تحقيقي تحولات مباني و نظريه‌ها به نگاهي
لايه به دستيابي ; گفتمان
تحليل رسانه‌ها
متن پنهان هاي
:اشاره
پيامهاي بررسي روشهاي تحولات مقاله ، اين نخست بخش در
ديدگاههاي به توجه با و گرفت قرار بررسي مورد ارتباطي
و تعاريف تحول سير بر ارتباطات ، محققان و متفكران
تحقيق روشهاي از يكي عنوان به محتوا تحليل كاركردهاي
.شد تاكيد است طولاني قدمت داراي كه تجربي
جمله از محتوا ، تحليل ديگر شيوه‌هاي به دوم ، بخش در
در نظري ديدگاههاي تحول سير و شده اشاره گفتمان تحليل
قرار ارزيابي مورد جوامع پيشرفت در رسانه‌ها آثار مورد
.است گرفته
انديشه و فرهنگ گروه
نحوه" تحليل يعني تحليل ديگر فن خصوص در "باردن لورنس"
به شاخص‌هاي بيان ، نحوه تحليل در":دارد اعتقاد "بيان
از بلكه (مدلولها محتوا ، ) نبوده شناختي معني رفته ، كار
.(سازماندهي‌آنها و دالها فهرست)هستند صوري شاخص‌هاي نوع
از محتوا از ديگر سطحي به گذر هدف ، وصف‌چون اين با
بيان نحوه تحليل است ، مستقيم طور به و محتوا شكل طريق
(8)".مي‌گيرد قرار تحليل‌محتوا حيطه در
تحليل كاوي ، سخن) "گفتمان تحليل" ديگر تحليلي فنون از
سعي كه است تحقيقي گرايشي كه است (گفتار تحليل كلام ،
رابطه و توليدي ساختار گفتار ، ظاهري اثرات ازروي دارد
بيشتر كه تحقيقي فن اين.دهد قرار مطالعه مورد را آن كلي
.مي‌گيرد قرار بررسي مورد جامعه‌شناسي‌گفتار قالب در
تغييرات پي در دهه 1970 اواسط تا دهه 1960 اواسط از"
قوم انسان‌شناسي ، چون رشته‌هايي در معرفتي -گسترده‌علمي
اجتماعي ، ادراكي‌و روان‌شناسي خرد ، جامعه‌شناسي نگاري ،
ساير شناسي‌و نشانه شناسي ، زبان بيان ، معاني شعر ،
مطالعات به علاقه‌مند انساني و اجتماعي علوم رشته‌هاي
گفتارو فرآيندتوليد و وكاركرد ساختار نظام‌مند
(9)".است كرده ظهور نوشتار
شرايط بين مي‌كند تلاش تحليلي فن اين شد گفته كه همانطور
برقرار ارتباط نمايشي‌كلام ظاهر و گفتار توليدكننده
در.كند محتوا تحليل ديگر صورتهاي جانشين را وخود كرده
مطالعه با دارد گفتمان‌سعي تحليل گفت مي‌توان واقع
.و سياسي فرهنگي ، اجتماعي ، تركيب به متن بيرون‌از عوامل
ارائه تحليلهاي‌سنتي فراتراز كاري و كند پيدا دست..
