قدرتهاي خزرو نفت قره‌باغ -ناگورنو كشمكش
منطقه‌اي
آذربايجان داخلي برثبات قره‌باغ -ناگورنو درگيريهاي
را كشور اين و گذاشت تاثير
شبه موفقيتهاي و ساخت آسيبپذير روسيه نفوذ قبال در
آذربايجان دولت تضعيف به جنگ ميدان در ارمني نظاميان
شد منجر
:مقدمه
بين‌المللي روابط در فعل‌وانفعالات سرد جنگ خاتمه
زده جهان در قطبي دو عصر بر پاياني ومهر داده راتغيير
قدرتهاي نقش افزايش سرد ، جنگ اتمام ازپيامدهاي يكي.است
قدرتهاي نتيجه در.است جهاني سياستهاي در منطقه‌اي
.شدند درگير منطقه‌اي رخدادهاي در پيش از بيش منطقه‌اي
صحنه ناگاه به كه خزر درياي در خصوصا پديده‌اي چنين
قرار ايران و روسيه تركيه ، يعني منطقه‌اي قدرت سه رقابت
و مستقل كشورهاي ظهور.است مشاهده قابل به‌وضوح گرفت ،
برخي حتياست افزوده رقابتي چنين تشديد بر تاسيس تازه
بازيگران با نوزدهم قرن "بزرگ بازي"كه عقيده‌اند اين بر
سر بر كنوني درگيريهاي.است شده احياء مجددا متفاوتي
اقتصادي و ژئوپليتيك امنيتي ، بازيهاي از تركيبي خزر نفت
شركتهاي همچنين و كشورها شامل حقيقت در رقابت اين.است
و منطقه در نفوذ خواستار كدام هر كه بوده چندمليتي
اصلي محور.مي‌باشند موجود اقتصادي فرصتهاي از استفاده
گاز و نفت انتقال براي لوله خطوط ساخت رقابتها ، اين
.است جهاني بازارهاي به خزر منطقه از طبيعي
متفاوت عمدتا خواستهايي با منطقه‌اي قدرتهاي بين رقابت
دو به و مي‌رود شمار به خزر منطقه در كشمكشها اصلي موضوع
يكي:مي‌شود متمركز آذربايجان روي بر رقابت اين دليل
وديگري منطقه دوقدرت با آذربايجان ونژادي قومي پيوندهاي
بوده ترك آذري‌ها اوليه نژاد.كشور اين استراتژيك موقعيت
نزديكترين زبان ، ترك جمهوريهاي ديگر بين در زبانشان و
و قومي وابستگي باعث موضوع همين.است تركيه زبان به زبان
آذربايجان.است شده تركيه به كشور اين زياد فرهنگي
شمار به نيز مركزي آسياي به تركيه ارتباطي دروازه همچنين
خارجي سياست در را كليدي نقش خاطر همين به و مي‌رود
دليل به همچنين آذربايجانميكند ايفاء منطقه در تركيه
استراتژيك اهميت از ايران با مشترك مرز داشتن و خزر نفت
.است برخوردار روسيه براي ويژه‌اي
توجهات كانون را كشور اين آذربايجان ، نفتي منابع
استقلال با.است داده قرار بين‌المللي و منطقه‌اي
براي را گسترده‌اي هجوم چندمليتي شركتهاي آذربايجان ،
نفت آذربايجان براي.كردند آغاز كشور اين نفت استخراج
رسيدن براي كه مي‌باشد معتبر ارزهاي كسب اصلي منبع خزر
بدان سخت آينده سرمايه‌هاي به دست‌يافتن و توسعه به
.است نيازمند
متحده ايالات و منطقه‌اي قدرتهاي نقش ارزيابي به اينجا
.شد خواهد پرداخته رقابت اين در ابرقدرت يك عنوان به
در كليدي‌اش نقش و استراتژيك اهميت دليل به آذربايجان
قرار خارجي توجهات كانون منطقه‌اي قدرتهاي ميان روابط
-ناگورنو كشمكش چيز هر از قبل مقاله ، اين در.است گرفته
تاثيرش و منطقه كشورهاي كل براي اهميتش علت به قره‌باغ
.گرفت خواهد قرار بحث مورد منطقه ثبات بر
قره‌باغ -ناگورنو كشمكش
روسيه خارجي وسياست
اصلي علت نفت انتقال براي رقابت و آذربايجان نفتي منابع
به توجه با.است كشمكشها اين در منطقه كشورهاي درگيري
سياستهايشان ، شكل و آينده در منطقه قدرتهاي از يك هر نقش
حياتي اهميت از قره‌باغ -ناگورنو كشمكش دوعلت به حداقل
