مدرن انسان زوال
با گفت‌وگو فوكو ، در ميشل هاي انديشه در سيري
(پاياني بخش)ضيمران محمد دكتر
اصطلاحات از يكي (Archeology) ديرينه‌شناسي مفهوم *
اين آنكه ، بويژه است ، فوكو ميشل فلسفي انديشه كليدي
قرار رايج (Historism) تاريخ‌گرايي برابر در مفهوم
دارد؟ جايگاهي چه فوكويي نظام در رهيافت اين.مي‌گيرد
"جنون تاريخ" يا "تمدن و جنون" كتاب انتشار از پس فوكو
واژگان" نام به صدايي و پرسر كتاب "درمانگاه زايش" نيز و
The order of) اشياء نظم به انگليسي زبان به كه "چيزها و
كه بود اثر اين در او.رساند چاپ به شده ، ترجمه (things
روش كه گفت اوكرد توصيف را ديرينه‌شناسي روش
شيفتگي خود هرگونه از كه است آن پي در ديرينه‌شناسي
به و گرديده رها (Transcendental narcisism) استعلايي
عنوان به آن دادن قرار و استعلايي خود در غور جاي
تاريخي ، عليت يعني آن با متلازم مفاهيم انديشه خاستگاه
گردونه از را آنها و بشناسد را همگونگي و پيشرفت تداوم ،
را گفتماني روابط و گفتمان بلكه گرداند ، خارج تحقيق
كه است بوده مدعي او واقع در.دهد قرار تحليل مبناي
مي‌گويد سخن انساني علوم پيدايي شرايط از ديرينه‌شناسي
معرفت‌شناختي مفهومي پيدايي امكاني شرايط آن از قبل اما
به توسل با او نظر به.مي‌كند وارسي را "انسان" به موسوم
گفتمانهاي در مندرج هنجارهاي ديرينه‌شناختي ، تحليل شيوه
ديرينه‌شناسي هدف واقع درميشود معلوم انساني علوم
و ويژه جامعه حكمي آرشيوهاي توصيف و فهم جز نيست چيزي
بر حاكم هنجارهاي از منظومه‌اي فرم آرشيو هر.خاص عصري
يا معتبر مقولاتي چه مي‌دهد نشان و كرده مشخص را گفتمان
را گفتمانها كاربرد ديرينه‌شناسي سخن ديگر به مردودند ،
سايه در بنابراين.مي‌سازد معلوم عملي حوزه در
بر حاكم معرفتي و زباني نظامهاي به مي‌توان ديرينه‌شناسي
در را ديرينه‌شناسي فوكو كه است بديهي.برد پي عصر يك
ديرينه‌شناسي زيراميگيرد كار به هرمنوتيك با تقابل
متن در نهفته معناهاي تحليل و كشف پي در هرمنوتيك برخلاف
در "مثلا.مي‌پردازد گفتمانها سطح به بيشتر بلكه نيست ،
سكوت ديرينه‌شناسي تا مي‌كوشد فوكو "تمدن و جنون" كتاب
درمانگاه زايش در يا و سازد مطرح را جنون مقوله پيرامون
كتاب درميكند تحليل را پزشكي نگاه ديرينه‌شناسي
مورد را انساني علوم ديرينه‌شناسي هم "چيزها و واژگان"
.مي‌دهد قرار بحث
استمرار و پيوستگي تعليق با ديرينه‌شناسي واقع در *
و معرفت يك ذاتي هنجارهاي و دروني تحول كشف به تاريخي
مي‌رويم ، پيش فوكو آثار در همچنانكه اما مي‌پردازد ، دانش
دودمان اصطلاح و شده كاسته ديرينه‌شناسي روش كاربرد از
"لطفا.مي‌رود كار به (Genealogy) تبارشناسي يا پژوهي
به ديرينه‌شناسي شيوه تكميل در شيوه اين آيا كه بفرماييد
ترفند اين از او مراد "اصولا و است؟ شده بسته كار
چيست؟ روش‌شناختي
و گرفت نيچه از را دودمان‌پژوهي يا تبارشناسي واژه فوكو
كه همانطور.داد قرار استفاده مورد تازه مفهومي در را آن
كه "اخلاق تبارشناسي" نام به دارد كتابي نيچه مي‌دانيد
در را تبارشناسي فوكو.است شده ترجمه فارسي به "اخيرا
كه گفت ميتوانگرفت كار به ديرينه‌شناسي ترفند تكميل