به فن اين واضعان علاقه گفتمان‌از تحليل تلاش اين.دهد
.نشات‌مي‌گيرد علوم وتاريخ ايدئولوژيك نظريه‌هاي
در مطرح كيفي روشهاي از يكي عنوان به گفتمان‌كه تحليل
علوم انتقادي ، شناسي زبان ارتباطات ، مختلف حوزه‌هاي
بين رابطه دارد مي‌رود ، سعي شمار به اجتماعي و سياسي
شرايط و ساخته روشن را گفتار تشكل ايدئولوژي‌و تشكل
تاثيرپذيري دهنده مساله‌نشان اين.كند آشكار را توليد
رسانه‌ها كه مي‌باشد "آلتوسر" مطالعه از فن واضعان‌اين
.مي‌دانست"ايدئولوژيك‌دولت دستگاه" را
گفتمان تحليل محتوا ، تحليل ، مولف‌كتاب"باردن لورنس"
.دارد پرمدعايي نظري جنبه كه نابالغ‌مي‌داند پروژه‌اي را
و مي‌پردازد فن اين واضعان ديدگاههاي تشريح به سپس او
تاثير تحت تنها نه گفتار":دارند اعتقاد آنها مي‌گويد
بطن در گفتار توليدكننده وضعيتي‌كه با بلكه است مرجع
گيرنده با كه رابطه‌اي با و دارد جامعه در قدرتي روابط
گفتار ، گيرنده و فرستنده ;دارد ، مشخص‌مي‌شود گفتار
يا فرستنده مثلا.دارند اجتماعي تشكل ساختار در جايگاهي
;هستند اقتصادي توليد ساختار جايگاهي‌در داراي گيرنده
اقتصادي موسسه يك در اداري‌وكارگر كادر كارفرما ، آنان
شده توليد گفتار روي موقعيتهايي اين‌چنين.هستند
گفتاري جريانات در "جايگاه‌ها" اين.نيستند بي‌تاثير
(10)".مي‌كنند نقش ايفاي آنها در و دارند وجود
فني را گفتمان تحليل روزي"باردن لورنس" چه اگر
خيالي و بلندپروازانه‌فريبنده هدف داراي كه مي‌دانست
در فن توقف‌اين عدم اما تاسف‌مي‌خورد ، براي‌آن و است
فرهنگي ، مطالعات حوزه به آن ورود شناسي‌و زبان حوزه
انتقادي‌به درحوزه‌تحليلهاي آن گسترش و سياسي اجتماعي ،
پيشرفت‌خود فن اين.است بخشيده عملي و علمي وجهه‌اي آن
ژاك" ،"فوكو ميشل" چون دانشمنداني تلاشهاي مديون را
"آلتوسر" انتقادنگري‌چون متفكران و "پشو ميشل" ،"دريدا
.مي‌داند مكتبفرانكفورت وانديشمندان "گرامشي"و
تجزيه و سازي آماده چون اصولي پايه گفتمان‌بر تحليل فن
بين و عبارات كارآمددر وابستگي‌هاي جستجوي گفتار ،
و داخل‌جمله‌ها كارآمدي وابستگي‌هاي بررسي عبارات ،
رمزگذاري و بندي طبقه كوتاه ، واحدهاي به جمله‌ها تبديل
.است استوار وابستگي‌ها تحليل و جملات دوگانه روابط
دليل به تحليل‌گفتمان تكنيك گفت ، بايد واقع در
به دستيابي در محتوا تحليل ديگر روشهاي ناكارآمدي
وارد عينيت‌ها ازسطح رفتن فراتر و متن پنهان لايه‌هاي
بايد را اين و ارتباطي‌گرديد پيامهاي بررسي حوزه
به معاصر متفكران توجه و مقتضيات‌زمان از برخاسته
تكنيك ايندانست رسانه‌ها مورد در انتقادي بحث‌هاي
وتكميل‌تر گرفته بيشتري‌قرار توجه روزمورد روزبه
.مي‌شود
رسانه‌ها مورد در نظري ديدگاههاي سيرتحول بررسي
آنها وتاثيرات
قرن يك مكتوبو رسانه‌هاي پيدايش از كه قرن چند طول در
