اسلامي تمدن در علمي مراكز
يا تعلم و تعليم و علمي مراكز تاسيس پيشينه:جستارگشايي
دوم قرن اوايل به اسلام ، جهان در دانشگاهها امروز عبارت به
گستره به اسلام نوپاي فرهنگ كه سالهايي.مي‌گردد باز هجري
سرزمينهاي فتح شورانگيزي و مي‌آمد نايل خود جغرافيايي وسيع
بظاهر و مي‌نشست فرو امپراتوري گسترش و رزم ميدان و تازه
و دانشگاهها تاسيس نطفه.مي‌شد آغاز سياسي ثبات از دوره‌اي
.شد منعقد شرايطي چنين در دقيقا علمي مراكز
سه در را علمي مراكز اين تاريخي و اجتماعي مشخص كاركرد
از تبليغي اهداف قرارداد ، ملاحظه مورد مي‌توان عمده جهت
فتح.مي‌شود محسوب مراكز اين تاسيس انگيزه‌هاي نخستين
و تازه حوزه‌هاي بر حاكميت اعمال معناي به جديد سرزمينهاي
اهداف از نظر قطع كه مي‌نمايد بديهي و است فرهنگي متنوع
اين هضم و جذب وامدار نيز سياسي ثبات حفظ ايدئولوژيكي ،
مستلزم مردم عوام قلمرو در كه است متنوع و تازه حوزه‌هاي
مجادلات عهده از خواص قلمرو در و ارزشها و شعائر تبليغ
گسترش و انجام ديگر عبارت به.است برآمدن فلسفي و علمي
براي تبليغي تلاشهاي از بخشي فلسفي و علمي مجادلات نوع اين
كه مي‌شد محسوب جغرافيايي گسترش كنار در فرهنگي گسترش
.بودند كاركردي چنين عهده‌دار دانشگاهي و علمي مراكز
نيرومندي فرهنگي مراكز با اسلامي امپراتوري گذشته اين از
را سياسي مناسبات زمان گذشت و بود مواجه خود غرب و شرق در
نيز فكري و فرهنگي حوزه‌هاي در عميق‌تر مناسباتي حد تا
حاصل مناسبات اين طريق از آنچه هضم و جذب و مي‌بخشيد تعميق
وجود مستلزم اسلام ، اعتقادي اصول تبليغ متقابلا و مي‌آمد ،
.بود علمي مراكز
فرقه‌اي ازمنازعات بخشي محل حال ، همين در دانشگاهي مراكز
جناحهاي ميان سياسي رقابتهاي.اسلامي‌بود حكمراني حوزه در
درساير مي‌يافت ، گسترش روزافزوني طور به مختلف‌كه
عقيدتي و عقلي مباحثات جمله من فرهنگي و اجتماعي حوزه‌هاي
گرمتر و گرم را فحص و بحث حوزه‌هاي و مي‌يافت انعكاس
يكي اسلامي قلمرو سياسي مختلف مراكز در دانشگاهها.مي‌ساخت
انعكاس را عقيدتي منازعات اين كه بود مهمترين‌مراكزي از
تاسيس عوامل موثرترين از ديگر يكي سرانجام.مي‌داد
بود ديني حكومت يك مقتضيات اسلامي ، تمدن حوزه در دانشگاهها
شريعت احكام با انطباق واسطه به را حكومتي اوامر كه
.مي‌بخشيد مشروعيت
مقتضيات و شرايط با آن انطباق و اسلامي شريعت خصوص در بحث
همين به.برمي‌آمد دانشگاهها و مراكزعلمي عهده از روز
بودند ، تاسيس‌شده انگيزه‌هايي چنين با كه جهت‌دانشگاههايي
روي فلسفه از و مي‌كردند راتدريس فقهي مباحثات عموما
.گردان‌بودند
تمدن تاريخ دانشگاههادر تاسيس پيشينه به ذيل ، مقاله
نظاميه و الازهر دانشگاه براي كه مشخصاتي و مي‌پردازد اسلامي
توجه جالب كرديم ، اشاره بدان كه جهاتي از برمي‌شمارد بغداد
.است
محمدي ذكرالله:نويسنده
تاريخي دورنمايي:الف
اسلام جهان در علمي مراكز از
جهان در عالي آموزش مراكز يا دانشگاه پيدايش پيرامون
همچون مورخين از برخي.است شده بيان مختلفي نظريات اسلام ،
زمان در دانشكده‌اسلامي اولين كه است معتقد (1)اميرعلي سيد
مي‌نويسد وي شد ، دائر و برپا مدينه در (ع)صادق جعفر امام
تحت زمان آن اسلامي مراكز فلسفي مباحثات و مناظرات تمام
وي نظر زير و(ع)صادق حضرت دانشكده راهنماييهاي و هدايت
