تاريخ فرود و درفراز شورا
معاصرايران
(پاياني بخش) امروز مسئله ديروز ، تجربه شوراها ،
دوره در دقيق‌تر ، عبارت به يا مشروطيت ، از دوره يك در
فرمان به اول مجلس انحلال فاصله در آن انقلابي
خواهان مشروطه مقاومت پي در مشروطيت اعاده تا محمدعليشاه
تهران ، سوي به بختياري و گيلان مجاهدان پيشروي و تبريز
ايالتي انجمنهاي فعاليت و حضور در مشروطه عمل و انديشه
در.يافت تداوم كشور مهم شهرهاي از بسياري در ولايتي و
تبريز ايالتي انجمن همچون انجمنها ، اين از برخي ميان اين
نيز برخي و كردند ايفا اساسي نقشي مشروطيت اعاده در
و محدود نقش..و خراسان و فارس ايالتي انجمن همچون
در ديگري عامل هر از بيش آنچه تاريخ شهادت به.(7)محلي
پديده يك به مبهم و گنگ فرمان يك از ايران مشروطيت تبديل
از انبوهي تكاپوي و تشكيل شد ، واقع موءثر پويا و زنده
گوناگون سياسي و صنفي انجمنهاي از ;بود مختلف انجمنهاي
عمده شهرهاي برخي در ولايتي و ايالتي انجمنهاي تا گرفته
به قوه از را مشروطه كه بودند انجمنها اين واقع در.كشور
"ولايتي و ايالتي انجمنهاي قانون" طرح و آوردند در فعل
ربيع‌الثاني در كه اساسي قانون متمم از بخشي عنوان به
نيز ملي شوراي مجلس دوره نخستين تصويب به ق.--ه 1325
به راجع اصل چهارده در اساسي قانون متمم هشتم فصل) رسيد
رسمي شناسايي براي تلاشي (بود ولايتي و ايالتي انجمنهاي
.بود فعاليتهايش براي قانوني چهارچوبي ارائه و پديده اين
درباره كه قانوني اولين مشروطيت ، انقلاب از پس (8)
ربيع‌الثاني 20"بلديه قانون" رسيد تصويب به شهرداريها
سال زيرا.شد اجرا كوتاهي مدت قانون اينبود ق.-ه 1325
مجبور دولت كرد بروز كشور در كه تشنجاتي علت به ق-1329ه
اجازه ضمني به‌طور مجلس ، به خود برنامه تقديم ضمن گرديد
و ايالتي انجمنهاي نيز و بلدي انجمنهاي كليه انحلال
انجمنهاي انحلال و تعطيل تاريخ از (9)كند اخذ را ولايتي
ارديبهشت مورخ 30 بلديه قانون كه شمسي سال 1309 تا بلديه
بلديه ادارات سرپرستي كشور وزارت رسيد تصويب به سال همان
بود شده محول آنها به‌عهده كه را خدماتي انجام و
بهمن در كه قانوني لايحه موجب به (10).گرديد عهده‌دار
قانون 1309 رسيد ملي شوراي مجلس كميسيون تصويب به 1328
تغيير بار چندين بعدي سالهاي در لايحه اين.گرديد ملغي
تير مورخ 11 قانوني لايحه بصورت آخرالامر آنكه تا يافت
مزبور قانوني لايحه.درآمد شورا مجلس كميسيون مصوب 1334
آن به نيز موادي و شد اصلاح بهمن 1345 قانون موجب به
شهريور از بعد سالهاي در كه تلاشهايي با(11)گرديد الحاق
انجمنهاي موضوع گرفت ، صورت مشروطيت اعاده براي 1320
اين كه هرچند.شد مطرح نو از "طبعا نيز ولايتي و ايالتي
حاليكه در.بود پيشين تجربه از متفاوت "كاملا بصورتي بار
قدرت به تا مشروطيت فرمان صدور از -مشروطه اول دوره در
و ايالتي انجمنهاي تشكيل -سپه سردار رضاخان رسيدن
بود تلاشي نيز آن بحث و طرح و داشت خودجوش جنبه ولايتي
دور حاضر ، و حي پديده‌اي درآمدن سامان و قانون به براي
كودتاي تا شهريور 1320 از بعد سالهاي يعني -مشروطيت دوم
نظام بر بود سكته‌اي حاصل بيشتر چون -مرداد 1332 28
و نوخواهي در گسترده و فراگير حركتي تا حاكم استبداد
جزء مي‌بايست مشروطه نظام مشروطيت ، انقلاب همچون نوجويي
طيف مرامنامه در را موضوع اين.شود بازسازي نو از جزء به
از ;كرد ملاحظه مي‌توان دقت به سياسي احزاب از متنوعي
