دادگاههاي دادرسي آيين قانون بررسي
عمومي
حقوق تخصصي گردهمايي نخستين در مقننه قوه عملكرد ارزيابي
بشر
آخوندي محمود دكتر *
عمومي دادگاههاي دادرسي آيين قانون زير مقاله :اشاره
شوراي مجلس نمايندگان مصوب 1378 كيفري ، امور در انقلاب و
آيين‌دادرسي.مي‌دهد قرار بررسي مورد را اسلامي
در مورخ 28/6/1378 جلسه در انقلاب و عمومي دادگاههاي
در و تصويب اسلامي شوراي مجلس حقوقي و قضايي كميسيون
ياد قانون.رسيد نگهبان شوراي تاييد به تاريخ 31/6/1378
جمهوري در كيفري دادرسي روشهاي در دگرگونيهايي شده
است اين اساسي سوءال اما است آورده وجود به ايران اسلامي
توانسته سابق قانون از بهتر آيا چيست؟ قانون اين پيام كه
موفق آيا كند؟ تامين را اجتماعي و فردي آزاديهاي و حقوق
تعقيب مورد ناحق به بي‌گناهي تا شود مانع كه است شده
راههاي كيفري آيين‌دادرسي جديد قانون آيا نگيرد؟ قرار
ويا برمي‌دارد قدم پيشرفت سوي به و مي‌دهد ارائه جديدي
در زير مقاله كه است ذكر به لازم است؟ ديگري گونه به وضع
ارزيابي" زمينه در بشر حقوق تخصصي گردهمايي نخستين
در بشر حقوق پيشبرد حيث از (پنجم مجلس) مقننه قوه عملكرد
.است شده قرائت آخوندي دكتر توسط "ايران اسلامي جمهوري
انديشه گروه
انقلاب و عمومي دادگاههاي دادرسي آيين قانون -موضوع طرح
قانون "اختصارا بررسي اين در مصوب 1378 ، كيفري ، امور در
بررسي و مطالعه سالها از بعد.شد خواهد گفته جديد
به و تهيه قضاييه قوه پارلماني قسمت در لايحه‌اي بالاخره
قانون‌اساسي اصل 85 طبق و ;شد تقديم اسلامي شوراي مجلس
مورخ يكشنبه روز جلسه در آزمايشي ، اجراي سال سه مدت براي
اسلامي شوراي مجلس حقوقي و قضايي كميسيون در 28/6/1378
.رسيد نگهبان شوراي تاييد به تاريخ 31/6/1378 در و تصويب
در كيفري دادرسي روشهاي در دگرگونيهايي شده ياد قانون
اين تاثير.است آورده وجود به ايران اسلامي جمهوري
از مي‌توان را كيفري دادرسيهاي نحوه در دگرگونيها
عملي ، علمي ، ارزشهاي و كرد بررسي مختلف ديدگاههاي
جامعه نيازهاي به پاسخگويي و كهنه‌گرايي‌ها نوآوريها ،
گفتگوي مجال حاضر حال در ليكن.داد نشان را امروزي جوان
اشاره مورد قانون و ندارد وجود رهگذر اين در جانبه همه
اينكه از است عبارت آن و مي‌شود نگريسته بعد يك از تنها
و بشر حقوق نقض از جلوگيري در شده ياد قانون دريابيم
چه بشري آرمانهاي به بخشيدن تكامل و آن اهداف پيشبرد
ارائه تضمينهايي چه رهگذر اين در و است برداشته قدمهايي
چيست؟ آن پيام دارد؟ همراه خود با ارمغانهايي چه و مي‌دهد
و فردي آزاديهاي و حقوق توانسته سابق قانون از بهتر آيا
تا شود مانع كه است شده موفق آيا كند؟ تامين را اجتماعي
توانسته آيا نگيرد؟ قرار تعقيب مورد ناحق به بي‌گناهي
متعدد اعلاميه‌هاي در را آنچه از بخشي حتي يا و تمام
بشر حقوق اسلامي اعلاميه در بويژه و بشر حقوق جهاني
