درماني دوا نكرد، از سوي ديگر باعث شد شهرداري تهران در اين روزها با موضعي شفاف تر صحبت كند.
رسول خادم عضو شوراي اسلامي شهر تهران به خبرنگاران گفت: جمع آوري و تفكيك زباله هاي بيمارستاني از وظايف توليدكنندگان زباله هاست و شهرداري در اين خصوص كاري نمي تواند انجام دهد. شهرداري در حد توان نسبت به جمع آوري زباله هاي شهري و ويژه بيمارستان ها اقدام مي كند. اما به دليل كمبود خودرو نمي تواند شرايط مطلوب در جمع آوري اين گونه زباله ها را فراهم آورد. اما مدت هاست كه مسئولان وزارت بهداشت، جمع آوري زباله ها را وظيفه خود به عنوان عامل توليد كننده نمي دانند و تنها با صدور بخشنامه اي براي تفكيك زباله ها در بيمارستان ها، به انجام وظيفه درباره مشكلات زباله هاي بيمارستاني اكتفا كرده اند. پس از او، مدير عامل سازمان خدمات موتوري شهرداري تهران مباحث قانوني را در گفت وگو با ايرنا پيش كشيد. مصطفي سليمي گفت: به دليل اينكه شهرداري از مدت ها پيش اين زباله ها را خارج از برنامه و وظايف قانوني خود جمع آوري كرده به تبع آن نيز زباله هاي بيمارستاني توسط شهرداري را جمع آوري و حمل كرده است. اين سازمان زباله هاي عفوني و غيرعفوني 333بيمارستان و مركز بهداشتي و درماني تهران را با صرف يك ميليارد تومان هزينه در سال جمع آوري و حمل مي كند.
سليمي با يك حساب سرانگشتي از مضرات اقتصادي كه بيمارستان ها به شهرداري تحميل مي كنند، گفت: بيمارستان ها براي جمع آوري و امحاي هر كيلوگرم زباله بيمارستاني، تنها بين 30 تا 40 ريال هزينه به سازمان بازيافت مي پردازند. در حالي كه بايد حداقل 1200 ريال هزينه كنند كه پرداخت نشدن اين مبلغ از سوي آنها هزينه بسياري را به شهرداري تحميل كرده است. ابوالفضل ابراهيمي رئيس سازمان بازيافت شهرداري تهران، سوزاندن زباله ها را بهترين راه براي حل معضل زباله هاي بيمارستاني مي داند كه البته دستگاه هاي لازم براي تحقق اين مهم در كشور وجود ندارد. او معتقد است: بايد وزارت بهداشت در تعاملي با شهرداري، هزينه خريد اين دستگاه ها را تأمين كنند. هر دستگاه زباله سوز بيمارستاني حداقل 20 تا 50 ميليون دلار هزينه در بر دارد. بر اين اساس، وزارت بهداشت به عنوان واردكننده اين دستگاه ها و شهرداري تهران به عنوان نگهدارنده و تقبل كننده هزينه هاي جمع آوري و سوزاندن زباله ها، مسئوليت خواهند داشت.
به گفته ابراهيمي، هزينه جمع آوري، دفع و مقابله با خطرات زباله هاي بيمارستاني به حدي است كه هزينه خريد دستگاه هاي زباله سوز در قياس با آن بسيار ناچيز خواهد بود. او به شيرابه توليدي ناشي از دفن زباله هاي بيمارستاني اشاره كرد و دنبال حرفش را گرفت: خطر اين شيرابه ها در دراز مدت خسارت هاي كلان و جبران ناپذيري بر جاي مي گذارد كه جلوگيري از دفن سريع آنها را ضروري تر مي كند. متأسفانه بيمارستان ها تفكيك زباله هاي بيمارستاني از ساير زباله ها را چندان جدي نگرفته اند.
خطر نزديك است و وعده هاي مسئولان نزديك تر. آيا سال 85 مشكل دفع زباله هاي عفوني بيمارستاني پس از يك دهه كشمكش اداري گير افتاده در چنبره بروكراسي حل خواهد شد؟