شعر يك پارادوكسي ساختار
كتاب معرفي
شعر يك پارادوكسي ساختار
يك طول در ادبي رخداد مهمترين فارسي ، نو شعر :جستارگشايي
به‌پا طوفاني فارسي منظوم ادبيات در كه بوده گذشته قرن
از يكي -اميدم -ثالث اخوان مهدي بي‌ترديد.است كرده
از پس كه است فارسي نو شعر -خمسه شايد يا -اربعه اركان
اشعار.است بوده معاصر شاعرانه آثار مهمترين خالق نيما ،
محسوب معاصر فارسي شاهكارهاي از يكي -زمستان نظير -وي
قدرتمندانه ساختار و مضمون و فرم به آنها اهميت و مي‌شود
و ادبي سنت در سترگ ريشه‌هاي كه ساختاري.بازمي‌گردد آن
و نگرشها جديدترين با همتراز نوآورانه ، بدعتهاي و بدايع
زير ، مقاله در.دارد معاصر تفكر و معاصر ادب مضمونهاي
شده شناخته كمتر اشعار از يكي فوق ، موضوعات بررسي ضمن
.است گرفته قرار نقد و سبك‌شناسي و تحليل مورد اخوان
ادبيات گروه
گنابادي پروين بهرام :نوشته
و آورد ناسوت به لاهوت از را فارسي شعر مشروطيت طوفان
كمرنگ اغلب نوآوريهايي و تجربه‌ها.رفت مردم ميان به شعر
معاشقه" از شده رها شعر نيما و شد پديدار ميان اين در
را آن محتواي و بخشيد نو قالبي را "لاله و قمري و سرو
تا بردند ، پيش را او پيشنهادي روش شاگردانش و داد قوام
و شناخت را نيما وجهي بهترين به و آمد اخوان اينكه
كهن‌سرايان مكتب يافته پرورش جواني از اخوان.شناساند
مانوس فارسي شعر سال هزار با مكتب اين در او بود ، خراسان
اخوان مي‌شناخت ، به‌خوبي را ظرايفش و دقايق و بود شده
وقايع مهمترين از يكي كه بود نيما راه آغاز در هنوز
بود ، كودتا سال سال 32 ، .پيوست وقوع به ايران معاصر تاريخ
رفت ، جريان با او بود ، سياسي جريانهاي ميان در اخوان
جريان و آمد سپس و كرد تفكر كشيد ، كنار را خود اندك اندك
"(1).برد خود با را شعر"
تمامي و اخوان گردن به را حق بزرگترين كه نيما از گذشته
از اخوان كه شد باعث ديگر عامل دو دارد ، معاصر شاعران
:باشد معاصر شعر چهره‌هاي مطرح‌ترين
كه وجهي به ايران ، سال كهن ادبيات در اوست تبحر يكي
را فارسي كهن شعر اخوان اندازه به معاصر شاعران از هيچيك
جاي همه از دقيق ، آشنايي اين علاوه‌بر او نمي‌شناختند ،
يك با و دارد كم‌نظير و خلاق برداشتهايي رودخانه اين
فارسي ، شعر ادوار همه از اخوان كه مي‌شود مشخص دقيق بررسي
ريشه‌هاي او است ، گرفته خلاق و دقيق بهره حال مقتضاي به
همين براي و برد مرزوبوم اين فرهنگ عمق به را خود شعر
عامل.مي‌شنوند را چاي خوش بوي او شعر از بعضي كه است
كه سالهايي است ، سال 32 كودتاي از بعد هواي و حال ديگر ،
اين در."نيامد نثار گهر باران پر قوافل" او تعبير به
احساس و تجربه را رنج و پردرد لحظه‌هاي اخوان سالها
فارسي شعر از كه غني كوله‌باري به‌وسيله را آن و مي‌كرد
ديد وقايع ، به نسبت اخوان ديد مي‌ساخت ، جاودانه ;داشت
به زيادي شعرهاي در توانست او.نبود مشروطه صدر شعراي
از برخاسته كه او شاهكارهاي در.يابد دست هنري تماميت
محتوا و فرم ميان پيوندي چنان ;است يادشده عامل دو همان
.محتوا ;فرم و ;است فرم و شعر در محتوا كه است حاكم
در فرم تجلي نمونه بهترين "تشنه سبوي چون" كوتاه شعر
اين و است پارادوكس بر شعر اين اصلي محور.است محتوا
پررنگ‌تر گاهي و كمرنگ گاهي پايان تا آغاز از پارادوكس
