معاصر ديني تحولات
معاصر ديني گفتمان سه در سعيدي غلامرضا سيد استاد نقش
حميدي محسن محمد :نوشته
و انديشمندان از سعيدي غلامرضا سيد استاد :جستارگشايي
سالگي سن 18 در وي.مي‌رود شمار به معاصر ديني شخصيتهاي
استاد.مي‌شود مشغول تحصيل به بيرجند شكوتيه مدرسه در
ادبيات و زبان آموزش به مدرسه اين در سال هفت به نزديك
بعدها.مي‌پردازد اسلامي دانشهاي مقدمات و فرانسه عربي ،
براي سالها وي.آموخت مدرسه از خارج در را انگليسي زبان
علامه مرحوم چون انديشمنداني با آشنايي و مطالعات تكميل
دوران در سعيدي استاد.سرمي‌برد به هند در لاهوري اقبال
علي دكتر ياد زنده چون زيادي شاگردان خويش زندگاني
جمله از.پرورد را چمران مصطفي دكتر شهيد و شريعتي
اقبال" ،"جاهليت و اسلام" به مي‌توان استاد كتابهاي
اسلام" ،"تاريخ مرد بزرگترين" ،"تربيت و فلسفه" ،"شناسي
،"اقبال فلسفه" ،"اسلام فرهنگ روح" ،"سكولاريزم" ،"غرب و
فعلي بحران "،"ايدئولوژيها دگرگوني و روشنفكران وظيفه"
.برد نام...و "جهان
همايش در كه است نوشتاري متن مي‌آيد ، پي از كه مطلبي
شهيد آيت‌الله ;فاضل استادان يادواره ديني ، تفكر احياي
در سعيدي ، كه غلامرضا سيد استاد مرحوم و مطهري مرتضي
بيرجند پزشكي علوم دانشگاه در جاري سال ماه ارديبهشت
اين در نويسنده.است گرديده بود ، قرائت شده برگزار
گفتمان سه در سعيدي غلامرضا سيد استاد نقش به نوشتار
به را گرامي خوانندگان شما توجه.است پرداخته معاصر ديني
.مي‌نماييم جلب جستار اين
معارف گروه
زمينه‌ها شناخت بي‌مدد عقيدتي ، و فكري جريانهاي بازشناسي
جريانها ، اين كه چرا ;است ناتمام كاري آنها ، ظهور حوزه و
شوند ، مطرح كساني چه سوي از و كجا در اينكه از گذشته
معين ، حوزه آن در كه مشكلي و مساله به هستند پاسخهايي
حوزه و عصر هر در اصلي پرسش يافتن بنابراين ، .دارد جريان
تبيين و دسته‌بندي توصيف ، به را ما جغرافيايي ، و فكري
:كه است اين اصلي ، پرسش.نمود خواهد كمك فكري جريانهاي
بحران و مشكل تاريخي ، مقطع آن در و معين حوزه آن در"
عمده جريانهاي به رهيافت اين با كه آنگاه."چيست؟ اصلي
تاريخ در معتزله و خوارج تشيع ، سنت ، اهل سياسي و فكري
آن در اساسي مشكل كه مي‌يابيم در مي‌نگريم ، اسلام صدر
.است اسلام پيامبر درگذشت از ناشي بحران حوزه ،
نيز گاه و دارد دروني خاستگاه گاه جامعه ، اصلي بحران اما
از پيش تا اسلام ، جهان.است برخوردار بيروني خاستگاهي از
(بيروني وكمتر) دروني عارضه‌هاي با اغلب اخير ، سده‌هاي
امام غيبت از ناشي بحران نمونه ، باب از ;است بوده روبرو
اخباري ، و اصولي نحله دو پيدايش به شيعيان ، براي زمان
اسلامي ، جوامع اصلي بحران اخير ، سده چند در ولي ;انجاميد
اين آنكه نخست:است بوده برخوردار متفاوت ويژگي دو از
پرسشهاي و مشكلات نتيجه در و دارد بيروني سرچشمه بحران ،
بحران ، اين سو ، ديگر از و ;ناآشناست و غريب آن ، از ناشي
يك گذشته ، ادوار بحرانهاي برخلاف و جانبه همه است بحراني
سياسي و اجتماعي يا فكري سامان از محدود جنبه چند يا
