ميليونها براي اميد روزنه آبخوان‌داري
باز دهان
جهان در آبخوان‌داري تجربه موفق‌ترين به نگاهي
همين زمين در خاك فرسايش اگر شد خواهد چه راستي ، به *
روانه و گريخته دست از بازهم آبها و يابد ادامه گونه
شوند؟ دوردست درياهاي
و گرفتگي آب شوري ، غيرزراعي ، اراضي به تبديل فرسايش ،
جهان مزارع از هكتار ميليون به 12 نزديك سالانه مسموميت
ادامه روند اين چنانچه.مي‌برند بيرون كشت زير از را
نابود آينده سال عرض 100 در زمين كره ساكنان بيشتر يابد ،
واريزه‌اي ، -آبرفتي زمينهاي و افكنه ، مخروطهايميشوند
اجراي با نمي‌گيرند ، قرار زراعي استفاده مورد اكنون كه
.مي‌گردند احياء آبخوانها مصنوعي تغذيه طرحهاي
زمين زير در آنها ذخيره سيلابها ، كردن مهار) آبخوان‌داري
زيست ادامه براي مطمئن گزينه‌اي (آبها بخردانه كاربرد و
نخستين حاصل مي‌خوانيد ، پي در آنچه.بيابانهاست در
كوچكي پهنه‌هاي در كه است آبخوان‌داري زمينه در تجربيات
.است شده اجرا فارس استان در
كوثر سيدآهنگ دكتر
معزي نيلوفر :ترجمه
شمار به خوراك توليد نظام در منابع مهمترين خاك ، و آب
فزوني اثر بر هماره كه آب ، كمبود و خاك ويراني.مي‌روند
حال در فاجعه‌اي رسيدن است ، تشديد حال در جمعيت بي‌رويه
.مي‌دهد هشدار را تكوين
ميليون حدود 1444 سال 1990 در زمين كره زراعي اراضي پهنه
كشتزارهاي را آن هكتار ميليون كه 237 است بوده هكتار
تاسف كمال با.(، 1992FAO) مي‌داده‌اند تشكيل آبيانه
حيز از آنها ساختن ساقط حال در خوره چون بد مديريت
درد همان به نيز را جنگلها و علفزارها و بوده ، انتفاع
كه كشورهايي در غذايي امنيت ترتيب بدين.است كرده مبتلا
.است افتاده خطر به گريبانند به دست نابساماني اين با
زير از را مزارع از هكتار ميليون سالانه 65 خاك فرسايش
نيز آبيانه كشتزارهاي هكتار ميليون دو مي‌كند خارج كشت
آن از.مي‌دهند دست از را خود باروري شوري اثر بر سالانه
ديمزارها برابر دو ميانگين بطور شده آبياري اراضي كه جا
داده بخش دو اين به بيشتر اهميتي بايستي مي‌كنند ، توليد
.شود
توسعه براي زمين هكتار كم 1/0 دست برنامه 21 برپايه
ميليون سالانه 7/8 ترتيب ، بدين ;است لازم نفر هر زيستگاه
كارهاي براي (سال 1993 جمعيت افزايش براساس) هكتار
از آن از نيمي "معمولا كه مي‌يابد ، اختصاص غيركشاورزي
قرار شهرها و روستاها پيرامون در كه كشتزارها ، بارورترين
:ساله هر كم دست اين ، بنابر.مي‌گردد تامين دارند ،
ميليون‌هكتار35/1135/425
بيرون توليد چرخه از مي‌كنند تامين را ما نان كه
براثر كه زمينهايي پهنه مي‌بايستي سطح اين به.مي‌روند
خارج سوددهي از اسيدي بارانهاي و مسموميت آبگيري
.شود افزوده نيز مي‌گردند
جبران راههاي از يكي حاشيه‌اي اراضي آوردن در زيركشت به
به آنها تبديل و جنگلها يك‌سره قطع.است دشواري اين