.دارد حضور
از بعد سال سه يعني است ، سال 1335 تيرماه شعر اين تاريخ
اخوان براي كودتا از بعد سالهايمرداد كودتاي 28
قرار ضد دو بين در اخوان كه چرا است ، پارادوكسي سالهايي
از و است آرمانخواهي ذهنيت فشار تحت يك‌سو از.مي‌گيرد
شاعر هوا ، و حال اين در.شكست و كودتا عينيت سو ديگر
."نمي‌خواهد مي‌بيند آنچه و نمي‌بيند مي‌خواهد" را آنچه
هيچكدام با كه است متضاد چيز دو بين در او زندگي
و عينيت فشار زير در زندگي همين و بيايد كنار نمي‌تواند
(2).مي‌شود او شاهكارهاي آمدن بوجود باعث متضاد ذهنيت
حال در اخوان زندگي لحظه‌هاي بيانگر "تشنه سبوي چون" شعر
.سالهاست آن هواي و
:مطلب اصل سپس و بخوانيم را شعر يكبار حال
سرشار ، تهي از
.جاريست لحظه‌ها جويبار
.سنگ بيند آب اندر و آب ، بيند خواب كاندر تشنه سبوي چون
.من مي‌شناسم را دشمنان و دوستان
;مي‌دارم دوست را زندگي
.دشمن را مرگ
به كه دارم دوستي من -اين؟ گفت بايد كه با -اما واي ،
.بردن التجا او از خواهم دشمن
.جاري لحظه‌هاي جويبار
كه جويباري تصوير مي‌شود ، آغاز پارادوكسي تصويري با شعر
لحظه‌هاي لحظه‌ها ، از جويباري است ، لبريز بودن خالي از
لحظه‌ها ، جويبار ، واژه سه اين از بعد و بي‌ارزش و پوچ
لحظه‌هاي آن تكرار و تداوم نشانگر سه هر كه مي‌آيد ، جاري
تصوير همين لحظه‌ها آن درك براي و هستند پارادوكسي عمر
خواننده كه است كافي است ، آمده شعر پيشاني بر كه متضاد
اين در مي‌گيرد ، قرار پوچ لحظه‌هاي هواي و حال در "كاملا
دارد ، آب آرزوي كه سبوئي تصوير مي‌شود ، آغاز دوم بند حال
سبو مي‌شود ، شكسته "مسلما و مي‌كند برخورد سنگ با آب در
شكست عينيت همان سنگ و آرمانخواهي ذهنيت آب و است شاعر
.است
طباق -بديع اهل قول به -سبو و سنگ واژه دو بين اينجا در
تضادهاي نوع از تضاد نوع اين و دارد وجود تضاد و
تضاد اين متوجه كسي آغاز در كه چرا است هنرمندانه
(3).درمي‌يابد را آن آشكار تضاد تامل كمي با اما نمي‌شود ،
شكل آن هنرمندانه نوع از تضاد كه مي‌دانيم نيز و
نظر از شعر ، از سطر اين نيز و است پارادوكس تكامل‌نيافته
و است شعر ديگر سطرهاي تمامي از بلندتر شدن نوشته شكل
سنگ واژه با و دارد جريان آن در سبو كه است رودي مانند
و مي‌شكند و مي‌خورد سنگ به سبو و مي‌شود بسته رود اين
و مي‌شود تمام هم نفس سنگ واژه تلفظ با اينكه ديگر
نشان را شكست شكل بهترين به اين و مي‌شود قطع خواندن
(4).مي‌دهد
را زندگي و مرگ يعني خود دشمن و دوست ;شاعر اين از بعد
مرگ و بار سه را دشمن و دوست متضاد كلمات و مي‌كند معرفي
اين و مي‌دهند قرار هم مقابل در بار يك را زندگي و
محتوا همان بيان جز چيزي اينجا در مكرر تضادهاي
به پارادوكسي بيان اين آخر بند در كه نيست ، پارادوكسي
بدان شاعر كه -"عينيت همان" -زندگي يعني مي‌رسد ، خود اوج
را مرگ او كه است تضاد در او ذهنيت با چنان دارد علاقه
تضاد همان در و نمي‌رود سراغش به اما مي‌دهد ترجيح
واژه سه كه است شعر آخر بند در اصلي نكتهميماند
-هستند تكرار و تداوم نشانگر كه -جاري لحظه‌ها ، جويبار ،
تصوير كه تفاوت اين با ولي مي‌شوند تكرار ترجيعي به‌صورت
وقتي.است شده حذف بند اين در "سرشار تهي از" پارادوكسي
