خزر درياي در ايران استراتژي
( آخر بخش ) خزر درياي ژئوپليتيك و ايران
:اشاره
،((خزر درياي ژئوپليتيك و ايران)) مقاله نخست شماره در
عنوان به ژئوپليتيك‌خزر منطقه و ايران جغرافيايي موقعيت
مقاله اين پاياني بخش در شد ، مطرح انرژي مهم منبع
استراتژي انرژي ، انتقال براي شده پيش‌بيني مسيرهاي
موضع نفت ، لوله‌هاي ژئوپليتيك و ايران اسلامي جمهوري
به ايران نهايت در و خزر ژئوپليتيك برابر در آمريكا
مورد خزر از انرژي انتقال براي مسير مناسبترين عنوان
.مي‌شود واقع بحث
انديشه گروه
انرژي انتقال براي شده بيني پيش مسيرهاي
پيشنهاد خزر انرژي انتقال براي كه عمده‌اي مسيرهاي
:مي‌باشند زير شرح به گرديده
گاز لوله خط طولاني‌ترين كه چين به قزاقستان مسير -1
ژاپن سواحل تا شايد شدن عملي صورت در است ، جهان در طبيعي
.برود پيش نيز
در گرجستان سوپساي بندر به آذربايجان جمهوري مسير -2
در لوله خط اين براي پيشنهادي ظرفيت سياه ، درياي سواحل
تا 300 افزايش قابل كه بود خواهد بشكه هزار ابتدا 100
ميليون طرح 500 اين هزينه.مي‌باشد روز در بشكه هزار
.است شده برآورد دلار
حدود 1760 در مسير اين طول.جيحان -تفليس -باكو مسير -3
و گرجستان -آذربايجان كشور سه از كه بود خواهد كيلومتر
انرژي انتقال مسير پرهزينه‌ترين مسير اين.مي‌گذرد تركيه
طبق طرح اين اجراي هزينه.مي‌باشد فروش بازارهاي به خزر
برآورد طبق و دلار ميليارد امريكاييان 4/2 برآورد
براساس ولي مي‌باشد ، دلار ميليارد تركيه 8/2 كارشناسان
از 4 بيش طرح اين اجراي هزينه كارشناسان ساير برآورد
.بود خواهد دلار ميليارد
و ارزان‌ترين مسير اين:فارس خليج به ايران مسير -4
به خزر گاز و نفت انتقال جهت مسير جغرافيايي‌ترين
موافقتنامه سال 1996 در قزاقستاناست جهاني بازارهاي
توافقنامه ، اين براساس.كرد امضاء را ايران با نفت تبادل
و كرده ارسال نفت خزر درياي در ايراني بنادر به قزاقستان
خليج در بنادري طريق از را نفت مقدار همان معادل ايران
نفت توافقنامه ، اين طبق.مي‌فروشد قزاقستان نفع به فارس
لوله ، خط طريق از خزر درياي در ايراني بنادر از قزاقستان
و مي‌شود حمل ايران شهري مراكز به نفت تانكرهاي و قطار
شهري مراكز به شده حمل نفت مقدار در كاهشي آن با متناسب
جنوب -شمال خط طريق از جنوب در نفت ميادين از ايران توسط
.مي‌گيرد صورت
شمالي مسيرهاي به نسبت مسير اين:تركيه به ايران مسير -5
.كوتاهتر هم و است هم‌ارزان‌تر
تمام ميان در.پاكستان به افغانستان -خزر مسير -6
و تحقق‌ترين غيرقابل شايد گفته پيش مسيرهاي
جغرافيايي لحاظ از هم كه چرا.باشد مسير غيركارآمدترين
حال در امنيتي لحاظ از هم و (ناهمواري و توپوگرافي وضع)
.ندارد امكان حاضر
و اصلاح طرح اصل در مسير اين:روسيه به خزر مسير -7
شوروي حكومت دوره در وگاز نفت لوله‌هاي مسير بهينه‌سازي
