خلدون ابن اجتماعي توسعه الگوي
بخش واپسين - اقتصادي تحولات درباره ابن‌خلدون ديدگاههاي
براي مالياتي مناسب سيستم يك تدوين ابن‌خلدون ، نظر از
بر فقط را ماليات‌ها بايد دولتاست ضروري اقتصادي توسعه
خيريه ، امور براي ماليات يعني:كند وضع شرعي قوانين اساس
ثابتي و معين حد ماليات‌ها":جزيه و زمين بر ماليات
مع‌الوصف."شوند بيشتر آن از نمي‌توانند و دارند
خاندان ثروت و قدرت افزايش با كه مي‌دانست ابن‌خلدون
و فروتني تواضع ، مهرباني ، همچون فضائلي ،[سياسي] حاكمين
در.دارد كاستي به گرايش ديگران ، مالكيت حقوق به احترام
اين.مي‌كنند وضع سنگين‌تري و تازه مالياتهاي آنها نتيجه
و كرده سنگيني شديدا دهندگان ماليات دوش بر ماليات
. مي‌شوند ركود دچار اقتصادي فعاليت‌هاي بنابراين
مستحكم‌تري مالياتي منابع پررونق و شكوفا اقتصاد يك
بيشتري عمومي دريافت‌هاي به خود نوبه به كه نموده ايجاد
را تاثيرات اين بيشتر مالياتهاي كه حالي در مي‌شود ، منجر
:مي‌نمايند كوچك و محدود را اقتصاد و نموده منتفي
را خود درآمد افراد و مي‌يابد كاهش اقتصادي فعاليت‌هاي"
".مي‌دهند دست از مي‌كنند ، كسب تجارت طريق از معمولا كه
درآمدي آنها نگيرد ، صورت بازار در تجارتي اگر بنابراين
كاهش نيز حاكمه هيات مالياتي درآمد و داشت نخواهند
عوارض از مالياتي درآمد بيشتر چون مي‌شود ، بدتر يا يافته
.مي‌شود كسب تجارت بر شده وضع گمركي
نتيجه در و قحطي دولت ، اوضاع شدن وخيم به وضعيت اين
سلسله يك تاسيس بدو در".شد خواهد منتهي شورش و طغيان
بود خواهد زياد بسيار كوچك دارايي‌هاي بر ماليات حكومتي ،
بر ماليات از حاصل درآمد دودمان ، آن پايان در و
.".بود خواهد كم بسيار بزرگ دارايي‌هاي
تامين براي غذا ، قيمت داشتن نگه پايين طرفدار ابن‌خلدون
بودن پايين اما.مي‌باشد مردم اساسي نيازمندي‌هاي
چون باشد ، دولت توسط قيمت تثبيت بوسيله نبايد قيمت‌ها
چيزي. نمود خواهد نابود را توليد انگيزه‌هاي اقدام ، اين
و شده ديده معاصر عربي دولتهاي توسعه‌اي سياست‌هاي در كه
در ساختاري ، تعديل جاري برنامه‌هاي قالب در حاضر حال در
.مي‌باشد شدن تجديدنظر حال
جمعيت تراكم سياسي و اقتصادي اجتماعي ، مكانيزم خلدون ابن
شهرها ، به مهاجرت و جمعيت رشد:مي‌كند توصيف چنين را شهري
وجود و بازارها تنوع شهرها ، در خريد قدرت افزايش
بهره‌وري افزايش و آنها كردن تخصصي براي متعدد زمينه‌هاي
با را فرآيند اين دولت پايتخت ، در.ثروت و كار نيروي
عمومي سرمايه‌گذاري [گذاري‌هاي سرمايه] هزينه‌هاي افزايش
آنها شدن سهيم معني به حاكمين ، با قرابت.مي‌نمايد تسريع
آنها ثروت بنابراين".بود خواهد اضافي درآمدهاي در
زياد [حاكمين خانواده درون] ثروتمندان و يافته افزايش
تجمل‌گرايي و اشرافيگري شيوه‌هاي و سنت‌ها.مي‌شوند
خواهند متمركز خود بين در را مشاغل كليه و يافته افزايش
."مي‌باشد (تن‌پروري) بي‌تحركي فرهنگ همان اين و نمود
بيان چنين را مركزي مكان تئوري اوليه پايه خلدون ابن