اسلام در معقول دانشكده بنيانگذار حقيقت در كه اوست و بود ،
(2).مي‌باشد
تحقيقات مركز دانشگاه‌يا نخستين پژوهشگران ، از ديگر برخي
تا آن پيدايش چگونگي كه مي‌دانند بغداد بيت‌الحكمه را عالي
،(3)غنيمه عبدالرحيم است ، نامشخص و مبهم زيادي حدود
(-ه 158-136) منصور دوره رابه بيت‌الحكمه تاسيس تاريخ
با و تاريخي منابع به استناد با شبلي احمد.مي‌رساند
هارون‌الرشيد دوره به را بيت‌الحكمه پيدايش كامل اطمينان
وعده حتي ، فيليپ اما (4).مي‌دهد نسبت (ق -ه 193-170)
مامون زمان در موسسه اين كه معتقدند صاحبنظران از زيادي
اماآنچه و.است شده تاسيس وي دست به و (ق -ه 218-198)
-مامون زمان الحكمه دربيت كه است اين مي‌رسد نظر به مسلم
را خود ايام درخشانترين وي مساعي توجه‌و اثر در كه
يك و علمي يك‌انجمن كتاب ، ترجمه بر علاوه -مي‌گذرانيد
صورت به بود ، پيوسته بدان رصدخانه‌اي‌نيز كه كتابخانه
(5).مي‌پرداخت علمي كارهاي به فعال
بيت‌الحكمه دوم‌هجري ، و اول قرنهاي علمي حوزه‌هاي بر علاوه
بعد دوره‌هاي در دانشگاه مفهوم نمي‌توان‌با نيز را بغداد
آموزشي و مركزتعليماتي يك بيت‌الحكمه زيرا.يكي‌دانست
عده‌اي بلكه نداشته ، وجود آنجا در دانشجو و طلبه و نبوده
امر به و شده جمع مركز آن در زبردست مترجمان و محققان از
پهلوي و هندي سرياني ، يوناني ، آثار استنساخ و ترجمه
(6).مي‌پرداختند
علمي دانشگاه گيوم ، نخستين آلفرد حتي و فيليپ نظر به
آنها زندگي وسايل دانشجو ، پذيرش بر علاوه اسلام در كه حقيقي
و مي‌كرد ، فراهم نيز تحصيل هزينه و غذا مسكن ، قبيل از را
وسطي قرون اروپاي و اسلام جهان بعدي دانشگاههاي سرمشق حتي
-سال 458 در) الملك نظام خواجه توسط كه است نظاميه بود ،
از برخي اما (7).شد تاسيس (م 1067-و 1065 -ه 460
لحاظ به هم و تاريخي جهت از هم را الازهر دانشگاه محققين ،
نظاميه بر مقدم آن ، ابتكاري و پيشرفته برنامه‌هاي
توسط -ه سال 359 در كه الازهر دانشگاه(8).مي‌دانند
شد بنا فاطمي خليفه المغر معروف سردار (صيقلي) جوهرسيسيلي
خليفه زمان در (9)كرد ، كار به شروع عملا -ه سال 361 در و
درآمد دانشگاه واقعي مفهوم به (-ه 386-365) العزيزبالله
حجره‌هايي شد ، مرتب و منظم آن آموزشي برنامه وي دستور به و
اقامت جهت نيز خانه‌هايي و شد تاسيس دانشجويان براي
(10).شد افزوده دانشگاه آن به و خريداري استادان
،(ش-ه 386411) امرالله به الحاكم زمان در دانشگاه اين
خود اوج به وي مساعي اثر در ساختماني تاسيسات لحاظ از
از يك هر كه شد ايوان يا رواق شش و سي داراي و.رسيد
مثلا بود ، يافته اختصاص محصلين از خاصي گروه به رواقها
رواق حنفيه ، رواق مالكيه ، فقه طلاب براي سعابده رواق
جاوه رواق مدينه ، و مكه مردم براي حرمين رواق حنابله ،
مردم براي سليمانيه رواق شرقي ، هند جزائر مردم براي
آفريقا ، شمال مردم براي مغاربه رواق خراسان ، و افغانستان
سواحل مردم براي جبرت رواق برنئو ، مردم براي برنادبه رواق
اكراد ، رواق عربي ، بلاد جنوب مردم براي يمن رواق سوماليا ،
به رواقها اين از يك هرغيره و بغداديان هنود ، اتراك ،
كل رئيس همچنين مي‌شد ، اداره شيخ نام به مدير يك وسيله
(11).مي‌ناميدند ناظر نيز را دانشگاه
حتي و غذا مسكن ، ماهيانه ، مقرري از دانشگاه اين دانشجويان
