در نوسازي و مذهب ،(ره)خميني امام
(ره ) خميني امام ديدگاه( دوم بخش)ايران
نوسازي گفتمان در
دوران در نوسازي مورد در (س)خميني امام عملي مواضع (الف
دوم پهلوي
آمد خواهد پي در كه (س)خميني امام تفكر نظري مباني بررسي
نقش به توجه همچون) پايداري و قوي عناصر حضور دهنده نشان
و عقلا عقل ، نقش به توجه احكام ، استنباط و مكان و زمان
اجتماعي مصلحت به توجه مصاديق ، تعيين در كارشناسان نظر
اختيار ميزان گسترش بر تاكيد احكام ، پشتوانه عنوان به
خاصي الگوي مي‌توانند كه است ايشان قرائت در (...و حكومت
.دهند قرار حمايت مورد را آن و كنند تئوريزه را نوسازي از
چرا" كه مهم سوال اين به تا مي‌كنيم تلاش ابتدا اما
پهلوي دوران در نوسازي الگوي از عمل در (س)خميني امام
.دهيم پاسخ "مي‌كرد؟ انتقاد دوم
مكتب فرضيات بر مبتني دوم پهلوي دوران در نوسازي الگوي
آن فرضهاي پيش بودن ناصحيح بعدها كه بود مدرنيزاسيون
برخورد دلايل بررسي به نيز پژوهش اين.گرديد آشكار
الگوي در بنا اين طرح با (س)خميني امام انتقادآميز
.مي‌پردازد مذكور
آن كه موجود جامعه از گذر به ايران در الگو اين هواداران
الگوي با) مدرن جامعه يك به رسيدن و مي‌دانستند سنتي را
اجتماعي مهندسي بر آنان.داشتند اعتقاد (غربي كشورهاي
رشد بر و گذار اين ابزار مهمترين عنوان به دولت‌مدار
به كشور در دولتي سرمايه‌داري نوعي گسترش و اقتصادي
راستا ، اين در.مي‌كردند تاكيد گام مهمترين عنوان
ايجاد و حركت اين فرهنگي موانع و ارزشها حذف خواستار
متوسط طبقه يك رشد و مدرن ارزشهاي گسترش و فرهنگي تحول
به را اولويت ايران در الگو اين هواداران.بودند نوين
زيادي حساسيت و مي‌دادند فرهنگي و اجتماعي اقتصادي ، تحول
روشنفكران مانند اصولا و نداشتند سياسي استبداد به
تجدد) تجدد دوم موج از تاثيرپذيري با و رضاشاه دوران
مستبد حتي و مقتدر دولت يك حضور پذيراي (شده سازماندهي
و سياسي تحول از و بودند گذر اين عامل مهمترين عنوان به
.مي‌ورزيدند غفلت سياسي نوسازي و دموكراتيك نظام ايجاد
وسيله به سياسي دلايل به تفكر اين جهت ، همين به
(10).مي‌شد حمايت نيز آمريكايي سياستمداران
"مدرنيسم شبه" به الگو اين از محققين برخي دليل همين به
را اجتماعي پيشرفت الگو اين كه معتقدند و مي‌كنند ياد
را آن و مي‌كند محدود تكنولوژي و توليد كمي رشد به صرفا
ضمن كه مي‌دانند اروپايي مدرنيسم از "سطحي برداشتي"
براي است معتقد خودي نهادهاي و سنتها ارزشها ، همه تحقير
در و مي‌باشد آهنين ديكتاتوري يك به نياز كشور پيشرفت
دموكراسي به دستيابي براي مقدمه‌اي را ديكتاتوري حقيقت
(11).مي‌داند
عمراني برنامه پنج طي و الگو اين قالب در هرحال ، به
با و سفيد انقلاب ارضي ، اصلاحات اجراي و (13271357)
درآمدهاي كمك با و آمريكاييان مشاوره‌اي و مالي حمايتهاي
و فرهنگي اقتصادي ، بنيانهاي در مهمي تغييرات نفتي ،
بخش در تغييرات اين نتايج.آمد وجود به كشور اجتماعي
محصولات توليد كاهش صنعت ، در نسبي رشد شامل اقتصادي