حزب تا گرفته طباطبايي سيدضياءالدين ملي اراده حزب
دوم جنگ پاياني مراحل در (12).قوام‌السلطنه دموكرات
مشخص جايگاه و ولايتي و ايالتي انجمنهاي موضوع جهاني ،
بين‌الملل ، روابط سطح در مشروطيت ، اساسي قانون متمم در آن
حل براي بريتانيا و شوروي و آمريكا قدرت سه مذاكرات در
.شد مطرح نيز ايران بحران فصل و
و دموكرات فرقه تشكيل محض به كه مي‌شود ملاحظه لهذا
براي حكيمي دولت پاييز 1324 ، در آن "ملي حكومت" استقرار
و استانداران كليه از مصالحه زمينه آوردن فراهم
انجمنهاي قانون اجراي براي كه خواست كشور فرمانداران
(13).كنند اقدام ولايتي و ايالتي
بي‌نتيجه ايام همان در حكيمي كابينه سقوط با كه طرحي
مذاكرات در موضوع اين نيز بعدي مراحل در ماند
اهميت كردستان و آذربايجان دموكرات فرق با قوام‌السلطنه
با كرد مطرح دوره اين در پيشه‌وري آنچه.كرد حفظ را خود
هواي و حال ولايتي و ايالتي انجمنهاي طرح مشخص عنوان
بود آذربايجان وقايع درگير كه آن از پيش سال سه و بيست
دموكرات فرقه تشكيل آغاز در اينكه توضيح.داشت را
انتخاب از سخن هم شهريور 1320 از بعد سال در آذربايجان
بيانيه 12 ماده 2) مي‌رفت ولايتي و ايالتي انجمنهاي
كنگره تصويب و تصميم به بنا بعد چندي اما.(شهريور 1324
مجلس را خود كه آبان 1324 ، در 3029 شده برگزار ملي
انجمنهاي" جاي توجيهاتي با ملي مجلس ناميد ، موءسسان
(14).گرفت را "ولايتي و ايالتي
فصل و حل براي تلاشهايش چهارچوب در قوام‌السلطنه دولت
نهادهايي آوردن در حركت به و تشكيل كنار در مزبور ، بحران
عالي شوراي و كار عالي شوراي اقتصادي ، عالي شوراي چون
صورت اقداماتي نيز دولتي خالصجات تقسيم براي انتخابات ،
مجلس انتخابات از پس كه شد قرار براين ، علاوهداد
انجمنهاي زمينه در جديدي قانون تصويب براي نيز يازدهم
(15).شود اقدام ولايتي و ايالتي
كه چارچوبي همان در نهايت در آذربايجان بحران هرحال به
و خارجي تحريكات چهارچوب در يعني بود ، گرفته شكل
كه داخلي راه‌حل يك به و شد فصل و حل بين‌الملل رقابتهاي
آن عمده ركن مي‌توانست ولايتي و ايالتي انجمنهاي موضوع
(16).نشد احتياج دهد ، تشكيل را
ديگر و عشاير و ايلات شورش ،"جنوب نهضت" خلال در حتي
غربي شمال در جاري تحولات به واكنش در فارس محلي قدرتهاي
يكي عنوان به ولايتي و ايالتي انجمنهاي تشكيل نيز ، كشور
(17).شد مطرح نهضت خواسته‌هاي از
معرفي از پس و آمد مجلس به تيرماه 1329 صبح 6 رزم‌آرا
اينجانب دولت برنامه" آنكه بر تاييد با خود دولت اعضاي
موضوع "است عمل و كار بلكه نيست ، خطابه و نوشته و حرف
عمومي كارهاي واگذاري و كشوري اداري كارهاي طرز در تغيير
و وبخش ده در محلي انجمنهاي تشكيل طريق از مردم بدست
سال دو هژير دولت (18).كرد مطرح را...و استان و شهرستان
از برنامه‌هايش ارائه ضمن در تيرماه 1327 در اين از پيش
لازم قانوني توابع تهيه و مملكت اداري وضع در نظر تجديد"
خويش محلي امور اداره در محل هر اهالي اينكه منظور به
ميان به سخن "باشند دخيل است ، معمول "فعلا آنچه از بيش
ساير از را رزم‌آرا برنامه آنچه (19).بود آورده
متمايز پيشين كابينه‌هاي سوي از شده ارائه برنامه‌هاي
شده ارائه مواد تحقق براي وي آشكار نيت و قصد مي‌ساخت ،
محض به كه كرد آغاز مصدق محمد دكتر را اصلي حمله.بود
كه طرحي" آنكه اظهار با لايحه اين قرائت گرفتن پايان
ايران تجزيه طرح آورده‌اند مجلس به آرا رزم سپهبد آقاي