فكري ، سياسي ، خطرهاي بلكه نمي‌سازد ، متاثر را جامعه
.دارد دنبال به نيز را خانوادگي حتي و اقتصادي نظامي ،
توان رفتن افول به رو و غرب جهان در گوناگوني تحولات
مسلمانان اندك ، اندك اسلام ، جهان اقتصادي -سياسي و فكري
انتقال بحران را آن مي‌توان كه ساخت روبرو بحراني با را
.ناميد اسلام ، جهان بيرون به درون از خردورزي منبع
،"خودي" زندگي چون و چند برسر گذشته در اگر بنابراين ،
ديدگاه يك برگرفتن به نيز سرانجام و بود مطرح پرسشهايي
تغيير دليل به اكنون ، مي‌انجاميد ، خودي سيره به نسبت
;"باشيم؟ خودي بهتر و بيشتر چگونه" پرسش خردورزي ، خاستگاه
.يافت تغيير ;"شويم؟ غرب همانند" چگونه اساسي ، پرسش به
و "نفيا فكري ، جريانهاي و مباحث اغلب رجوع محل اينرو ، از
مي‌شود مطرح چارچوبي چه در اينكه از صرف‌نظر و "اثباتا
غرب ;(غربمداري هويت‌مداري ، دولت‌مداري ، دين‌مداري ، )
خردورزي روند در مي‌توان ديدگاه اين به توجه بااست
يكديگر از را متفاوت دوره سه دين‌مداري ، انديشه يا ديني
تحول اين كه مي‌گردد آغاز جايي از نخست ، دوره:داد تميز
ادامه دوم ، جهاني جنگ تا كمابيش و مي‌شود احساس جديد ،
اسلامي انقلاب تا دوم جهاني جنگ از دوم دوره ;مي‌يابد
را بعد به اسلامي انقلاب از دوره سومين و ;مي‌يابد ادامه
متفاوت ديني گفتمان سه با ما اينرو از.برمي‌گيرد در
پرسشهاي ولي دارند ، مشتركي نقاط چند هر كه مي‌شويم روبرو
.است متفاوت زيادي حد تا آنها اصلي
اجمالي تبيين به آغاز ، در گفته پيش توضيح به باتوجه
سپس ، .مي‌پردازيم دوره سه اين از يك هر ويژگيهاي
مي‌دهيم ارائه سعيدي استاد رفتار و آثار از مستنداتي‌را
در قرن ، يك به نزديك حضوري در استاد ، كه شود روشن تا
مسير در قرن ربع سه از بيش طي تلاشي و تلاطم‌ها اين مسير
پاسخ چگونه اصلي ، پرسشهاي اين به ديني ، انديشه احياي
نكته ، اين يادآوري اصلي ، بحث به ورود از پيش.است گفته
هنگامه در زماني ، لحاظ به خود استاد ، چند هر كه ضروريست
را وي آثار ولي است نزيسته آغاز از نخست ، گفتمان زايش
استاد ، كه چرا ;كرد دسته‌بندي پايه ، براين مي‌توان
و معاصر ديني انديشمندان آثار ترجمه با تا است كوشيده
اين كه بخشد ، شتاب ديني انديشه روند به كتابهايي ، تاليف
.مي‌گنجد معاصر ديني گفتمانهاي در آثار
دين كيان از دفاع:نخست گفتمان
چگونه" اصلي ، پرسش دوره اين در شد يادآوري كه همانگونه
مطرح پرسش اين چرا كه اين به پاسخ.است "شدن غرب مانند
از.برمي‌گردد غرب صنعتي و علمي شگرف تحولات به مي‌شود
آنها شود ، بدل اكثريت ، آمال كعبه به غرب مي‌رفت كه آنجا
برابر در داشتند ايمان دين ، واقعي ارزش و دين گوهر به كه
به خود ، روزگار ديني باور و انديشه در شگرف بحران اين
ديانت حفظ ضمن دينداران از عده‌اي.پرداختند چاره‌انديشي
مواضع گرفتن پيش در از امكان حد تا كه كوشيدند خويش ،
در فعالانه ديگر گروهي ولي ;نمايند خودداري بحث‌انگيز
.نمودند تلاش اسلامي جهان‌بيني نمودن مطرح جهت
عقب سر ديني ، نوانديشان از گروه اين دغدغه‌هاي عمده‌ترين
