پاكستان درآينده ارتش نقش
(پاياني بخش)پاكستان در دمكراسي آشيل پاشنه ;ارتش
عليزاده علي
فرد وجود با كشور اين استقلال سالهاي اوايل در نظاميان
از كه (پاكستان اعظم قائد) جناح محمدعلي به‌نام نيرومندي
مسئولان و مردم بين در ويژه‌اي محبوبيت و مشروعيت
مي‌گرديد جامعه بين در اختلاف ايجاد مانع و بود برخوردار
از بعد منسجمي و منظم ساختار نظاميان چون ديگر طرف از و
و نوسازي -جمع‌آوري متوجه بيشتر نداشته‌اند استقلال
سياسي امور به توجهي چندان و بوده خود نيروهاي انسجام
.نداشتند كشور
هرم راس در ارتش ژنرالهاي ظهور شاهد بعد سال چند اما
و خان ايوب ژنرال ميرزا ، اسكندر ژنرال جمله از قدرت
را قدرت سال حدود 17 "جمعا كه بوده‌ايم خان ، يحيي ژنرال
رهبري به غيرنظاميان كوتاهي مدت اما داشته‌اند دست در
بودند داده تشكيل را دمكراتيك حكومت بوتو علي ذوالفقار
را قدرت "مجددا نظامي كودتاي يك با ضياءالحق ژنرال كه
توضيحات به توجه با.گرفت دست به سال يازده حدود براي
سالها آن در حد چه تا نظاميان كه نمود درك مي‌توان فوق
كنند نفوذ جامعه اداري و سياسي سيستمهاي در توانسته‌اند
.آورند در خود كنترل تحت نيز را غيرنظامي دولتهاي "عملا و
غيرنظاميان و نظاميان بين كه محسوسي و عمده اختلافات
قدرت تقسيم نحوه زمينه در بيشتر داشت وجود حكومت درزمينه
و تمركز زمينه در همچنين و دولت رئيس و حكومت رئيس بين
مشكل هميشه كه بود كشور در سياسي قدرت تمركز عدم يا
شرح به تاريخي داده‌هاي به توجه با لذا.است بوده آفرين
.پرداخت خواهيم ديدگاه دو اين
نظاميان ديدگاه *
تلاش و سعي رسيدند قدرت به پاكستان در كه نظامياني تمامي
افزايش و سياسي نظام در قدرت تمركز به معطوف را خود
خارج و بيشتر نقش دادن و رياست‌جمهوري قدرت و اختيارات
ما لحاظ بدينبودند تشريفاتي ژست از جمهور رئيس نمودن
اين در اخير دهه چند تاريخ در نظاميان عمده حركت دو شاهد
.بوده‌ايم زمينه
اساسي قانون مه 1962 در ايوبخان ژنرال:حركت اولين
امر اين به آن از مهمي بخشگذاشت اجرا به را جديدي
قابل نيزبخش و اجرايي قوه اختيارات تمام كه داشت اذعان
رئيس‌جمهور دست در مقننه قوه اختيارات از ملاحظه‌اي
در و سال پنج به جمهوري رياست دوره و مي‌گرديد متمركز
غيرممكن "عملا وي تغيير و بركناري دوره اين خلال
و اعتراضات باعث ايوبخان ژنرال اقدام اين (4).مي‌گرديد
گرديده كشور اين در احزاب بخصوص و مردم طرف از واكنشهايي
متوجه اساسي قانون اين بر وارده ايرادات مهمترين.است
مجلس قراردادن تابع يعني آن غيردموكراتيك خصلت
از بيش اختيارات و اجرايي قوه به نسبت قانونگذاري
.بود مي‌گرديد ، واگذار جمهور رئيس به كه اندازه‌اي
در خود قدرت تثبيت از بعد ضياءالحق ژنرال:حركت دومين
اوايل در كه زد اصلاحاتي به دست پاكستان سياسي حاكميت
از مفصل اساسي قانون اصلاحيه هشتمين عنوان به مارس 1985
و گسترده اصلاحات كه كرد اعلام وي مي‌شود ، ياد آن
در رياست‌جمهوري اختيارات بر افزودن منظور به اساسي‌اي
ايجاد شامل اصلاحات اين.آورد خواهد عمل به اساسي قانون
و عزل حق ;وي خود رياست به نفره يازده امنيت شوراي يك
-ياسر اعلي وزراي و كابينه ، وزراي نخست‌وزير ، نصب
به دعوت ملي ، مجلس انحلال حق بالاخره و ايالات وزيرهاي
براي ملي مجلس به قانوني لوايح اعاده و انتخابات برگزاري