عليرغم كه داده نشان كشمكشها اين اولا ، :است برخوردار
اعمال به همچنان كشور اين منطقه ، در روسيه نقش كاهش
انتقادات خلاف بر اگر حتي.داد خواهد ادامه نفوذش
واقع در و كند اقدام نظامي قدرت اعمال به بين‌المللي
سرنگوني در كشور اين قدرت بيانگر قره‌باغ -ناگورنو كشمكش
كشور اين ملي منافع ضد بر را سياستهايي كه است دولتهايي
را تركيه ناتواني كشمكشها اين ثانيا.مي‌كنند دنبال
كشور اين تمايل عدم وهمچنين ، منطقه در تاثيرگذاري براي
هر بهميدهد نشان نظامي تقابلات در شدن درگير به را
از استفاده در تركيه مهارت بيانگر كشمكشها اين حال
.مي‌باشد نيز سياسي راهكارهاي
-آذربايجان جنگ وهمچنين منطقه در سلطه براي روسيه تلاش
باعث و ساخته تشويش دچار را منطقه كشورهاي ارمنستان
يك در و سال 1988 در كشمكش.گرديد منطقه در نگرانيهايي
اين م سال 1991 درشد آغاز آذربايجان ارمني‌نشين استان
درخواست آن منشا كه شد تبديل عيار تمام جنگ يك به كشمكش ،
سپتامبر دوم در.بود آذربايجان از استقلال براي ارمنيها
اعلام قره‌باغ -ناگورنو منطقه در ارمنيها سال 1991م
روسيه درخواست به توجه با آن از بعد مدتي و كردند جمهوري
و (CSCE)اروپا همكاري و امنيت كميسيون از ارمنستان و
منطقه ، در دخالت براي متحد ملل سازمان صلح حافظ نيروهاي
آذربايجان.شد تبديل بين‌المللي مسئله يك به كشمكش اين
به اما كرد مخالفت صلح پاسدار نيروهاي استقرار با
از تا داد اجازه اروپا همكاري و امنيت كميسيون هيات‌هاي
از رسما روسيه.كنند ديدن قره‌باغ -ناگورنو منطقه
در صلح‌آميز ، حل راه يك به دستيابي براي CSCE هيات‌هاي
اين بر بسياري اما كرد ، حمايت كشمكشها اين مورد
پيوستن به آذربايجان كردن وادار براي روسيه كه عقيده‌اند
جدايي‌طلبان از (CIS)مشترك‌المنافع مستقل كشورهاي به
در روسيه سربازان.مي‌كند حمايت قره‌باغ -ناگورنو ارمني
شهر آذري شهروندان كشتار در حتي و گرفته موضع استپانكرت
.داشتند مشاركت نيز قره‌باغ -ناگورنو منطقه در خوجالي
در ارمني شبه‌نظاميان به كمك براي را سلاحهايي همچنين
دخالت چگونگي به بردن پي براي.گذاشتند آنها اختيار
منطقه در روسيه ملي منافع ارزيابي به تا است لازم روسيه
تحت قلمرو عنوان به را منطقه روسيه اول وهله در بپردازيم
خود كه روسيه براي خزر گاز و نفت.مي‌داند خود نفوذ
چنداني اهميت مي‌باشد ، خودش خاك در منابعي چنين داراي
نقل و حمل كنترل از مي‌خواهد ، كشور اين واقع در و نداشته
نفوذش تقويت و حفظ جهت اهرمي عنوان به خزر درياي نفت
براي نيز امنيتي لحاظ از خزر منطقه.كند استفاده درمنطقه
دفاع روسيه ، رهبر اظهارات طبق و است اهميت داراي روسيه
.مي‌رود شمار به حياتي امري روسيه از دفاع براي منطقه از
در ملي‌گرا جنبشهاي گسترش از دليل دو به روسيه
روسيه در اينكه اول:است نگران سابق شوروي جمهوريهاي
جمهوريهاي با كه مي‌كنند زندگي ملاحظه‌اي قابل اقليتهاي
در ترك اقليتهاي.هستند ارتباط در مركزي آسياي و قفقاز
كه چرا برخوردارند ويژه‌اي اهميت از زمينه اين
خودمختاري جمهوريهاي مي‌تواند ترك اقليتهاي نارضايتيهاي
اعلام به را كوتستان يا و باشقيرستان تاتارستان ، چون
روس ميليون ده به نزديك اينكه دوم.نمايد تشويق استقلال
در روس‌ها تعداد اگرچه.دارند سكونت مركزي آسياي در
