محمدعلي زم
شرط دوم: دولت
در حال حاضر پيدايش «مديريت شهري» و «اقتدار شهرداري ها» بيش از هرچيز محدود كننده «مديريت دولت» است. در تمام كشورهاي پيشرفته دنيا ديرزماني است كه شهرداري ها از زيـر تيـول دولت خارج شـده و در چارچـوب كلي نظـام و بر اساس رأي مردم تعريف مي شوند اما در كشور ما همچنان دولت، شهرداري را يك واحـد اجرايي از مجموعه دستگاه هاي اجرايي مي داند. تا پيش از سال ۱۳۶۲ حتي بودجـه شهرداري را نيـز دولت مي داد هنوز هم موارد زيادي را كمك و پرداخت مي كند، ولي در سال ۱۳۶۲ مجلس شوراي اسلامي تصويب كرد كه شهرداري ها خودكفا باشند.
از اين تاريخ به بعد شهرداري ها تبديل به نهادي شدند كه از يكسو تحت تيول دولت بودند و از سوي ديگر از دولت بودجه نمي گرفتند .
از سوي ديگر دولت حتي هزينه هاي تحميلي خود بر شهر و شهرها را به شهرداري نمي پردازد و از سوي ديگر ماليات و عوارضي را كه بايد شهرداري از مردم بگيرد و خرج نگهداري و توسعه و رونق محل زندگي آنها كند را دولت مي گيرد و در مواردي كه به شهرداري هم تعلق مي گيرد دولت مانع روزآمد كردن آن ها و برقراري تناسب بين هزينه هاي شهر و عوارض است. با تشكيل شوراها عنصر جديد و مدعي ديگري نيز پا به ميدان گذاشت و شرايط را از آنچه بود پيچيده تر نمود.
اين دوگانگي ـ يا چندگانگي ـ در سياستگزاري و اجرا محيطي را ايجاد نموده است كه در آن زور بيش از منطق و روابط بيش از ضوابط تعيين كننده سرنوشت زندگي اجتماعي و جمعي روزمره شهرونـدان مي شـود. از سـوي ديگـر شهرداري مديريت منعطـف به روز را مي طلبد چون موضوع كار آن مديريت و راهبرد موجود زنده اي به نام شهر است كه حالاتش در طول روز تغيير مي كند و صبحش با عصر و عصرش با شب تفاوت فراوان دارد.
به عنوان يك پيش شرط براي اصلاح امر شوراها، معتقدم نبايد شوراها و «مديريت شهري» را يك واحد اجرايي دولتي تلقي و آن ها را در چارچوب اوامر و نواهي دولت قرار داد بلكه بايد مجموعه تعاريف، سياست ها و
خط مشي هاي كلان نظام كه مصوب مجمع تشخيص مصلحت نظام و نهاد رهبري است ، به شوراها ابلاغ شود و برخي منابع پايدار و مورد نياز «مديريت زندگي اجتماعي» را نيز مشخص كرده و در اختيار آنها گذاشت و يافتن ساز و كار و برنامه و عناصر اجرايي را به خود مديريت شهري سپرد. به نظر مي رسد دولت دوم خرداد كه به افتخار بزرگ راه اندازي شوراها نائل آمد در دوره نخست عمر شوراها چندان به لوازم اين كار مهم خود تن نداد.
دولت مي بايسـت در اصلاح ساختار اداري و براي كم كردن وزن خود، سازمان ها و نهادهايي كه كاركرد شهري دارند و مرتبط با زندگي روزمره مردم هستند را از پيكر خود جدا و با رقم و عدد هزينه اي كه همه سالـه براي آنها در لايحـه بودجه پيش بيني مي كند به شهرداري ها و شوراها بسپارد و در يك زمانبندي ده ساله، هر سال ده درصد از بودجه آنها را كاهش دهد و در پايان دوره ده ساله مالكيت اين دستگاه ها را از نظر حقوقي به مديريت شهري منتقل كند تا بتوانند بصورت مستقل از دولت كار كنند، توسعه بيابند و توسط مردم نظارت شوند.گرچه اين فكر سالياني است در برنامه هاي دوم و سوم توسعه و نيز لايحه بودجه سال هاي اخير مطرح شده است، ليكن تاكنون جامه عمل به خود نپوشيده است و همچنان سير تا پياز زندگي مردم در دست مردان و سازمان هاي دولتي قرار دارد و مردم در حرمان و حسرت خدمت و خدمات صحيح اجتماعي و اقتصادي هستند و كسي و دستگاهي نيست تا به آنها توجه كند.