شبلي ، احمد قول به و بودند برخوردار رايگان لوازم‌التحرير
پدري و مهربان مادري همچون روزگار آن در دانشگاه‌الازهر
تنگدست‌ترين براي علمي مامن و ملجاء و پرورش‌دهنده
بنابراين (12).است بوده علم طالب دانشجويان
زيادي حدود تا كه بود اسلامي‌اي موسسه دانشگاه‌الازهرنخستين
بعد اما بود ، تطبيق قابل امروزي معناي به مفهوم‌دانشگاه با
اسلامي دانشگاه عنوان به مي‌توان را بغداد نظاميه الازهر ، از
كه نظام‌الملك خواجه.كاربرد به آن واقعي به‌مفهوم
الازهر دانشگاه از بعد قرن يك به نزديك را دانشگاه‌نظاميه
معمول و مرسوم برنامه‌هاي و مقررات از بسياري تاسيس‌كرده ،
خواجه بست ، كار به بغداد نظاميه در و نمود اخذ را درالازهر
سعي آنان علمي مراكز و مصر فاطميان با رقابت منظور به
نظاميه ، در گسترده‌تري و جديد برنامه‌هاي تدارك كردبا
راه اين در چنانكه دهد قرار تحت‌الشعاع را شيعي مراكزعلمي
معاصر علمي سازمانهاي اعتبار و شهرت و يافت ق-نيزتوفي
كه اندلسي جبير ابن (13)كرد زلزل-مت را خود از وپيـش
آن علمي مراكز كرده ، ديدن بغداد از هجري ششم درقرن
و بزرگترين:است كرده توصيف چنين را بويژه‌نظاميه
را آن نظام‌الملك كه است نظاميه مدرسه نامدارترين‌آنها
مدارس اين به.است شده نوسازي -ه سال 504 در و ساخته
فقيهان به املاك آن از حاصل درآمد كه اختصاص‌يافته املاكي
براي علم ، طالبان مستمري مصرف به و تاديه‌مي‌شود مدرسي
(14).مي‌رسد معاش‌ايشان گذران
ساير در آن تبع به كه ديگري نظاميه‌هاي و بغداد نظاميه
در خواجه مدبرانه حضور دليل به بودند ، شده تاسيس شهرها
علمي مهم مراكز از يكي آن ، امور سازماندهي و برنامه‌ريزي
و بهترين تنها نه مي‌آمدند ، شمار به اسلام جهان ومذهبي
بلكه بودند ، آمده گرد آنها در اسلامي دانشمندان عالمترين
.مي‌شدند فارغ‌التحصيل آن از نيز دانشجويان برجسته‌ترين
و علمي مراتب بالاترين به دانشگاهها اين فارغ‌التحصيلان
و معين درجات چنانكه مي‌آمدند ، نائل زمان آن مذهبي و سياسي
شده مشخص دانشگاهها اين آموزشي گروه اعضاي براي مخصوصي
فقيه ، معيد ، نائب ، مدرس ، عناوين ، تحت و بود
(15).بودند مشغول وظيفه انجام به (كتابدار)خازن‌المكتبه
كه بودند مجهزي و بزرگ كتابخانه داراي دانشگاهها اين
قرار دانشجو اختيار در و شده جمع آن در كتابها انواع
از نيز سخنراني و وعظ مخصوص تالارهاي (16).مي‌گرفت
به دانشگاهها اين در مي‌شد ، محسوب نظاميه‌ها ديگر ويژگيهاي
دانشگاه از تقليد به دانشجويان و استادان رفاه منظور
نيازمنديهاي ساير و ماهيانه مستمري غذا ، مسكن ، الازهر ،
ميان اساسي تفاوت (17).كردند مي تامين را آنها
اين نظاميه و الازهر در بويژه سنت اهل و شيعي دانشگاههاي
و فلسفه مانند عقلي مباحث شيعي ، علمي مراكز در كه بود
قرار بحث مورد بي‌نظيري شوق و شور با طبيعي علوم و حكمت
شرعي مسائل به صرفا سنت ، اهل علمي مراكز در اما مي‌گرفت ،
كلام منطق فقه ، قرآن ، تفسير نحو ، و صرف چون اسلامي ، علوم و
چنانكه مي‌شد ، احتراز عقلي بحثهاي از و مي‌شد پرداخته ادب و
(18).بود شده ممنوع فلسفه تدريس بغداد نظاميه در
مرتب و منظم برنامه‌هاي و نظاميه مدارس تاسيس حال هر به
به كه داشت آن بر را سياست و علم بزرگان از بسياري آن ،