درصد قزاقستان 38 در اما هستند ، كم نسبتا كشورها ديگر
وضعيت قبال در روسيه دولت.مي‌دهند تشكيل را جمعيت كل
و مي‌كند مسئوليت احساس تاسيس تازه جمهوريهاي در آنها
كشور اين خارجي سياست به نيز را نژادي بعد يك موضوع اين
اروپايي -آسيايي نژادهاي نفوذ به توجه با.مي‌كند اضافه
اولويت در را منطقه كشور اين روسيه خارجي سياست ساخت در
.است داده قرار خود ملي منافع
آذربايجان داخلي برثبات قره‌باغ -ناگورنو درگيريهاي
آسيبپذير روسيه نفوذ قبال در را كشور اين و گذاشت تاثير
به جنگ ، ميدان در ارمني نظاميان شبه موفقيتهاي.ساخت
بعد دولت در تغيير اولين.شد منجر آذربايجان دولت تضعيف
درمنطقه آذربايجان كنترل تحت شهر آخرين "شوشا" سقوط از
اين جمهوري اوف‌رئيس مطلب.داد رخ قره‌باغ -ناگورنو
به سال 1992 ژوئن ماه در بيگ ايلچي و كرد استعفا كشور
ايلچي‌بيگ جمهوري رياست دوره در.يافت دست مقام اين
.برداشت سياست‌خارجي در تغيير براي مهمي گامهاي آذربايجان
مشترك‌المنافع مستقل كشورهاي به ازپيوستن كشور اين
منطقه از را سربازانش تا خواست روسيه از و ورزيد امتناع
گرايش آن‌سو به غرب حمايت كسب براي بيگ ايلچي.سازد خارج
.كرد خودداري روسيه با همكاري هرگونه انجام از و كرد پيدا
بد كشور اين به را روسيه و ايران وي تركيست -پان عقايد
امضا به تركيه با را قراردادي بيگ ايلچي دولت.ساخت بين
نفت انتقال براي جيحان به باكو از را لوله‌اي تاخط رساند
ملي منافع برضد اين و بسازد بين‌المللي بازارهاي به خزر
روسيه طرف از كه كودتايي با وي دليل همين به.بود روسيه
رياست اوايل در اگرچه.شد بركنار حكومت از مي‌شد حمايت
موفقيت‌آميزي نظامي پيشرفتهاي به آذربايجان وي ، جمهوري
ارتباطي منطقه از قسمتهايي و آغدره بازپس‌گيري همچون
ماه در ارمني نظاميان شبه آن از بعد اما.يافت دست لاچين
از را ارمنستان كه باجار كل آذري شهر سال 1993 مارس
سال همان جولاي در.كردند تصرف مي‌ساخت جدا قره‌باغ
از بعد.داد دست از نيز را آغدام و مرداكرت آذربايجان
كمونيست حزب مركزي دفتر بازنشسته عضو علي‌اف حيدر اينكه
مستقل كشورهاي به شد ، آذربايجان انتخاب جمهوري رياست به
تصرف روسيه موضوع اين به‌دنبال.پيوست مشترك‌المنافع
آن و دانسته بين‌المللي قوانين رانقض قره‌باغ -ناگورنو
با تا مي‌كرد تلاش روسيه حال هر به.كرد محكوم را
را خود سربازان قره‌باغ -ناگورنو درگيريهاي از استفاده
تا كرد پيشنهاد روسيه.بازگرداند آذربايجان به مجددا
.شوند مستقر آذربايجان خاك در صلح حافظ اصطلاح به نيروهاي
كشور اين خاك به روسيه سربازان بازگشت علي‌اف‌با اما
و امنيت سازمان نشست 1996 در بار اولين براي.كرد مخالفت
خصوص در آذربايجان موضع از روسيه ليسبون در اروپا همكاري
كرد تاكيد روسي هيات.كرد حمايت قره‌باغ -ناگورنو درگيري
قرار اولويت در خودمختاري حق به نسبت ارضي تماميت اصل كه
بر را فشاري گونه هيچ روسيه حال ، اين با اما.دارد
درگيري در آذربايجان به امتياز اعطاي براي ارمنستان
.نكرد اعمال قره‌باغ -ناگورنو
راه كشمكش اين براي تا كردند تلاش بين‌المللي هيات‌هاي
مشتركي طرح متحده ايالات و تركيه روسيه ، .كنند پيدا حلي
كه كردند ارائه قره‌باغ منطقه در صلح استقرار براي را