به دوباره سرشار تهي از تصوير مي‌خوانيد ، را سطر اين شما
دربند هنوز شاعر كه درمي‌يابيد و مي‌شود متبادر شما ذهن
.مي‌باشد خود پرتضاد زندگي
لحظه همان از هم شاعر و است تضاد محور بر شعر محتواي
مي‌دهد ، نشان ما به تصاوير و واژگان با را تضاد اين آغاز
بين نتوان كه مي‌دهد ارائه فرم در اينچنين را محتوايش او
به ناقدان كه است چيزي همان اين و شد قائل مرزي دو اين
.مي‌گويند فرم در محتوا تجلي و انسجام آن
تكمله عنوان به را ديگر نكته چند شعر اين درباره اما و
:مي‌كنم يادآوري
فخيم و فاخر زبان آن شعر ، اين در اخوان زبان اينكه ، نخست
نيست ، مركب و مرد و شاهنامه آخر زبان يعني خراساني سبك
و حافظ زبان به شبيه زباني است ، لطيف و نرم زباني بلكه
.خيام و سعدي
كامل شناخت نشانه شعر ، اين براي نرم زبان اين انتخاب
و دروني ديدگاهي كه چرا است ، شعري ساخت به اخوان
را لطيف و نرم زباني (Subjective) انفسي جنبه‌هاي
زباني (Objective) آفاقي و بيروني ديدگاههاي و مي‌طلبد
برونگرايانه ديد از فارسي شعر كه مي‌بينيم و فخيم و فاخر
.رفت عراقي مكتب در درونگرائي سوي به خراساني سبك در
نتيجه در نيز و گشت ظريفتر و نرمتر حال مقتضاي به زبان
كه بود روحي و فكري نكته‌هاي با شاعران كلنجاررفتن
هم اخوان و آمد بوجود رفته‌رفته شطح‌گوئي و پارادوكس
مقتضاي به مي‌رود برون‌نگري يا درون‌نگري سمت به هرگاه
آخر شعر دو نمونه عنوان به.مي‌كند تغيير زبانش حال
تا بسنجيد يكديگر با ديدگاه اين از را سبز و شاهنامه
و هنرمندانه امر يك اخوان اشعار در زبان انتخاب ببينيد
در ;است اخوان خلاق برداشت دوم ، نكته.است هوشياري سر از
وام به حافظ از را لحظه‌ها جويبار تصوير اخوان شعر اين
حافظ هنرمندانه ، و خلاق گونه‌اي به اما است گرفته
:مي‌گويد
ببين عمر گذر و جوي لب بر بنشين
بس را ما گذران جهان ز اشارت كاين
با را آن و مي‌كند فشرده‌تر را تصوير اين اخوان اما
اخوان.گردد دلنشين‌تر و زيباتر تا مي‌آميزد پارادوكسي
قرض به تصوير او از مي‌شود نزديك حافظ زبان به وقتي
در عناصر تك‌تك هماهنگي اوج نشانه اينها همه.مي‌گيرد
يك از گذرا لحظه‌هاي كه است اخوان هنر اين و است شعر
همه زمزمه كه مي‌كند مبدل چنان شعري به را تاريخي واقعه
پارادوكسي ساعات و لحظه‌ها زندگي طول در كه مي‌شود كساني
.مي‌آيد پيش برايشان
بهت‌انگيز؟ و شگفت چنين چيست ، چيست؟اين اين
مي‌بينم؟ چه !من خداي چيست؟ اين
چيز؟ هر همه او در ولي هيچ ، چون
من با بگو دلا؟ الا چيست؟ اين
مي‌گفت خرد اين ،"است بيخبر دل"
چيست اين !خرد اي تو بگو ، تو پس هان ،
بال چابك خيال "خرد است مات"
است درمانده چه خود نگفت و اين گفت
آمال پرنده چالاكترين
***
جادويي؟ و شگفت چنين چيست ، اين
است؟ فراموشي گزاره ياد اين
جاودانيادي؟ طلوع فر يا
خرابآباد؟ در شگرف ، است گنجي
شادي؟ بشارت غم شب در يا
بي‌گير گره ، و بي‌گم رشته سر
انجامش به تا كلاف آغاز ز
ياداياد لحظه‌هاي روشنگر
يادآور نشانه‌هاي همراه
اما محال‌ها ، سوي به راهي
ياور ياري و غيب بي‌معجز
روشن آشنايي جاده از
باور روشنايي قله تا
پرسم؟ جم جهان‌نماي جام از
كيخسرو؟ نهاد آينه يا
پيدا او در جهان همه جام آن
چيز؟ هر نهان او در آينه آن و