آيا كند؟ تامين بخش‌تري اطمينان نحو به است شده عنوان
مي‌دهد ارائه جديدي راههاي كيفري دادرسي آيين جديد قانون
حالت عكس به يا و برمي‌دارد قدم پيشرفت و تكامل سوي به و
است؟ گرفته خود به پس‌گرايي و قهقرايي
حاضر بررسي قلمرو كه مي‌شود معلوم خوبي به توضيح اين با
قانون در بشر حقوق تضمين چگونگي به مي‌شود محدود
.جديد كيفري آيين‌دادرسي
موضوع و داد مقتضي پاسخ پرسش ، اين به بتوان اينكه براي
مهم هدفهاي به است بهتر كرد بيان علمي نظر از "صرفا را
در ديد و نمود اشاره كيفري آيين‌دادرسي قوانين انشاي
توجه مورد مي‌تواند هدفهايي چه قوانين نوع اين تدوين
.گيرد قرار مقنن
محاكمه مفهوم بشر كه زماني از -كيفري دادرسي آيين اهداف
اخلاقي -اجتماعي ارزش يك عنوان به را آن و فهميد را كردن
جز نبايد كيفري هيچ اجراي كه برد پي حقيقت اين به پذيرفت
ديده به را آن هميشه (1).شود اعمال صالحه حكم طريق از
آن كردن كمرنگ يا و نسخ مقام در هيچوقت و نگريسته احترام
.است برنيامده
لزوم شناسايي تاريخ از كه قرني نود حدود تاريخ ، حكايت به
تنها بوده اختلاف محل كه آنچه مي‌گذرد جزايي محاكمات
بايد چگونه را متهم.است جزايي دادرسيهاي شكل‌گيري نحوه
دنبال بايد جزايي دادرسيهاي در هدفهايي چه و كرد محاكمه
.شود
كرده جلب را قانونگذاران توجه مهم هدف سه رهگذر اين در
:است
.جرم قربانيان يا بزه‌ديدگان منافع تامين -يك
.جامعه امنيت تامين -دو
.او دفاع حق و متهم منافع تامين -سه
كه داشت وجود فكر اين كيفري دادرسيهاي پيدايش ابتداي در
و ديده بزه منافع تامين محاكمات اين از مهم و اصلي هدف
شكايت با جرمي هر لحاظ همين به.اوست از ستم و ظلم رفع
موقوف تعقيب نيز او گذشت با و مي‌شد تعقيب بزه‌ديده
مبتني انديشه اين بر اتهامي دادرسيهاي سيستم.مي‌گرديد
حق نيز جامعه كه دريافتند كشورداران تدريج به ليكن.بود
و مي‌اندازد خطر به را جامعه منافع بزهكاري.دارد حيات
برابر در را جامعه بايد.مي‌برد بين از را امنيت
از حمايت تفكر طرز اين ظهور با.كرد محافظت بزهكاران
روش اين تاريخ طول در.گرفت رونق مجرمين برابر در جامعه
در و وسطايي قرون دوران تمام در.يافت بيشتري دوام
شده‌اي شناخته روش محاكماتي روش عقايد ، تفتيش دادگاههاي
.بود
پيروزي و آزاديخواه اجتماعي مكتبهاي ظهور با انديشه اين
باخت ، را خود رنگ يا و رفت بين از اجتماعي -سياسي انقلاب
قوانين تدوين استبدادي كشورهاي در هم باز مدتي از پس اما
.شد آغاز جامعه نفع به و متهم ضرر به جزايي دادرسي آيين
استبدادي كشورهاي در.گرديد اجتماع فداي فرد حقيقت در
پليس ، اختيارات و صلاحيتها.دادند تشكيل مخفي پليس
به اعتراض.يافت افزايش دادستانها و امنيتي سازمانهاي
غيابي ، احكام از واخواهي.رفت بين از كيفري قرارهاي
موارد به پژوهش‌خواهي و خواهي فرجام نظرخواهي ، تجديد