و غرب پيشرفت رمز اخير ، سده‌هاي در مسلمانان ماندگي
تفسيري آن كمك به بتوانند كه است منطقي جستجوي آنگاه
سرفصلهاي از يكي رو اين از و نمايند ارائه دين از روزآمد
نسل به اينكه است دين و علم مقوله نخست ، گفتمان عمده
علم با دين تنها نه كه بنمايند فكري بحران اين در گرفتار
;مي‌سازد هموار آن گسترش بر را راه بلكه ندارد سرستيز
سازگاري همان بيشتر علم ، با دين سازگاري از مراد البته
به طبيعت مهار سرچشمه كه است طبيعي و تجربي علوم با دين
نام به كتابچه‌اي در سعيدي استاد.است بوده آدمي دست
نمودن آشنا به را خود بحث از عمده‌اي بخش "مقاله چهار"
همچون عنوانهايي زير كه قرآن علمي معجزات با خوانندگان
نامرئي ، ستونهاي عالم ، انبساط زمين ، انتقالي حركت و جاذبه
زنده موجودات فضا ، تسخير گياهان ، زوجيت ستارگان ، حركت
را مفهوم اين همچنين.مي‌گذراند...و بالا جهان در
مغرب بيداري در بسزايي نقش اسلام ، فرهنگ كه مي‌گشايد
اصيل سرچشمه‌هاي به اگر رو اين از و است نموده ايفا زمين
افزون را ارزنده نقش همان برگرديم آن آموزه‌هاي و ديني
.نمود خواهد ايفا نيز مادي ، پيشرفت در معنوي پيشرفت بر
دانش ارجمند مقام رويكرد ، اين پرتو در تا مي‌كوشد استاد
.نمايد تبيين اسلام تاريخ و فرهنگ در را دانشمندان و
و محمد پيشگاه به تقصير عذر" ارزنده كتاب ترجمه از بخشي
مسلمين احترام" عنوان با -سال 1338 برگزيده كتاب -"قرآن
خود ، كه نويسندهميپردازد مهم اين به "دانش تحصيل به
اسلام حيات‌بخش آموزه‌هاي حقانيت و است مسيحي انديشمندي
:مي‌نويسد ;است دريافته پژوهش و مطالعه سالها خلال در را
براي كه است نداشته وجود مسلمين از قبل ملتي هيچ شايد
احترام مسلمانها از بيشتر انجام تا آغاز از دانش كسب
اين به سنن ، و آداب هم و مكتوب قوانين هم باشد ، شده قائل
بر فقط جهان" ;همچون آموزه‌هايي:كردند كمك پسنديده حس
نماز بزرگان ، قضاي دانشمندان ، تعليم:دارد تكيه چيز چهار
كه است اين است موءثر آنچه ولي "شجاعان داوري و پاكان
(2).مي‌دانند دخيل اين‌باره در را متعال خداي نظر مسلمين ،
گوناگوني شواهد يادآوري به نويسنده بحث اين دنباله در
جهل و ظلمات درسالهاي مسلمانان مي‌دهد نشان كه مي‌پردازد
و بوده‌اند شاهد را دانش و خردورزي تابناك خورشيد غرب ،
و واقعي دين از كه است اين مسلمانان ماندگي عقب راز
اين و (3)افتاده‌اند دور به آن گسترانه دانش آموزه‌هاي
نيز را ديني نخست گفتمان دفاعيات اغلب بندگردان البته ،
ضرورت به ديگر انديشمندان راستا اين در.مي‌دهد تشكيل
در دانش‌ستيزي و دانش پيرامون شبهات ، برخي به مي‌بايست
كه است شبهه‌اي جمله از ;مي‌گفتند پاسخ نيز اسلام تاريخ
اين شبهه آن و مي‌شود داده پاسخ بدان گفته پيش كتاب در
-سال 642 در مصر والي -عمروعاص به عمر گفته‌اند:كه است
نسخه‌هاي و كند نابود را اسكندريه كتابخانه كه داد دستور
حمامهاي كردن گرم براي هيزم جاي به را آن قديمي گرانبهاي
(4).نمايند مصرف شهر ، آن عمومي
اثبات وظيفه ويژه ، بطور سعيدي ياد زنده آثار از برخي