طبقه افزايش اجتماعي بخش در و خدمات قسمت گسترش كشاورزي ،
در و مهاجرتها اجتماعي ، ارتباطات و شهرنشيني نوين ، متوسط
گسترش مذهبي ، بومي ارزشهاي با مبارزه شامل فرهنگي بخش
ما فرهنگ يا و غربي فرهنگ ارزشهاي يا فرهنگي سكولاريزم
منزوي در سعي نوين ، آموزش ايجاد طريق از ايران اسلام قبل
حوزه در تحولات وجود با (12).بود..و روحانيون كردن
و سياسي نظام وابستگي گسترش جز اقدامات اين نتيجه سياسي
ديگري بهره مدني آزاديهاي سركوب و داخلي اقتدار افزايش
.نداشتند
اقدامات ، اين مقابل در (س)خميني امام مواضع بررسي در
به) شيعي مراجع ديگر از بسياري و ايشان كه مي‌گردد مشخص
در (شيعيان تفكر بر تاثيرگذار نيروهاي محوري‌ترين عنوان
كه پرداختند موضع‌گيري به اقدامات اين از برخي مقابل
(13):است زير محدود موارد شامل
اين در:زنان اجتماعي سياسي مشاركت گسترش با مخالفت (الف
در ) را زنان سياسي مشاركت و حضور (س)خميني امام ارتباط
را آن شرايط آن در و مي‌دانست فساد مستلزم( سلطنتي نظام
بيانيه‌ها ، بررسي اما (14)مي‌كرد قلمداد كشور مصالح ضد
انقلاب دوران در ايشان عملكرد همه از مهمتر و سخنرانيها
اين ذاتي مخالف ايشان كه مي‌داد نشان انقلاب از بعد و
امر اين براي مناسب را جامعه موجود شرايط بلكه نبود امر
ذكر عوامفريبي نوعي سلطنت‌را دوره شعار وي ;نمي‌دانستند
از بتوان تا آزادند مردها مگر" كه بود معتقد و كرده
(15)."گفت سخن زنها آزادي
از زيادي تعداد ارضي اصلاحات مورد در:ارضي اصلاحات (ب
تنها و كردند سكوت (س)خميني امام جمله از مذهبي رهبران
ارضي اصلاحات اصل با مخالفت به صريحا مراجع از تن دو
منظر از نيز علماء اين كه است ذكر به لازمدادند فتوا
و مي‌كردند محكوم را ارضي اصلاحات افراد ، فردي حقوق
و باشد محفوظ افراد مالكيت حق مي‌بايد كه بودند معتقد
در.بپردازد را آنان املاك قيمت عادلانه‌اي شكل به دولت
مالك را فئودالها اصولا (س)خميني امام باره اين
متوجه عمدتا ارضي اصلاحات با وي مخالفت و نمي‌دانست
موجب مذكور شكل به را آن پيامدهاي و بود آن اجراي نحوه
كشور وابستگي و روستايي ساختار و كشاورزي بخش تضعيف
از ايشان حمايت و (س)خميني امام عملكرد (16).مي‌دانست
مويد انقلاب از بعد ( نفره هاي 7 هيات ) زمين واگذاري
.است مطلب اين
امام بخصوص مذهبي مراجع اكثر مخالفت:سفيد انقلاب (ج
.نبود اصلاحات اصل با مخالفت سفيد ، انقلاب با (س)خميني
اين درباره بحث به دربار با خود گفت‌وگوهاي در آنان زيرا
متوجه آنان مخالفت عمده طور به.بودند پرداخته اصول
تا است صدد در شاه بود معتقد (س)خميني امام بود ، رفراندم
به را آمريكاييان برنامه (رفراندم) غيرقانوني ابزاري با
كسب مردمي مشروعيت آن براي و كند اجرا و برساند تصويب
پيشرفت مخالف ما:مي‌گويد باره اين در (س)خميني امام.كند
كه دولت تقليدي برنامه‌هاي با بلكه نيستيم كشور ترقي و
وابستگي ، همچون نامناسبي پيامدهاي و بوده كشور مصالح ضد
به را اسلام‌زدايي و فساد گسترش كشاورزي ، محصولات كاهش
(17).مخالفيم دارد ، دنبال