در قانونگذاري ، روش اينشد محدودتر و يافت اختصاص خاصي
روسيه و فاشيست ايتالياي و نازيسم آلمان كشورهاي
دوم جهاني جنگ اواخر تا و مي‌شد ديده وضوح به استاليني
فراواني توسعه اختصاصي دادگاههايداشت ادامه شدت به
در مدافع وكيل شركت.شد محدودتر متهم دفاع حق.يافت
كه تفكر طرز اين.گرديد منحصر خاص موارد به جزايي محاكمات
با بود كرده پيدا طرفداراني حاضر قرن شروع اوايل از
.شد محكوم آزاديخواهان طرف از دوم جهاني جنگ يافتن پايان
انديشمندان جامعه ، برابر در فرد حمايت و آزاديخواهي فكر
اصلاح متهم نفع به را كيفري قوانين تا داشت آن بر را
.كنند
دادرسيهاي مهم و اصلي طرف متهم كه دريافته‌اند حقيقت در
به جزايي دادرسيهاي غم‌انگيز ماجراهاي تمام.است جزايي
حق به و مي‌شود ناميده متهم كه است نگون‌بختي انسان خاطر
حيثيت ، شرف ، آبرو ، و گرفته قرار تعقيب مورد ناحق يا
بايد متهم براي.است نابودي معرض در او حيات حتي و آزادي
در امكانات تمام.شود شناخته متناسب و كافي آزادي حق
.كند دفاع خود از بتواند تا گيرد قرار او اختيار
احتياطي بازداشت موارد انديشه‌ها نوع اين ظهور اثر در
خيلي پليس وسيله به افراد توقيف اختيار.يافت كاهش
قرار پذيرش مورد كيفري قرارهاي به اعتراض.گرديد محدودتر
اصول و كيفري احكام كليه بودن اعتراض قابل اصل.گرفت
پليس ديگر.آمد وجود به كيفري دادرسي اعاده به مربوط
بهانه به و گذارد قدم افراد مسكوني منازل به نشد مجاز
بازرسي و تفتيش به متهم دستگيري يا و جرم بودن مشهود
بهانه به.گرديد توصيف و تعريف امنيتي جرايم.بپردازد
از شهروندان مورد در بي‌مورد سخت‌گيريهاي امنيتي جرايم
كه بود جديد انديشه‌هاي اين ديگر عبارت به.رفت بين
و بشر حقوق جهاني اعلاميه صادركنندگان الهام‌بخش
اعلاميه و سياسي و مدني حقوق بين‌المللي ميثاق نويسندگان
در "طبيعتا.گرفت قرار (قاهره بيانيه) بشر حقوق اسلامي
.گيرد قرار عنايت مورد شده ياد نكات بايد قوانين اصلاح
لايحه تهيه‌كنندگان ببينيم پيش‌درآمد و مقدمه اين با
در كيفري امور در انقلاب و عمومي دادگاههاي دادرسي آيين
.برداشته‌اند قدمهايي چه رهگذر اين
مورد قانون در مندرج موضوعات ترتيب به را خود مطلب من
شناخته و علمي مبناي روش اين چند هر.مي‌دهم ارائه بررسي
قانون متن در مواد تنظيم نظم با ليكن ندارد ، شده‌اي
چند ذكر به تنها فرصت كمي به عنايت با و مي‌باشد سازگار
.مي‌كنم اكتفا سرنوشت‌ساز و مهم نكته
آيين قانون ماده 2 به توجه با -جرايم الهي جنبه -1
جنبه داراي جرايم كليه انقلاب ، و عمومي دادگاههاي دادرسي
.است الهي
در كه مي‌آورد وجود به را انديشه اين شده ياد متن وجود
و مذهبي اخلاقي ، امور قلمرو مقنن ايران اسلامي جمهوري
عدم و بزرگ خداي از نافرماني و دانسته يكي را جزايي
و تعقيب قابل را اخلاق از نكردن پيروي و او از اطاعت