اين از اگرچه ارمنستانگرفت قرار آذربايجان موافقت مورد
آن پذيرش از اما كرد ياد مثبت گامي عنوان به مشترك طرح
طرح طبق صلح سال 1993گفت‌وگوهاي دسامبر در.ورزيد امتناع
اما.شد گرفته سر از اروپا وهمكاري امنيت كميسيون صلح
را آن و دانست ارمنستان نفع به را طرح اين آذربايجان
هيچ بدون ارمنستان و آذربايجان سال 1994 در.نپذيرفت
در كه وجنگي كردند امضا بس آتش موافقتنامه يك واسطه‌اي
جنگ.يافت پايان بودند شده كشته نفر از 15000 بيش آن
در نژادي جدي درگيري اولين واقع در آذربايجان -ارمنستان
شدن متوقف باعث اگرچه آتش‌بس.بود سابق شوروي سرزمينهاي
صلح‌آميز راه‌حل يك به دستيابي براي مذاكرات اما شد ، جنگ
نزديك هنوز.نداشت بر در نتيجه‌اي درگيري ، اين قبال در
قرار ارمنستان تحت‌اشغال آذربايجان خاك از درصد به 25
.مي‌كردند زندگي اسفباري وضعيت در نيز پناهندگان و داشت
وآذربايجان تركيه
در نفوذ اعمال خواهان كه است كشورهايي از ديگر يكي تركيه
براي راهي را منطقه‌اي‌اش كشورنقش اين.مي‌باشد منطقه
اتحاد فروپاشي از بعد كه استراتژيك‌اش ، اهميت احياي
.مي‌داند بود داده دست از غرب نظر در شوروي ، جماهير
وارداتي انرژي به شديدي وابستگي كه كشوري عنوان به تركيه
انتقال براي ميزباني كسب و عرضه منابع ساختن متنوع دارد ،
قرار خود مهم اهداف از يكي را جهاني بازارهاي به خزر نفت
پنج تركي خصوصيت و تركيه ژئوپليتيك موقعيت.است داده
را كشور اين منطقه‌اي نقش يافته ، استقلال تازه جمهوري
در را بيشتري مسئوليتهاي تا ساخته وادار و داده افزايش
نظر از حقيقت در.بگيرد عهده بر منطقه رخدادهاي
و مركزي آسياي جمهوريهاي استقلال تركيه ، سياستمداران
تركيه.است شده عنوان منطقه مهم اتفاقات از يكي قفقاز
اقتصادي قدرت با منطقه‌اي ، اصلي قدرتهاي از يكي را خودش
تشويق و حمايت با كشور ، اين.مي‌كند قلمداد نسبي نظامي و
حداقل -منطقه پيشرفت الگوي عنوان به را خود متحده ايالات
كشور اين زمينه‌ها دربعضي اما.كرد اعلام -رسمي طور به
تركيه.بپردازد رقابت به روسيه و ايران با تا است مجبور
ملي منافع در درگيريهايي داراي جهات بسياري از روسيه و
ژئوپليتيك رقيب عنوان به تركيه دليل همين به.هستند خود
روسيه كه مي‌رود ، شمار به قفقاز و مركزي آسياي در روسيه
در متحده ايالات بويژه غرب سردسته عنوان به كشور اين از
در خارجي‌اش سياست در تركيه واقع در.مي‌كند ياد منطقه
متحده ايالات بويژه غرب حمايت به متكي منطقه قبال
وزنه عنوان به را منطقه در تركيه نفوذ آمريكا.مي‌باشد
انتظار تركيه.مي‌داند ايران و روسيه نفوذ براي تعادلي
كشور اين درخواست جديدالتاسيس ، جمهوريهاي ظهور كه دارد
.كند تقويت (EU) اروپا اتحاديه به پيوستن براي را
بين ارتباطي پل عنوان به كشور اين از تركيه ، سياستمداران
هر بهكردند ياد قفقاز و مركزي آسياي جمهوريهاي و غرب
براي"پل تئوري" اصطلاح كرد ، اشاره لوركا كه طور همان حال
آمريكاي مورد در اروپا ، اقتصادي جامعه به اسپانيا پيوستن
روابط اسپانيا كه چرا.است رفته كار به نيز لاتين
اما.داشت آنجا در ممتازي تاريخي و فرهنگي اقتصادي ،
آمريكاي با ارتباط براي اروپا ، كه است داده نشان تجربه
.نداشت اسپانيا به نيازي لاتين
خزر درياي نفتي سياستهاي:منبع
پورموسوي فتح‌الله سيد:ترجمه
دارد ادامه
|