.مي‌باشد
نفت لوله‌هاي ژئوپليتيك و ايران اسلامي جمهوري استراتژي
استراتژي ،(دهه 90) سابق شوروي فروپاشي از بعد سالهاي طي
آسياي و قفقاز منطقه در ايران اسلامي جمهوري خارجي سياست
قدرتهاي استراتژي مقابل در و نبوده كارآمد مركزي
شوروي فروپاشي.است بوده دارا را ضعف‌هايي فرامنطقه‌اي ،
غيرمنتظره سياسي كارشناسان و صاحبنظران از بسياري براي
و اقتدار سالها از پس شوروي كمونيستي حكومتبود
برهم را جهان در سياسي معادلات تمام و فروپاشيد قدرتمندي
شوروي رهبري به (خشكي)بري استراتژي ريختن فرو اثر بر.زد
استراتژيهاي محور شرق ، بلوك سياسي عام اصطلاح به يا
اقتصاد به نظامي و ميليتاريستي تفكرات از جهان عمده
البته و الزامي بسيار جديد شرايط اين درك.يافت تغيير
را نقشي نوين چالش در كشورها از بسياري.بود سازنده
به حتي خود ، مقاصد به رسيدن براي و شدند عهده‌دار
اروپايي اتحاديه.آوردند روي نيز منطقه‌اي همگرايي‌هاي
ذهنيت از فراوان ، نشيبهاي و فراز طي از پس مثال براي
هم جهان نقاط ساير در و شد تبديل سياسي ماهيت به سياسي
در منطقه‌اي همگرايي اما.پيوست بوقوع چنين اين تحولاتي
قوت اكو چون ساختاري وجود با آن مجاور نواحي و خزر حوزه
.گرفت خود به كندي بسيار روند و نپيوست بوقوع و نگرفت
همگرايي‌هاي در ايران نقش كه گفت بايد كلي طور به
در است ، بوده ضعيف بسيار گذشته سالهاي طي در منطقه‌اي
بايد منطقه در قدرتمند كشور يك عنوان به ايران كه صورتي
در را جزيي تحركاتي تنها.مي‌كرد ايفا فعالتري نقش
سران نشست برگزاري آن اوج كه مي‌كنيم مشاهده اخير سالهاي
واقعه مهمترين عنوان به آن از بايد كه بود تهران در اكو
اتفاق به قريب اكثريت.كرد ياد اخير روزهاي در سياسي
تاكيد سياسي و اقتصادي همكاريهاي گسترش بر اكو اعضاي
همكاريهاي تقويت كارشناسان از بسياري زعم به.داشتند
((اكو)) اقتصادي همكاريهاي سازمان چارچوب در متقابل
آرزوي چنين تحقق تا اما باشد ، ثمربخش بسيار مي‌تواند
.شود طي بايد زيادي راههاي منطقه ، در ساكن ملتهاي ديرينه
حفظ اصول بر مبتني كشورمان خارجي سياست استراتژي تقويت
اكو ، قالب در متقابل اقتصادي همكاريهاي توسعه و ملي منافع
منجر منطقه در كشورمان حقيقي نقش‌آفريني به حتم طور به
.گرديد خواهد
و كشورمان خارجي سياست بودن غيركارآمدي وجود با
امريكا بويژه فرامنطقه‌اي قدرتهاي كه بسياري هزينه‌هاي
نيات اما كردند ، صرف ايران اقتصادي سياسي ، انزواي جهت
تاكنون ايران استراتژيك و ويژه موقعيتنيافت تحقق آنها
.است كرده عمل انزواسازي برنامه‌هاي و طرحها تمام مافوق
خزر ژئوپليتيك و امريكا
با را خود مخالفت مختلف ، عناوين به تاكنون امريكا دولت
توسل با و كرده اعلام ايران از وگاز نفت لوله‌هاي عبور
را منطقه در خود حضور تقويت در سعي گوناگون ترفندهاي به
