مجلس و تكاپوي نوسازي در
ايران
ش.-نگاهي به فعاليتهاي مجلس در سالهاي 13121302 ه
امروزه مجلس شوراي اسلامي امر قانونگذاري:اشاره
را برعهده دارد كه بدين‌ترتيب يكي از عناصر اساسي هدايت
اهميت چنين نهادي در.جامعه به سوي توسعه به شمارمي‌رود
جامعه مامي‌طلبد نگاهي تاريخي به عملكردمجلس درايران
بدون شك در برخي مقاطع‌تاريخي كشور ما ، اين.داشته باشيم
نهاد ، تاثيرات عميقي‌بر امور سياسي ، اقتصادي و فرهنگي
گرچه دربسياري.برجاي گذاردكه نمي‌توان آن را ناديده گرفت
از دوره‌ها نيز يك تن به نام‌شاه‌حاكم بر مجلس و
مقاله حاضربه مطالعه كيفيت ارتباط مجلس و.قانونگذاري بود
نوسازي‌ايران طي سالهاي 1302 تا 1312 مي‌پردازد كه‌طي آن
نوسازي ايران با ماهيتي خاص و تحت‌فرمان يك ديكتاتور انجام
.مي‌گرفت
گروه مقالات
نخستين اقدام دولت حاصل از كودتاي‌سوم اسفند 1299 ناشي
از مسائل مورد توجه عامه مردم و روشنفكران بود كه دولت و
مجلس مشروطه تا آن هنگام نتوانسته بود به آن پاسخ لازم و
- درخواست‌هايي كه دولت‌هاي‌پس از كابينه سياه;كافي‌را بدهد
در به ثمر رسانيدن آنهاتلاش كردند-سيد ضياءالدين‌طباطبائي
اعلاميه‌هاي صادره.تا حدودي امكان تحقق آنهافراهم آمد
برضرورت اصلاحات مالي و اداري ، ايجادعدالت حقيقي ، احقاق حق
كارگران ودهقانان ، گسترش آموزش عمومي ، توسعه‌صنعت و تجارت
و وسايل حمل و نقل وارتباطات ، تقسيم اراضي و خالصجات‌ميان
.دهقانان در سايه يك ارتش وقشون قدرتمند تاكيد داشتند
رويكردبه نگرش نوسازي و اصلاحات از بالا درميان عاملان كودتا
و بعدها در ميان‌روشنفكران به عنوان يك ضرورت موردارزيابي
در اين ميان‌مجلس نيز به عنوان يك نهاد.قرار گرفت
تعيين‌كننده در جريان نوسازي كشور به صورت‌يك نهاد تجددخواه
هر چند در اين ميان با توجه.براين روند تاثيرنهاد
به‌تحولات اجتماعي و سياسي عميق جامعه‌خود نيز دچار تحول
در طي اين‌ادوار مجلس نهادي برخاسته ازمشروطيت و.گشت
مشروعيت دهنده به اعمال‌دولت در جهت نوسازي بود كه
موردتوجه بيشتر قرار گرفت و از جانبديگر امنيت و وجود
قدرت لازم امكان‌تحقق مصوبات آن را بيشتر از گذشته‌فراهم
ساخت به گونه‌اي كه مجلس منشاءتصويب قوانيني گرديد كه در
نوع خودبي‌سابقه بود ، در اينجا و در زمينه‌نوسازي ايران فقط
به اقدامات مجلس درترميم و قانوني نمودن مناسبات مالي
.واقتصادي مي‌پردازيم و روند اين ايفاي‌نقش بررسي خواهد شد
مهمترين فصل از فعاليتهاي نوسازي:نوسازي اقتصادي
ادوار پنجم تا هشتم مجلس شوراي ملي‌اصلاحات اقتصادي بود
كه بخش مهمي‌از مذاكرات اين مجلس را به خوداختصاص داد
با شروع.و موجي از احساسات ناسيوناليستي را پديدار ساخت
دوره پنجم و آغاز فعاليتهاي نوسازي پس از يك دوره ركود
يكي از مسائل مهم كه در دستور كار مجلس قرار گرفت ،
پرداختن به مسائل اقتصادي به عنوان يك مقوله مستقل بود
ش كميسيوني شش.-بدين منظور در تاريخ 3 آبان سال 1303 ه