ذيل تبصره "الف" قسمت مفاد در دقت.است دانسته مجازات
فكر اين شده ياد قانون ماده 3 صدر نيز و ماده 2 سوم بند
افزايش را جزا حقوق قلمرو كه مي‌كند ، انديشه‌اي تقويت را
حقوق مغاير و مي‌نمايد اخلاقي مرزهاي وارد را وآن داده
(2).است بشر
گاه هر":بررسي مورد قانون ماده 13 طبق -كيفري اناطه -2
كه امري به است منوط تصميم اتخاذ شود مشخص رسيدگي ضمن
ادامه يا و است ديگري دادگاههاي صلاحيت در آن به رسيدگي
ديگر تشريفات رعايت مستلزم دادگاه همان در آن به رسيدگي
ابلاغ طرفين به و صادر اناطه قرار مي‌باشد دادرسي آيين
دادگاه در را موضوع ماه يك ظرف است مكلف ذي‌نفع.مي‌شود
رسيدگي‌كننده دادگاه به را آن گواهي و پي‌گيري صالح
.نمايد تقديم دادگاه همان به لازم دادخواست با و ارائه
و داده ادامه خود رسيدگي به دادگاه صورت اين غير در
".گرفت خواهد مقتضي تصميم
به نياز جرم مقدمات و مباني چنانچه گاه هر مي‌دانيم
ذي‌نفع و مي‌گرديد صادر اناطه قرار و داشت مستقل رسيدگي
قانون ماده 17 طبق نمي‌نمود ، دادخواست تقديم به اقدام
مرجع يعني ;مي‌شد بايگاني امر پرونده جزايي محاكمات اصول
.مي‌كند محتومه متهم نفع به را آن رسيدگي
فرض اين در كه است داشته اعلام جديد قانون ماده 13
خواهد مقتضي تصميم و داده ادامه خود رسيدگي به دادگاه
.گرفت
دادگاه مقدمات ، و مباني نبودن مشخص لحاظ به وقتي "اولا
چگونه مي‌كند صادر اناطه قرار و بگيرد تصميم نمي‌تواند
و كند عدول خود تصميم از نمايد ، چشم‌پوشي آن از مي‌تواند
كند؟ تصميم اتخاذ
اينكه يكي:بود نخواهد خارج حال دو از تصميم اين "ثانيا
و دفاع به آشكارا فرض اين در نمايد ، اتخاذ متهم ضرر به
و مباني شدن روشن بدون دادگاه و است نشده توجهي او ايراد
فساد كه است كرده محكوميت حكم صدور به اقدامي جرم مقدمات
بيشتر توضيح به متهم حقوق با آن مغايرت و احكام گونه اين
گرفته متهم نفع به تصميم اينكه ديگر فرض.ندارد نياز
مقدمات و مباني به توجه بدون چون حال هر در كه مي‌شود
.نيست توجيه قابل است گرفته صورت
حقوق متعدد اعلاميه‌هاي مكرر توصيه‌هاي -موقت بازداشت -3
است اين سياسي و مدني حقوق بين‌المللي كنوانسيون و بشر
اين و كند پيدا كاهش حداقل به موقت بازداشت موارد كه
و تصميم سبق با عمدي قتل يعني جنايات مهمترين به قرار
قرار صدور لزوم كه جهتي و علت و گردد مختص مقدمات تهيه
و شود نوشته قرار متن در مي‌نمايد توجيه را موقت بازداشت
عليرغم جديد ، قانون ليكن.گردد فك قرار علت رفع محض به
افزايش را موقت بازداشت قرار صدور جهات مذكور ، تاكيدهاي
قانون از تقليد به جديد قانون لايحه طراحان.است داده
پيش‌بيني موقت بازداشت قرار نوع دو جزايي محاكمات اصول
بازداشت موارد كه مي‌شود ديده تاسف كمال با و كرده‌اند
.است يافته افزايش قرار نوع دو هر در موقت
