رسانه‌اي جبرگرايي
مهمي فرهنگي تاثير ارتباطي تكنولوژي‌هاي تغييرات كرده‌اند استدلال كه نظريه‌پردازاني
و نهادي كردارهاي به مقيد را تغييراتي چنين كه بوده‌اند برآن است ، يا داشته همراه به
چنين كه كرده‌اند استدلال بنيادي‌تر بسيار گونه‌اي به يا و بگيرند نظر در اجتماعي
داشته همراه به عميقي‌نيز روانشناختي پيامدهاي انسان ، آگاهي سرشت دگرديسي با تغييراتي
"دگرديسي نظريه" عنوان تحت رواني تغيير درباره را راديكال ادعاي اين "هايم مايكل".است
است كرده پرداخته و ساخته
;اشاره
ارائه اجتماعي تحولات براي علتي تك رويكردي علمي حوزه هر افراطي دانشمندان تحقيقات
عامل نخستين يا عامل تنها عنوان به حوزه‌ها اين از يك هر تغييرات كه نحوي به مي‌كند ،
ژنتيك ، عوامل زيست‌شناسان ، جغرافيايي ، عوامل جغرافي‌دانان ، :مي‌گردد مطرح اجتماعي تحولات
را رسانه‌ها نيز ، ارتباطات حوزه دانشمندان از برخي و تكنولوژيك تغييرات تكنولوژيست‌ها ،
نگاه اين گرچه.مي‌كنند معرفي جوامع نشيبهاي و فراز در عامل تاثيرگذارترين عنوان به
و نفوذ اما است ، شده رد متقن دلايل به منتقدان سوي از جوامع ، تحولات عوامل به متعصبانه
براساس جوامع تاريخي تحولات دسته‌بندي حيطه در ويژه به جبرگرايانه نظريات كه جاذبه‌اي
.دارند قرار علمي مختلف حوزه‌هاي محققان توجه مورد هنوز داده‌اند ، نشان خود از عامل يك
مختلف نظريات و رسانه‌اي و تكنولوژيك جبرگرايي بررسي به زير مقاله در "چاندلر دانيل"
.مي‌خوانيم هم با.است پرداخته حوزه اين
انديشه و فرهنگ گروه
سياسي ، علوم دانشمندان اقتصاددانان ، جامعه‌شناسان ، سوادآموزي ، و تكنولوژي مورخان
به كه هستند محققاني جمله از كامپيوتر ، متخصصان قبيل از فن‌شناساني و انسان‌شناسان
آنها اصلي بحث‌هاي از يكي.مي‌پردازند رسانه‌ها يا ارتباطي تكنولوژي‌هاي تاريخچه مطالعه
اجتماعي‌تعيين‌كننده تغييرات در اندازه چه تا تكنولوژي كه مي‌شود مربوط مساله اين به
و مي‌كند تاكيد تكنولوژيك تغيير زمينه در مختلفي عوامل بر مفسري هر ميان اين دراست
اما است ، غيرممكن واضح استدلال نگوييم اگر و نيست كافي زمينه اين در دقيقي تبيين هيچ
.مي‌نمايد دشوار بسيار
به كار اين ويژه ، بهكنيم اجتناب گسترده بسيار تعميم از است‌كه منطقي وضعيتي ، چنين در
جبرگرايي آن به گاهي كه) "تكنولوژيك جبرگرايي" رويكرد سفسطه از تا مي‌كند كمك ما
تاثيرگذارترين و مشهورترين هنوز رويكرد ، اين.شويم آگاه (مي‌شود گفته نيز رسانه‌اي
جانب از روزافزوني طور به اخيرا اما است ، جامعه و تكنولوژي ميان رابطه مورد در نظريه
"جبرگرايي" اصطلاح كه باشند آگاه بايد دانشپژوهاناست گرفته قرار انتقاد مورد محققان
جامعه‌شناسان بويژه و است منفي نسبتا اصطلاحي اجتماعي ، علوم دانشمندان از بسياري براي
.مي‌كنند استفاده براي‌هتاكي اصطلاحي عنوان به واژه اين از اغلب مدرن
مثال ، عنوان به.دارد وجود جبرگرايي از مختلفي انواع اجتماعي علوم نظريه‌هاي در