ورزند ، مبادرت مشابه علمي مراكز تاسيس به آنها از پيروي
تاسيس آن از بعد سالهاي در دانشگاه و مدرسه صدها چنانكه
به ،-ه سال 640 در كه داشت قرار مستنصريه آنها صدر در.شد
(19).شد نهاده بنيان بغداد در عباسي مستنصر امر
كه بود اين در نظاميه به نسبت مستنصريه اساسي امتياز
اشعري طريقه و شافعي مذهب به تنها نظاميه دانشگاه
مدرسه چهار داراي مستنصريه دانشگاه اما داشت ، اختصاص
و عظمت مورد در.بود تسنن مذهب شعب از يك هر براي جداگانه
نظر به كه شده گفته بسياري سخنهاي مستنصريه دانشگاه اهميت
ابن باشد ، مورخين ديگر از كاملتر عبري ابن توصيفات مي‌رسد
يك تا داد دستور الظاهر فرزند المستنصر:مي‌نويسد عبري
در كه مدرسه‌اي چنان نمودند ، بنا مستنصريه نام به مدرسه
وضع بزرگترين به را آن و بود نشده ساخته آن مانند دنيا
و ظاهري آرايشهاي و وسايل و وسعت و ظاهري شكل نظر از ممكن
براي را مبرزي فقهاي و آورد در روزي آن ممكن تزئينات
اسلامي پهناور كشور كنار و گوشه از مدرسه آن در تدريس
حنبلي ، شافعي ، مذهب چهار وقف را مدرسه آن و آورد فراهم
چهار رشته‌هاي از يك هر تدريس براي و نمود مالكي و حنفي
وپنج هفتاد استادي هر براي و كرد معين استاد يك مذهب
و غذا آنان تمامي براي و آورد فراهم فقه محصل و شاگرد
مايحتاج از بيشتر حتي و زندگي مايحتاج و نوشيدني و طعام
و فقها مخصوص حمام يك مدرسه داخل در و آورد فراهم آنان
انبار يك نيز و مصرفي كالاهاي انبار يك و نمود بنا محصلين
از را آن و ديد تهيه مدرسه داخل در نوشيدني و داروئي كالاي
موظف را مخصوص پزشك يك و كرد پر مصرفي نياز مورد كالاهاي
ويزيت مدرسه جمعي ابواب و محصلان از صبح روز هر كه نمود
(20).نمايد
تاسيس بر علاوه عباسي خلفاي با رقابت در اندلس پادشاهان
كه نهادند بنا نيز بزرگي دانشگاههاي متوسطه ، مدارس
اشبيليه ، قرطبه ، دانشگاه ، از بودند عبارت آنها معروفترين
دانشگاه توصيف در حتي ، فيليپ (21)(مالقه)مالاگا غرناطه ،
از كه داشت مختلف قسمتهاي قرطبه دانشگاه:آورده قرطبه
قسمت جز به اين و بود طب و رياضيات و فلك‌شناسي قسمت جمله
به بود بدانجا كه دانش‌طلبان شمار.بود شريعت و دين اصول
معتبر مناصب راه دانشگاه ، شهادتنامه و مي‌رسيد هزارها
(22).مي‌گشود بركسان را دولتي
در ثروتمندي مرد اگر كه گفته‌اند قرطبه شهر علمي اهميت در
قرطبه به بفروشند را او كتابهاي بخواهند و بميرد اشبيليه
آلات بخواهند و بميرد قرطبه در مطربي اگر و مي‌فرستند
(23).مي‌فرستند اشبيليه به بفروشند را او موسيقي
از نيز غرناطه دانشگاه قرطبه ، بر علاوه اسپانيا سرزمين در
يوسف توسط كه دانشگاه اين بود ، شاياني‌برخوردار اهميت
بني‌نصريان شاه هفتمين ((1331354م (-(734755ه ابوالحاج
حتي و شهرهاي‌اسلامي از زيادي دانشجويان مقصد شد بنا
اين در.است بوده اروپا نقاط ديگر و كاستيلي مسيحيان
فلك و فلسفه ، شيمي ، طب ، اصول ، فقه ، قبيل از دانشگاه‌دروسي
(24).مي‌شد تدريس شناسي
هر در كه بود اين اسپانيا دانشگاههاي جالب رسومات از يكي
در شركت براي نيز مردم عموم از و داده ترتيب جشنهايي سال
استادان جشنها اين در مي‌آوردند ، عمل به دعوت مجالس آن
شعر خواندن و سخنراني خطبه ايراد به دانشگاه مبرز
اين اسپانيا دانشگاههاي از يك هر در بالاي درميپرداختند