كه سبزي فضاي از هكتار ميليون سالانه 4/13 كشتزارها
توليد گردونه از "موقتا را كربنيك گاز و تهيه را اكسيژن
اين.(، 1992 ، 1993FAO) مي‌سازد خارج مي‌برد ، بيرون
و اكسيژن جهاني توليد نظام نابه‌جا و هنگام به نا اقدام
آن از آن ، بر افزون.است زده برهم نيز را گازكربنيك ضبط
يك و سوخت ، %تامين 90 براي نفر ميليارد كه 5/1 جا
دهه در حرارتي نيازهاي %آوردن 50 فراهم براي نفر ميليارد
كه جا آن از و ،(، 1978FAO) مي‌بردند بهره چوب از 1970
دارد ، نياز بيشتر چوبي به آينده سالهاي در افزوده جمعيت
.مي‌باشد روبرو نيز جنگلي فرآورده‌هاي كمبود با دنيا
كاشت سالانه هزينه كه آن است دردآور مورد اين در آنچه
دلار ميليارد 12(هيزم) سوزاندن براي مناسب درختان نهال
دست از فرصت سالانه هزينه بدتر ، آن از ;است شده برآورد
راهي بايستي روزه هر هيزم جمع‌آوري براي كه افرادي رفته
از.مي‌گردد بالغ دلار ميليارد به 50 بپيمايند را درازتر
سيلهاي روان‌گشتن تراشي جنگل و طبيعت در دخالت پيامدهاي
قطع براثر كه سيل ، از ناشي سالانه زيانهاي.است مهيب
به داده ، رخ هندوستان در دهه 1980 اوايل در جنگلي درختان
.است مي‌گشته بالغ دلار ميليارد 21
بشر مشكلات ديگر از كشتزار به بازده كم مراتع تبديل
تاكنون "قطعا زمينها اين باروري ، صورت در چه است ، امروزي
آن‌جا از.بودند نمانده امان در پيشين نسلهاي تهاجم از
حتي زودي ، به است ، كم بسيار نوآباد زمينهاي اين توليد كه
مي‌شوند ، واگذار طبيعت به زراعي ، فصل يك گشتن سپري از پس
يافته كاهش "شديدا نيز آنها نخستين باروري كه حالي در
دوباره آنهارا اراضي اين به هرز علفهاي هجوم گرچهاست
سرانه توليد مي‌آورد ، در بازده كم مراتع صورت به
.يافت خواهد تقليل %ميلادي 22 سال 2010 در علفزارها
دنيا ، سراسر در انسان‌ساز بيابانهاي سطح خلاصه ، بطور
.است افزايش حال در خشك ، نيمه و خشك مناطق در بويژه
از 000/110 مكعب كيلومتر به 000/70 نزديك ساله هر
"مستقيما زمين كره سطح در سالانه بارش مكعب كيلومتر
باقي مكعب كيلومتر سوم‌از 000/40 دو ;مي‌گردد تبخير
تنها 000/14 و بازگشته ، درياها به سيل صورت به نيز مانده
(Postal مي‌دهد تشكيل را آب مطمئن منبع مكعب كيلومتر
در هرساله سيلاب مكعب كيلومتر است 000/26 بديهي.(1992
بخشي گرچه !مي‌باشد بهتر بهره‌وري و كردن مهار انتظار
مي‌گردد ، جاري بيابانها در نجومي حجم اين از اندك
زندگي در را انقلابي ازآن جزيي درصدي از استفاده
.آورد خواهد وجود به صحرانشينان
مناطق براي را آب از زيادي بسيار حجم مدت كوتاه سيلهاي
كه جا آن ازميبرند ارمغان به نيمه‌خشك و خشك
رنجند ، در آب كمبود از تعريف ، به بنا بيابان‌نشينان ،
سرزمينهاي آنها از بهينه بهره‌وري و سيلها اين كردن مهار
بوستانهاي و گلستانها به را آنها بي‌حاصل به‌ظاهر و خشك
.مي‌كند تبديل سرسبز و آباد