منطقه در خود حضور با امريكا مي‌رسد نظر به.است داشته
:مي‌كند دنبال را زير شرح به اهدافي خزر ژئوپليتيك
ايران و روسيه سياسي و اقتصادي نفوذ مخالف امريكا -1
در اقتصادي همكاريهاي آنها به‌زعم كه چرا.مي‌باشد
و شده منطقه‌اي همگرايي‌هاي زمينه‌هاي تقويت باعث منطقه
به‌عنوان روسيه توسط سابق شوروي نقشهاي پذيرش بنابراين
داشتن با ايران چون منطقه‌اي قدرت يك ظهور و جهاني قدرت
كاخ خوشايند ملل از بعضي با فرهنگي و تاريخي اشتراكات
.نمي‌باشد سفيد
در (چين)آسيا بزرگ قدرت نفوذ و حضور از امريكا -2
ايجاد براي طرحهايي چين.است هراسان مركزي آسياي كشورهاي
از لوله‌گاز خط طولاني‌ترين بهتر عبارت به يا بزرگترين
چين مدت بلند حضور نگران امريكا و دارد را قزاقستان
(7).مي‌باشد درمنطقه
حامي عنوان به منطقه در تركيه حضور تقويت از امريكا-3
سياستگذاران و سياستمداران.مي‌كند خودحمايت برنامه‌هاي
ترك كشورهاي و تركيه بين قومي و زباني پيوندهاي امريكا
اما.مي‌دانند تركيه آفريني نقش براي مهمي عامل را زبان
البته و شده فراموش كه است صباحي چند پان‌تركيسم انديشه
نقش و اقتصاد امروز.نبود همگرايي ايجاد براي موفقي ايده
و سازنده بسيار قوي استراتژيهاي بر مبتني آفريني
.است مسائل ساير از پراهميت‌تر
مسير گاز و نفت لوله خطوط عبور از جلوگيري امريكا هدف -4
سردمداران تلاش و جيحان -باكو مسير از وحمايت ايران
جمله از منطقه كليدي كشورهاي با ارتباط تقويت به امريكا
(8).است آذربايجان و تركمنستان قزاقستان ،
و تركمنستان روسيه ، ايران ، بين نزديكي نگران امريكا -5
سازماني تشكيل به منجر است ممكن كه مي‌باشد آذربايجان
دست در و گاز جهاني فروش به دهي سامان جهت اوپك چون
دنيا گاز منابع اعظم بخش كشور چهار اينشود بازار گرفتن
امريكا براي سازماني چنين تشكيل و دارند دراختيار را
.است نگران‌كننده
درحوزه دوگانه مهار سياست از بهره‌گيري در سعي امريكا -6
حصارهاي درون در را روسيه و ايران بدينوسيله تا دارد خزر
در سياست اين البته.بدهد قرار سياسي و اقتصادي محدود
در امريكا نزديك دوستان و نداشت كافي كارآئي جنوب
.نكردند پيروي سفيد كاخ از كشور اين نيات شدن برآورده
خزر انرژي انتقال براي مسير مناسبترين ايران
صرف و دوستانش و امريكا توسط گرفته صورت تلاشهاي تمام با
گرفته ، صورت اوليه توافق‌هاي برخلاف و هنگفت هزينه‌هاي
جهاني ، بازارهاي به خزر انرژي انتقال جهت ايران مسير
:كه چرا مي‌باشد مسير مناسبترين
((گرجستان و روسيه)) در شمال به نفت لوله‌هاي از بخشي -1
درگيريهاي.مي‌گذرد آبخازستان و چچن ناامن مناطق از
دولت داردو ادامه دولتي نيروهاي با چچن جدايي‌طلبان
دست آبخازي جدايي‌طلبان با جامع توافق به هم گرجستان
.است نيافته
تحت طلب ارتجاع قشري حاكميت علت به افغانستان مسير -2
جنگ تداوم و كشور اين خاك از درصد حدود 90 بر طالبان نام