صدور جديد قانون ماده 32 -اختياري موقت بازداشت قرار -يك
.است دانسته جايز زير موارد در را موقت بازداشت قرار
قطع و صلب رجم ، اعدام ، آن قانوني مجازات كه جرايمي -الف
.باشد عضو
زياد اعدام موارد ايران اسلامي جمهوري كيفري قوانين در
در دارند ، ويژه‌اي حكم كه قصاص و حدود از نظر صرف.است
اعدام مجازات نيز بازدارنده مجازاتهاي و تعزيرات قلمرو
مخدر ، مواد قاچاق با مبارزه قانون در.مي‌شود ديده فراوان
آن نظاير و اقتصادي بزرگ جرايم در امنيتي ، جرايم در
موارد توسعه آن مستقيم نتيجه كه است شده پيش‌بيني اعدام
.مي‌باشد موقت بازداشت
حبس سال سه آن قانوني مجازات حداقل كه عمدي جرايم -ب
.باشد
در نتيجه در و است زياد بسيار "نوعا نيز جرايم نوع اين
قرار مي‌توان لحاظ اين به جرايم از زيادي تعداد قلمرو
اسلامي مجازات قانون به اجمالي نظر يككند صادر بازداشت
.مي‌كند تاييد سهولت به را ادعا اين صحت تعزيرات بخش
-اسلامي مجازات قانون پنجم كتاب اول فصل موضوع جرايم -ج
كشور خارجي و داخلي امنيت ضد جرايم به ناظر جرايم اين
.مي‌باشند اهميت حائز كثرت لحاظ از نيز آن مصاديق و است
و آثار رفتن بين از موجب متهم بودن آزاد كه مواردي در -د
و شهود يا ديگر متهمان با تباني باعث يا و شده جرم دلايل
شهادت اداي از شهود كه شود سبب يا و گرديده واقعه مطلعين
شدن مخفي يا و فرار بيم كه هنگامي همچنين نمايند ، امتناع
و نمود جلوگيري آن از نتوان ديگري طريق به و باشد متهم
به را متهم مي‌تواند هميشه دادرس بند همين استناد به
جرم علائم و آثار امحاي يا و تباني يا فرار بيم بهانه
به ;غيرمهم و اهميت كم جرايم براي حتي يعني.كند بازداشت
مجوز متهم بازداشت نيز كوچك بزه‌هاي در شفاف‌تر عبارت
.است كرده پيدا قانوني
بهانه به ساده اهانت يا و فحاشي يك در دادگاه حاكم اگر
قرار جديد قانون ماده 32 "د" بند به "مستندا و فرار بيم
او عملكرد قانوني نظر از كند صادر را متهمي موقت بازداشت
نداده انجام قانون خلاف عملي زيرا بود نخواهد ايراد محل
.است
دارد ادامه
:پانوشتها
حكم:ايران اسلامي جمهوري اساسي قانون اصل 36 برابر -1
و صالح دادگاه طريق از تنها بايد آن اجراي و مجازات به
.باشد قانون موجب به
نيز و متحد ملل سازمان بشر حقوق جهاني اعلاميه ماده 9 در
لزوم بر سياسي و مدني حقوق بين‌المللي ميثاق ماده 14 در
.است شده تاكيد مجازات اجراي جهت محاكمه
بشر حقوق اسلامي اعلاميه ماده 19 -ه بند طبق همچنين
از محكوميتش اينكه تا است بي‌گناه متهم ، :(قاهره بيانيه)
او از دفاع براي تضمينها همه كه محاكمه‌عادلانه‌اي راه
.گردد ثابت باشد فراهم
مفاد عكس درست مقنن بررسي مورد قانون ماده 217 در -2
در":مذكور ماده طبق ;مي‌كند بيان را اشاره مورد ماده 2
جنبه كه نظم‌عمومي و حقوق‌الناس به مربوط جرايم كليه
"...ندارند حق‌اللهي
|