دانش:است استوار چيز چهار بر جهان بود شده حك زيبا جملات
مردانگي و نيكان دعاي بزرگان ، دادخواهي دانشمندان ،
(25).دلاوران
مراكز با آن ارتباط و اروپا دانشگاههاي نخستين تاسيس:ب
اسلام جهان علمي
آن با اسلامي دانشگاههاي كه خود اول سخن به مي‌گرديم باز
و اروپا دانشگاههاي تاسيس در تاثيري چه وشوكت ، عظمت همه
پژوهشگران توجهي كم متاسفانه داشته‌اند؟ آن برنامه‌هاي
آمدن وجود به موجب خود درتحقيقات مسائل گونه اين به معاصر
و تاثير يا ارتباط گونه هيچ كه است شده غلط انديشه اين
وجود اروپايي دانشگاههاي و اسلامي دانشگاههاي ميان تاثري
از نشان آمده ، عمل به تحقيقات كه صورتي در است ، نداشته
كتاب در گيوم ، آلفرد چنانكه دارد ، ارتباط اين گستردگي
:مي‌نويسد باره اين در اسلام ميراث
ميلادي يازدهم و دهم قرن در مسلمين كه را دروسي اگر
دوازدهم و يازدهم قرن در مسيحي آنچه‌محصلين با مي‌خواندند
تماس كه ديد خواهيم دهيم قرار مقايسه مورد مي‌گرفتند درس
تاكنون كه است بوده اين از بيش مغرب و مشرق دانشگاههاي
استاد ارتباط منظم ، و مرتب مطالعه و تحصيل همان شده ، فرض
ديسيپلين ، و اوقاف ، انتظام و جيره و حقوق مسئله شاگرد ، و
زندگي فعاليتهاي و تربيت ، و تعليم گواهي‌نامه‌هاي و درجات
مانند مغرب و مشرق تحصيلي مراكز در محققا دانش‌آموزي
(26).است بوده يكي بيش و كم آكسفورد و بغداد
برنامه‌هاي از بسياري در كه تشابهي وجوه اين ديگر سوي از
برآن را محققين از برخي شد ، ذكر منطقه دو آن دانشگاهي
در شده برده كار به قوانين و اصول تمامي كه داشته
اسلامي دانشگاههاي از اقتباسي را اروپا دانشگاههاي
از عاري نيز قضاوت اين كه مي‌رسد نظر به اما (27)بدانند ،
وسطي قرون در اروپا علمي مراكز در كه چرا نباشد ، اشتباه
نبوده ، سرمشق الگوو آن دانشمندان و اسلامي دانشگاههاي تنها
دوره آن مسيحيان خود ابتكارات همچنين و رم و يونان بلكه
بوده موثر نيز اروپا دانشگاهي نظام تكامل و پيشرفت در
.است
سهم غربي ، محققين ديگر و لوبون گوستاو اعتقاد به البته
بيشتر اروپا دانشگاهي سيستم در اسلامي علمي مراكز تاثيرات
داشته نقش آن تكامل و پيدايش در كه بوده عواملي از
و اروپا مسيحي دانشگاههاي تاسيس تاريخ به اگر (28).است
اين تصديق كنيم ، توجه بوده موثر آن پيدايش در كه عوامي
.بود خواهد آسانتر مطلب
از وسطي قرون در اروپا دانشگاههاي اكثر ترديدي بدون
.شدند تاسيس به‌بعد ، ميلادي سيزدهم و دوازدهم قرن
سال در كه بود پاريس دانشگاه سرزمين آن دانشگاه نخستين
دانشگاه آن ، دنبال به و (29)شد ، تاسيس م 1200
م ، 1220(31)من‌پليه دانشگاه م ، درسال 1214 (30)آكسفورد
،(33)پالرمو دانشگاه م ، سال 1224 در (32)دانشگاه‌ناپل
دانشگاه م ، 1229(35)پادوا و (34)دانشگاه‌بولونيا
آن بعداز و (37)آمدند ، به‌وجود م سال1231 در (36)كمبريج
غيره و سالامانگ پراگ ، اورلئان ، چون ديگري‌نيز دانشگاههاي
(38).شكل‌گرفتند اروپا در
در را گوناگوني علل و اسباب غربي محققين
لوكاس هنري.دانسته‌اند موثر اروپا دانشگاههاي شكل‌گيري
پيدايش در عامل دو آورده ، خود تمدن تاريخ در
مردم در كه تحركي نخست داشته ، اساسي نقش دانشگاههاي‌اروپا
احياي و يوناني فلسفه و علم بازيابي براي آن‌سرزمين
در دوم بود ، شده ايجاد م سال 1200 حدود در حقوق‌رومي
