دارند دوست را پرنده پرواز هم آيندگان
است لاغر هم كوير خشكسالي ، دوره‌هاي در
دارند دوست را پرنده پرواز هم آيندگان
تربتي ميترا :از طرح
بيستم قرن در زيست محيط آلودگي فاجعه به گذرا نگاهي
باعث زندگي ، شدن ماشيني و تكنولوژي و صنعت سريع پيشرفت
است شده طبيعت و انسان پيش از بيش تقابل
كه انسان در فكر اين القاي بيستم قرن دوم نيمه در
در تجملات و رفاه به و زده كنار را محدوديتها مي‌تواند
سريع پيشرفت چون ديگري عوامل همچنين و كند افزوده زندگي
روزافزون افزايش زندگي ، شدن ماشيني تكنولوژي ، و صنعت
از بيش تقابل باعث محيطزيست از صحيح حمايت عدم و جمعيت
منابع تخريب تقابل اين نتيجه و گرديد طبيعت و انسان پيش
برپا آتش از حاصل دود ترديد بدون كه بود طبيعت مظاهر و
و رفته انسان چشم به مستقيما هم تعارض اين از شده
بيشترين خود اشتباه اثر در كه است انسان اين و مي‌رود
.مي‌گردد مصيبت دچار و مي‌بيند را ضرر
مقاله‌اي در محيطزيست برجسته محقق ((پوستل ساندرا)) آقاي
ما)):مي‌نويسد ((زمين پاياني خط:تحمل قابل ظرفيت)) نام به
تكنولوژي نوع و منابع مصرف الگوي جمعيت ، افزايش نتيجه در
فراتر ((زمين برد يا تحمل قابل ظرفيت)) از خويش انتخابي
سرمايه‌هاي به كه آسيبهايي روي از موضوع اين.رفته‌ايم
.است آشكار روشني به آنها شدن تهي و مي‌شود وارد طبيعي
همين به طبيعت نابودي و بي‌رويه بهره‌برداريهاي اگر
تامين براي متمادي قرون طي در بشر -برود پيش منوال
ثانويه نيازهاي و (...و مسكن پوشاك ، غذا ، ) اوليه نيازهاي
جهت در تا زده دامن طبيعي اكوسيستمهاي كردن ساده به
در -بردارد گام بهتر ، شخصي منافع كسب و بيشتر استفاده
را آن و زده دستبرد ((زمين ظرفيت)) در ما كه است صورت اين
((.كرده‌ايم تصاحب
زيان‌هاي امروزه است شده باعث كه ديگري نكته اما و
آن به دقت و توجه و آيد وارد محيطزيست بر جبران‌ناپذيري
زنجيره‌هاي و خلقت به جامع نگرش فقدان مي‌نمايد ، الزامي
مستقيم مسئوليت احساس فقدان و مشاركت عدماست حيات
به نسبت اجتماعي لحاظ از چه و فردي لحاظ از چه انسان
بروز باعث رسيده ارث به نياكانش از كه سرمايه‌هايي
.است شده عديده‌اي مشكلات
تاريخ طول در امانتداران بدترين شايد بيستم قرن انسان
چون ارزشمندي امانت است شده باعث كه است بوده انساني
معرض در بعد دورانهاي و نسلها به انتقال از قبل طبيعت ،
صدمات و لطمات و گيرد قرار كامل فناي و نابودي
.آيد وارد آن پيكره بر جبران‌ناپذيري
مي‌تواند ماست دست در كه امانتي به احترام و توجه اندكي
خلقت اجزاء ارزشمندترين از يكي از هم را آينده نسلهاي
كه مي‌شود سبب هم اهمال و بي‌دقتي اندكي و سازد بهره‌مند
كشيده ، فلك سربه كوههاي نيلگون ، درياي آبي ، آسمان
جنگلها گلستانها ، بوستانها ، داشتني ، دوست و زيبا موجودات
.نباشد بيش رويايي آيندگان براي مراتع و
منزله به همواره تجديدشونده طبيعي منابع كه دانست بايد
در چه اگر) است بوده اقتصادي و اجتماعي توسعه زيربناي
نگرفته قرار توجه مورد آن منزلت و قدر هيچگاه رهگذر اين
ضامن مي‌تواند خدادادي منابع اين از مطلوب استفاده.(است
مي‌تواند آن به توجه عدم و بوده پايدار توسعه و ماندگاري
كشوري هر فرهنگي و اجتماعي اقتصادي ، برنامه‌هاي مجموعه
.سازد روبه‌رو جدي خطر يك با را
محيطزيست از حفاظت مثبت اثرات از گفتار اين در اگر
وقوف آنها به عاقبت‌انديشي انسان هر شك بدون كه) بگذريم
عدم نامطلوب اثرات فهرست‌وار ، مي‌توانيم (دارد كامل
بر زيست محيط تخريب و طبيعي منابع از صحيح بهره‌برداري