دست جنگلهاي و علوفه زراعي ، گياهان سيلابي آبياري گرچه
وجود مي‌افزايد ، برابر چندين را توليد سطح كاشت
و كاملتر را تصوير مناطق اين در بالقوه آبخوانهاي
.مي‌سازد مطمئن‌تر را سيلابها از بهره‌وري
حفره‌هاي وجود خاطر به كه است زمين‌شناسي ساختاري آبخوان
از و كرده ذخيره خود در را آب مي‌تواند پيوسته هم به
تراكم شنهاي.سازد آزاد كاريزها و چاهها ، چشمه‌ها ، طريق
به آبخوان از افتاده پا پيش نمونه‌هايي ريگ و نيافته
بسيار پهنه‌هايي كه آن‌جا از.(، 1980(Todd مي‌روند شمار
پوشانده‌اند دانه درشت آبرفتهاي را دشتها از گسترده
;كرد ذخيره آنها در مي‌توان را آب از نجومي حجمهايي
دست‌كم و (، 1973Radlinski )آمريكا در مكعب كيلومتر 000/520
!ايران در مكعب كيلومتر 5000
:مي‌شود زيرخلاصه مطلب چهار در گذشت آنچه كلام جان
زمين يابد ، ادامه كشتزارها ويراني حاضر روند چنانچه -1
باقي ودوم بيست قرن در بشر خوراك توليد براي چنداني
به محكوم زمين ، كره مناطق بيشتر در انسان ، و نمانده
;فناست
قرار استفاده مورد هنوز سيلاب از نجومي حجمهايي -2
ديگر و آبياري براي تنها نه آنها ، كردن مهار و نگرفته
زيانهاي كاهش و تلفات از جلوگيري براي بلكه آبي ، مصارف
;است لازم سيل
بيابانها در را انبارها ارزانترين و بهترين آبخوانها -3
;مي‌دهند قرار بشر دسترس در آب نگهداري براي
و انبارش كردن مهار براي كه پيشرفتهايي تمام با -4
رشد صورت در تنها مي‌آيد ، عمل به آب از بهينه بهره‌وري
به اميدي آن ، شمار ماندن ثابت دست‌كم يا جمعيت منفي
.مي‌رود بشر زيست ادامه
:آبخوان‌داري زيرزميني ، تكيه‌گاه آبهاي مصنوعي تغذيه
و ترساليها در بسيار توليد ،(ع)يوسف حضرت غذايي سياست
بيابانها ، هنوز در كم دست خشكسالي‌ها ، در مقتصدانه مصرف
به بيستم ، قرن اقتصاد علماي چند هر پابرجاست ، و متين
.(، 1989Berck و Adelman) كنند ثابت را آن خلاف پندارخود ،
آسماني دستور آن از ناچيز ، چند هر رهنمودي داري آبخوان
ترساليها در را سيلاب است ، ميسر كه هنگامي و جا در:است
از بهينه بهره‌وري براي تدريج به و انباشته ، آبخوان در
.جويند سود آن
از آبخوانها توليد ساختن بيشينه هنر و دانش آبخوان‌داري
كه منابعي كليه از استفاده بهينه‌سازي و بخردانه ، راههاي
اين ، بنابرميباشد مي‌گردند ، مربوط آبخوان به هرگونه به
افكنه مخروطهاي روي بر سازند ، آبخيز در كه كارهايي تمام
اجرا مصنوعي تغذيه طرحهاي در استفاده مورد زمينهاي و
در آب از بهره‌وري و آن ، نرخ و آبكشي وسايل مي‌گردند ،
سودرساني كه باشند گونه‌اي به بايستي آبخوانها پاياب
.نيافتد خطر به وجه هيچ به آبخوان پايدار
:ريشه‌ها
;مي‌رود شمار به خشك مناطق (طبيعي) منبع ارزشمندترين آب
زمين‌شناسي اوضاع.گردد بهينه آن مصرف بايستي اين بنابر