(5).مي‌باشد تجديدنظر ،
غيرنظاميان ديدگاه *
نظاميان برخلاف پاكستان دموكراتهاي يا و غيرنظاميان
از زمينه‌هايي در را خود تلاش مي‌رسيدند قدرت به هرگاه
سيستم يك ايجاد پارلماني ، و دمكراتيك حكومت ايجاد جمله
افزايش و حكومت رئيس قدرت كاهش غيرمتمركز ، سياسي
.مي‌دادند انجام دولت رئيس اختيارات
ميزان تعيين درخصوص غيرنظاميان اقدام اولين:حركت اولين
نخست‌وزيري زمان در سال 1956 در بايد را جمهور رئيس قدرت
بين اختلاف سال چند بعداز.دانست "چودري محمدعلي"
در اختيارات ، ميزان تعيين سر بر دموكراتها و نظاميان
كه يافتند دست نسبي توافق يك به اساسي قانون تدوين
عنوان پاكستان اسلامي جمهوري كشور نام قانون اين براساس
جمهور رئيس عنوان كه كشور رئيس اساسي قانون در. گرديد
به‌عنوان اسلام گرچه باشد ، مسلمان مي‌بايد بود ، يافته
مغاير نمي‌بايد قانوني هيچ ولي بود ، نشده اعلام رسمي دين
قوانين تمام.شود اجرا و تصويب اسلام موازين با مخالف و
انطباق اسلامي اصول با مي‌بايست نيز مجري و موجود
تبديل فدراسيوني به كشور قانون اين برطبق.مي‌يافت
برخوردار قدرت تمركز عدم از زيادي حدود تا كه مي‌گرديد
مي‌نمود مستقر را پارلماني حكومتي نظام يك همچنين و بود
(دولت رئيس) نخست‌وزير و تشريفاتي نقش جمهور رئيس كه
ژنرال حضور به‌علت اما.مي‌بود كشور در سياسي واقعي حاكم
در احزاب بودن نامتشكل و ضعف و قدرت راس در ميرزا اسكندر
.مي‌ورزيدند قصور آن اجراي در وادارات ماند ناكام عمل
حكومت زمان در غيرنظاميان دوم قدم:حركت دومين
فوق اساسي قانون نمود سعي وي.بود "بوتو علي ذوالفقار"
در.بياندازد جريان به تغييرات و اصلاحات مقداري با را
به موءسسان و ملي مجلس دو توسط جديد اساسي قانون سال 1973
و پارلماني فدرال حكومتي نظام قانون اين در.رسيد تصويب
صاحب كه بود پاسخگو ملي مجلس مقابل در نخست‌وزير
در.مي‌آمد حساب به حكومت در مقام مقتدرترين و عمده‌ترين
مجلس دو مشترك آراي طريق از كه رئيس‌جمهور كه حالي
تشريفاتي به‌عنوان‌رئيس‌قانوني‌و تنها مي‌شد برگزيده
مهم بسيار امور از معدودي تنها و تلقي‌مي‌گرديد كشور
و مي‌گرفت قرار مركزي حكومت صلاحيت حوزه در كشور
ايالتي حكومت به نيز قابل‌ملاحظه‌اي و عمده اختيارات
(6).مي‌گرديد تفويض
اما شد اجراء بوتو علي ذوالفقار حيات زمان تا قانون اين
اساسي قانون در كه تغييراتي و ضياءالحق ژنرال كودتاي با
افزايش جمهور رئيس قدرت دوباره داد انجام سال 1985 در
پاكستان وزيران نخست ضياءالحق ژنرال بعدازمرگ اما.يافت
متمم حذف در سعي بودند خورده سختي ضربات ناحيه اين از كه
آن تغيير در كه افرادي ازجمله.نمودند اساسي قانون هشتم
دوم دور در وي بود بوتو بي‌نظير نمودخانم پافشاري
انجام قانون اين حذف زمينه در زيادي تلاش خود نخست‌وزيري
رسيدن به‌قدرت از پس نيز شريف محمدنواز آقاي.است داده
در (آراء مطلق اكثريت با) حزبش موفقيت و (دوم بار براي)
و قانون اين ارتش رهبران ضمني موافقت با نمود تلاش مجلس
به‌تصويب مجلس در را ارتش كل ستاد رئيس انتخاب همچنين
و قوي نيروي قانون اين پشت در كه معتقدند عده‌اي.برساند
روءساي با سنتي به‌طور كه ارتش به‌نام دارد وجود قدرتمندي
از استفاده با بدين‌منظور.دارند نزديك همكاري جمهوري
قدرت كنترل و فشار اعمال در سعي نظاميان جمهور رئيس قدرت