نيز بقايي مظفر دكتر (20).كرد آغاز را خود سخن "است
كه مدتهاست":گفت و كرد تكميل را مصدق دكتر صحبتهاي
رنگ چندين به حالا تا و ديده ما براي را خواب اين انگليس
است اين لباسش آخرين كه..آورده ما براي را اين لباس و
شوم فتنه همان آمريكايي سياستمداران بعضي حلقوم از كه
شوق و ذوق هم آن نشانه و..دادند نشان را خودشان
(21)".مي‌باشد ما فدرال حكومت درباره آمريكايي خبرنگاران
اين با خود مخالفت توضيح در مصدق كه موضوعي مهمترين
متفاوت كلي به ديدگاه يك مبين جهاتي از كه كرد طرح لايحه
وي.مي‌رفت بشمار آن اولويتهاي و اصلاحات بحث بود نيز
مجلس اصلاح آيا مشروطه مملكت در كه كرد مطرح را پرسش اين
مردم حقيقي نمايندگان كه وقتي انجمن؟ تشكيل يا است مقدم
يا و كنند حمايت خوب دولت از بتوانند كه نشوند مجلس وارد
ايالتي انجمنهاي انتخابات در استانداران و دولت دخالت از
خود كه وقتي انجمنها قانون تصويب برفرض كنند جلوگيري
آيا كند ، تعيين خود نظر با را انجمنها نمايندگان دولت
به مي‌شود؟ ميسر انجمنها دست به اصلاحاتي كه مي‌شود تصور
قانون چون مواردي در مي‌بايست اول درجه در مصدق عقيده
نظامي ، حكومت قانون در تجديدنظر مطبوعات ، قانون انتخابات ،
-مجلس انحلال در شاه اختيارات -اساسي قانون اصل 48 تغيير
ادارات امور اداره به رسيدگي براي كميسيوني تشكيل و
نيست اين از دارند مردم كه شكاياتي امروزه".مي‌شد اقدام
آن كه اشخاصي ولي هست قانون.نداريم قانون ما چرا كه
اشخاصي بايد.نيست بكنند اجرا مملكت صلاح در را قانون
بخواهند و باشند داشته حسن‌نظر كه بيايند كار روي
".كنند اصلاح را مملكت ناگواري وضعيت همچو يك در "حقيقتا
مواد با هيچكس":گفت مصدق سخنان تاييد در مكي حسين (22)
تاسيس و ايجاد به نسبت اساسي قانون در كه اصولي و
اين اول..ندارد مخالفتي آمده ولايتي و ايالتي انجمنهاي
انتخابات در مردم بگذارند و بدارند را نظامي حكومتهاي
اين بياييد بعد.باشند آزاد ملي‌شان شوراي مجلس
اهم از نفت موضوع طرفي از...بدهيد آنان به را خودمختاري
وقت آن شد حل نفت موضوع اگر.هست ما مملكتي مسائل
...آيت‌ا (23)"...بكنيد را كشور تقسيمات و برگرديد
رزم كه آنچه (24).كرد اعلام را خود مخالفت نيز كاشاني
"عملا سياسي تشنجات بروز بعلت به‌زودي كرد مطرح آرا
(25).ماند الاجرا موقوف
خود "مجددا شاه رژيم مصدق دكتر عليه كودتا وقايع از بعد
بيش مركزيت سيستم معايب موقع اين در چون.كرد تثبيت را
كردن غيرمتمركز منظور به قوانيني گرديد ، مشهود پيش از
مهمترين كه رسيد به‌تصويب دولتي سازمانهاي و دستگاهها
:از عبارتند آنها
آن اصلاحي قانون و تير 1334 مورخ 11 شهرداريها قانون -
بهمن 1345 مورخ
اجتماعي امور اصلاح و ده انجمنهاي تشكيل قانوني لايحه -
مورخ 1342 دهات عمراني و
خرداد مورخ 30 استان و شهرستان انجمنهاي تشكيل قانون -
1349
و بهمن 1336 مورخ 6 مردم به اموربهداري واگذاري قانون -
اسفند 1343 مورخ 23 آن اصلاحي قانون
اسفند 1337 مورخ 13 كشاورزي شوراهاي تشكيل قانون -
/مورخ 25 منطقه‌اي پرورش و آموزش شوراي تشكيل قانون -
.آن مورخ 1349 اجرايي آئين‌نامه و 1348/بهمن
. شهريور 1341 مورخ استانداران اختيارات قانوني لايحه -
قانون و ارديبهشت 1344 مورخ 8 انصاف خانه تشكيل قانون -
.اسفند 1347 مورخ 18 آن اصلاحي
اخير قانون دو) تير 1345 مورخ داوري شوراي تشكيل قانون -
(26)(.است قضايي زمينه در