مذهبي مراجع از بسياري و (س)خميني امام ديگر سوي از (د
استبداد سياسي ، نوسازي عدم از خود سخنان و بيانيه‌ها در
وابستگي و خفقان و سركوب و سياسي آزاديهاي عدم سياسي ،
در (س)خميني امام راستا اين درميكردند انتقاد كشور
سركوب آيا"اينكه بر تاكيد با خود اعلاميه‌هاي برخي
قرائت از حقيقت در (18)"است؟ تمدن آزادي ، عدم و مردم
مورد ايراني مدرنيستهاي توسط كه مدرنيسم از منحرفانه‌اي
باز فضاي خواستار و مي‌كرد انتقاد داشت ، قرار حمايت
عدم به نسبت و بوده مطبوعات و قلم بيان ، آزادي سياسي ،
به كامل وابستگي وي.داشت اعتراض كشور در سياسي توسعه
.مي‌دانست كشور آسيبپذيري موجب را جهاني نظام
علماء از ديگر برخي و (س)خميني امام اعلاميه‌هاي (_ه
در فرهنگي ، حوزه در آنان حساسيت مهمترين كه مي‌دهد نشان
حذف و غربي ارزشهاي جايگزيني براي دولت تلاش مقابل
از ناشي را اقدامات اينگونه آنان.بود اسلامي ارزشهاي
بودند معتقد و مي‌كردند ذكر استعمارگران و اجانب دستور
به نهايت در كشور اسلامي و ملي هويت بردن بين از نتيجه
(19).بود خواهد استعمار نفع
مذهبي ارزشهاي و مذهب حذف مخالفين به بعد ، ساليان در
كه به‌طوري.پيوستند نئومدرنيستها جمله از ديگر گروههاي
دين ، حذف جاي به تا كرد تلاش دولت ش._ه دهه 50 اوايل در
دليل همين به و بپردازد آن از ابزاري استفاده به
به شده‌تر حساب اقدام يك در رستاخيز حزب تئوريسينهاي
قرآن چاپ علميه ، حوزه‌هاي و مساجد كنترل دين ، سپاه طراحي
امام مخالفت كه مي‌داد نشان امر اين(20).پرداختند..و
قرائت با مخالفت واقع در فقها از بسياري و (س)خميني
كه بود مدرنيسم و سنت رابطه از كلاسيك مدرنيزاسيونهاي
.شد آشكار عملي‌اش و تئوريك ضعفهاي بعدها
هستي‌شناسي ، داراي هرچند فقها ديگر و (س)خميني امام (و
;بودند مدرنيستها از متفاوتي انسان‌شناسي و جهان‌بيني
به را مشروعيت فاقد دولت اقدامات همه ، از مهمتر اما
مدرنيستها عملكرد تكرار به نسبت آناننميشناختند رسميت
بود مدرنيسم از ناقص الگوي بر مبتني كه رضاشاه دوران در
نشانده دست و وابسته را پهلوي حكومت و بودند نگران
را آن اقدامات دليل همين به و مي‌كردند قلمداد استعمار
امام قول به اساس ، براين.مي‌نگريستند ترديد ديده به
از بابعضي روحانيون مخالفت موارد بسياري در:(س)خميني
اجانب نفوذ از ترس جهت به صرفا گذشته در تمدن مظاهر
با آنان تا مي‌شد موجب كه بود خطر اين احساس و بوده
علماي.كنند احتياطآميز برخورد پديده‌ها و اختراعات
بودند ديده جهانخواران از فريب و دروغ كه بس از راستين
راديو قبيل از ابزارهايي و نمي‌كردند اطمينان چيز هيچ به
گاهي لذا بود استعمار ورود مقدمه نزدشان در تلويزيون و
(21).مي‌دادند را آنها از استفاده منع به حكم
اعلاميه‌ها در همواره آنان افتراق ، وجوه اين مقابل در (ز
پيشرفت از حمايت بر پهلوي دوران در خود سخنرانيهاي و
تكنولوژي ، از استفاده محروميت ، و فقر رفع استقلال ، كشور ،
مباني از ناشي اين و (22)دارند تاكيد...و صنعت گسترش