درآمد: درروزهاي پنجشنبه ۱۵ و جمعه ۱۶ اسفند ماه، به مناسبت آيين «روز درختكاري» هزاران نفر از هم ميهنان ما در سراسر كشور، درخت كاشتند. در تهران نيز با دعوت و همراهي تشكل هاي زيست محيطي، اين آيين با درختكاري در دامنه هاي پيرامون تهران انجام گرفت. روزگاري تهران را به دليل فراواني درختان انار و چنار، انارستان و گاهي نيز چنارستان مي گفتند. دريغا كه انارهاي تهران به قهقرا رفته اند و باقيمانده چنارها هم، بر اثر آلودگي شديد هوا و آب نهرها، مدام كاستي مي گيرند. بحران كنوني را به هر علت اعم از توسعه بي رويه و ناپايدار شهر و... كه پديد آمده باشد، بايد به طريقي چاره كرد. به گفته كارشناسان، تجديد نظر اساسي در ساختارهاي فضاي سبز تهران،  با استفاده از درختان مقاوم و سازگار با اقليم كنوني تهران بايد درصدر اين برنامه ها باشد. گفت وگوي همشهري با كارشناسان را كه در قالب گزارشي فراهم آمده است، مي خوانيد.
گزارش: ليلا خاكسار
درخت عامل پاك كننده هوا از گرد وغبار و سموم است، مانع گرم و خشك شدن محيط، مي شود. عاملي مهم در جهت لطافت هوا، كاهش آلودگي صوتي، مانع از برپا شدن توفان هاي سخت و ويرانگر و همچنين از گرماي سوزان و خشكسالي هاي شديد است. وجود جنگلها باعث ترميم و جلوگيري از بين رفتن لايه ازن و مانع از باران هاي اسيدي مي شود. جنگلها محل زندگي حيات وحش و تداوم زندگي محسوب مي شوند. جنگلها يكي از مهمترني جاذبه هاي توريستي براي هر كشور مي باشند و از اركان اقتصادي به حساب مي آيند.
دكتر كردواني استاد دانشگاه در مورد درختكاري در شهرهاي بزرگ از جمله تهران و مشكلاتي كه وجود دارد مي گويد: در شهرها برخي مواقع درختاني را مي بينيم كه در كف جويها كاشته مي شوند و به دليل اينكه كف خيابانها را سنگفرش كرده اند فلزات سنگين به ريشه درختان تأثير مي گذارد و آنها را نابود مي كند و يا اينكه مي بينيم آب در جويها مي رود و فضاي سبز در پشت آن قرار مي گيرد. در اينگونه مواقع بايد آب را به سمت درختان هدايت كنيم تا ضمن سيراب كردن آنها از به هدر رفتن آب نيز جلوگيري نماييم.
در سالهاي اخير فرهنگ كاشت چمن رواج پيدا كرده كه هزينه بسيار بالايي دارد وتأثيرات آن نيز مانند درخت نيست و مي توان به جرأت گفت كه وجود يك متر مربع درخت هزار بار از اين مقدار چمن باارزش تر است. زيرا در شهرهايي مثل تهران كه آلودگي در اين حد بالا است. درخت ودرختكاري،  از طريق استفاده از گونه هاي مناسب بيشترين تأثير را در كاهش آلودگي هوا دارد باشد.