نفره جهت پرداختن به مسائل اقتصادي به نام اقتصاديات
ايجاد گشت تا به طور مستقل اين فعاليت را در مجلس تعقيب
افگر از نمايندگان اقليت مجلس موافق اين طرح بود كه.كند
از جانب يحيي دولت‌آبادي نماينده مستقل مجلس پيشنهاد
مهمترين مسئله كه حتما:گرديده بود با تاييد طرح گفت
بايد توجه مجلس مقدس شوراي ملي را جلب كند موضوع
اقتصاديات مملكت است و البته در اين مدت مذاكرات بسياري
.طرح شده است...چه در خارج مجلس وچه در جرايد
دولت‌آبادي نيز در دفاع از طرح باتوجه به‌بحران
اقتصادي مملكت وتفاوت فاحش صادرات و واردات‌نمايندگان
.مجلس را در جهت تصويبچنين كميسيوني تشويق و ترغيب كرد
براين اساس و با تصويب اكثريت‌نمايندگان مجلس ماده
واحده‌اي درخصوص كميسيون شش نفره اقتصاديات‌براي حل
بهترين مصوبه مجلس.مشكلات و مسائل اقتصادي‌انتخاب گرديد
پنجم در اين ارتباط طرح قانوني علي‌اكبر داور نماينده
ش بود كه به موجب آن ماده.-اين دوره در آبان‌سال 1302 ه
واحده مجلس شوراي ملي دولت را دعوت كرده بود تا ظرف 3 ماه
به وسيله هيئت‌هاي مختلفه مركب از مطلعين ادارات و اشخاص
بصير غيراداري مسائل مهم ذيل را جزء به جزء تحت مطالعه
قرار داده و موضوع هر يك را به صورت يك گزارش مفصل تهيه و
هر چند پيشنهادات.پيشنهادات مقتضي را تقديم مجلس نمايد
در اين مقطع همچنان ماهيت مسائل ارضي را داشت ليكن فهرست
مهمترين اقدامات اقتصادي بود كه دولت‌هاي بعدي به تدريج طي
مدت 10 سال به انجام رسانيدند ، در اين طرح قانوني آمده
:است كه
نواقص فعلي طرز زراعت ، راه عمل رفع نواقص اساسي بطور-1
صريح و روشن ، وسايل علمي دفع آفات فلاحتي ميزان مخارج
اصلاحات فلاحتي
اصول مختلفه كه فعلا در نقاطمختلف ايران سهم مالك و-2
رعيت رامعين مي‌كند كداميك از آن اصول بيشترقابليت تعميم
.نقشه تشويق مالك‌و رعيت به آبادي نمودن.دارد
نقشه عمل تشويق و بسط ابريشم-3
حالت فعلي زراعت و تجارت ترياك ميزان ضررهاي ناشي از-4
.جلوگيري از آن ، كشت جايگزين و ميزان اعتبار موردنياز
از نقطه نظر آبادي املاك و عايدات دولت خالصجات را دولت-5
بفروشد بهتر است يا خير؟ فروش تمام بهتر است يا قسمتي؟
فروش به صورت استهلاكي باشد يا صورت ديگر؟ در صورت تملك
دولت اجاره دادن بهتر است يا كار توسط خوددولت؟ عايدات
.دولت در صورت فروش استهلاكي
تشخيص طرقي كه از نقطه نظر اقتصادي تسطيح آنها اهميت و-6
تسطيح و نگاهداري طرق بوسيله دولت بهتر است.فوريت دارد
يا توسط شركت‌هاي تجارتي ، مخارج تسطيح ، نقشه تبديل وسايل
.نقليه فعلي به اتومبيل
تهيه مقدمات جلب كارگر و مخصوصا فلاح خارجي به ايران و-7
ترتيب نقشه‌اي كه با رعايت لزوم جلوگيري از مضار سياسي و
.نژاد فلاح و صنعتگر خارجي به توطن در ايران تشويق كند
اين موارد مهمترين مسائل اقتصادي‌كشور بود اين طرح كه
مهمترين سئوالات‌اقتصادي آن مقطع را طرح و دولت را