:كنيم يادآوري را جامعه يك
شرب قابل و سالم آبهاي تبديل و آب آلودگي‌هاي انواع -))
خطرناك و سمي بسيار وگاه شرب غيرقابل فاضلابهاي به
تخريب اثر در خانمان‌برانداز و ويرانگر سيلهاي بروز -
جنگلها و كوهها
بين از نهايت در و خاك فرسايش خاك ، آلودگي‌هاي انواع -
كشاورزي زمينهاي رفتن
ارتباطي راههاي و شهرها ونابودي زمين حركت -
مخازن در لاي و گل شدن انباشته و سدها مخازن شدن پر -
درختان ريشه‌كني و كوهها نابودي اثر در آنها
غذايي ارزش رفتن بين از و كشاورزي امراض و آفات طغيان -
طبيعي منابع
عدم همچنين و مراتع از علوفه و جنگل از چوب توليد عدم -
منابع از (...و غذايي دارويي ، صنعتي ، )فرعي محصولات توليد
طبيعي
طبيعي منابع تفرجگاهي ارزش آمدن پايين -
انواع شيوع نتيجه در و هوا و خاك آب ، شديد آلودگي -
رواني و جسمي بيماريهاي
و آبي آلودگي‌هاي انواع و رودخانه‌ها قناتها ، شدن خشك -
منابع اين سرشار ارزشهاي رفتن بين از نهايت در
سرسبزي مظاهر رفتن بين از و بيابان پيشروي و كويرزايي -
آن از ناشي زيان‌هاي و
از اعم زنده موجودات نابودي و آلودگي از ناشي خطرات -
گياهان و جانوران
غذايي زنجيره‌هاي به شديد لطمات و حيات‌وحش نابودي -
خلقت
و بشر ساخت آلوده‌كننده‌هاي انواع به سواحل آلودگي -
غذايي ذخاير شدن تهي نهايت در و دريايي محيطزيست نابودي
((آن
آبادي مكي محمد
زيست محيط دانشجوي
است لاغر هم كوير خشكسالي ، دوره‌هاي در
(پاياني بخش) - طبيعي ثروت از سرشار ايران ، كويرهاي
در ماه تير چهارشنبه9 روز مقاله‌كه اين نخست بخش در
كويرهاي در معدني منابع وارزش موقعيت ، شد چاپ صفحه همين
مقاله دنباله شماره دراين.قرارگرفت بررسي مورد ايران
.خوانيد رامي
* * *
نيستند ، مناسب كشاورزي براي چه اگر نمكزارها يا كويرها
با زيرا هستند خدادادي ارزش با و بزرگ بسيار نعمت ولي
املاح از مي‌توان خوبي به كارخانه‌ها و كارگاهها احداث
نواحي آن ساكنان براي هم بسياري شغل و كرد استفاده آنها
كويرها به اخير سالهاي در كمااينكه نمود ، ايجاد محروم
كويرهاي مانند آنها اطراف در كه گونه‌اي به شده توجه
گرمسار ، كوير يعني) بزرگ كوير دشت اراك ، ليقان قم ، منظريه
در جندق و خور كويرهاي و شمال در غيره و دامغان سمنان ،
افزوده كارخانه‌ها و كارگاهها تعداد بر سال به سال (جنوب
.مي‌شود
قنات ، آب داشتن با بويژه كويرها حواشي در گذشته در
و بودن شور دليل به اما.داشتند وجود زيادي روستاهاي
مسكوني مناطق اولين از روستاها ، اين آب ، و خاك شدن شورتر
آنها ، ساكنان و شدند تخليه نواحي ، بسياري در كه بودند
ديگر مانند كرده رها را خود مزارع و كاشانه و خانه
در اما.كردند مهاجرت شهرها به روستائي مناطق ساكنان
با منابع و كويرها از كه بيشتري شناخت با اخير سالهاي
كه شده‌اند متوجه كارشناسان آمده ، به‌عمل آنها ارزش
ولي هستند كشاورزي غيرقابل و يزرع لم آنكه با هم كويرها
و كارگاهها احداث با لذا و نيستند هم بي‌فايده
و تسخير و كويرها محاصره حال در صنعت زنجيره كارخانه‌ها ،
و روستا جاي ديگر عبارت به هستند آنها املاح استخراج
تاسيسات كارگاه و كارخانه نواحي ، اين در را كشاورزي
در ارزشي با جديد منابع روزبه‌روز و گرفته‌اند صنعتي
منطقه سديومي سولفات كوير مانند مي‌شوند كشف كويري مناطق
%با 25) است نوع اين از شده شناخته كوير بهترين كه طبس
آن از بهره‌برداري مشغول پيش سال دو يكي از و (املاح
عنوان به كويرها ارزش كه است ذكر قابل اينجا درشدهاند