چمن آب بسيار زيادي مصرف مي كند. هزينه نگهداري بالايي دارد و در صورت عدم رسيدگي محيط را آلوده مي كند و در پاييز و زمستان نيز زرد مي شود و از نظر ظاهر نيز زيبايي درخت را ندارد.سطح تعرق درخت نسبت به چمن بسيار بالاست و شايد در حدود ۱۰۰۰ برابر چمن مي تواند تصفيه كننده هوا باشد و به هوا رطوبت مي دهد و از گرماي زياد همچنين در زمستان از سرماي زياد جلوگيري مي كند و دقيقا به همين دليل است كه در مناطق شمالي كشور هوا از اعتدال برخوردار است.
چنار، سمبل تهران بود
دكتر كردواني در مورد گونه هاي سازگار با اقليم تهران مي گويد: بهترين و سازگارترين درخت در تهران قديم، درخت چنار بود، اما وضعيت كنوني هواي تهران و آلودگي شديد سبب شده كه درختان چنار به تدريج از بين برود و محيط براي زيست اين گونه زيبا كه روزگاري سمبل تهران بود، نامساعد گردد. در حال حاضر تهران به گونه هايي نياز دارد كه در پائيز و زمستان نيز سبز باشند و به كاهش آلودگي هوا كمك كنند.
منظورم درخت كاج نيست، كاج چند عيب دارد، قدرت تصفيه كنندگي كمتري دارد و علاوه بر اين در برابر مواد سمي و باران هاي اسيدي بسيار آسيب پذير مي باشد. علاوه بر اين، كاج، خاك پيراموني و زير اين درخت را اسيدي مي كند كه خود مانع از رويش گونه هاي گياهي مي گردد. بايد براي تهران از گونه درختان پهن برگ و مقاوم استفاده كنيم.در اينجا بايد نكته اي را ياد  آوري كنم و آ ن اينكه، هرس هر ساله درختان كار اشتباهي است، بخصوص در تهران اين كار زيان هاي بيشتري به همراه دارد. مثلا درختان نارون هرچند تنومند باشد از قدرت تصفيه كنندگي بيشتري برخوردار مي باشد. البته هرس براي درختان چنار بسيار كهنسال كه دچار آفت شده باشند، ضروري است.
سمپاشي در محيط شهري، عمل اشتباهي است، زيرا محيط را آلوده مي كند. نكته ديگر استفاده از درختان مناسب در رفوژ(محوطه مياني) و همچنين كناره بلوارهاست. بايد در اين مكان ها به جاي درخت بيدمجنون كه به شدت آسيب پذير مي باشد، از درخت سرو استفاده كنيم .در داخل شهر، درخت كاج در دو طرف خيابان ها بهتر پاسخ مي دهد و مناسب ترين درخت، كاج تهران است كه با اقليم تهران سازگاري داشته است. استفاده از نارون در محيط هاي شهري بهتر از اكاليپتوس است. زيرا درخت اكاليپتوس، به ساختمان ها لطمه مي زند. جنگلكاري در دشت هاي كم آب، پاسخ نمي دهد. زيرا به تدريج،  سطح آب سفره زيرزميني را پايين مي برد.
آيين ۳ هزار ساله
درختكاري يكي از سنتهاي ايرانيان است و بيش از ۳ هزار سال است كه درخت مورد احترام مردم بوده است. انسان در طول زندگي خود با درخت عجين بوده و همواره به نوعي زندگي خود را به وسيله درخت تأمين مي كرده است.از درخت به عنوان تأمين منابع غذايي استفاده مي كرده و در زمانهاي دور مكان زندگي خود را بر روي درختان بزرگ بنا مي كرد تا از گزند جانوران مهاجم و درنده در امان باشد و درخت آن قدر برايش قابل احترام بوده كه گاهي براي برآورده شدن حاجات خود به درخت دخيل مي بسته است، آييني كه هنوز هم كم و بيش در محوطه هايي نظير امامزاده ها و بعضي اماكن مقدس رواج دارد و اين منحصر به مردم كشور ما نمي شود بلكه در همه دنيا باوري با اين مضمون كه «آخرين درخت مساوي با آخرين انسان» است وجود دارد.