به‌پاسخگويي فرا مي‌خواند ، مورد توجه وتصويب اكثريت مجلس
دراين ميان نمايندگان موافق و مخالف درابعاد;قرار گرفت
كازروني‌نماينده بوشهر عدم اجراي.آن موضوعات سخن گفتند
قانون البسه‌وطني كه در مجلس چهارم به تصويبرسيده بود و
.متضمن رفع بيكاري بود راشاهدي براي عدم تحقق آن طرح آورد
يحيي‌دولت‌آبادي نماينده تهران به شدت ازطرح قانوني حمايت
كرد و ياسايي نماينده‌سمنان نيز با طرح اين مطلب كه اين
.ماده‌واحده چيزي را مشخص نمي‌كند با آن به‌مخالفت پرداخت
شريعت‌زاده يكي ديگراز نمايندگان اين دوره نيز با اين
ليكن با تصويب نهايي طرح‌به تدريج مجموعه‌اي;طرح‌مخالفت كرد
.از لوايح از جانبدولت جهت پاسخ به نيازها تقديم مجلس‌شد
: مناسبات ارضي و مالياتها-1
مهمترين مسئله پس از تغيير سلطنت‌در ايران پرداختن به
مسائل اقتصادي‌بود كه از آغاز مجلس پنجم اوج‌بيشتري
اهم موضوعات به‌جهت ساختار اقتصادي ايران.يافته بود
دشواري اين مسئله از عدم وجود.مسئله‌اخذ مالياتها بود
يك مبناي علمي جهت محاسبه ميزان ماليات خصوصا در ارتباط
بدين جهت دولت در دوره پنجم لايحه.با مسائل ارضي بود
مميزي را تقديم مجلس كرد تا به همراه قانون 20 ديماه 1304
ش مجلس شوراي ملي بر قانون ماليات املاك اربابي و دواب.-ه
اين لايحه و تعداد ديگري.راهگشاي فعاليت‌هاي‌اقتصادي گردد
از لوايح و طرحها از مسائل مهمي بودند كه تقريبا تمامي
نمايندگان‌را به عرصه مذاكرات مجلس و مبارزات‌پارلماني
كشاند ، قوانيني كه گسترش نفوذاقتصادي و سياسي دولت را در
.مناسبات‌ارضي افزايش داد
:قانون مميزي
لايحه مميزي كه بمنظور ايجاد روابطي جديد و عادلانه ميان
ارباب و رعيت فراهم شده بود ، سهم مالكانه را در زمينهاي
مشاراعظم نماينده.آبي و خصوصا ديمي مجددا تعريف مي‌كرد
يك مملكت فلاحتي:تهران در ارتباط بااين لايحه گفت
محتاج‌است به اينكه در مسائل رعيتي و فلاحتي‌تسهيلاتي بشود و
حتي تدين نماينده.تشريفاتي در اين باب به‌عمل آيد
اكثريت‌مجلس پنجم و طرفدار رضاخان سردار سپه‌در توضيح ضرورت
اوضاع اسف‌آور ماليه و فشارهايي كه:طرح چنين لايحه‌اي گفت
به‌سكنه ايران وارد مي‌آيد به درجه‌ايست كه‌تصور مي‌كنم‌آقايان
مسبوق باشند و به‌عنوان مثال ذكر كردامين ماليه
مي‌نويسدكه شما هر قدر پولي به عنوان تفاوت عمل‌تحصيل كنيد
شيرواني ، افگر.صدي بيست مجانا و بلاعوض‌به شما داده مي‌شود
وسيديعقوب از نمايندگان اقليت مجلس هريك در لزوم چنين
لايحه مميزي از جانب ديگر به.طرحي صحبت داشتند
منظورشناسايي ميزان ماليات از اراضي تنظيم‌شده بود كه
شيرواني به عنوان يكي.بتواند بر درآمد دولت‌بيفزايد
به جرات‌مي‌توانم بگويم كه يك ثلث:ازموافقان اين لايحه گفت
املاك اين‌مملكت ماليات نمي‌دهند البته آن شخص‌كه املاك و
اراضي دارد و ماليات نمي‌دهدعلاقه‌مند است كه اين قانون
نگذرد وي‌بدين‌ترتيب اشاره كنايه‌آميزي به برخي ازنمايندگان
زيرا-كرد كه موافق كفايت مذاكره‌مجلس در اين زمينه نبودند
