حالا ديگر بورس، بازار پراهميتي در مجموعه اقتصاد ايران است. در يك سال گذشته ۵/۲ ميليارد دلار سهام در اين بازار خريداري شده و ميانگين سود حاصل از سرمايه گذاري در بورس به رقم غيرقابل باور ۵۲ درصد رسيده است.
در سالي كه رو به پايان است بيش از ۵/۳ ميليارد سهم در تنها بازار متشكل سرمايه ايران دادوستد شده، در اين مدت نسبت گردش سهام با ۸۶ درصد رشد به ۶/۱۶ درصد رسيده است.
همه اين آمار و ارقام به يكسو و زيرسازي هاي صورت گرفته براي گسترش جغرافيايي و نرم افزاري بورس به سراسر ايران و
همپوشاني آن با بزرگترين واحدهاي اقتصادي فعال در ايران در يك سوي ديگر، جالب توجه مي نمايد.
سال ۸۱ بورس به خراسان رفت و بهار آينده به تبريز مي رود. تالار فرعي گشايش يافت و دادوستد دست دوم اوراق مشاركت آغاز شد. بورس فلزات رسما راه اندازي شد و مقدمات تشكيل بورس كشاورزي فراهم آمد.
درباره عملكرد بورس در سال ۸۱ و برنامه هاي سال پيش رو با سيد احمد ميرمطهري دبيركل سازمان بورس اوراق بهادار گفت وگويي انجام داده ايم كه مي خوانيد:
در سالي كه رفته رفته به پايان آن مي رسيم، عملكرد بورس را درمجموع چگونه ارزيابي مي كنيد؟
در سال ۱۳۸۱، كليه متغيرهايي كه هر يك به نحوي گوياي عملكرد بازار اوراق بهادار ايران است به نحو شايان توجهي نسبت به سال قبل رشد داشت. حجم سهام و حق تقدم دادوستد شده در اين سال نسبت به سال قبل بيش از ۱۷۷ درصد رشد داشت. شاخص كل در اين تاريخ به مرز ۵ هزار واحد رسيد كه صرف نظر از آن كه ركورد جديدي در تاريخچه فعاليت هاي بورس از خود برجا گذاشت در مقايسه با تاريخ مشابه سال قبل، حدود ۳۸ درصد رشد داشت. بازده بازار در اين دوره حدود ۵۰ درصد بود. اگر اين بازده را با ميزان بازدهي حوزه هاي ديگر فعاليت اقتصادي مقايسه كنيم به روشني جذابيت هاي سرمايه گذاري در بورس، درمقايسه با فرصت هاي بديل را مي شناسيم. اين بازده، علاوه بر آن كه در تاريخ بورس اوراق بهادار تهران بي سابقه است يكي از كم نظيرترين بازده ها در ميان بورس هاي جهان به شمار مي آيد و ما را در آينده با وظايف سنگيني براي حفظ و استمرار رونق در بازار روبه رو مي سازد. نسبت گردش سهام كه ميزان قابليت نقدشوندگي در بازار را نشان مي دهد تا اوايل اسفندماه نشان دهنده رشدي ۸۶ درصدي نسبت به آغاز سال است. از اين رو، انتظار مي رود كه روند روبه رشد افزايش نقدشوندگي سهام پذيرفته شده در بورس استمرار يابد.
به اين ترتيب، چشم انداز سال آينده چگونه خواهد بود؟
در صورتي كه به برنامه هاي واگذاري فعاليت هاي اقتصادي به بخش خصوصي از سوي دولت، ميزان سودآوري سرمايه گذاري هاي بديل، روند پذيرش شركت ها، ابزارهاي جديد و گسترش فرهنگ سهامداري و سرمايه گذاري در بورس توجه كنيم مي توان پيش بيني كرد كه رشد شتابان بازار سرمايه همچنان استمرار داشته باشد.
از دستاوردهاي بازار سرمايه صحبت كرديد، چه دستاوردهاي مهمي در اين سال داشته ايد، اول به مسائل ساختاري در بورس بپردازيم.