در را روانشناختي يا اجتماعي پديده‌هاي كه است آن دنبال به (ياژنتيك) بيولوژيك جبرگرايي
تشكيل را مفاهيمي شالوده ديدگاه اين.كند تبيين بيولوژيك يا ژنتيك ويژگي‌هاي قالب
و طبيعي زميني ، "ذاتا" زنان كه كرد اشاره مساله اين به مي‌توان نمونه به‌طور كه مي‌دهد
روانشناسي در.(مي‌شود شناخته "ذات‌گرايي" عنوان تحت كه استدلالي) هستند خودانگيخته
جبرگرايي و ژنتيك جبرگرايي ميان كه است بحثي "تربيت برابر در طبيعت" بحث توسعه‌گرا
بود ، (وراثت) طبيعت اهميت اوليه حاميان از يكي (16791588) هابز توماس.دارد جريان محيطي
.بود (17781712) روسو ژان‌ژاك (تجربه يا) تربيت اهميت حامي مشهورترين آنكه حال
"دوبوس رنه" كتاب در مي‌توان را تكنولوژي مورد در بحث با همراه بحث اين از جالبي مجموعه
.يافت "حيوان يك مثابه به انسان" نام با
بوسيله انديشه است معتقد كه مي‌رسد زبانشناختي جبرگرايي به نوبت نمونه‌ها ، اين از پس
تكنولوژيك جبرگرايي از معيني اشكال با را ديدگاه اين كه نظريه‌اي مي‌شود ، تعيين ما زبان
آن جستجوي در جبرگرايي نظريه‌هاي ديگر انواع همانند تكنولوژيك جبرگرايي.مي‌زند پيوند
.نمايد تبيين كننده ، تعيين يا اصلي عامل يك براساس را اجتماعي و تاريخي پديده‌هاي كه است
جبرگرايي" اصطلاح مي‌رسد نظر به.علي يا تاريخي رجحان درباره است آموزه‌اي ديدگاه اين
ابداع (19291857) "وبلن تورستاين" آمريكايي جامعه‌شناس و اقتصاددان وسيله به تكنولوژيك
.است شده
تكنولوژي‌گرا نظريه‌هاي
تكنولوژي كه است اجتماعي تغيير درباره تكنولوژي‌گرا نظريه يك تكنولوژيك جبرگرايي رويكرد
يك عنوان به بيشتر نگرش اين اقتصاد ، علم در.مي‌انگارد تاريخ "اوليه محرك" عنوان به را
نظر طبق بر. "تقاضا كشش" نظريه يك عنوان به تا مي‌شود شناخته "تكنولوژيك فشار" نظريه
در يا ارتباطي تكنولوژي‌هاي يا رسانه‌ها خاص تكنيكي پيشرفت‌هاي تكنولوژيك ، جبرگرايان
و است اجتماعي تغييرات علت نخستين يا تنها عام ، به‌طور تكنولوژي شكل ، گسترده‌ترين
.مي‌شود گرفته نظر در اجتماعي سازمان دهنده‌الگوي شكل اساسي شرط عنوان به تكنولوژي
به خاص به‌طور را ارتباطي تكنولوژي‌هاي و عام طور به را تكنولوژي تكنولوژيك ، جبرگرايان
مي‌كنند اظهار آنها.مي‌كنند تفسير آينده ، در حتي و حال گذشته ، در جامعه شالوده عنوان
."داده‌اند تغيير را جامعه" كامپيوتر يا تلويزيون چاپ ، نوشتن ، نظير تكنولوژي‌هايي كه
:مي‌داند جامعه كلي قالب تعيين عامل را تكنولوژي شكلش ، گسترده‌ترين در نظريه اين
و اجتماعي متقابل كنش نهادها ، سطح در جمله از سطحي هر در را جامعه نوين تكنولوژي‌هاي
پديده‌هاي از وسيعي گستره به دهنده شكل عامل تكنولوژي حداقل يا مي‌سازد ، دگرگون افراد ،
قانوني عناصر اجتماعي ، مناسبات و انساني عوامل.مي‌شود گرفته نظر در اجتماعي و فرهنگي
آسياب":كه قول نقل اين همانند گزينشي قول‌هاي نقل براساس ماركس ، كارل.مي‌شوند قلمداد