به را بشر مادي پيشرفت در آن نقش و دانش و اسلام سازگاري
نوشته) ،"جديد طب و اسلام" جمله از:مي‌كشد دوش
."اسلام در جديد علوم شالوده" و (پاشا اسماعيل عبدالعزيز
نخست گفتمان در ديني نوانديشان تلاش شكلي به بخواهيم اگر
شود گفته كه است مناسب آوريم ، در عبارت كوتاهترين به را
و مذهبي‌شان ميراث و تاريخ از غبارزدايي" پي در آنان
(5)".بودند آن دوباره تدوين
آن نخبگان و اسلام صدر تاريخ از غبارزدايي" اينرو ، از
برنامه‌هاي صدر در اسلام ، پيامبر تابناك چهره به‌ويژه
بسياري در چند هر سعيدي استاد ".است بوده ديني نوانديشي
از برخي ولي است ، بوده مهم كار اين درپي خود آثار از
از داستانهايي" ،"محمد حضرت زندگاني" جمله از وي آثار
اين ويژه طور به "ساده زبان به اسلام" و "پيغمبر زندگي
از است ضروري نكته اين يادآوريمينمايد دنبال را هدف
پاسخ حاضر عصر در فكري نياز يك به آثار اين كه آنجا
.شده‌اند چاپ تجديد بارها گفته‌اند
پيشوايان و دين عليه گوناگوني شبهه‌هاي كه دوراني در
بايستگي‌هاي از يكي مي‌گشت ، پراكنده صدراسلام ديني
استاد.است بوده تهمتها اين رد و پاسخ ديني ، انديشمندان
شخيص شخص نبوت سلسله حلقه آخرين چون:مي‌نويسد سعيدي
تاكنون آغازين روز از عظمت ، فرط از و ;است (ص)محمد حضرت
از و جمعي ، تقديس و تعظيم و تكريم و احترام مورد طرفي از
ديگري جمع افتراي و اتهام و بغض و حسد مورد ديگر طرف
مخالفين ميان از امروز تا اينكه لحاظ از و گرفته ، قرار
اين در انصاف نظر يا و بصيرت ديده با كسي كمتر اسلام ،
به تقصير عذر" كتاب عاليقدر موءلف و است شده وارد بحث
توماس" از بعد پورت ، ديون جان "قرآن و محمد پيشگاه
فكري با كه است محققي دقيق‌ترين و بصيرترين ،"كارلايل
مهمتر و ;است داده انجام را مهم اين پاك ، قلبي و روشن
اسلام از جوانمردانه و قدرت كمال با موارد اغلب در اينكه
ارائه ترجمه اين) است كرده دفاع قاطعانه آن مقدس شارع و
بحث اين به تهمتها عنوان با كتاب اين سوم بخش.(مي‌شود
.مي‌پردازد
ما "محمد حضرت زندگاني" كتابچه بر استاد ديباچه در دقت
رهنمون ديني گفتمان اين كاري محورهاي از ديگر يكي به را
و تعليم امر كه مي‌دانند همه":مي‌نويسد استاد.مي‌شود
انسان عالي هدفهاي بزرگترين از پرورش و آموزش يا تربيت
بهترين به فرزندانش كه است اين پدري هر آرزوي نيز و است
در تربيت و تعليم موضوع چون و شوند تربيت اسلوب و طرز
كه (ص)اكرم رسول تعليمات پايه بر جز مسلمانان ما ميان
است بشريت جهان مربيان و معلمان بزرگترين و خدا فرستاده
مسلماني كودك هر بر بنابراين يابد ، استقرار نمي‌تواند
و بشناسد را بزرگش مربي و پيشوا اول ، كه است واجب و فرض
چون و بندد كار به و بخواند را او گرانمايه دستورهاي سپس
مقدماتي كتاب چنان مسلمان ، نوآموزان براي فارسي ، زبان در
اين نگارش صدد در خود ، بنابراين] نداشت ، وجود ساده‌اي
.[برآمدم كتاب
با مي‌بايست روبه‌روست ، غرب فرهنگ هجوم با كنوني نسل چون
فرهنگ گزند از تا كوشيد اسلام تربيتي آموزه‌هاي ارائه
داراي "قرآن ديدگاه از تربيت" كتاببماند امان در غرب