نمي‌گويد يكي چرا چيست ، اين
چيست ، اين آخر
شگفت‌انگيز؟ اين
:پي‌نوشتها
ص54 كاخي مرتضي انتخاب به خاموشي ، از روشن‌تر -1
تهران 1369 آگاه انتشارات
دكتر آزادي ، به معطوف اراده اخوان:به كنيد رجوع -2
.ص71 شماره 5150 آدينه ، مجله كدكني ، شفيعي محمدرضا
ذيل در را دهخدا مرحوم حكم و امثال كتاب شما است كافي -3
و سنگ جا هر ديد ، خواهد وقت آن كنيد ، باز سبو و سنگ واژه
.دارند يكديگر متضاد معنايي است رفته كار به سبو
.استحساني است نكته‌اي من ، منظور البته -4
كتاب معرفي
فرهنگ منتقدان
ويليامز ريموند تا آرنولد ماتيو از
چاپ /نو طرح انتشارات /موحد ضياء:ترجمه /جانسون لزلي
تومان 1400/صفحه 280/رقعي قطع /اول 1378
اهل روشنفكران فرهنگ ، منتقدان از منظور كتاب ، اين در
دست به روشنفكران اين از تعريفي ابتدا در نويسنده.ادبند
فرهنگ ، باب در را انگليس روشنفكران نظريه‌هاي سپس مي‌دهد ،
دوم نيمه از هم با مفاهيم اين روابط و دولت آموزش ، هنر ،
مجموعه‌اي كتابميكند بيان معاصر دوران تا هجدهم قرن
آرنولد ، ماتيو مشهور ، نظريه‌پرداز سه آراي از مستند است
از يك هر معاصران و ويليامز ريموند ريموندلي‌وس ، فرانك
لارنس ، .اچ.دي برناردشا ، ميل ، استوارت جان:يعني آنان ،
تاريخ به علاقه‌مندان براي كتاب اين...و اليوت.استي
و ارزشمند است ماخذي فرهنگ ، جامعه‌شناسي و ادب و فرهنگ
.فرهنگي مسائل روشمند طرح چگونگي در است راهنمايي به‌ويژه
فارسي شعر در متناقض‌نمايي
اول چاپ /فرزان‌روز پژوهش و نشر /چناري امير:نوشته
تومان 850/صفحه 12214/رقعي قطع /1377
معنوي صنايع و خيال صور از يكي (پارادوكس) متناقض‌نمايي
.دارد ويژه جايگاه جهان و فارسي ادبيات در و است بديع
براي نظري مبناهايي چه چيست؟ متناقض‌نمايي آمدن پديد علل
چه دارد؟ تضاد و شطح با نسبتي چه كرده‌اند؟ ذكر آن
در...است رفته كار به شاعراني چه شعر در دارد؟ انواعي
و شده داده پاسخ آن نظاير و پرسشها اين به كتاب اين
.است شده بررسي دقيق طور به مولوي غزلهاي در متناقض‌نمايي
جمهوري سال فرهنگي پژوهش به‌عنوان سال 1376 در كتاب اين
.شد برگزيده ايران اسلامي
گلستان گالري
ساعت از /اسفند تا 22 /مقدم احمدي شهلا نقاشي نمايشگاه
كماسايي ، دروس ، خيابان: نشاني /تا 19 و 16 تا 12 10
.تلفن2541589 /شماره 42
والي نگارخانه
و تا 12 ساعت 10 از /اسفند تا 17 /گروهي نقاشي نمايشگاه
/پلاك 86 خدامي ، خيابان ونك ، ميدان:نشاني /تا 19 16
.تلفن8047698
فرامرزي گالري
/تا 20 ساعت 16 از /اسفند تا 19 /گروهي نقاشي نمايشگاه
/پلاك 54 ارم ، كوچه خدامي ، خيابان ونك ، ميدان:نشاني
.تلفن8796809
شيث نگارخانه
/اسفند تا 20 /كرمانشاهي محسني عبدالحسين نقاشي نمايشگاه
جنوبي ضلع ولي‌عصر ، چهارراه:نشاني /تا 20 ساعت 16 از
.تلفن6709185 /پلاك 41 شيرزاد ، كوچه دانشجو ، پارك
نياوران نگارخانه
/اسفند تا 19 /"پرتغال در اسلام يادواره‌هاي" نمايشگاه
مقابل پاسداران ، خيابان انتهاي:نشاني /تا 19 ساعت 10 از
.تلفن22287081 /نياوران پارك
سميه نگارخانه
/اسفند تا 20 /"ديگر نگاهي فرهنگي ، ميراث" عكس نمايشگاه
بهار ، تقاطع سميه ، خيابان:نشاني /تا 17 ساعت 9 از
.تلفن7535967 /آراد بيمارستان روبه‌روي
|
|