اختيار در صنعتي سرمايه‌داري با جامعه‌اي بخار ، آسياب و فئودال ارباب با جامعه‌اي بادي ،
مي‌شود معرفي تكنولوژيك جبرگراي يك عنوان به اغلب ،(فلسفه ، 1847 فقر) "مي‌دهد قرار شما
اصرار بسياري مدافعان اما.است ارتدوكس ماركسيسم جنبه‌هاي از يكي جبرگرايي بي‌گمان و
.است نبوده تكنولوژيك جبرگراي يك ماركس كارل كه داشته‌اند
وايت لين" ،"وايت لسلي" ،"گيديون زيگفريد" مانند متعددي غيرماركسيست نظريه‌پردازان
.پذيرفته‌اند را تكنولوژيك جبرگرايي ديدگاه "مك‌لوهان مارشال" و "اينيس هارولد" ،"جي‌آر
را "اجتماعي تغيير و وسطي قرون تكنولوژي" نام با "وايت لين" كتاب لوهان ، مك مارشال
كتاب اين گويي مك‌لوهان ، خود زبان به كه ، مي‌كند تفسير صورت اين به خلف برهان براساس
همچنين ".است شده مدرن جهان گسترش به منجر سرعت به اسب مهار نظير نوآوري‌هايي":مي‌گويد
عنوان تحت آنها كه آنچه به توجه با آينده‌گرا مفسراني با معمولا تكنولوژيك جبرگرايي
مثال ، عنوان به.است خورده پيوند مي‌كنند اشاره آن به "ميكروالكترونيك انقلاب"
دگرگوني دستخوش "سطوح تمامي در را جهاني جامعه" كامپيوتر كه داشت اظهار "كريستوفراوانز"
.كرد خواهد
.است بوده رايج ارتباطي تكنولوژي‌هاي مفسران ميان در جبرگرايانه ديدگاههاي
به مهمي فرهنگي تاثير ارتباطي تكنولوژي‌هاي تغييرات كرده‌اند استدلال كه نظريه‌پردازاني
و نهادي كردارهاي به مقيد را تغييراتي چنين كه بوده‌اند برآن يا است ، داشته همراه
چنين كه كرده‌اند استدلال بنيادي‌تر بسيار گونه‌اي به يا و بگيرند نظر در اجتماعي
داشته همراه به نيز عميقي روانشناختي پيامدهاي انسان ، آگاهي سرشت دگرديسي با تغييراتي
"دگرديسي نظريه" عنوان تحت رواني تغيير درباره را راديكال ادعاي اين "هايم مايكل".است
.است كرده پرداخته و ساخته
اجتماعي و نهادي كردارهاي به مقيد را ارتباطي تكنولوژي‌هاي تغييرات كه ادعايي
"كلانشي مايكل" و "آيزنشتاين اليزابت" چون محققاني ميان در معتدل شكلي به درنظرمي‌گيرد
به مي‌دهد ، قرار توجه مورد را اساسي شناختي پيامدهاي كه راديكال‌تر ادعاي.يافت مي‌توان
جك هاولاك ، اريك مك‌لوهان ، مارشال مانند نظريه‌پردازاني وسيله به ملاحظه‌اي قابل طور
.است يافته گسترش السون ديويد و والتراونگ گرينفيلد ، پاتريشيا گودي ،
از پيش انديشه به نسبت كه مي‌شود دانسته انديشه‌اي پيدايش عامل نوعا نوشتن شدن دروني
شده‌تر بندي متن كاملا بي‌طرف‌تر ، انتزاعي‌تر ، منطقي‌تر ، عقلاني‌تر ، سواد ، به دستيابي
.مي‌باشد انتقادي‌تر و
"ساپير ادوارد" و "لي‌ورف" بنجامين زبانشناختي جبرگرايي با مي‌توان را ديدگاه اين
زبان وسيله به ما انديشه مي‌شود ، ناميده "ورف -ساپير فرضيه" كه آنچه بنابر.دانست مرتبط
مي‌گويند سخن متفاوت زبان‌هاي به كه مردمي و (شناختي زبان جبرگرايي) مي‌يابد تعيين
در ،"بهال ادواردتي".(شناختي زبان نسبيت) دارند جهان درباره متفاوتي انديشه و ادراك