.دارند را كشور در دموكراتيك سيستمهاي سياسي
گرفتن دست در جهت را خود استراتژي دهه 80 اواخر از ارتش
نه‌به‌طور نموده سعي و داده تغيير فيزيكي حضور و قدرت
خود واقعي نقش غيررسمي به‌طور و پرده پشت در بلكه رسمي
.نمايد بازي را
يك در ضياءالحق ژنرال مرگ بعداز پاكستان نمونه به‌عنوان
عده‌اي.گرديد داخل در بحراني وضعيت يك دچار هوايي سانحه
نظام يك برقراري از نظاميان كه بودند معتقد ارتش از خارج
نمود ، خواهند جلوگيري ضياءالحق ژنرال جاي به دموكراتيك
كه مقابل جناح ارتش رهبري كادر در دموكرات عناصر اما
(8).ساخت مغلوب را بودند قدرت مجدد گرفتن به‌دست طرفدار
مي‌گردد نظاميان واكنش باعث كه اقداماتي *
در و نظاميان واكنش و حساسيت باعث كه ديگري اقدامات
:عبارتنداز مي‌گردد سياسي امور در دخالت نتيجه
بخصوص و مردم كه عواملي مهمترين از يكي:امنيت -1
اين دشمني مسئله دارند آن به نسبت خاصي حساسيت نظاميان
و استقلال ابتداي از خصومت اين.مي‌باشد هند با كشور
همراه نظاميان و مردم با هند شبه‌قاره از كشور اين جدايي
جنگ سه زمان در مي‌توان را قضيه اين حاد نقطه و است بوده
كمك و پاكستان كشور از نيمي جدايي باعث كه كشور دو ميان
احساس هند عمل اين.دانست شد ، بنگلادش كشور تشكيل و هند
بيشتر نظاميان "خصوصا و مردم ميان در را دشمني و خصومت
زمينه در تسليحاتي رقابت ديگر امنيتي عاملي و است نموده
دارد و داشته وجود كشور دو بين خريد يا و تجهيز ساخت ،
منع پيمان به كشورش پيوستن مورد در مدام پاكستان
اين به هند كه زماني تا مي‌شد ، متذكر اتمي آزمايشات
دراين‌زمينه‌به‌عمل كشورنيزاقدامي اين نپيوندد ، پيمان
.آورد نخواهد
برخلاف خود نخست‌وزيري اول دور در بوتو بي‌نظير خانم
با كشمير مسئله حل جهت در زيادي كوششهاي نظاميان اعتقاد
اقدام اين نظاميان اما است داده انجام هند تشريك‌مساعي
عقيم كشمير تجزيه‌طلبان به اسلحه ارسال با را بوتو خانم
(9).نمودند
افسران از عمده‌اي بخش و ارتش رهبران:اقتصاد -2
تعلق پنجاب به‌منطقه سنتي به‌طور پاكستان مسلح نيروهاي
مهمترين آنجا در فئودالها و بزرگ زمينداران كه دارند
به توجه با.مي‌روند به‌شمار اجتماعي -اقتصادي نيروي
و فئودالها با سنتي اتحاد يك‌نوع نظاميان اينكه
كه اقدامي هرگونه دارند صنايع صاحبان و تجار و زمينداران
.داد خواهد نشان واكنش ارتش گيرد انجام آنها برعليه
نظاميان استقلال ، از پس:مذهب به‌سوي نظاميان گرايش -3
زمان در نظاميان.داشته‌اند مذهب به‌سوي صعودي سير گرايش
عنوان سال 1962 اساسي قانون تدوين در ايوبخان ژنرال
اما نمودند حذف پاكستان اسلامي جمهوري كشور از را اسلامي
ضياءالحق ژنرال حكومت زمان در نظاميان همين بعد سال چند
به اقدام پاكستان اسلامي جماعت سنت‌گراي حزب همكاري با
-اجتماعي زندگي شئون تمام در اسلام شريعت قانون اجراي
ماه چند در و است نموده كشور اقتصادي و فرهنگي -سياسي
نيز اسلامي جماعت حزب از ارتش ضمني حمايت نيز اخير
.مي‌خورد به‌چشم
شيوه با دموكراسي يا و لائيك حكومت نوع يك ايجاد لذا
مواجه سنت‌گرا نظاميان سوي از جدي مخالفت با غربي
.خواهدشد
نتيجه‌گيري *
و قدرت در نظاميان حضور زمينه در مختصر بررسي‌هاي
را...مذهبي اقتصادي ، امنيتي ، سياسي ، متعدد حساسيتهاي
:برشمرد ذيل به‌صورت مي‌توان
در بخصوص دارند خاصي حساسيت امنيتي مسايل در نظاميان -1