الكترونيك‌مي‌گذرد ، نظريات رسانه‌هاي پيدايش از كه
آنها تاثيرات و رسانه‌ها مورد متضادي‌در حتي و گوناگون
فرهنگ و شناسي جامعه حوزه‌ارتباطات ، سوي‌دانشمندان از
يكي كه مي‌رسيد نظر به طور اين ابتدا در.است شده ارائه
پيامهاي معرض در گرفتن جوامع ، قرار پيشرفت راههاي از
مثل نوين‌تر جمعي هاي رسانه پيدايش با اما.است رسانه‌اي
دور راه ارتباطات رسانه‌هاي‌حوزه تلويزيون‌و و راديو
اينترنت مانند ارتباطي وگسترش‌شاهراههاي ماهواره مثل
سرعت"كنترل‌كننده" و"محدودكننده" مانع ديگر كه
مدتي از انتقادي‌پس ديدگاههاي ندارند ، را پيام انتقال
امپرياليسم" مفاهيمي‌چون دركنار.يافت گسترش و ظهور
،"سياسي امپرياليسم" ،"امپرياليسم‌اقتصادي" ،"نظامي
امپرياليسم" اصطلاح‌هاي و مفاهيم ،"امپرياليسم‌فرهنگي"
يافته‌تر شكل‌تكامل كه "امپرياليسم‌خبري" و"ارتباطي
حتي و حوزه‌ارتباطات وارد شود مي محسوب مواردقبلي
.گرديد بين‌الملل روابط
حدودي تا و "لوهان مك" ،"لرنر دانيل" چون دانشمنداني
نظريه‌هاي كه متاخري متفكران همچنين و "تونيس فرديناند"
و نقش به كرده‌اند ارائه را مخاطب بودن "انتخابگر"
ترقي براي را پيامهايشان و بوده خوشبين رسانه‌ها تاثيرات
.مي‌دانند خير منشا بشري خاندان
"سنتي جامعه از گذر" مرحله‌اي چهار الگوي در "لرنر دانيل"
را آن و است دهه 1950 در وي تحقيقات از برآمده كه خود
به جنوب جوامع كلي به‌طور و خاورميانه جوامع نوسازي براي
"شهرنشيني" ازمراحل بعد مي‌كند ، تجويز "حاكم الگوي" صورت
گام عنوان به را "رسانه‌ها از استفاده" ، "سوادآموزي" و
"اجتماعي -سياسي مشاركت گسترش" و جوامع اين توسعه در سوم
.مي‌كند تعبيه مي‌آيد حساب به او تئوري مرحله آخرين كه
شده ، وارد وي الگوي بر كه زيادي انتقادهاي از گذشته
توسعه در موثري نقش رسانه‌ها براي "لرنر" كه مي‌بينيم
بسيار گام يك عنوان به را آن كه طوري به است ، قائل جوامع
(11).مي‌دهد جاي خود تئوري در اساسي
جامعه چارچوب در نيز آلماني ، دانشمند ،"تونيس فرديناند"
روابط پذيري تحول بر تاكيد با و خود تحليلي شناسي
يكي:مي‌كند متمايز هم از را جامعه نوع دو اجتماعي
زندگي شكل خالص‌ترين كه (شافت گمن) اجتماع /معنوي جامعه
و مي‌آيد بوجود محدود گستره‌اي و سطح در كه است گروهي
/صوري جامعه ديگري و است حاكم برآن عميقي ارتباط بنابراين
كه آدمياني انبوه از يافته تركيب كه (شافت گزل) جامعه
به و مي‌انديشند مشخص‌گرا و طلب نفع اراده‌اي براساس
هم به گوناگون ازجهت‌هاي ارتباطي ، رسانه‌هاي گسترش دليل
.مستقل‌اند يكديگر از اما مربوط
از منفي‌گذار نقاط بر تاكيد با تونيس توضيح اين با
عقبگرد نوعي صنعتي ، و شهري كلان "جوامع" به "اجتماع"
براي و مي‌كند طلب را "اجتماع" به "جامعه"از تاريخي