برد كار به معرفت و دانش مطالعه در را ديرينه‌شناسي او
.داد قرار توجه مورد قدرت با ارتباط در را تبارشناسي اما
و قدرت مناسبات و روابط به تاريخي است رويكردي تبارشناسي
و تاريخ ميان اصلي تفاوت واقع در.معرفت با پيوند در
گذشته‌اي در رويداد مبدا از تاريخ كه است آن تبارشناسي
عزيمت نقطه را حال زمان تبارشناسي اما مي‌كند آغاز دور
مي‌جويد گذشته در را آن قدرت پديده فهم براي و داده قرار
تاريخ برخلاف تبارشناسي روش.مي‌گيرد پي را آن دودمان و
تبارشناسي در.رويدادهاست تنوع و كثرت فهم پي در
روش.مي‌گيرد قرار توجه مورد دگرساني‌ها و ناهمگوني‌ها
ناپايدار پديده‌هاي بر ساختار تحميل پي در تبارشناسي
كه است اين راستا اين در فوكو كليدي بحث.است گريزان
بدل سوژه به دانش و قدرت روابط توي هزار در آدمي چگونه
.مي‌گيرد خود به عيني ماهيت و شده
و قدرت مناسبات تحليل پژوهي‌به دودمان روش بنابراين *
و دانش و اقتدار فن‌آوريهاي و اجتماعي -سياسي نهادهاي
نخست سالهاي در فوكو.مي‌نشيند گفتماني سطح در معرفت
همانگونه و كرد رها به‌كلي را ديرينه‌شناسي روش دهه 70 ،
اين شما نظر به پرداخت ، قدرت پژوهي دودمان به گفتيد كه
داشته تاثيري چه كيفري تكنولوژي پيرامون پژوهش در روش
است؟
است نگاري تاريخ از جديد وجهي پژوهي دودمان مي‌گفت او
در.مي‌گذارد كنار را رسمي تاريخ سنتي پيش‌داوريهاي كه
متداول پيوستگيهاي و تداوم مفهوم از تاريخ‌نگاري وجه اين
پژوهي دودمان ديدگاه از تاريخي ادوار.نيست خبري تاريخ
در فوكو.است مستقلي تكانهاي و جهشها و گسست نمود يك هر
كار به را اساسي راهبرد اين "مجازات و مراقبت" كتاب
مايه‌هاي بن تا كوشيده پژوهش اين در فوكو.است گرفته
در اودهد قرار پرسش معرض در را باورانه انسان متداول
در را آدمي ذهن و كالبد شكل‌گيري و دودمان اثر ، اين
قرار مطالعه مورد قدرت انضباطي و مراقبتي نظامهاي چارچوب
در ويژه مراقبتي و انضباطي تكنيكهاي او نظر به.مي‌دهد
و رواني آسايشگاههاي بيمارستانها ، زندانها ، مدارس ،
كه است فنون همين سايه در و مي‌رود كار به پادگانها
مورد سربازان و بيماران با دانش‌آموزان سلوك و رفتار
براساس آنگاه و مي‌گيرد قرار احصاء و جمع‌بندي بررسي ،
و بهنجار رفتار چارچوب اين در.مي‌شود تهيه گزارش آنها
اقدامات با مذموم و نابهنجار رفتار و تشويق مورد مقبول
انضباط و مراقبت اصلي هدف او نظر به.مي‌شود مواجه كيفري
بردن ميان از و رفتارفرد كردن بهنجار جز نيست چيزي
انسان تربيت بالاخره و رواني و اجتماعي بي‌انضباطي‌هاي
.جامعه در سودآور و مطيع
نگارش به جنسيت تاريخ زمينه در ارتباط اين در فوكو *
-سياسي نهادهاي و قدرت تكنولوژيهاي روابط درباره كتابي
اين جلد چهار در فوكوزد جنسيت‌دست با اقتدار اجتماعي
ميانه سده‌هاي از جنسيت پژوهانه دودمان تحليل به مجموعه
كاربرد درباره را نظرتان است ممكن پرداخت ، اكنون به تا
بگوييد و كرده بيان "جنسيت تاريخ" در پژوهي دودمان ترفند
پژوهش و كرده دنبال را موضوعاتي چه كتاب اين در فوكو كه
در غربي انديشه تاريخ در را پيامدهايي چه باره اين در او
است؟ برداشته