.هند كشور با مواجهه
مذهبي -قومي اقليتهاي وجود به‌علت پاكستان در -2
زيادي دوام و پايداري دموكراتيك‌نتوانسته‌اند دولتهاي
با هرگاه دهه 80 اواخر تا نظاميان لذا.باشند داشته
فرصت مي‌شدند مواجه دولتها اين‌گونه وناكارآمدي ناامني
.مي‌گرفتند به‌دست را قدرت كودتايي طرح با شمرده مغتنم را
(1988) ضياءالحق ژنرال مرگ از بعد دهه 80 اوخر از -3
چندان حكومت در نظاميان فيزيكي و رسمي حضور ديگر "عملا
و بين‌المللي تحولات مي‌توان آن‌را علت.نيست روءيت قابل
را غيرنظامي و دموكراتيك حكومتهاي ايجاد كه دانست داخلي
بيشتر خود اهداف به دست‌يافتن جهت ارتش.بودند خواستار
احزاب تحريك يا و جمهور روءساي از حمايت با و پشت‌پرده در
خود اهداف نشاندن كرسي به در سعي مختلف سنديكاهاي و
.است داشته
و زمينداران با سنتي به‌طور پاكستان در نظاميان -4
.دارند تنگاتنگي ارتباط صنايع صاحبان و تجار و فئودالها
رسيدن به‌قدرت زمان از پاكستان در مذهبي گرايشات -5
.است شده بيشتر ضياءالحق
ارتش نقش و پاكستان آينده و حال اوضاع *
مسلم حزب از دهه 90 اوايل تا سنتي به‌طور ارتش رهبران
اين كه آنجا از.مي‌نمودند حمايت رسيدن به‌قدرت جهت ليگ
طرح بخصوص) دهد ارائه خود از مثبتي چهره نتوانسته حزب
اين از نظاميان (حكومت زمان در حزب رهبران مالي فسادهاي
سومي نيروي يك به‌دنبال و شده‌اند روي‌گردان حزب
جهت پاكستان اسلامي جمهوري اتحاد و مردم حزب دو به‌غيراز
پاكستان اسلامي جماعت سنت‌گراي حزب.مي‌باشند جايگزيني
.مي‌باشد منظور اين براي خوبي كانديداي
سياسي ، ناكاميهاي و پاكستان در ارتش فائقه قدرت به نظر
كارگيل ، شكست همچون كشور اين اخير اجتماعي اقتصادي ،
همه كه افغانستان مسائل قومي ، و اجتماعي نابسامانيهاي
سياسي و نظامي رهبران ديدگاه بين فاحشي تضاد فوق ، موارد
توجه جالب و است شده نظاميان توسط كودتا باعث داشته وجود
توسط سنتي به‌طور كه پاكستان در كودتا انجام از پس اينكه
اقدام اين اين‌بار مي‌گرديد ، محكوم احزاب ساير و مردم
و مخالف سياسي رهبران مردم ، از زيادي جمع استقبال مورد
.است گرفته قرار (ضمني به‌طور) رئيس‌جمهوري
به نسبت پاكستان كه داشت را تصور اين مي‌توان پايان در
بيشتري اجتماعي -سياسي بي‌ثباتي با كوتاه‌مدت در گذشته
به توجه با نظامي حاكمان "احتمالا و شد خواهد روبه‌رو
تحريم‌هاي و "شريف نواز" دوران از مانده به‌جا مشكلات
ايجاد به قادر سادگي به آينده در بين‌المللي ، عديده
.بود نخواهند خارجي ارتباطات و جامعه در نسبي آرامش
:منابع *
نشر مركز:تهران دوم ، ج اسلام ، جهان ;مرتضي اسعدي ، -4
.ص 165 دانشگاهي ، 1369 ،
.ص 173 ;منبع همان -5
.ص 168 ;منبع همان -6
از دوبار قانون اين ناحيه از "بوتو بي‌نظير" خانم -7
دو اين يك‌بار ، نيز شريف محمدنواز و گرديد بركنار قدرت
اين در را خود فعاليت اخير ماه چند در معزول نخست‌وزير
.نموده‌اند زياد زمينه ،
.ص 221 منبع ، همان احمد ، ساعي ، -8
طبع باب دموكراسي -پاكستان ;ناصر نوبري ، حيراني -9
مسكو ، 1369 ، در ايران اسلامي جمهوري سفارت نيست ، ژنرالها
.ص 3
ارتش ، و بوتو خاندان تاريخي چالش:پاكستان ;م رئيسي ، -10
.آخر ص سلام ، 16/8/75 ، روزنامه
دفتر :تهران ،(پاكستان) سبز كتاب ;زيبا فرزين‌نيا ، -11
.ص 152 بين‌المللي ، و سياسي مطالعات
|