.است قائل ويژه‌اي اهميت زمينه اين در جمعي ارتباط وسايل
جهت در كه مي‌داند ارزشمند وقتي را رسانه‌ها نقش او
وسايل او نظر در.مي‌كنند تلاش "اجتماع" به دوباره رسيدن
آنها براي و هستند عمومي افكار واقعي ركن جمعي ارتباط
و بودجه ارتش ، مانند دولت مادي قدرتهاي از بالاتر قدرتي
قدرتهاي مانند رسانه‌ها زيرا.است قايل اداري موسسات
و برد داراي بلكه نيستند كشور مرزهاي به محدود مادي
تبديل آنها نهايي هدف و هستند بين‌المللي امكانات
بازار نظير جهاني واحد جمهوري يك به گوناگون كشورهاي
و دانشمندان متفكران ، توسط كه جهاني‌اي جامعه.است جهاني
منسوخ درآن زور اعمال روشهاي و شد خواهد رهبري نويسندگان
.است
واحد جمهوري چه اگر كه گفت بايد تونيس ديدگاه مورد در
حاكم و بين‌المللي واقعيتهاي بنابر او موردنظر جهاني
نيست بيش رويايي آن ، در فرودستي و فرادستي روابط بودن
در رسانه‌ها براي را مثبتي تاثيرات نوعي به نيز او اما
به مي‌توان نيز را او ديدگاههاي و است قايل جوامع تحول
در جهاني بازار نظير جهاني نظامي شكل‌گيري براي وي آرزوي
.دانست رسانه‌ها تاثيرات به نسبت خوشبينانه نظريات زمره
(12)
ديدگاههاي به مي‌توان ديگر خوشبينانه نظريه‌هاي از
از پس نيز لوهان مك.كرد اشاره كانادايي مك‌لوهان مارشال
و كرده‌اند سپري جوامع كه تاريخي دوره‌هاي تقسيم‌بندي
و كتبي ارتباطات شفاهي ، ارتباطات دوره به برشمردن
اجتماعي جهش در رسانه‌ها نقش بر الكترونيك ، ارتباطات
يك در ابتدا در انسانها كه دارد اعتقاد و كرده تاكيد
زندگي در فرد آن در كه مي‌كرده‌اند زندگي قبيله‌اي نظام
و مي‌گيرد كمك خود حواس تمام از و داشته حضور خويش طبيعي
را كتابت رواج و چاپ پيدايش او.مي‌كند مراوده ديگران با
در مي‌گويد و دانسته قبيله‌اي شكل از جوامع تغيير عامل
ناسيوناليسم ، فردگرايي ، چون پديده‌هايي كتابت دوره
.مي‌كنند پيدا ظهور قالبي افكار و عقل‌گرايي
مرحله او كه است اين مك‌لوهان نظريه‌هاي در جالب نكته
ارتباطات) مي‌كند پيدا دست آن به بشري جامعه كه سومي
قبيله‌اي ابتدايي دوران به بازگشت نوعي را (الكترونيك
كسب را خود مجدد اعتبار شفاهي بيان شيوه كه مي‌داند
در دوره اين قبيله‌اي نظام كه تفاوت اين با اما مي‌كند
.است جهاني سطحي
كتابت دوره در كه فرد مرحله اين در مك‌لوهان اعتقاد به
اما مي‌شود جذب گروه در مجددا بود ، شده جدا خود گروه از
است معتقد او.نيست وابسته معيني محل به ديگر گروه اين
اجتماعي روابط نظر از امروزي شهرنشين و مدرن انسان كه
دو با كه حضوري.دارد جهان در دائمي و جانبه همه حضوري
مسائل به آن در افراد كه طوري به است ، متفاوت قبلي مرحله
اين الكترونيك پيشرفته امكانات و هستند علاقه‌مند جهاني
را جهاني ارتباطات و كرده فراهم آنها براي را جهاني حضور
.است نموده نزديك هم به "دهكده" يك سطح در