ميلادي دوازدهم و يازدهم سده‌هاي اقتصادي نتيجه‌پيشرفت
اما (39).بود شده فراهم جوانان براي رفتن امكان‌مدرسه
قرون در مسيحيان با را مسلمانان تماس زيگريدهونكه ، خانم
و مي‌داند اروپا دانشگاههاي تاسيس عامل‌اصلي وسطي
ميلادي نهم قرن از كه دانشگاههايشان با مسلمانان:مي‌نويسد
و ملاقاتها جريان كه (40)گربرت زمان از و شكوفايي‌داشت
ازدياد روبه ولي كم ابتدا (41)پيرنيه ازآن‌طرف روابط
را زمينه و انداخته دانشگاه فكر به را مي‌رفت ، اروپا
(42).فراهم‌كردند
نخستين ،(مصاحب) فارسي دائره‌المعارف همچنين و دورانت ويل
و مقدمه را شارلماني زمان ديرهاي و مدارس‌كليساها
و مي‌دانند ، اروپا بعدي دانشگاههاي تشكيل زيربناي‌اصلي
نهم قرن در شده تاسيس مدارس اين از كه‌تعدادي مي‌نويسند
دانشگاه به ميلادي سيزده و دوازده قرون در ميلادي ، به‌تدريج
كتابهاي ترجمه نقش دورانت ويل همچنين (43).تبديل‌شدند
دانشگاههاي رشد مهم عوامل از نيز لاتيني زبان رابه عربي
(44).مي‌آورد به‌حساب وسطي درقرون اروپا
ازجمله چندي عوامل مي‌توان كلي جمعبندي يك در حال هر به
دانشگاههاي‌آن ، و اسلامي ممالك با آشنايي اروپا ، رشداقتصادي
به اسلامي كتابهاي ترجمه ديرها ، و كليساها مدارس
علوم تحصيل براي اروپا جوانان شوق و شور و زبان‌لاتيني ،
وجود به در را الهيات و طب و حقوق مختلف‌به‌ويژه
.دانست موثر اروپا آمدن‌دانشگاههاي
:يادداشتها
به‌انگلستان بعدها كه مسلمان دانشمندان از اميرعلي -1
كميسيون به‌كارمندي م ، سال 1909 در آنجا در و كرد سفر
شغل همان در سال مدت 19 شدو تعيين سلطنتي خاص.. قضايي
.ماند باقي
اسلام و عرب تاريخ اميرعلي ، -2
ترجمه بزرگ‌اسلامي ، دانشگاههاي تاريخ غنيمه ، عبدالرحيم -3
ص 87 اول ، چاپ(يزدان ، 1364 تهران ، ) كسائي نورالله
ص 152 اسلام ، در آموزش تاريخ شبلي ، احمد -4
ص 524 ج 1 ، عرب ، تاريخ حتي ، فيليپ -5
اجتماعي و علمي تاثيرات و نظاميه مدارس كسائي ، نورالله -6
كتاب حتي ، فيليپ -دوم70 چاپ ،(تهران ، اميركبير ، 1363) آن ،
پيشين ، ص 525
احمدشبلي ، ص 44 ، اسلام ، كارنامه زرين‌كوب ، عبدالحسين -8
ص 286 اسلام ، در آموزش تاريخ
نيل ، 1325 مطبعه مصر ، ) الخطط ، مقريزي ، علي احمدبن -9
ص 49 ، 4 ،(ق.-ه
انديشه ، نشر تهران ، ) ج 2 صليبي ، جنگهاي رشاد ، محمد -10
دوم چاپ (1354
ص 11 ج 2 ، كتاب ، همان -11
ص 237 اسلام ، در آموزش تاريخ شبلي ، احمد -12
اجتماعي و علمي تاثيرات و مدارس‌نظاميه كسائي ، نورالله -13
ص 80 آن ،
-ص 279 15 اتابكي ، پرويز ترجمه سفرنامه ، جبير ، ابن -14
كتاب مقدمه ص 14 ، پيشين ، كتاب كسائي ، نورالله
اقبال عباس تصحيح به تجاربالسلف ، نخجواني ، شاه هندو -16
ص 234 ،(طهوري ، 1357 تهران ، )
اجتماعي و علمي تاثيرات نظاميه‌و مدارس كسائي ، نورالله -17
ص 14 آن ،
ص اسلامي ، و بزرگ دانشگاههاي تاريخ غنيمه ، عبدالرحيم -18
آرام ، احمد ترجمه اسلام ، در تمدن و علم نصر ، سيدحسين 11
ص 59 چاپ‌اول ، (انديشه ، 1350 نشر تهران ، )
و تاج‌پور محمدعلي ترجمه الدول ، مختصر تاريخ عبري ، ابن -19
ص 317 اول ، چاپ (اطلاعات ، 1362 تهران ، ) رياضي ، حشمت‌الله
ص 52 اسلامي ، فرهنگ منابع شريف.مم -20
ص 720 همان ، -21
ص 147 ج 1 ، نفح‌الطيب ، مقري ، -22