:مي‌خوانيم كتاب اين سطور نخستين در.است كلي رويكرد اين
پس باشد ، بشر جنس از فردي دادن رشد تربيت ، از مقصود اگر"
موجودات ، اين همه تربيت به كه است كتابي كريم ، قرآن
جمله روز هر كه ما.انسان تربيت جمله از داردو عنايت
بايد مي‌كنيم ، تكرار بار چند را "ربالعالمين الحمدلله"
-يعني "ربالعالمين" عبارت كه باشيم داشته توجه
يك از "مربي و رب" اشتقاق پس. -جهانيان همه تربيت‌كننده
عالم در بزرگ مربي متعال خداي زيرا است ، ريشه يك و اصل
.باشد آفريدگان همه تربيت‌كننده فقط كه اين نه است ، وجود
است اين معاصر ، ديني گفتمان نخستين عمده ويژگيهاي از يكي
;قرارگرفته‌اند دفاعي سنگر در ديني انديشمندان اغلب كه
مسلمانان چون كه نمايند اثبات تا مي‌كوشند كه معني بدين
عقب غرب از اكنون ;افتاده‌اند دور به خود ديني اصالت از
هجوم كه آنند درصدد انديشمندان اين اينرو از.مانده‌اند
اسلامي فرهنگ و اسلام براي آن از ناشي شبهات و غرب فرهنگ
(12041314) اسدآبادي سيدجمال‌الدين.گويند پاسخ را
استناد با معاصر اسلامي بيدارگري چهره مهمترين و نخستين
حتي بقوم ما لايغير...ان‌ا" رعد سوره يازدهم آيه به
مسلمانان بنابراين و ;مي‌كند استناد "بانفسهم ما يغيروا
.مي‌داند مقصر را
سو يك از كه چرا است تامل خور در آيه اين به استناد
سو ديگر از و مي‌دهد نشان را زنده اسلام از پويا برداشتي
در انديشه راهنماي آيه ، اين سيد ، كلام نفوذ به توجه با
نگرشي در ولي.است گرديده ديني ، بيدارگران اكثر نزد
موضعي گونه‌اي ، به مي‌توان نيز را توجيه همين متفاوت ،
شده ، ياد آيه از گفته پيش تفسير كه چرا.نمود تلقي دفاعي
كه دارد را اين توان اسلام دين كه مي‌كند القا اينگونه
اين در اسلام بنابراين.افتد موءثر شدن غرب مانند روند در
اين بلكه نمي‌شود مطرح بديل چارچوب عنوان به هنوز نگرش
(10).مي‌كند ترسيم را جامعه كمال راه همچنان كه است غرب
تبيين و نشر به كه است كساني مهمترين زمره در استاد
كتاب.گماشته‌اند همت اسدآبادي سيدجمال‌الدين انديشه‌هاي
از بخشي دربرگيرنده "اسدآبادي سيدجمال‌الدين -شرق مفخر"
اسلامي بيداري انديشه بنيان‌گذار باب در استاد نوشته‌هاي
كه اسلام ديدگاه به اشاره با استاد.است معاصر دوران در
براي تنها اسلام گويي و بود مطرح سيدجمال ، مبارزه از پيش
ديدگاه در سيد كه را تحولي بود ، مردگان و قبرستانها
و شده يادآور آورد ، پديد اسلام به نسبت مسلمانان
:مي‌نويسد
در شرق بزرگان همه مانند بزرگ مرد اين حق كه جايي آن از"
رهبري و راهنمايي از جديد نسل و نشده آورده جاي به وطنش
در مي‌دانم خود وظيفه است ، بي‌خبر شرق بزرگ پيشواي اين
استاد اين مكتب با جديد نسل آشنايي براي توانايي حدود
نظر از جداگانه شايد كه ممتازي خاطرات از صرف‌نظر بزرگ ،
مرحوم كه را مشروحي بحث تلخيص و ترجمه بگذرد ، خوانندگان
الخاطر فيض كتاب از پنجم جلد در "مصري احمدامين" دكتر
"دارم تقديم خوانندگان به نگاشته ، بزرگ انسان اين به راجع
گفتمان چارچوب در زيادي حد تا -شرق مفخر -كتاب اين (11).