خانم ملاح دبير جمعيت زنان مبارزه با آلودگي محيط زيست مي افزايد: حال اگر بخواهيم وارد بحث علمي و ضرورت وجودي درخت بشويم بايد بگوييم كه ۵۲ درصد از آلودگي هوا وهمچنين آب شيريني كه قابل استفاده براي مردم در سراسر دنيا است بوسيله درخت تأمين مي شود. مي دانيم كه دو سوم از كره زمين را آب تشكيل مي دهد و ۹۷ درصد از اين آب، آب شور است و تنها ۳ درصد از اين آب جوابگوي ۶ ميليارد جمعيت جهان مي باشد و اين مقدار به وسيله درخت شيرين مي شود.
اهميت فضاي سبز
خانم مهندس احمديه كارشناس فضاي سبز و مشاور محيط زيست و فضاي سبز شهرداري منطقه ۷ تهران، به انگيزه روز درختكاري و درباره اهميت درخت و فضاي سبز در زندگي انسان به ويژه شهرنشينان مي گويد: همچنان كه مي دانيم فضاي سبز به عنوان بخش جاندار ساخت كالبدي شهر از عملكردها و بازدهي هاي مختلف برخوردار است. اما بهترين بازدهي آن بهبود شرايط محيط زيست، كاهش آلودگي هوا،  تأثير مثبت بر چرخه آب در محيط زيست و افزايش كيفيت آبهاي زيرزميني است. افزايش نفوذپذيري خاك و كاهش آلودگي صوتي را بايد بر اين فهرست افزود.
فضاي سبز حتي در كوچك ترين سطح خود مي تواند درجه حرارت را كاهش دهد و در كاهش آلودگي هوا مؤثر باشد. اما اين تأثيرات هنگامي به حداكثر خود مي رسد كه اولا، مكان يابي فضاي سبز متناسب با وضعيت اقليم شهري صورت گيرد و ثانيا در طراحي فضاي سبز، عمدتا از درختان بهره بگيريم. از ياد نبريم كه كاشت يك درخت در محوطه منازل (در صورت وجود فضاي مناسب) و كاشت چند درخت در معابر (مجاور منازل) و همچنين كاشت درختان در فضاهاي هر چند كوچك محلي تأثير بسزايي در وضعيت محيط زيست ما دارند.
اين كارشناس درباره روز درختكاري مي گويد: برگزاري روز درختكاري ضمن آنكه ارج گذاشتن به سنت ارزشمند كاشت و حفظ درخت مي باشد، آييني گرانقدر است كه پيشينه اي بس كهن در فرهنگ ايران زمين دارد. اما برگزاري اين آيين گرامي سالي يكبار، پاسخگوي نيازهاي مبرم كنوني ما نمي باشد. چرا كه حضور درخت در شهر مي بايد برمبناي محورهاي زير عملي گردد:
هر محله شهري بايد داراي يك فضاي سبز محلي باشد و هر ناحيه از فضاي سبز منطقه اي و هر چند منطقه از فضاي سبز وسيع گردشگاهي برخوردار باشند.
خانم مهندس احمديه درباره كاشت مطلوب درخت در كلانشهر تهران مي گويد:«بديهي است در وضعيت كنوني باتوجه به آلودگي هوا و محدوديت هاي محيطي اعم از آلودگي خاك، آب و... ضروري است، از گونه هاي مقاوم بهره جوييم و اين گونه هاي درختي با توجه به رشد نهايي هر كدام بايد از عرض و عمق مناسب جهت كاشت برخوردار باشند.»
گونه هاي مناسب با اقليم تهران رامي توان برابر فهرست زير جمع بندي كرد:توت، پسته، افرا، بنه، اقاقيا، نراد، زبان گنجشك، كاج تهران، عرعر، سرو سيمين (نقره اي)، جوالدوز، ارس، ليكلي، سنجد، زربين، گز، كاج جنگلي، چنار، كاج زرد، نارون، سدروس، گز، داغدانمان و بلوط.
به گفته وي، اين گونه ها ضمن آنكه در برابر آلودگي هوا مقاوم مي باشند، نياز كمتري نيز به آب دارند.