كاربرد با همگام خشك ، مناطق هواشناسي و ريخت‌شناسي زمين
موجب را سيل گشتن روان چرا ، و كشاورزي مرسوم روشهاي
تدريج به و شده مهار سيلاب بايستي اين ، بنابر.مي‌گردند
آب انبارش براي مكان نيكوترين.گيرد قرار استفاده مورد
از تبخير چه ، .است آبخوان امكان ، صورت در بيابانها ، در
طور به) مي‌باشد زياد بسيار بيابانها در سطحي آبگيرهاي
جريانهاي آن ، بر افزون(ايران در متر ميانگين 3
تا نيز را سطحي انتقال شبكه‌هاي ساختن به نياز زيرزميني
واريزه‌اي خاكهاي و افكنه مخروطهاي.مي‌كنند برطرف حدي
سريع انبارش.مي‌آورند وجود به را بالقوه آبخوانهاي
.مي‌يابد تحقق مصنوعي تعذيه طريق از آبخوانها
و بسيار تراوايي دليل به خاكها ، گونه اين كه جا آن از
و نيستند ، مناسب كشاورزي براي آب ، نگاهداري ناچيز ظرفيت
تغذيه شرط پيش گل‌آلود آبهاي رسوبگيري كه جا آن از
و بخشيده بهبود را خاك كيفيت خود اين و بوده مصنوعي
تغذيه جنبي سود اين ، بنابر مي‌افزايد ، را آن ژرفاي
.است موات اراضي رايگان احياي آبخوانها ، مصنوعي
براي را نيكو بسترهايي مصنوعي تغذيه طرحهاي رسوبگيرهاي
فراهم شده معرفي علوفه‌اي و بومي زراعي گياهان پرورش
غذايي مواد و خاك عمق كه آن خاطر به تنها نه ;مي‌آورند
است قرار كه آبي از بخشي كه آن سبب به بلكه زياداست ، آن
توليد در و درآمده تعرق صورت به گردد ، تلف تبخير طريق از
بادي فرسايش تنها نه بادشكنها كه جا آن از.مي‌كند كمك
سر بلكه مي‌دهند ، تقليل را تعرق و تبخير و كاسته را
انسان براي را ملايمتر هوايي و آب و دام براي را سايه‌اي
تامين نيز را صنعتي چوبهاي و هيزم و آورده وجود به
شمار به آبخوان‌داري لاينفك جزء درختكاري مي‌كنند ،
جاهايي خشك ، مناطق پايدار توسعه خلاصه ، طور به.مي‌رود
از دارند ، وجود بالقوه آبخوانهايي و شيرين سيلابهايي كه
.است ميسر آبخوانها مصنوعي تغذيه طريق
:گربايگان دشت آبخوان‌داري طرح
از بيابانگرد عشاير براي مطلوب زندگي شرايط ساختن فراهم
كه جا آن ازميباشد ايران اسلامي جمهوري والاي اهداف
را دامداران خشك سالهاي زمستان و پاييز در علوفه كمبود
براي شده آبياري علوفه توليد مي‌كشاند ، ورشكستگي به
سازندگي جهاد برنامه‌هاي از گربايگان ساكن عرب عشاير
كيلومتري در 200 گربايگان شنزار.است بوده فسا شهرستان
در 325 زراعي آب نبود.است گرفته قرار شيراز خاوري جنوب
آن بر را جهادگران علوفه كشت براي نظر مورد اراضي هكتار
مطرح پاييز 1361 در را جو و گندم سيلابي آبياري تا داشت
در سيلابي آبياري موفقيت به اميدي كه جا آن از.سازند
و گرديد پيشنهاد آبخوانها مصنوعي تغذيه نمي‌رفت ، شنزار
زمينهاي از هكتار پهنه 1365 در سيلاب پخش تاسيسات
تحقق زرد ، بيشه افكنه مخروط روي بر "عمدتا گربايگان ،
UNEP وسيله به سال 1991 در ابتكار اين مشروح گزارش.يافت