وجود تخصصي كاملا كارخانه‌هاي اصلي شهرهاي در:مي‌كند
پيشرفته‌اي تسهيلات.ندارند وجود روستاها در كه دارند
در فقط آنها ، براي تقاضا وجود دليل به عمومي حمام همچون
در.مي‌شوند ايجاد متراكم و زياد جمعيت با و بزرگ شهرهاي
و بود نخواهند بقا به قادر تاسيساتي چنين كوچك شهرهاي
آنها از غفلت و تقاضا كمبود دليل به شوند ، تاسيس اگر
.مي‌شوند نابود و شده ورشكست
بهداشتي جنبه‌هاي از غفلت خطر بر خلدون ابن انتها ، در
افزايش با كه است معتقد نموده ، تاكيد شهري برنامه‌ريزي
:شهري جمعيت تراكم
و تب و بيماري شيوع منجربه...يافته گسترش فساد و آلودگي
رفتن بين از و بيماري ناخوشي ، گسترش باعث نتيجه در
تعفن ، آلودگي ، گسترش دليل مسلما.مي‌شود افراد سلامتي
شهرنشيني گسترش و جمعيت شديد تراكم مسموم ، گازهاي و فساد
مناطق و مراكز وجود كه است شده ثابت علمي لحاظ از..است
و ضروري شهري ، مناطق بين در بلااستفاده و سكنه از خالي
.مي‌نمايند ميسر را هوا جريان فضاهايي چنيناست لازم
موجب نموده برطرف را تعفن و فساد آلودگي ، فضاها اين
همين به.شد خواهند شهروندان براي سالم هواي آمدن بوجود
شهري متراكم مناطق در ناخوشي و مرض و طاعون كه است دليل
.است مناطق ساير از شايع‌تر
رشد كه است معتقد مكانيكي نسبتا برداشتي با خلدون ابن
:مي‌باشد ثروت افزايش نتيجه جمعيت
و مي‌كند عمل افراد براي محركي عنوان به مطلوب قانون يك
توان و نيرو فرهنگي ، فعاليت‌هاي انجام براي آنها به
تشديد ولد و زاد يافته ، گسترش و رشد شهرنشيني.مي‌دهد
.مي‌افتد اتفاق مرور به تحولات اين همه البته.مي‌شود
خواهند قابل‌توجه نتايج نسل ، دو درنهايت يا و يك از بعد
خود طبيعي زندگي پايان به حاكم خاندان دونسل از بعد.بود
به نيز مدنيت و شهرنشيني زمان اين در.رسيد خواهند
. است رسيده خود توسعه و رشد انتهاي
قحطي با بيماريها شيوع و بروز و بهداشت وضع شدن وخيم‌تر
تحميل دليل به كه روستائياني تعداد.بود خواهند همراه
اجتماعي سياسي ، شورش‌هاي و اموال مصادره سنگين ، ماليات
از بيش مي‌كنند ترك را كشاورزي شاهان ، قدرت افول از ناشي
يافته افزايش غذايي مواد قيمتبود خواهد ديگري زمان هر
اصلي عامل شهري ، تراكم بنابراين. مي‌آيد بوجود قحطي و
هزينه‌هاي به اوضاع ، شدن وخيم‌تر.شد خواهد خود نابودي
سعي حاكمان خود ، عمر اواخر در چون مي‌شود ، مرتبط عمومي
روبه تقاضاي به پاسخگويي براي ماليات مبناي از مي‌كنند
جيره‌خواران و سربازان تامين جمله از هزينه‌ها افزايش
خلدون ابنكنند حفظ را خود قدرت تا نموده بهره‌برداري
دولت ، به وارده مالي فشار از ناشي را اقتصاد افول همچنين
در لازم خدمات و كالا براي عمومي تقاضاي جبران براي
.مي‌داند شهري اقتصاد
و همزمان حركات بوسيله خلدون ، ابن ادواري توسعه مدل
عوامل با كه عمومي ماليه و شهرنشيني جمعيت ، موازي
مشخص يافته‌اند ، تداخل سياسي و فرهنگي رواني ، اجتماعي ،
تعيين‌كننده اجزاء ، اين متقابل تاثر و تاثير.است شده