و "عيني‌گرايي عدم" كه مي‌بينيم ما امروزه چه اگر
نظر مورد جهاني دهكده در "اطلاعات به نابرابر دسترسي"
آورده پديد جهان كشورهاي بين در را شكافي چه مك‌لوهان ،
دستانش زير از روز هر دهكده اين كدخداي آن دليل به كه
مي‌داند تحمل قابل غير را آنها رشد و گرفته فاصله بيشتر
كرده خوشبيني اظهار ارتباطات تكنولوژيك تحولات به او اما
آن در همگان كه آرماني جامعه يك به دستيابي براي را آن و
(13).مي‌داند ضروري بدانند را چيز همه
و استفاده" نظريه آن ديگر نام كه "مخاطب نيازجويي" نظريه
نيز مي‌رود شمار به متاخر نظريات جمله از و است "رضامندي
را مخاطب كه مي‌رود شمار به خوشبينانه ديدگاههاي جمله از
اين براساس مخاطب.مي‌داند ارتباط جريان آغازگر و فعال
نياز اين رفع براي و دارد شناخت خود نياز به نسبت نظريه
تامين براي كه گوناگوني رسانه‌هاي بين از آگاهانه طور به
را خود نظر مورد رسانه رقابتند ، حال در هم با او نياز
.مي‌كند انتخاب
خوشبينانه ديدگاههاي زمره در زاويه اين از نظريه اين
نياز تامين در را رسانه‌ها نقش كه مي‌شود مطرح
در همچنين و جهان و جامعه تحولات از مخاطبان اطلاع‌جويي
طريق از آنها "گريزي واقعيت" و "اطلاع‌گريزي" نياز تامين
.مي‌داند موثر مي‌كند ، پيدا تحقق سرگرمي‌ها ارائه
و مخاطبان وابستگي ميزان بين است معتقد چه اگر نظريه اين
وجود مستقيم رابطه آنها نگرش و رفتار بر رسانه‌ها تاثير
تاثيررسانه‌ها نوع مخاطب ، دانستن پويا دليل به اما دارد
.مي‌سازد برطرف را وي نياز چون مي‌داند مثبت را
رسانه‌ها تاثيرات به نسبت خوشبينانه ديدگاههاي وجود با
چون عواملي مي‌دهد ، ادامه خود گسترده حيات به هنوز كه
از استفاده و رسانه‌ها بر جهاني اقتصادي شركتهاي سلطه
از قدرت دستگاه‌هاي استفاده تجاري ، حوزه در آنها
شكل‌گيري باعث..و عمومي افكار دهي جهت و رسانه‌ها
ديدگاههاي صحت كه شده رسانه‌ها نقش به انتقادي ديدگاههاي
.مي‌دهد قرار ترديد مورد را خوشبينانه
احراري ابراهيم
دارد ادامه
:ها پانوشت
.ص 223 منبع ، همان -8
و مطالعات مركز -گفتمان انتقادي تحليل -نورمن فركلاف ، -9
.ص 7 رسانه‌ها ، تحقيقات
.ص 276 محتوا ، تحليل -لورنس باردن ، -10
زير منابع به لرنر نظريه‌هاي از بيشتر آگاهي براي -11
در سوم جهان كاظم ، معتمدنژاد ، دكتر -الف:شود مراجعه
بهار رسانه ، فصلنامه غرب ، اطلاعاتي و ارتباطي سلطه برابر
.1370
مطبوعات كاركردهاي و برنقش‌ها مقدمه‌اي هادي ، خانيكي ، -ب
.رسانه ، بهار 1376 فصلنامه توسعه ، در
مراجعه زير منبع به تونيس نظريه بيشتر بررسي براي -12
:شود
نشر اسدي ، علي ترجمه -تلويزيون قدرت -ژان كازنو ، -
.صص 1923 اميركبير ،
فوق منبع به مك‌لوهان نظريات از بيشتر آگاهي براي -13
.شود مراجعه الي 69 صفحات 35
|