برخي‌از نمايندگان زمين‌دار به درازا كشيدن‌بحث پيرامون اين
بنده عقيده: وي در ادامه افزود-.لايحه را در نظرداشتند
دارم ماليات در ايران اگر عادلانه‌گرفته شود سه برابر ماليه
دولت ممكن‌است عايدي داشته باشد و سپس نتيجه‌مي‌گيرد كه اگر
اين عايدات حاصل نشودراه‌آهن جلفا درست نمي‌شود و راه
شيرازنيز تعمير نمي‌گردد و بدين ترتيب به‌نياز مالي دولت
جهت انجام نوسازيها وضرورت اخذ ماليات و تصويب قانون‌مذكور
.تاكيد مي‌كند
سيد محي‌الدين از مخالفين اين لايحه شيرواني را به تمسخر
خوب اگر آقايان:مي‌گيرد و شيرواني در پاسخ مي‌گويد
ميل ندارند كه دخالت در تقسيمات آنها نشود و مالك هر چه
مشاراعظم دردفاع از.مي‌خواهد توي سررعيت بزند ، حرفي نيست
سيد محي‌الدين با موضعي محافظه‌كارانه از خدمات مالكين به
شيرواني هم‌ضمن اظهار اعتقاد.كشورو فضايل آنها سخن مي‌گويد
.به آن مطلب خواستاراخذ ماليات از اراضي آنها مي‌شود
شيخ‌الرئيس نماينده سبزوار و از مخالفان‌لايحه مذكور ضمن
ابراز مخالفت با تمام‌شدن مذاكرات خواستار طولاني شدن
مباحث‌مي‌گردد و در توضيحي سابقه لايحه را دردوره دوم ، سوم و
چهارم دليلي جهت سامان‌نيافتن موضوع ذكر مي‌كنند و همچنان
.به مخالفت دامن مي‌زند
در اين ميان هم اكبر داور عضو حزب راديكالي به عنوان
موافق لايحه مميزي و حائري‌زاده به عنوان مخالف لايحه صحبت
بحث‌طرفداري از مالكين در دوره پنجم مجلس.كردند
شوراي ملي بويژه مباحث مطروحه پيرامون اين لايحه نمودي
آشكار يافت و پس از سخنان موافق و مخالف وزير ماليه به
عنوان نماينده دولت در دفاع از لايحه ، منشاء لايحه و سير
منشاء اين لايحه شكايات فراوان:تكويني آن را چنين برشمرد
از بي‌ترتيبي ماليات بود كه كميسيون هم حسبالمعمول به‌دولت
و وزارت ماليه مراجعه مي‌كرد ، دولت هم مي‌گفت چون قانوني در
اين باب نيست عجالتا همان مقدار قديم معمول است تا اينكه
آقاي مصدق‌السلطنه كه در آن وقت وزير ماليه بودند رفتند و
لايحه را تنظيم كردند و آوردند مجلس بعد مدبرالملك وزير
سپس فهيم‌الملك وزير;ماليه جديد لايحه را تجديد نظر كرد
ماليه وقت با موافقت نظر مستخدمين آمريكايي يك لايحه تنظيم
كرد و آورد و به مجلس ولي اصولا هر سه لايحه يكي بود كه
و بدين صورت‌داستان.ماليات را از عايدات مطالبه مي‌نمايد
.طولاني اين لايحه را در ادوار مختلف‌بيان كرد
حائري زاده ، مخالف لايحه ، به بي‌فلسفه بودن مبناي اين
ماليات اعتراض كرد و دامغاني هم يكي از نمايندگان موافق
لايحه مميزي را يكي از دو لايحه مهمي‌برشمرد كه باعث اصلاح
تصويب اين لايحه كه مخالفان‌قابل توجه و.كار مملكت مي‌شود
جدي در سطح مجلس داشت نشانگراكثريت نمايندگان مجلس پنجم
اصلاحاتي كه نزديك به دودهه به تعويق;در نوسازي كشور بود
افتاده بود و پيش درآمد حضوردولت در مناسبات اقتصادي بود
.كه ازضرورت كسب درآمد بيشتر سرچشمه مي‌گرفت
ادامه دارد
|