در خلدون ابن عملي تجارب.مي‌باشد تمدنها افول و ظهور
ابن كه جايي آفريقا ، شمال و اسپانيا اسلامي كشورهاي
معين نشيب و فراز يك در ادواري نوسانات سيكل به خلدون
.بود شده حاصل نمود ، توجه
ساختاري تعديل سياست‌هاي با مقدمه ارتباط
توسعه فرآيند پيوسته به‌هم اجزاي به‌درستي خلدون ابن
مكانيزم افزوده ، ارزش ايجاد:بود داده تشخيص را اقتصادي
سرمايه تشكيل پول ، نقش توليد ، و مصرف تقاضا ، و عرضه عملي
شهري ، نقش جمعيت تراكم اثرات جمعيت ، رشد عمومي ، ماليه و
منضبط سيستم و سياسي ثبات اهميت و نقش كشاورزي ، محوري
برنامه‌هاي در موارد اين همه البته كه اقتصادي ، كلان
طرفدار اوشدهاند منعكس معاصر ساختاري تعديلات
مداخله‌جويانه سياست‌هاي به نسبت و است اقتصادي محركهاي
استحكام به و داده هشدار اموال مصادره بر مبتني و
اجزاي عنوان به توسعه آرمانهاي به تعهد و تقيد و اجتماعي
فوق موارد همه.دارد اعتقاد سياسي اجتماعي ، توسعه اساسي
.مي‌باشند اجرا قابل و معتبر معاصر اقتصاد در هنوز
طي را طولاني مسيري عرب دنياي استعمار ، پايان زمان از
عقايد كشورها از تعدادي اوليه ، دهه‌هاي دراست نموده
كشورها از برخي كه حالي در نمودند ، تجربه را سوسياليستي
به سپس و شروع بازار به گرايش با استراتژي‌هاي از
رفاه دولت استراتژي‌هاي و دولت هدايت تحت سرمايه‌داري
پاي به نتوانسته‌اند كدام هيچ مع‌الوصف.آوردند روي
.برسند دور خاور شده صنعتي اخيرا كشورهاي
شايسته هنوز خلدون ، ابن توسط شده مطرح بحث‌هاي از بسياري
موارد اين به مي‌توان آنها بين از كه مي‌باشند توجه
كار ، نيروي كيفيت تقاضا ، و عرضه عصبيه ، نقش نمود ، اشاره
دولتي ، كاراي اداري سيستم سياسي ، ثبات تكنولوژي ، و علم
مواد قيمت كارا ، و منضبط عمومي ماليه پولي ، سياست ثبات
و جمعيت فشار شهرنشيني ، يارانه‌اي ، سياست و غذايي
.محيطي زيست كنترل‌هاي
ساختاري تعديل اجراي فرآيند در عرب كشورهاي از تعدادي
اجتماعي تنش درآمد ، و توليد كاهش بيكاري ، افزايش با خود ،
مدت كه كشورهايي.شده‌اند مواجه اسلام‌خواهي حركت‌هاي و
مشكل با بوده‌اند ، وابسته قوي عمومي بخش يك به طولاني
صنعت بخش كار نيروي از درصد اخراج 50 از ناشي مالي تامين
و تكنولوژيك استانداردهاي به رسيدن براي.مي‌باشند مواجه
سرمايه‌گذاريهاي دور ، خاور كشورهاي با رقابت قابل
صنعتي كارخانه‌هاي و اقتصادي ساخت‌هاي زير در زيربنايي
(زيست‌محيطي) اكولوژيك محدوديت‌هاي.مي‌باشند ضروري بسيار
عنوان به.مي‌باشند حاد مشكلات جمله از آب ، كمبود و
يك.رسيد خواهد اتمام به سال 2000 تا اردن آب منابع مثال
براي مديريتي تكنيك‌هاي در عمومي دقيق بررسي و بازنگري
.است ضروري نيز الجزاير و مصر كشورهاي
حاصل اصلاح مسير بهترين مورد در عمومي توافق تاكنون ،
ارائه اقتصادي متخصصين توسط جنجالي ، توصيه‌هاي.است نشده
اصلاح.است شده تبديل فن يك به اصلاحي سياست‌هاي و شده
نياز عرب دنياي در مختلط يا و برنامه‌ريزي با اقتصادهاي