كوثر ، ) است دسترس در آن فارسي برگردان كه گرديده منتشر
:است زير قرار به نو يافته‌هاي از خلاصه‌اي.(1372
حدود 10 سالانه ميانگين ، طور به:آبي منابع توسعه -1
اين.مي‌رسد مصنوعي تغذيه مصرف به سيلاب مترمكعب ميليون
شمار و افزوده را زيرزميني آب ذخيره موءثر گونه‌اي به كار
ارديبهشت در حلقه به 115 سال 1361 در حلقه از 16 چاهها
مي‌باشند ، پروانه بدون چاهها اين بيشتر.است رسيده 1375
.است ممنوعه "ظاهرا فسا ، دشتهاي ديگر مانند گربايگان ، چه
به طرح آغاز در هكتار از 200 كمتر از آبي كشتزارهاي پهنه
بين روزافزون رقابتياست رسيده هكتار بر 2000 افزون
خربزه و هندوانه كشت و گشته آغاز آب از برندگان بهره
روند اين پيامد گرچه.است يافته توسعه صادرات براي
بروز صورت در همگان ورشكستگي زيرزميني آبهاي از سودجويي
توجه مهم اين به كسي تاسف كمال با است ، پياپي خشكساليهاي
.نمي‌كند
به لوله كيلومتر طريق 8 از خوب كيفيتي با آشاميدني آبهاي
;است يافته انتقال نفر جمعيت 1200 با "مجموعا دهكده ، دو
نيز ديگر دهكده دو آشاميدني چاههاي آب كيفيت "مضافا
.است شده بهتر بسيار
افكنه مخروط سطحي خاك رس و لاي شن ، ميزان:خاكسازي -2
اندازه.مي‌باشد درصد و 12 ترتيب 70 ، 18 به بيشه‌زرد
غلظت كه جا آن از.است درصد از 2/0 كمتر خاك آلي مواد
رقم اين و بوده ليتر در گرم سيلاب 2 در رس و لاي مجموع
منطقه سطح در آن ته‌نشيني است ، سال در تن معادل 20000
رشد براي را مناسب بستري و كرده تثبيت را روان شنهاي
شني از "تدريجا سطحي خاك بافت..است آورده فراهم گياهان
.مي‌گردد تبديل لايي و متوسط به
سنگ ماسه و لاي سنگ آهكرس ، در ازت زياد نسبت به غلظت -
همراه دامي كود با كه آلي مواد با همراه زرد ، بيشه آبخيز
خاك ازت اندازه مي‌يابد ، گسترش شبكه‌ها در سيلاب با
سالانه ريزشكردهاست برابر به 6 نزديك را شبكه‌ها
رسوبگذاري و گياهان ، ديگر "احتمالا و اوكاليپتوس ، برگهاي
يكنواخت گونه‌اي به را فسفر و ازت آلي ، مواد شبكه‌هاي در
رسوبهاي مزاياي اين.است نموده خاك‌پراكنده نيمرخ در
زراعي گياهان براي را چشمگير بستري شده ، نهشته تازه
تناوب اين ، بنابر.است ساخته فراهم غلات ، بويژه
.گيرد قرار بررسي مورد آينده در بايستي گندم -اوكاليپتوس
با ناچيز وبلندي پستي داراي اراضي درازمدت تسطيح
با و مسطح زمينهاي آنها بر سيلاب معلق مواد ته‌نشيني
بدين.مي‌سازد آماده سطحي آبياري براي را كم بسيار شيبي
مخزني سدهاي بويژه آبي ، سازه‌هاي دشمن كه رسوب ترتيب ،
آن از.مي‌دهد انجام را مفيد كاري شبكه‌ها اين در است ،
پيامدهاي از كه آب ، نگاهداري قابليت ظرفيت كاهش كه جا
1985) است شده تعبير خشكسالي شبه به مي‌باشد ، خاك فرسايش
در كه آن ژرفاي افزايش بويژه خاكسازي ، ، (Wolman
ناميده "بارندگي شبه" بايستي مي‌يابد ، تحقق رسوبگيرها
!شود
دارد ادامه
|