گفتمان پرچمدار سيدجمال كه نظر اين از چه مي‌گنجد نخست
دفاع چون مباحثي به كه كتاب محتواي بعد از چه و است نخست
"رنان ارنست" با مباحثات در اسلام از سيدجمال‌الدين
.مي‌پردازد
چشمگيري نقش نخست گفتمان اين در كه ديگري شخصيتهاي از
به سعيدي زنده‌ياد.است لاهوري اقبال است نموده ايفا
معرفي در بليغي اهتمام و دارد شهرت "اقبال‌شناس" عنوان
از برخي.است داشته لاهوري اقبال آثار و انديشه‌ها
اقبال انديشه‌هاي" كتاب در استاد ، اقبال‌شناسي نوشته‌هاي
.است شده گردآوري (12)"لاهوري
معركه و جديد و قديم فكري ديدگاه دو تشريح ضمن استاد
چنين در مغلوب ، و منقلب اجتماع":مي‌نويسد آنها از حاصل
تمام به كه است معتدلي و فكور رهبران نيازمند هنگامه‌اي
راه و باشند آشنا حيات ، جاويد برخورد واصول موازين
خاتمه كشمكشها ، به و بدانند را جديد و قديم بين ائتلاف
لاهوري اقبال.كنند هدايت صواب مقصد به را جامعه و دهند
تقليد قيود دانسته ، و ديده كه است رهبراني اين جمله از
كه خاصي بصيرت و عميق ادراك با و شكسته را اسلوب نامعقول
و قديم مكتب بين است توانسته كرده ، كسب غرب معارف از
."باشد نافذ و قاطع كه كند ايجاد ائتلافي و ارتباط جديد ،
(13)
معاصر ديني گفتمان دومين
در هرچند و آمد سر به دوم جهاني جنگ با نخست ، گفتمان
شبهات و فكري بحران به پاسخ در آثاري نيز بعد سالهاي
بحث اولويت ديگر ، ولي ;شد ارائه نخست ، گفتمان در مطرح
به مسلمانان نگرش شيوه آرام ، آرام.بود يافته تغيير
نوشدارو مقام از غرب و يافت تحول اسلام جهان و غرب شرايط
از غرب ، جهان در متعدد شكست‌هاي.كرد تنزل زندگي الگوي
وحشت و ترور فاشيسم ، ظهور اقتصادي 1930 ، بحران جمله
حد تا دوم ، جهاني جنگ كشتار و كشت بالاخره و استالينيزم
.كرد اعتبارزدايي موعود ، سرزمين عنوان به غرب از زيادي
پرسش اكنون.بود "خويشتن به بازگشت نهضت" تحول اين پيامد
هستيم كه" به "شدن غرب مانند چگونه از" انديشمندان اصلي
اين به پاسخ در تلاش.مي‌يابد تغيير "باشيم؟ خود چگونه و
اولين.كرد دگرگون را ديني نهضت‌هاي ويژگيهاي برخي پرسش ،
:كه است اين گفتمان نخستين با ديني گفتمان دومين تفاوت
و مي‌يابد افزايش ديني رويكرد داراي انديشمندان تعداد
اين.مي‌شوند بدل همه‌گير نهضتي به سياسي -ديني جريانهاي
آشكارا است نموده ترجمه سعيدي استاد كه كتابهايي در نكته
كه هستيم روبه‌رو متعددي موءلفان با كه چرا مي‌شود ، ديده
و است داده انتشار و ترجمه را آنها نوشته‌هاي استاد