با مواجهه در كه است آنان اصولي فقه عقل‌گرايانه فكري
.مي‌سازد انعطاف‌پذيرشان و واقع‌گرا جديد ، تمدن پديده‌هاي
از برخي با (س)خميني امام مخالفت گفت بايد مجموع در
.نمي‌شود تلقي نوسازي با مخالفت معناي به شاه ، اقدامات
با اصولي فقهاي از بسياري و (س)خميني امام آنچه اصولا
كه بود نوسازي از قرائتي بر مبتني مي‌كردند ، مخالفت آن
آن تئوريك ضعف و شد مواجه جدي تشكيكهاي با بعد سالهاي در
در پهلوي حكومت فروپاشي محققين از بسياري.گرديد آشكار
قلمداد الگو اين موفقيت عدم نتيجه نيز را ش._ه سال 57
.مي‌كنند
مساله با انقلاب از بعد (س)خميني امام برخورد نحوه بررسي
پهلوي دوران در ايشان انتقادات كه را ادعا اين نوسازي ،
كرد ، تلقي نوسازي اصل با وي مخالفت معناي به نمي‌توان را
شده پرداخته آن به پژوهش اين ادامه در كه مي‌كند تقويت
.است
از بعد نوسازي از حمايت در (س)خميني امام نظري مباني (ب
انقلاب
نوسازي الگوهاي با چالش ضمن انقلاب از بعد (س)خميني امام
همچنين و نئومدرنيستها سوي از عمدتا كه انگار يكسان
مطرح مذهبيون برخي سوي از كه يكتاانگارانه‌اي الگوهاي
كه پرداخت تلفيقي -تاسيسي الگوي نوعي از حمايت به مي‌شد ،
به مختص تاريخي و فرهنگي ويژگيهاي داراي اينكه عين در
برخي تلفيق و ديگر تمدني عناصر با تعامل از بود ، خود
اين كه بود شده ملهم نيز معاصر جهان تمدن عقلايي عناصر
در جديد نظريات با مناسبي انطباق قابليت از نوسازي الگوي
.است برخوردار نوسازي حوزه
بعد نوسازي درخصوص (س)خميني امام مواضع بررسي منظور به
(س)خميني امام ديدگاه جايگاه بررسي به ابتدا انقلاب ، از
.مي‌كنيم اشاره انقلاب از بعد نوسازي گفتمان در
متاثر عمده طور به كه انقلابيون اسلامي ، انقلاب از بعد
الگوي نوعي كه كردند تلاش بودند ، مذهبي فكري افق از
مذهبيون.كنند راپياده مذهبي ارزشهاي از متاثر اصلاحات
در شيعي مذهب كه بودند معتقد خود اعتقادات به توجه با
بلكه نيست توسعه مقابل در منفعل مذهب يك اصولا ايران
و دارد جهاني اين زندگي نحوه درخصوص فعالي جهت‌گيريهاي
اما ;دارد توسعه جهت‌گيريهاي و اهداف به نسبت خاصي موضع
مذهب جايگاه و نقش درباره نگرش اين هواداران حال عين در
فرعي گرايش سه به توسعه راهكارهاي يا و اهداف تعيين در
حداكثرگرايي حداقل‌گرايي ، عنوان تحت آنها از مي‌توان كه
اين ريشه.مي‌شدند تقسيم كرد ، ياد اعتدالي و متصلب
و پاسخگويي ميزان و شريعت جامعيت درباره بحث به ديدگاهها
راستا اين در (23).برمي‌گردد دين از انتظار
جهت‌گيريهاي و اهداف شريعت ، كه معتقدند "حداقل‌گرايان"
اما كرده ترسيم را توسعه جمله از و جهاني اين زندگي كلان
را آن و است نگفته سخني آنها به رسيدن راهكارهاي درخصوص
كه گروه اين.است كرده واگذار آدمي عقل و تجربه به
مي‌كنند ، معين كلان اهداف تعيين در تنها را مذهب جايگاه
.دارند نئومدرنيستها با زيادي مشابهتهاي عملا
كه دارند تاكيد نكته اين بر برعكس "متصلب حداكثرگرايان"
و آيات درون از و شده توجيه شرع توسط بايد راهكاري هر