املاح زيرا است نمك معادن ارزش از بيشتر خيلي نمك منابع
در كه) كويرها املاح اما است ، شدني تمام كوهستاني ، معادن
شود ، بهره‌برداري آنها از درست اگر (دارند قرار دشت
طبيعي منابع كويرها ، اينكه براي نمي‌شود ، تمام هيچ‌وقت
((معدن)) كلمه اطلاق رو اين از.هستند خشك مناطق تجديدشونده
به توهين كه گفت مي‌شود حتي و ناروا كويرها ، به
!كويرهاست
شرايط به توجه با بايد كويرها از صحيح بهره‌برداري روش
به.شود عمل و انتخاب نمك ، تجمع محل و نمك شدن متمركز
مي‌شود متمركز زمين سطح در كلرورسديم املاح مثال عنوان
نمك مانند باشند آمده بوجود جاري آبهاي توسط اگر كه
اثر بر اگر و شود برداشت طور يك بايد كاشان -قم درياچه
شده متمركز سطح در شديد وتبخير زيرزميني آب آمدن بالا
بالاآمدن امكان تا گردد برداشت ديگري طور بايد باشد ،
سالهاي يا و سال در زمين سطح در آن تجمع و نمك مجدد
همچنين و نمك درياچه مورد در.باشد داشته وجود نيز آينده
مورد در اما مي‌شود عمل درست حدودي تا خيس ، كويرهاي
سطح نزديك يا و سطح در نمكي قشر داراي و خشك كويرهاي
پف كويرهاي در مثال طور به.نيستند صحيح روشها اغلب زمين
عرصه‌ها اين در زيرزميني آب آنكه علت به متورم يا كرده
املاح دارد ، قرار زمين سطح در سانتيمتري حدود 150 عمق در
مي‌دهند ، تشكيل را كويرها اين نمك كه سديم سولفات
لايه‌اي يك در معمولا و بيايند زمين سطح به نمي‌توانند
مي‌شوند ، متمركز زمين ، سطح از سانتيمتري تا 16 عمق 8 در
لايه خاك بايد ابتدا لايه ، اين از بهره‌برداري براي لذا
بتوان تا (كرد برداشت) زد پس سانتيمتري عمق 8 تا را رويي
.برد كارخانه به و آورد بيرون را نظر مورد لايه
زيرا نمي‌شود انجام درست اغلب رويي خاك زدن پس روش اين
از بهره‌برداري براي را كويرها اين كه مربوطه سازمانهاي
مي‌كنند واگذار حقوقي يا و حقيقي افراد به آنها املاح
كار ، مقاطعه) طرف آن خود ، قرارداد مواد از يكي در اغلب
را رويي خاك كه مي‌كنند موظف را (غيره و كارخانه شركت ،
تا (غيره و يابلدوزر بالودر نه)بزنند پس بيل با
داشته وجود عرصه اين سطح در گز درختچه‌هاي اگرگاهگاهي
برداشت روش اين با كه اين از غافل نروند ، بين از باشند ،
آن تجمع و خاك در املاح مجدد آمدن بالا امكان ديگر اولا
نخواهد وجود (شدن كويري يعني) خاك از مشخص قشر يك در
بسيار سطحي داشتن با روزي كه كويرها اين ثانياداشت
به باشند ، مهم توريستي جاذبه‌هاي از مي‌توانستند زيبا ،
باقي هميشه براي شده ويران يا ناهموار چاله ، چاله ، صورت
مكانيزه وسائل با طبيعتا رويي خاك زدن پس چون !مي‌مانند
اقتصادي‌تر كوير ، كننده اجاره براي (آن امثال و لودر)
كند ، رااجرا خود برنامه وسيله اين به مواردي در اگر است ،
مواردي در غالبا كرده ، واگذار را كوير اين كه سازماني
را او عمل اين باشد ، گز درختچه‌هاي تك داراي منطقه آن كه
ممكن مواردي در و داده تذكر او به دانسته قرارداد برخلاف
كه حالي در دهد ، انجام نيز آن عليه اقداماتي حتي است
لايه زدن پس:شود ذكر حتما قرارداد در بايد اتفاقا
.شود انجام آن مشابه وسيله‌اي يا و لودر با خاك ، بايد رويي
موظف را كار مقاطعه و است وسيله اين با صحيح روشي زيرا
مجددا نظر ، مورد نمكي لايه برداشت از پس كه كند
را آن برگرداند ، خودش محل به را شده زده پس خاك‌رويي
طريق اين به تا بزند غلتك آن روي هم آخر در و كند تسطيح
كه آيد بوجود خاك در (موئين لوله‌هاي) كاپيلاريته خاصيت
منطقه آن زيرزميني آبهاي در موجود املاح آينده در بتواند