يكي از مصوبات مهم شوراي بورس كه حاصل مطالعات مفصلي بود كه طي سال هاي اخير در سازمان درزمينه اصلاح ساختار بورس انجام شده بودتغيير ضوابط پذيرش شركت ها و تفكيك تابلوهاي بورس به تابلو يكم، دوم و تالار فرعي بود. طي چهار ماه نخست امسال با توجه به آخرين اطلاعات مالي دريافت شده از شركت ها در مجامع عمومي برگزار شده، شركت ها براساس ضوابط ياد شده به سه گروه تقسيم بندي شدند و از اواخر شهريورماه تالار فرعي بورس شروع به فعاليت كرد. مي توان راه اندازي تالار فرعي بورس را يكي از مهمترين اقداماتي دانست كه تاكنون براي اصلاح ساختار بازار سرمايه در ايران انجام شده است. با شروع كار تالار فرعي علاوه بر آن كه ضوابط آسان تري براي پذيرش شركت ها پديد آمده است، دادوستد سهام پايين تر از قيمت اسمي امكان پذير شده و از اين رو نماد شركت هايي كه طي مدت متمادي بسته بودند، رفته رفته باز مي شود. اين امر علاوه بر آن كه مي تواند نسبت گردش سهام را افزايش دهد فضاي گسترده تري براي عمل براساس سازوكار بازار فراهم مي آورد.
در حوزه گسترش بازار چطور، آيا به اهداف پيش بيني شده رسيديد؟
برجسته ترين اقدامي كه در نخستين ماه هاي سال جاري انجام شد، راه اندازي بورس مشهد بود. راه اندازي بورس در شهرستان ها گذشته از گسترش جغرافيايي بازار سرمايه مزاياي مهم ديگري نيز دارد. از جمله اين مزايا مي توان اين موارد را نام برد: شتاب بخشيدن به فرآيند توسعه اقتصادي همزمان و يكنواخت، تسهيل اجراي سياست هاي مربوط به تمركززدايي، مشاركت طيف گسترده تر مردم در فعاليت هاي اقتصادي مولد، يكنواخت كردن شدت انباشت نقدينگي در مناطق مختلف كشور، كارآمدتر كردن سازوكار، گردآوري و تجهيز منابع مالي راكد و يا سيال، دستيابي به الگوي بهينه تخصيص منابع مالي با درنظر گرفتن نيازهاي هر يك از مناطق جغرافيايي و بالاخره گسترش فرهنگ سهامداري در جامعه. در پي مطالعاتي كه در زمينه گسترش جغرافيايي بازار سرمايه صورت گرفته بود و تعيين پنج مركز مهم در نقاط مختلف ايران (مشهد، اصفهان، تبريز، اهواز و شيراز) به منظور راه اندازي بورس هاي منطقه اي، نخستين اين بورس ها در شهرستان ها اوايل سال جاري در استان خراسان افتتاح شد. ميزان استقبال عمومي از اين بورس بيش از آنچه بود كه انتظار داشتيم. همين امر به روشني پتانسيل بالاي پس اندازي در نقاط مختلف ايران را نشان مي دهد و ما را در راه اندازي ساير بورس هاي منطقه اي مصمم تر كرده است. عمليات احداث بورس تبريز، به عنوان دومين بورس مهم منطقه اي و تأمين نيازهاي سخت افزاري و نرم افزاري آن هم اكنون در شرف انجام است و طي سال آتي نيز شاهد افتتاح اين بازار خواهيم بود.
علاوه بر گسترش جغرافيايي حوزه فعاليت بورس، سعي شده با ايجاد تنوع بيشتر در ابزارهاي معاملاتي در بورس اوراق بهادار، امكانات اين بازار را بيشتر گسترش دهيم. تلاش در جهت ايجاد تنوع در ابزارهاي مالي مورد دادوستد در بازار است. دادوستد دست دوم اوراق مشاركت در بورس اوراق بهادار اقدامي در جهت توسعه بازار سرمايه نيز به شمار مي رود. با دادوستد اين اوراق، مجموع اوراق بهاداري كه در بازار مبادله مي شود تنوع مي يابد. از آغاز فعاليت دوباره بورس اوراق بهادار در ايران، گذشته از دادوستد مقطعي گواهي سپرده ارزي، تنها ابزاري كه در اين بازار دادوستد شده است، اوراق سهام شركت هاست. دادوستد اوراق مشاركت در بورس مي تواند تا حدودي جاي خالي اوراق قرضه را پر كند و تنوع ابزارها نيز به طور كلي به بازار ثبات بيشتري مي بخشد. افزون بر اين، با حضور اوراق مشاركت در بازار متشكل سرمايه، گروه جديدي از شهروندان وارد اين بازار مي شوند. با دادوستد اوراق مشاركت در بازار اوراق بهادار، اين بازار با متقاضيان جديدي روبه رو خواهد شد. در اين زمينه، طي سال اخير بستر قانوني مناسب را براي دادوستد اوراق مشاركت در بورس فراهم كرديم.