از يكي در خودش كه همانگونه فوكو كه گفت بايد
پيرامون پژوهش او هدف مي‌دهد ، تذكر معروفش مصاحبه‌هاي
يك عنوان به را جنسيت او.است نبوده آدميان جنسي غريزه
به را آن بلكه نداد قرار توجه مورد زيست‌شناختي شاخص
را جنسيت او.كرد تحليل اجتماعي -تاريخي پديده‌اي مثابه
و داد قرار مطالعه مورد دانايي و قدرت ميان مناسبات در
در را آدمي (Subjectivication) سوژه‌شدگي تا كرد سعي
نقد را فرويد سركوب فرضيه اودهد توضيح جنسيت راستاي
به جنسيت غربي ، جامعه در جديد تاريخ در كه گفت و كرده
از بلكه.نمي‌گيرد قرار واپس‌زدگي و سركوب موضوع وجه هيچ
نشان كه است دست در اسنادي و شواهد بعد به هفدهم سده
برابر چندين ناگهان به جنسيت پيرامون گفتمان مي‌دهد
پيرامون گو و گفت و بحث اعتباري به.مي‌يابد افزايش
داعيه‌هاي يعنيميشود برخوردار خاصي اهميت از جنسيت
گسترش را جنسي گفتمان جنسيت ، از بحث سياسي اقتصادي
و مير و مرگ مساله با خصوص دراين بحث كه زيرا مي‌دهد ،
خصوص در اطلاعات آمارو و ازدواج سن كودكان ، ولد و زاد
به نوزدهم قرن ازميگردد مرتبط جامعه افراد جنسي رفتار
مي‌گيرد شكل افراد جنسي رفتار درباره عملي گفتمان بعد
ايجاد جهت در مقوله اين درباره گوناگون علوم وتكنيك
.مي‌كند سير قدرت لاجرم و حقيقت
قابل چگونه فوكو ديدگاه از وجنسيت ، قدرت ميان مناسبت *
است؟ تبيين
كه كند ثابت دارد سعي خود "جنسيت تاريخ" كتاب در فوكو
زمينه دانش ، و قدرت با رابطه در جنسيت گرفتن قرار با
از مي‌گويد فوكو.مي‌شود مهيا فرد شدن سوژه و شدگي موضوع
سوژه‌هاي" به غرب تمدن تاريخ در انسانها باستان دوران
قدرت حك و كنترل زمينه شدن ، سوژه با و شدند تبديل "جنسي
باستان روم و يونان در واقع در.آمد فراهم آنها وجود بر
.مي‌گرديد امكان‌پذير "خود از مراقبت" طريق از قدرت اعمال
خود به معطوف فن‌آوري همين طريق از جامعه افراد
سلوك و انديشه‌ها مي‌يابند ، امكان (Technology of self)
متعالي آرماني سوي به را آن و كنند بازسازي را خويش
فن‌آوري يونان ، كهن دورانهاي در حقيقت در.كنند اصلاح
او هويت و وشخصيت مي‌دهد شكل را فرد رفتار نفس ، به معطوف
.مي‌پذيرد صورت نفس ادب طريق از امر اين.مي‌بخشد قوام را
پيوند هم با صورت چه به ميانه سده‌هاي در قدرت و جنسيت *
بودند؟ خورده
آورد ارمغان به را اخلاقياتي مسيحيت ميانه سده‌هاي در
.داشت فاحش تفاوت ارسطو و افلاطون عصر اخلاقيات با كه
موسوم خاص سازماني نظم درچارچوب كه است تنهامذهبي مسيحيت
كه كرد القاء چنين دستگاه اين و يافت سامان كليسا به
ديگران بر خاص ومعنوي اخلاقي فضايل علت به افراد برخي
ژرفاي در بلكه ندارد جسمي جنبه برتري اين دارند ، برتري
را خود نهايي هدف كليسا قدرت بنابراين.است نهفته روان
از شكل اين رو ، اين از.داد قرار آخرت در مردمان رستگاري
قدرت ايناست آدميان اخروي فلاح و رستگاري جهت در قدرت
به با و مي‌دهد قرار مخاطب منفرد ، صورت به را آدميان
مي‌يابد ، احاطه آدميان وجود اعماق بر خاصي روشهاي كارگيري
گناهانشان بار كاستن منظور به تا مي‌دارد وا را آنها چه
را خويش دروني مكنونات كليسا ، روحاني مقام مقابل در