و كلان محركهاي بر كه مداخله نوين شيوه‌هاي ارائه به
ضرورت با همه.دارد شده‌اند متمركز اقتصادي غيرمستقيم
و مسير دامنه ، مورد در ولي موافقند تحول و تغيير ايجاد
محور سهدارند اختلاف‌نظر تغييرات اين از ناشي عواقب
انحرافات ساير كه حالي در (1):از عبارتند بحث اصلي
و تغييرات آيا هستند جا بر پا اقتصادي كلان سطح در
تنش‌هاي حاليكه در (2)دوام‌اند؟ قابل جزيي اصلاحات
در سياسي توافق آيا مي‌يابد ، افزايش بيكاري و اجتماعي
در متخصص كمبود آيا (3) مي‌يابد؟ تداوم اصلاحات جهت
قابل بازار بر مبتني اقتصاد نهادي و قانوني سازمانهاي
مي‌باشند؟ رفع
به توجه از قبل خصوصي مالكيت مجدد تعريف به مي‌توان
بازار توسعه و اقتصادي كلان متغيرهاي بي‌ثباتي مشكلات
ماندن باقي از ناشي سياسي كه‌ريسك داد ، روشي اولويت
مي‌دهد كاهش را دولتي بخش قبلي متنفذين كنترل تحت اقتصاد
در بويژه اقتصادي كلان سطح از را اصلاحات است ممكن يا و
و خدمات و كالاها براي كارامد بازارهاي تاسيس پولي ، بخش
اقدام به قادر خصوصي بخش چون.نمود شروع توليد عوامل
نخواهد كارا مالي بازار و پولي سيستم يك وجود بدون موثر
واحدهاي خصوصي‌سازي به اقدام بعد مرحله در آنگاه.بود
سلسله يك وجود ادعاي البته.نمود دولتي بزرگ اقتصادي
نيست ، ميسر اقتصادها همه براي معين و ثابت تاخر و تقدم
مي‌دهد نشان اروپا شرق و عرب دنياي از حاصله تجربه اما
سطح در ثبات‌سازي با از بايد اجرا قابل و عملي روش يك كه
تراز تنظيم و بودجه‌اي و پولي رفرم يعني اقتصاد كلان
خارج كنترل از بايد قيمت‌ها آنگاه.شود شروع پرداخت‌ها
اين از بسياري.گردند آزاد خارجي و داخلي تجارت و شده
مورد زمان آن مرسوم زبان به ولي خلدون ابن توسط موارد
.گرفته‌اند قرار بررسي و بحث
اجتماعي تعديل از ناشي مشكلات بدون (رفرمي) اصلاحي هيچ
كنترل از خارج با دو هر بيكاري و تورم.بود نخواهد ميسر
خسارات بنابراين و دارند افزايش به گرايش قيمت‌ها شدن
قبلي ، صنعتي ناسالم ساختار انحرافات از ناشي واقعي
مخالفت عربي ، كشورهاي از تعدادي در.شد خواهد نمايان
افزايش درآمد توزيع نابرابرياست افزايش حال در سياسي
تهديد را قبل در شده بنا اجتماعي برابري و يافته
تداوم در محوري مفهوم يك عصبيه بنابراين ، .مي‌نمايد
.نمود خواهد ايجاد ساختاري تعديل فرآيند سياسي
طول به دهه يك حداقل اصلاحات ، جامع برنامه يك كامل اجراي
مهم ، اقدامات از بسياري تا است لازم سالها.انجاميد خواهد
از:درآيند عمل مرحله به كلان متغيرهاي تثبيت براي
خدمات ، و كالاها از بسياري قيمت كردن خارج كنترل
خصوصي‌سازي كار ، نيروي بازارهاي و تجارت آزادسازي
رفاهي شبكه يك تاسيس و متوسط و كوچك اقتصادي واحدهاي
وجوه بوسيله (مصر مثل) كشورها برخي در كه شده اصلاح
حمايت جهاني بانك توسط شده مالي تامين اجتماعي سرمايه
جهت در بيشتري اقدامات سال ، چندين گذشت از بعد.شده‌اند
اساسي اقدامات و گردد اعمال بايد خصوصي‌سازي و آزادسازي
يك زمان.گيرد صورت بايد نهادي تحولات و اداري قانوني ،