عمق 168 در مجددا و بياورد بالا خاك در طريق اين از را
كوير وسيله اين به ديگر بار و نمايد متمركز سانتيمتري
گز درختچه تك كامل مكانيزه روش اين ضمن اگر و شود تشكيل
اين زيرا نيست مهم هيچ برود ، بين از آنجا در هم
واقع مفيد خاك براي نمي‌توانند تنها نه مفلوك تك‌گياهان
خود ، بدن در آن ذخيره و زياد نمك جذب با حتي بلكه شوند ،
خاك شدن شورتر به ريختند زمين روي آن برگهاي آنكه از پس
شد ، ذكر كه درستي بهره‌برداري روش با اما.مي‌كنند كمك هم
امكان كار ، آخر در آن زدن غلتك و كردن هموار به‌خصوص
آينده سالهاي در يا و سال در زمين آن از نمك گرفتن
ويژگي و خواص طريق اين به و داشت خواهد وجود مجددا
خشك مناطق شونده تجديد طبيعي منابع عنوان به كويرها
.ماند خواهد محفوظ همواره
نيترات املاح داراي كه شوره‌زار نوع از كويرها مورد در
و مي‌شود افراط آنها ، از بهره‌برداري در هستند ، پتاسيم
نمكي قشر نتواند ديگر آينده ، در كه مي‌شود سبب افراط اين
قشر تشكيل مكانيسم.شود تشكيل زمين سطح در توجهي قابل
دوره طول در كه است طور اين زمين سطح در شوره نمكي
زمين از عمقي تا باران آب (بهار و زمستان پائيز ، )بارندگي
.مي‌كند خودحل در را ، خاك در موجود املاح و مي‌رود پايين
محلول بگوييم بهتر يا آب تابستان ، گرم فصل فرارسيدن با
به (خاك موئين لوله‌هاي)كاپيلاريته خاصيت اثر بر نمك ،
در دارد ، وجود آن در كه املاحي و بالامي‌آيد زمين سطح
.مي‌آورد بوجود را شوره نمك قشر مانده ، باقي خاك سطح
اشتغال كويرها ، نوع اين از بهره‌برداري در كه كساني
زمين سطح در نمكي قشر تشكيل بامكانيسم معمولا دارند ،
در بهره‌برداري بار يك با لذا شده‌اند آشنا طبيعي به‌طور
را نمكي قشر آنكه از پس رو اين ازنيستند قانع سال ،
يا كارخانه به نمك استخراج براي را آن كردند ، جمع‌آوري
آب به ماشين ، با مي‌كنند شروع بلافاصله بردند ، كارگاه
. شده جمع‌آوري آنجا نمكي قشر كه عرصه‌هايي پاشي
داخل به ((مصنوعي باران))طبيعي ، باران جاي به وسيله اين به
قطع از پس بلافاصله است ، گرم هوا چون.مي‌كند نفوذ زمين
آمدن بالا به مي‌كند شروع خاك در موجود رطوبت آبپاشي ،
باقي زمين سطح در آن ، در موجود املاح تبخير ، از پس كه
در پتاسيم نيترات نمك از لايه يك مدتي از پس و مي‌ماند
طبيعي ، لايه از نازكتر خيلي ولي مي‌شود ، تشكيل زمين ، سطح
را آن مي‌توان كه مي‌رسد مرحله‌اي پائيزبه اوائل تقريبا
ظرف كوير ، از بهره‌برداران ترتيب ، اين بهكرد برداشت
طبيعي واقع در كه مي‌كنند بهره‌برداري بار دو يك‌سال
.مي‌گردد محسوب بهره‌برداري در افراط و نيست
كه شود مي نوشته زماني در مقاله اين چون خاتمه در
امسال اگر كه كنم عرض بايد است ، حاكم ما كشور بر خشكسالي
نداريم ، خوبي كشاورزي محصولات خشكسالي اثر بر متاسفانه
اصطلاح به امسال هم ما گياه فاقد كويرهاي تاسف كمال با
از را كافي نمك تا نباريده كافي باران زيرا نيستند ((چاق))
آبهاي كه نبوده آنقدر بارندگي يا و بياورد بيرون زمين دل
خوبي نمكزار و كرده حمل خود با را نمك زيادي مقادير جاري
بنابراين.(كاشان -قم -نمك درياچه مانند)آورد بوجود را
ناچيز امسال شور ، آبهاي همين و كويرها از حاصل نمكي قشر
خشك نواحي اقتصاد به هم لحاظ اين از گفت مي‌شود كه است
لطمه مربوطه ، كارگاههاي و كارخانه‌ها خصوص به كشور ،
توسعه كويرها امسال:خلاصه.است آمده وارد شديدي
!دارند توجهي قابل پيشرفت بيابانها ، ولي نيافته‌اند
تهران دانشگاه استاد - كردواني پرويز دكتر
|