فرهنگ‌هاي از كه مردمي":نوشت "پنهان بعد" نام با اثري در بود رايج ورف نظرات كه فضايي
آنچه بلكه مي‌گويند ، سخن يكديگر با مختلفي زبان‌هاي به تنها نه برخاسته‌اند متفاوتي
".مي‌كنند زندگي متفاوتي حسي دنياهاي در آنها كه است آن مي‌باشد ، مهمتر احتمالا
مورد شدت به تكنولوژيك جبرگرايي اندازه به افراطي (ورف عقايد به گرايش) ورفيانيسم
محققان سوي از گسترده‌اي نسبتا به‌طور معتدل ورفيانيسم اما است ، گرفته قرار انتقاد
وسيله بدان را زبان ما كه شيوه‌هايي مي‌كنند استدلال معتدل ورفيانهاي. است شده پذيرفته
اما باشد ، داشته تاثيراتي ما انديشه و ادراك بر است ممكن مي‌دهيم قرار استفاده مورد
تاكيد زمينه‌اجتماعي اهميت بر همچنين و زبان و انديشه ميان جانبه دو رابطه‌اي بر آنها
.مي‌كنند
و مك‌لوهان وسيله به را خاص شناختي پيامدهاي با متفاوت رسانه‌هاي ساختن مرتبط هم به
جبرگرايي تنوع همين.دانست مرتبط زبانشناختي و تكنولوژيك جبرگرايي با مي‌توان ديگران
مك‌لوهان.مي‌شود اشاره آن به رسانه‌اي جبرگرايي عنوان تحت اوقات گاهي كه است
را زبان كه ورف همانند و مي‌دانست برابر زبان ، با را ارتباطي رسانه‌هاي و تكنولوژي‌ها
تمامي كه مي‌كند استدلال نيز مك‌لوهان مي‌داند ، ما ادراك و انديشه به دهنده شكل
كه است آن رسانه‌اي جبرگرايي از معتدل‌تر برداشت يك.مي‌دهند انجام را كار اين رسانه‌ها
اما ، زمينه.باشد داشته ما بر آشكاري تاثيرات است ممكن خاص رسانه‌هاي از استفاده
.است مهمتر بسيار رسانه از بهره‌گيري اجتماعي
زمينه‌هاي پيش ارتباطي تكنولوژي در خاص پيشرفت‌هاي كه باورند اين بر نويسندگان از برخي
كه جبرگرايي ميزان نظر از تعاملي هاي نظريه.بودند مدرن صنعتي جوامع توسعه براي ضروري
تفسير به كه افرادي وسيله به ندرت به مساله اين اگرچه متفاوتند ، مي‌دهند ، خودنشان از
كه شده‌اند قائل تمايزي اوقات گاهي منتقدان.است شده آشكار مي‌پردازند ، نظريه‌ها اين
تا (Soft)خفيف جبرگرايي.است بوده "قوي" و "خفيف" تكنولوژيكي جبرگرايي ميان تمايز اين
.است نموده فراهم فرهنگي تغيير و انساني كنترل براي بيشتري فضاي حدودي
خاص ، ارتباطي تكنولوژي يك اينكه بر مبني است گسترده‌اي ديدگاه قوي تكنولوژيك جبرگرايي
نيازمند و آن لازم شرط حداقل يا است توسعه و اجتماعي سازمان كننده تعيين علت تنها يا
پيامدهاي عنوان به ويژه‌اي صورت ، پيامدهاي دو هر در.مي‌باشد اضافي پيش‌زمينه‌هاي
يك نظريه ، اينميشوند گرفته نظر در محتمل بسيار پيامدهاي ياحداقل اجتناب غيرقابل
به بايد نظريه‌ها براي اجتماعي علوم دانشمندان اما ، است ، برانگيز هيجان و آراسته نظريه
مناسب جبرگرايي قوي ديدگاه اگر"كه مي‌گويد زمينه اين در "فينگان راث".كنند توجه شواهد
كه شود يافت نمونه‌اي نبايد هرصورت در يا باشد داشته وجود نبايد استثنايي هيچ باشد ،
(صفحه 107 فينگان ، 1975 ، )".نباشد تبيين قابل
دارد ادامه
اينترنت:منبع
چاندلر دانيل
آزاده خليل -شاكري شهاب:از ترجمه
|