.نمي‌شود محدود اقبال و سيدجمال به ديگر "صرفا
مباحث دامنه كه حالي در كه است اين تفاوت دومين
به مي‌شد محدود زيادي حد تا نخست گفتمان انديشمندان
ارائه به دوم گفتمان در ديني ، كيان تماميت از دفاع مسئله
عمومي ، بسيج در آن توانايي‌هاي و اسلام از جامع تصويري
جاي به سياسي بديل چارچوب ارائه حتي و مستحدثه مسائل حل
دوره اين در اينرو ، از.مي‌يابد گسترش مستقر ، حكومتهاي
ويژگيهاي" و "اسلامي حكومت" همچون بسياري عنوانهاي با
روشنفكران ميلميشويم روبه‌رو "اسلام ايدئولوژيكي
گوناگون ايدئولوژي‌هاي و غرب چالش به دادن پاسخ به مذهبي
در را خود فكري استعداد بيشتر كه مي‌ساخت مجبورشان آن ،
(14).كنند صرف قدر ، حريفان اين با مقابله
دارد ادامه
:پي‌نوشتها
خردورزي در جهان‌بيني‌ها ، معركه رجايي ، فرهنگ:نك -1
كتاب ، احياء انتشارات تهران ، ) ايرانيان ، ما هويت و سياسي
.صص 192191 ،(اول ، 1373 چاپ
انتشارات قم ، ) چهارمقاله سعيدي ، سيدغلامرضا:نك -2
.(اسلامي دارالتبليغ
قرآن ، و محمد پيشگاه به تقصير عذر پورت ، ديون جان:نك
چاپ انتشار ، سهامي شركت تهران ، ) سعيدي ، غلامرضا سيد ترجه
صص 124123 (دوم ، 1344
.صص 126124 همان ، پورت ، ديون ، جان -3
.صص 134129 همان ، -4
ترجمه غرب ، و ايراني روشنفكران بروجردي ، مهرزاد -5
اول ، چاپ فرزان‌روز ، پژوهش و نشر تهران ، ) شيرازي ، جمشيد
.ص 108 ،(1377
تهران ، ) ،(ص)محمد حضرت زندگي سعيدي ، سيدغلامرضا -6
;صص 65 (سال 1362 هشتم چاپ كعبه ، انتشارات
ما ، پيغمبر زندگي از داستانهايي سعيدي ، سيدغلامرضا
;(هفتم ، 1362 چاپ كعبه ، انتشارات تهران ، )
و كودكان براي) ساده زبان به اسلام سعيدي ، غلامرضا سيد
ماه آبان دهم ، چاپ كعبه ، انتشارات تهران ، ) ،(نوجوانان
.(1362
.ص 5 پيشين ، پورت ، ديون جان -7
.(ص)محمد حضرت زندگي سعيدي ، سيدغلامرضا -8
ترجمه قرآن ، ديدگاه از تربيت جمالي ، فاضل محمد دكتر -9
.(محمدي ، 1360 انتشارات كانون تهران ، ) سعيدي غلامرضا
.صص 196195 پيشين ، رجايي ، فرهنگ -10
سيدجمال‌الدين -شرق مفخر سعيدي ، سيدغلامرضا -11
نشر دفتر تهران ، )خسروشاهي سيدهادي كوشش به اسدآبادي ،
.ص 36 (اول ، 1370 چاپ اسلامي ، فرهنگ
به لاهوري ، اقبال انديشه‌هاي سعيدي ، سيدغلامرضا -12
اسلامي فرهنگ و نشر دفتر تهران ، ) خسروشاهي سيدهادي كوشش
.(دوم ، 1370 چاپ
.مقدمه همان ، -13
.مقدمه پيشين ، بروجردي ، مهرزاد -14
|