تمدن لوبون ، گوستاو ص 720 ، پيشين ، كتاب حتي ، فيليپ -23
ص170 عرب ، و اسلام
حتي ، فيليپ ص 541 ، اسلام ، و عرب تاريخ اميرعلي ، سيد -24
ص 720 ج 2 ، تاريخ‌عرب ،
و عنوان‌فلسفه تحت گيوم ، آلفرد مقاله اسلام ، ميراث -25
ص 231 الهي علم
خانم و ص 354 مسلمين كتابدانش در حكيمي محمدرضا -26
از ص 297 ، ج 2 ، اروپا در اسلام دركتابفرهنگ هونكه زيگريد
.برخوردارند تفكري چنين
ميراث و 736 ، ص 735 عرب ، و اسلام تمدن لوبون ، گوستاو -27
ص 231 گيوم ، آلفرد مقاله اسلام ،
سالرنو مدرسه پاريس ، دانشگاه از قبل قرن سه دو البته -28
مختص چون كه مي‌پرداخت علمي كارهاي به ايتاليا در Salerno
بيشتر لذا نداشت ، را صورت‌يك‌دانشگاه و بود طب علم به
.حسابنمي‌آورند به دانشگاه نخستين را آن محققين
- Oxford
- Montpellier
- Naples
- Palermo
- Bologna
- Padua
- Cambridge
ص 150 صفاري ، حسن ترجمه علوم ، تاريخ روسو ، پي‌ير -36
ص 150 پيشين ، -37
ص 537 ج 1 ، تمدن ، تاريخ لوكاس ، هنري -38
- Gerbert
- Pyrenaen...
ص 297 ج 2 اروپا ، در اسلام فرهنگ هونكه ، زيگريد -41
و ص 1234 دوم ، بخش ج 4 ، تمدن ، تاريخ دورانت ، ويل -42
ص 951 ج 1 ، مصاحب ، دايره‌المعارف 1235 ،
ص 1233 كتاب ، همان دورانت ، ويل -43
ص 516 ج 3 ، اسلام ، در فلسفه تاريخ شريف ، .م.م -44
|
معارف كتابخانه
|
ايتاليا در رنسانس فرهنگ
/نو انتشارات‌طرح /لطفي محمدحسن ترجمه /بوركهارت ياكوب
+ صفحه باروكش/512 زركوب /رقعي قطع /اول 1376 چاپ
تومان 2800/نقشه‌ها و نقاشي‌ها
مجددا را زمين مغرب كه بود مهمي فرهنگي جنبش رنسانس ،
دراين مركزي كه‌اهميت آنچه.ساخت يونان به مربوط و راجع
آن درباره مختلف صور كه‌به بود انسان بود ، يافته جنبش
نطقه همين از مي‌گرفت ، قرار آثارهنري موضوع يا مي‌شد تامل
پديد زمين باختر فرهنگ و درانسان‌شناسي وسيع تحولي كه بود
به كه بود فرهنگي پويش اين خاستگاه بسترو ايتاليا.آمد
پيوندي سرزمين ، اين در مسيحيت آيين بودن ريشه‌دار دليل
بنياد كه را نويني فرهنگ و آورد وجود به دو اين ميان
.آورد پديد است بوده غربي هنر و انديشه اعتقاد ، زندگي ،
در تاريخ پژوهندگان بزرگترين از يكي ياكوببوركهارت ،
اين به نظير كم و عميق تحليلي با كه است قرن‌نوزدهم
-رنسانس خاستگاه و اوليه موطن وي.است موضوع‌پرداخته
گوناگوني ابعاد كه خويش اثر آيينه در را -يعني‌ايتاليا
از يكي كتاب اين.است كرده معرفي رادربرگرفته ،
و است غرب فرهنگ بنيادهاي درباره تحقيق مهمترين‌ماخذ
در اثر بازآفريني نوعي نيز لطفي استاد زيباي و ترجمه‌دقيق
.است فارسي زبان
مستقيم صراطهاي
چاپ‌اول /صراط انتشارات:ناشر /سروش عبدالكريم:مولف
.صفحه 333/تومان قيمت980 /1377
يك و يك‌گفت‌وگو مقاله ، دو بر مشتمل مستقيم كتابصراطهاي
.است (ديني گرايي كثرت)پلوراليسم باب در مولف ، مصاحبه
ناشر و شده‌اند منتشر كشور نشريات در بيشتر مكتوبات اين
از برخي نيز و زمين مغرب در بحث اين سوابق آنكه براي
اختيار در اجمال به ديار آن در را مربوطه جاري مباحثات
و 4 تاليفي مقاله يك حاضر مجموعه بر دهد قرار خوانندگان
.است افزوده معاصر دين‌پژوه چند از ترجمه مقاله
هنر فلسفه مباني
چاپ/فرهنگي و علمي انتشارات /رامين علي ترجمه /شپرد آن