شايد نحله اين.آيد بيرون احكام استنباط منابع و روايات
;باشد داشته زيادي شباهت توسعه از مدرني پست گرايش به
داراي مي‌تواند ديني جامعه توسعه كه است معتقد زيرا
گرايشي سوم دسته.باشد فردي به منحصر راهكارهاي و اهداف
نوعي يا "اعتدالي" ديدگاهي را آن مي‌توان كه است
قرار پيشين ديدگاه دو بين و ناميد "منعطف حداكثرگرايي"
جمله از شيعي اصولي فقهاي اكثر توسط ديدگاه اين.داد
(24).است گرفته قرار تاكيد مورد (س)خميني امام
فقهي مباني كه معتقدند پذيرفته‌اند را نگرش اين كه كساني
براي راهكارها و جزييات برخي متعرض اهداف ، بر علاوه شيعي
فقهاي حال عين در اما.شده‌اند نيز مردم دنياي ساماندهي
راهكارها اين مجدد بازبيني براي لازم مكانيسم داراي شيعي
گروه ، اين اعتقاد به.مي‌باشند كشور اهداف و مصالح براساس
علم باب بودن باز و اجتهاد براساس كه مكانيسم اين در
احكام استنباط منابع از يكي عنوان به عقل نقش شده طراحي
جايگاه از (مصاديق تعيين در) عرف و عقلا بناي همچنين و
احكام ملاك عنوان به مصلحت از و است برخوردار ويژه‌اي
احكام ، وضع پشتوانه كه معتقدند يعني ;مي‌شود برده نام
اجتماعي ، مسائل در بنابراين ، .مي‌باشد مفسده يادفع مصلحت
است درك قابل زيادي حد تا مصلحت اين كه سياسي و اقتصادي
احكام به اعتقادداد تغيير يا كرد تبديل را حكم مي‌توان
قدرت حكومتي ، احكام همچنين و مكان و زمان براساس ثانويه
افزايش واقع‌بينانه راهكارهاي اتخاذ در را دولت مانور
(25).مي‌دهد
فوزي يحيي
دارد ادامه
:پانوشتها
نفيسي ، ترجمه ايران ، سياسي اقتصاد كاتوزيان ، (همان 110 (10
.ص 14 آگاه ، نشر:تهران
:به شود رجوع (اول130 فصل دوم ، بخش فوزي ، همان ، يحيي (12
بيانيه‌ها ، اطلاعيه‌ها ، اعلاميه‌ها ، )اسلامي انقلاب اسناد
(تقليد مراجع و آيات‌عظام نامه‌هاي و تلگرافها پيامها ،
همچنين ;اسلامي ، 1374 انقلاب اسناد مركز انتشارات جلد 1 ،
اسلامي ، صص اسنادانقلاب (صص 150140205 همان ، فوزي ، يحيي
.6369
.نور صحيفه:به كنيد رجوع (15
محمود كوشش به ناگفته‌ها ، عراقي ، مهدي:به شود رجوع (16
رسا ، 1370 ، فرهنگي خدمات موسسه:تهران ديگران ، و مقدسي
تصويرها ، خاطرات ، مبارزه ، دوران و رفسنجاني هاشمي ;ص 153
انقلاب ، 1376 ، معارف نشر دفتر:تهران اسناد ، گاه‌شمار ،
.ص 132
همان ، (همان190 (جلد 2 180 نور ، صحيفه:به رجوع‌كنيد (17
.جلد 1
گازيوروسكي ، مارك:به شود مراجعه بيشتر توضيح براي (20
نشر:زنگنه ، تهران جمشيد شاه ، ترجمه و آمريكا ديپلماسي
.ص 128 همان ، فوزي ، يحيي همچنين ;ص 404 رسا ، 1373 ،
اسناد:به كنيد رجوع (ص 90 220 جلد 21 ، نور ، صحيفه (21
.همان اسلامي ، انقلاب
پژوهشي علمي فصلنامه) متين پژوهشنامه:به شود رجوع (23
اول ، سال ،(اسلامي انقلاب و (س)خميني امام پژوهشكده
.ص 211 بهار 78 ، دوم ، شماره
.صص 211213 همان ، (24
كتاب در مندرج مصاحبه‌هاي مجموعه:به كنيد رجوع (25
و تنظيم موسسه:تهران جلد 14 ، اجتهاد ، در ومكان زمان نقش
.صص 216238 ، 1374 ،(س)خميني امام آثار نشر
|