لايحه به‌نام قانوني لايحه مهر 1348 تاريخ 14 در دولت
آنهم كه كرد تصويب ولايتي و ايالتي انجمنهاي قانون
.نگرديد اجرا هيچوقت
مجلس به اين‌باره در جديدي لايحه دولت سال 1345 ، در
آخرالامر طولاني بررسي يك از بعد مزبور لايحه.كرد تقديم
انجمنهاي تشكيل قانون عنوان تحت خرداد 1349 در 30
هيچكدام حال اين با (27).گرديد تصويب استان و شهرستان
.نگذاشتند جامعه دموكراتيك ساختار در موءثري تاثير
اسلامي انقلاب از بعد (ج
.دارد را خود خاص جايگاه ايران معاصر تاريخ در بهمن 57
آرمانهاي و آرزوها و آمال خود پشت در اجتماعي جنبش اين
تاريخي سرخوردگيهاي كه داشت را عظيمي توده‌هاي متفاوت
است آشكار كه آنچه.مي‌كردند جستجو آن در را خود
پديده اين حاميان ميان در دموكراتيك افكار و گرايشات
بررسي ميان اين درآنهاست تحقق براي تلاش و تاريخي
آن تاريخي جريان از نمايشي مجموعه آن در "آن نقش و شورا"
از قبل (ره)خميني امام را شورا تشكيل فكر.مي‌باشد موقع
اين كه داشتند تاكيد و كردند مطرح پاريس در و انقلاب
كه همانگونه و (28)شود تشكيل رژيم سقوط از قبل شوراها
زماني در و انقلاب اوج در كارگري ، و اداري شوراهاي ديديم
در داشت ، ادامه گذشته رژيم و انقلابيون بين پيكار كه
محلات و آموزشي مراكز و كارخانجات موءسسات ، و سازمانها
و آمدند بوجود هياتها و كميته‌ها شوراها ، نام به شهرها ،
تظاهرات ، رهبري و دادن سازمان ابتدا در آنها نقش
رژيم با مبارزه كلي طور به و اعتصابها راهپيمائيها ،
اين بود ، پاشيده هم از چيز همه كه ايام درآن.بود پهلوي
تشكيل را متحرك و فعال نيروي از عظيمي شبكه شوراها
سازمانهاي و دستگاهها مديريت موقت ، بطور و مي‌دادند
انقلابي موقت دولت آنكه تا گرفتند برعهده را مربوط
(29).گيرد بدست را امور رشته توانست
:پانوشتها
آرا ، رزم روايت به ولايتي و ايالتي انجمنهاي مقاله (7)
صفحه 26 شماره 20 ، گفتگو فصلنامه بيات ، كاوه نوشته
صفحه 25 همان ، (8)
صفحه 110 ماخذ ، همان موتمني ، طباطبايي منوچهر دكتر (9)
صفحه 110 همان ، (10)
موتمني ، طباطبايي منوچهر دكتر نوشته اداري ، حقوق (11)
صفحه 121 سمت ، 1373 ، انتشارات
ص 26 ماخذ ، همان بيات ، كاوه (12)
ص پارس 1325 ، سالنامه به شود مراجعه) ص 27 همان ، (13)
(120
انديشه در منطقه‌اي سياسي ساماندهي و ايرانيت مقاله (14)
فرهنگي فصلنامه) گفتگو رئيس‌نيا ، رحيم از جوان پيشه‌وري
صفحه 56 شماره 20 ، (اجتماعي و
ص 28 ماخذ ، همان بيات ، كاوه (15)
ص 27 همان ، (16)
ص 27 همان ، (17)
سال 1330 ، پارس ، سالنامه به شود مراجعه) ص 29 همان ، (18)
(ص 91
سال 1328 ، پارس ، سالنامه به شود مراجعه) ص 30 همان ، (19)
(ص 175
ص 32 همان ، (20)
تير امروز ، 20 باختر به شود مراجعه) ص 34 همان ، (21)
(1329
مذاكرات مشروح به شود مراجعه) و 35 صص 36 همان ، (22)
از نقل به تيرماه 1329 ، پنجشنبه 22 مورخ جلسه 46 ، مجلس ،
علمي 1368 انتشارات تهران ، مكي ، حسين خاطرات مكي ، حسين
(صص 300289
صص 308 ، مكي ، حسين خاطرات به مراجعه) ص 36 همان ، (23)
(306 ، 305
ص 37 همان ، (24)
موتمني ، طباطبايي منوچهر دكتر از اداري حقوق (25)
ص 72 اول ، جلد تهران ، 1354 ، دانشگاه انتشارات
صص7473 همان ، (26)
ص 147 همان ، (27)
خطبه در منتظري...آيت‌ا سخنان) مهر/58/كيهان 14 (28)
(جمعه نماز
موءتمني ، طباطبايي منوچهر دكتر نوشته اداري ، حقوق (29)
ص 107 سمت ، 1373 ، انتشارات
|