تومان 700/صفحه 292/رقعي قطع /اول 1377
هنراست فلسفه رشته اول طراز استادان از كه شپرد آن خانم
مسائل پيچيده‌ترين حال عين در و اساسي‌ترين كتاب اين در
و تجزيه به ژرفنگرانه و مي‌كند طرح را رشته اين به مربوط
را گوناگون نظريه‌هاي.مي‌پردازد بحث مورد مطالب تحليل
و آراء و مي‌كند تشريح هنرها مشترك ويژگيهاي درباره
آثار تعبير و تاويل به كه را بزرگ فيلسوفان انديشه‌هاي
از.مي‌كشد نقادي و بحث به روشن بياني با كرده‌اند روي هنري
تحليل و تجزيه كتاب اين نكته‌آموز بسيار موضوعات جمله
اثر هر با رويارويي هنگام كه است هنرشناسانه داوريهاي
قطعه يك تاريخي ، بناي يك نقاشي ، تابلوي يك مانند هنري
.مي‌شويم موجه آن با ادبي اثر يك يا موسيقي
اسپينوزا
چاپ‌اول /نو طرح /سعادت اسماعيل ترجمه /اسكروتن راجر
تومان 550/صفحه 158/كوچك رقعي قطع /1376
را جهان مي‌توان چگونه كه مي‌دهد نشان اسپينوزا فلسفه
دستاورد.يافت دست سعادت به و كرد عمل آن در شناخت ،
و اوست جهان و انسان پيچيده وحدت دادن نشان اسپينوزا
سرنوشتي بنده هم و خداوند هم حال عين در خود انسان اينكه
كتاب اين در نويسندهاست آورده وجود به را او كه است
سعي و كرده عرضه نيز را اسپينوزا سياسي تفكر از مجملي
و ساده زبان به را اسپينوزا تفكر اساسي خطوط كه است داشته
.كند منتقل خواننده به فهم قابل
ديني اعتقاد و عقل
ديويد و رايشنباخ بروس هاسكر ، ويليام پترسون ، مايكل
انتشارات /سلطاني‌فر ابراهيم و نراقي احمد ترجمه /بازينچر
1800/صفحه 540/كوچك رقعي قطع /اول 1376 چاپ /نو طرح
تومان
آياوجود دارد؟ وجود مطلق عالم و مطلق قادر خدايي آيا
با دين و آياعلم است؟ سازگار عالم در شر وجود با خداوند
دارد؟ وجود ديگري حيات مرگ ، از پس آيا سازگارند؟ يكديگر
و كتابعقل در كه هستند مهمي سوالات جمله از سوالات ، اين
هم كتاب ، دراين.گرفته‌اند قرار بحث مورد ديني اعتقاد
عقل ، و ايمان تجربه‌ديني ، نظير -دين فلسفه كلاسيك مباحث
و معجزات دين ، زبان شر ، مسئله خدا ، وجود اثبات براهين
مباحث هم و گرفته‌اند قرار بررسي مورد -مرگ از پس حيات
و ديني كثرت‌گرايي پويشي ، الهيات نظير -عرصه اين جديد
ميان نسبت حاضر ، كتاب در همچنين ، .شده اصلاح معرفت‌شناسي
قرار كاوش مورد فلسفه و دين و علم و دين اخلاق ، و دين
.است گرفته
ادبي پژوهش
منابع متن‌ها ، شيوه‌ها ، سرشت ،
و علمي /خجسته شريفي عبدالله ترجمه /ضيف شوقي دكتر
800تومان/صفحه 354/وزيري قطع /اول 1376 چاپ /فرهنگي
انجام چگونگي درباره است شيوه‌نامه‌اي واقع در كتاب اين
كه نويسنده پژوهشنامه ، يك تدوين روشهاي و ادبي تحقيقات
در است ، ادبي نقد و ابيات زمينه در معتبر آثاري صاحب خود
معرفي ادبي ، تعريف‌پژوهش به كتاب اين اصلي بخش چهار
روش و كهن متون با برخورد چگونگي تحقيق ، گوناگون شيوه‌هاي
....است پرداخته منابع از استفاده
دينداري روشنفكري ، رازداني ،
چاپ /انتشارات‌صراط:ناشر /سروش عبدالكريم دكتر:نويسنده
صفحه تومان ، 360 قيمت980 /بسيار افزوده با دوم
و دين حوزه در مطروحه مباحث به نويسنده...و دررازداني ،
شده ياد كتاب بر.مي‌پردازد ايران روشنفكري فضاي و فلسفه
و دين از فاشيستي عنوانهاي‌قرائت با تازه مقاله دو
.است شده اضافه بي‌مسند قدرتمداران روشنفكران
|
|