اين.نداشت سابقه كهن يونان عصر در امر اين.سازند برملا
روانشناسي چون انساني علوم از پاره‌اي سوي از امروزه روش
تغيير آن روشهاي كه است بديهي ولي شد دنبال روانكاوي و
.است يافته
گرفت؟ شكل اروپا در زماني چه از اعتراف اخذ تكنولوژي *
شكل ميانه سده‌هاي از اعتراف اخذ تكنولوژي مي‌گويد فوكو
گناهان وبخصوص گناهان قلمرو در بيشتر اعتراف اين و گرفت
به "جنسيت تاريخ" كتاب سوم و دوم جلد در فوكو.بود جنسي
در را اعترافي گفتمانهاي و اعتراف‌پرداخته اخذ تاريخ سير
دين اصلاح عصر وبعد مسيحي عهد بخصوص و روم و يونان دوران
اعتراف اخذ آوري فن اصلي هدف حقيقت در.است كرده تحليل
واقع در.بود افراد مورد در دانش گردآوري و حقيقت كشف به
برملا را خود دروني اسرار فرد كه بود روش همين سايه در
دسترسي افراد ذهن توي هزار به حاكم قدرت و مي‌ساخت
در بعدها و بعد به ميلادي سوم و دوم قرنهاي از.مي‌يافت
اعتراف اخذ روشهاي و فنون و زبان دين ، اصلاح عصر
.است شده دقيق بيشتر چه مذهبي‌هر
داد تغيير را خود مسيرمذهبي اعتراف ، اخذ تاريخي چه از *
افتاد؟ لائيك مسيري در و
اعتراف هجدهم ، سده آغازه‌هاي و شانزدهم سده پايانه از
حوزه به نخست داد ، دست از رفته رفته را خود مذهبي ماهيت
سده در و بازداشتگاهها به بعدا و تربيت و تعليم و آموزشي
روانكاوي و روانپزشكي به سپس و پزشكي حوزه به نوزدهم
.يافت راه
هم شرق در اعتراف اخذ تكنولوژي اين شما عقيده به آيا *
است؟ بوده متفاوت آن ياماهيت داشته سابقه
در كه مي‌گويد خود "جنسيت تاريخ" كتاب اول جلد در فوكو
عاشقانه ادبيات ايران ، و چين هند ، بخصوص و شرق
پرداخته استعاري صورت به جنسي روابط مساله به (ars erotica)
توجه مورد هنر و ادبيات حوزه در بيشتر امر اين و است
ادبي و هنري ماهيتي جنسي گفتمان بنابراين.مي‌گيرد قرار
تناني لذت درون از حقيقت فرهنگها اين دراست داشته
مي‌شده جمع‌آوري تجربه‌اي‌عاشقانه همچون و مي‌تراويده
نيست علمي حقيقيت جنسي لذت فرهنگها اين در يعني.است
مسير غرب در اما است مرتبط اخلاق و ادب با بيشتر بلكه
بدل خاصي دانش به جنسيت بحث آنجا در.كرد تعقيب را ديگري
وعمل انديشه دقيق تحليل بلكه نبود ادبيات آن هدف و شد
دانش اين هدف واقع در.مي‌گردد مرتبط لذت با كه است
به‌طور و فرد جسماني و رواني سلامت پيرامون حقيقت ايجاد
با حوزه اين نوزدهم سده در به‌ويژه.است جمع رفاه كلي
بزرگ بايگاني رفته رفته و آميخت هم در انساني جديد علوم
علم تربيتي ، علوم چون حوزه‌هايي در.آمد فراهم لذتها
علمي گفتارهاي به جنسي تمنيات كلي طور به روانپزشكي ،
.شدند بدل منظم
زيست به معطوف قدرت از خويش اخير آثار در فوكو *
كارگيري به از او مراد است ، آورده ميان به سخن(Biopower)
؟ چيست اصطلاح اين
و "چيزها و واژگان" جمله از خويش اخير آثار در فوكو
مورد جامعه در را آدميان زيست و جمعيت "مجازات و مراقبت"
با وبخصوص كلاسيك عصر در كه است مدعي و داده قرار توجه
توجه مورد آن وجهت او زيست انسان ، معرفتي مفهوم ظهور
در او سياسي و اقتصادي زندگي راستا اين در و گرفت قرار
معطوف قدرت.شد برخوردار ويژه‌اي اهميت از قدرت پيشگاه