شركت‌هاي اساس همين براست ناامن شمال ، اتئلاف با
منطقه بودن ناامن اعلام با اونوكال جمله از سرمايه‌گذار
در مشاركت از را خود سرمايه‌گذاري ، در بالا ريسك وجود و
.كشيد كنار لوله خط اين ايجاد
ربع حداقل طي در اقتصادي ، مسائل كارشناسان برآورد طبق -3
جنوب و جنوب در نفت براي تقاضا رشد يكم ، و بيست قرن اول
ايران ، مسير بنابراين.بود خواهد اروپا از بيشتر آسيا شرق
جنوب پررونق بازار به را خزر انرژي صاحب كشورهاي دسترسي
كه گرديده اعلام سويي از.مي‌كند آسان آسيا شرق جنوب و
ميزان رفتن بالا موجود ، ترافيك به توجه با آينده در
.كاست خواهد مديترانه درياي مسيرهاي توان از ترافيك
لوله خطوط از يك هر اجراي هزينه اوليه ، برآوردهاي طبق -4
بايد انرژي صاحب كشورهاي كه مي‌طلبد را هنگفتي مبالغ
-تفليس -باكو لوله خط اجراي هزينه مثال براي بپردازند ،
اجراي.است شده برآورد دلار ميليارد از 4 بيش جيحان ،
انديشمندان از بسياري به‌زعم پرهزينه‌اي ، طرح چنين
اعلام گرجي مقامات از يكي اخيرا.ندارد صرفه‌اقتصادي
نخواهد سودآور آينده سال تا 15 جيحان -باكو مسير كه كرده
خسارت گرجستان ، اراضي از نفت لوله‌هاي عبور همچنين.بود
.آورد خواهد بار به توجهي قابل
گاز و نفت لوله‌هاي شبكه داراي ايران اسلامي جمهوري -5
سمت به تهران از اصلي شاخه يك كه مي‌باشد آماده و مهيا
كه مي‌رود كشور غرب شمال سمت به آن ديگر شاخه و شرق شمال
آسياي هم و باشد مفيد قفقاز كشورهاي براي هم مي‌تواند
.مركزي
مقامات ترغيب براي را گفتگوهايي فرانسوي ، شركت يك
.است كرده شروع خليج‌فارس مسير از استفاده جهت قزاقستان
يكي باكو ، گاز 2000 و نفت بين‌المللي نمايشگاه حاشيه در
خليج‌فارس به ايران مسير به قزاقستان نفتي مقامات از
بررسي حال در كشور اين كه داشت اظهار و كرد اشاره
(9).مي‌باشد ايران مسير از استفاده
بايد كشور سياسي كارشناسان مسائل ، جميع به توجه با اكنون
را كشورمان خارجي سياست وكارآمد ، نو استراتژي تدوين با
آمده بدست فرصت از و سازند فعال خزر ژئوپليتيكي درمنطقه
ناكارآمد سياستهاي حذف خصوص اين در.نمايند استفاده
همگرايي به منتهي سياستهاي كارگيري به و وتفرقه‌انگيز
((اكو)) قالب در متقابل همكاريهاي تقويت بويژه.است نياز
.بود خواهد پرثمر بسيار حاضر درحال
نصيب بسياري عوايد ايران ، مسير از انرژي عبور قطعا
ايران ، جهاني اهميت ارتقاء بر علاوه.كرد خواهد كشورمان
از اساسا و آمد خواهد بدست سالانه درآمد دلار ميلياردها
بهره همگان گذاشته ، ما دراختيار جغرافيا كه منافعي
.برد خواهند
سياسي جغرافياي دكتراي دانشجوي فامنين عسگري سهراب
:پانوشتها
7-A.u.s Regional strategy for the caspian sea basin
strategic Review. Fall 1999.p.22
منبع همان -8
ماه 1379 خرداد 21-اسلامي جمهوري سيماي -9
|