و پرجمعيت عربي كشورهاي از بسياري در و است اساسي عامل
به)مهاجرت امكان كاهش كنار در نامحدود ، جمعيت رشد نرخ با
.است اتمام حال در و ضيق زمان ،(ديگر كشورهاي
دليل به بلكه نيست ، ساختاري تحولات اصلاحات اصلي مشكل
عرب كشورهاي از بسياري براي كه آن از ناشي اجتماعي هزينه
.است افتاده تعويق به آن اجراي نيست ، تحمل قابل تنهايي به
خواهد خود نهايت به مصرف بيشتر كاهش درآمدها ، كاهش با
همبستگي و سياسي دوام با توافق يك به دستيابي.رسيد
خود شد ، ارائه خلدون ابن توسط كه كنترل قابل اجتماعي
براي تلاشي هر.شوند تبديل عمده‌اي مشكلات به است ممكن
هزينه‌هاي كه واقعيت اين دليل به جا هر در اصلاحات
نتيجه در شده لطمه دچار نشده‌اند ، تامين تعديل اجتماعي
.است رفته بين از اصلاحي اقدامات انجام جهت در جدي عزم
درك قابل رابطه اين در سياسي شورش‌هاي از دولت‌ها نگراني
.مي‌باشد
عربي نفت‌خيز ثروتمند كشورهاي هم و غربي حاميان هم
تبيين مورد در مشترك نياز يك با است ممكن كمك‌كننده ،
اجتماعي تامين و منطقه‌اي اقتصاد از روشن و جامع مفهومي
تجربه عليرغم.باشند مواجه مغرب و مشرق دولتهاي در
يك هنوز مفهوم اين شرقي ، اروپاي در آمده بوجود تنش‌هاي
كشورهاي ديدگاه.است اروپايي جامعه براي عمده موضوع
بود ، خلدون ابن سياسي تجارب از بخشي حاصل مديترانه ، حاشيه
محمد شاه دربار به آفريقا شمال از او كه يعني‌وقتي
يك مسئول عنوان به سپس و يافت انتقال گرانادا در چهارم
كاستايل پادشاه ستمگر ، (pedro) پدروي ديدن به صلح ، هيات
.شد سال 1364م‌اعزام در (اسپانيا شهرهاي از)
جانبه دو امنيت اروپايي‌ها ، ديدگاه از حاضر ، عصر در
عربي كشورهاي در اجتماعي محروميت و فقر گسترش بوسيله
است ، ممكن نگراني‌هايي چنين.مي‌شود تهديد مديترانه حاشيه
وجود نيز عرب اتحاديه عضو نفتي ثروتمند كشورهاي بوسيله
اروپاي در هم و عرب دنياي از بخشهايي در هم.باشد داشته
كمونيسم (سلطه) پايان از ناشي ايدئولوژيك خلاء شرقي ،
عميق احساسات شدن زنده و ملي اخلاقي ، بيداري بوسيله
جهان يك در هويت براي جستجو با بايد ما.شد پر مذهبي
منافع" ،"جهاني نوين نظم".كنيم زندگي پرتلاطم و آشفته
نامطمئني‌ها ، بوسيله قبلا "تاريخ پايان" و "صلح از ناشي
و سرد جنگ دوران در اتكا قابل سياسي همكاري‌هاي پايان
طلب را روشني تحليل و هشياري كه صريح سوالات بسياري
خلدون ابن بوسيله شايستگي به و شده‌اند جايگزين مي‌كند ،
بيان مديترانه سمت دو در مداوم همزيستي يك طراحي در
.شده‌اند
از نمي‌توانند خود ساختاري تعديل فرآيند در عربي كشورهاي
به كمياب منابع تخصيص:كنند غفلت توسعه قديمي درسهاي
منجربه كه انگيزه‌ها از مناسب چارچوب يك در معين اهداف
تفكرات اولين اينها گردد ، وسيع عمومي اجتماعي توافق يك
قابل هنوز او عمومي تجارب و مشاهدات.بودند خلدون ابن
بيرون و درون در معاصر اقتصاد اصلاحات معتبردر و عمل
.مي‌باشند عرب جهان
افقه مرتضي سيد دكتر:ترجمه \ ديتروايس:نويسنده
|