و فردي امور به قدرت توجه از است عبارت واقع در زيست به
به علمي ماهيتي نوزدهم سده در كه جامعه وجمعيتي اجتماعي
.گرفت خود
-دلوز ژيل و بودريار ژان دريدا ، ژاك با همراه فوكو ، *
مورد را مدرنيته -خويش خاص طريق به كدام هر البته
نقد از جنبه اين ايران در البته.داده‌اند قرار ارزيابي
و سياسي و ايدئولوژيك تعبير باسوء بسياري موارد در
رابطه اين در جنابعالي نظر است ، بوده مواجه نگري سطحي
چيست؟
انسان‌باوري به‌ويژه و مدرنيته از فوكو نقد كلي به‌طور
ديدگاههاي طرح و "انسان مرگ" پيرامون او نظريه با همراه
اين برپايه قدرت ، و گفتمان معرفت ، جامعه ، پيرامون جديدي
و ترقي و اراده عقل ، ميان معادله كه است شده استوار اصل
درك از را ما است مدرنيته مهم شعارهاي از كه پيشرفت
-فلسفي تحقيقات سلسله يك در او.است بازداشته قدرت روابط
و جرم‌شناسي پزشكي ، روانپزشكي ، قلمرو در خاص تاريخي
را مدرنيته رايج فرضهاي پيش كه است نموده سعي كيفرشناسي
نهادهاي و عقليت معرفت ، جديد واشكال گيرد چالش به
مناسبت آنها درون از و دهد قرار بازپرسي مورد را اجتماعي
تب گونه‌اي متاسفانه ايران در.كند كشف را قدرت
روشنفكران برخي كه دارد وجود نگر سطحي غربستيزي
ايراد مورد خورده شكست طرحي عنوان به را غرب مي‌كوشيدند
و هيدگر فوكو ، چون گفته‌هاي‌كساني از لذا و دهند قرار
غورو بدون و جسته سود جديد ماركسيست‌هاي از پاره‌اي
و شتابزده شرق‌زدگي گونه‌اي اثبات براي تنها و بررسي
غربي تمدن و فرهنگ بنيانهاي در فلسفي ژرف‌كاوي از وارونه
از بايد و داريم نياز انديشه به ما.مانده‌اند غافل
.كنيم اجتناب مطلوب به مصادره براي شتابزده نتايج پذيرش
و تاني تمدني -فرهنگي پديده‌هاي پيرامون انديشه در بايد
پاسخهاي و شتابزدگي.نداريم دور نظر از را طمانينه
سايه ما انديشه بر حجابي چون اخير سده در شده بسته‌بندي
انفعالات در ريشه كه را شيفتگي و عناد بايد.است افكنده
و گذاريم كنار است دور به خردورزي از و دارد ما رواني
ديگران و فوكو.بيانديشيم غرب تمدن كنوني وضع به جدي
دهيم اجازه نبايد و باشند رويكرد اينگونه راه چراغ بايد
را چيز همه غرب درباره كه كند قانع را ما آنها انديشه
.شده خوانده است كتابي غربي تمدن و مي‌دانيم
سير و روش‌شناسي درباره كتابي كه شنيده‌ام دكتر ، آقاي *
عنوان به "لطفا.داريد چاپ زير فوكو ميشل انديشه‌هاي
و بررسي تحليل ، در خودتان شيوه درباره كمي پاياني ، پرسش
اشاره‌اي خودتان كتاب در فوكو فلسفي انديشه‌هاي ارزيابي
.بفرماييد
مقدماتي كتابي تا خواست من از هرمس انتشارات پارسال
به توجه با هم من.بنويسم فوكو انديشه‌هاي درباره
كرده گردآوري او انديشه‌هاي تدريس در كه يادداشتهايي
او انديشه‌هاي ديدگاه از را فوكو وكتابهاي مطالب بودم ،
فوكو آثار به كه ايراني خواننده به كوشيدم و بررسيدم
ساده زباني به را او انديشه‌هاي چكيده ندارد ، دسترسي
تفاوت و فوكو شناسي روش كتاب ، مقدمه در ضمن در.بشناسانم
وارسي را غرب معاصر علمي محافل بر مسلط روش‌شناسي با آن
تاريخي -فلسفي پژوهشهاي سير برحسب را كتاب اصول و كردم
.كردم تنظيم او
ارشاد رضا محمد :وگواز گفت
|