افزون بر اين، به نظر مي رسد در حال حاضر امكان فروش «سهام جديد همراه با صرف» به وجود آمده باشد. اين سهام مي تواند از طريق حفظ حق تقدم خريد سهامداران موجود و يا از طريق سلب حق تقدم از سهامداران موجود و عرضه سهام جديد به عموم يا اشخاصي كه سهام جديد طبق مصوبات مجمع براي تخصيص به آنها درنظر گرفته شده عرضه شود.
استمرار مطالعات راه اندازي بورس محصولات كشاورزي از ديگر اقداماتي بود كه در سال گذشته در بورس تهران جريان داشت و اميد مي رود طي سال آتي با تكميل مطالعات بورس محصولات كشاورزي از سوي دستگاه هاي ذي ربط راه اندازي شود.
بورس در زمينه هاي متعددي از خلا‡ هاي قانوني آسيب مي بيند، براي حل اين معضل چه چاره اي انديشيده ايد؟
طي سال جاري با توجه به مطالعات گسترده اي كه طي سال هاي اخير در سازمان بورس در زمينه ايجاد بسترهاي مناسب قانوني و مقرراتي براي اصلاح ساختار و نيز گسترش بازار صورت گرفته است، بسياري از آيين نامه هاي مورد نياز دوره جديد فعاليت سازمان به تصويب شوراي بورس رسيد.
يكي از اهدافي كه در سال هاي اخير دنبال كرده ايم گسترش شركت هاي كارگزاري و وقوف مديران عامل اين شركت ها بر اهميت وظايف خود بوده است. تبديل كارگزاري ها به مؤسسات داراي شخصيت حقوقي يكي از اين اقدامات بود. اقدام مهم ديگري كه در سال جاري رخ داد تعيين ضوابط مربوط به راه اندازي شعبه از سوي شركت هاي كارگزاري بود. با تعيين اين ضوابط مسير قانوني مشخصي براي توسعه فعاليت شركت هاي كارگزاري مشخص شد. همچنين تصويب آيين نامه امتحان نظري و حرفه اي بورس اقدام ديگري بود كه به منظور تقويت بافت كارشناسي در شركت هاي كارگزاري صورت گرفت.
تنوع بخشيدن به حوزه فعاليت شركت هاي پذيرفته شده در بورس در سال جاري نيز استمرار داشت. تنظيم و تصويب شرايط پذيرش شركت هاي بيمه و همچنين ضوابط پذيرش سهام بانك ها و مؤسسات اعتباري غيربانكي در بورس اوراق بهادار مهمترين اقداماتي بود كه در اين راستا انجام شد.
تهيه دستورالعمل معاملات دست دوم اوراق مشاركت در بورس اقدام ديگري بود كه با هدف ايجاد بستر قانوني براي توسعه ابزارهاي مورد دادوستد در بورس صورت گرفت.
در زمينه افزايش شفافيت در بازار آيين نامه افشاي فوري اطلاعات كه از سوي سازمان بورس تهيه شده بود اواخر سال جاري به تصويب شوراي بورس رسيد و براساس آن شركت ها موظف شدند كليه اطلاعاتي را كه به نحوي از انحا بر سودآوري آنها مؤثر است بلافاصله از طريق سازمان بورس به اطلاع عموم سهامداران برسانند. همچنين هم اكنون آيين نامه مربوط به ضوابط سرمايه گذاري خارجي در بورس نيز در دستور كار شوراي بورس قرار گرفته و همچنين آيين نامه اي كه به منظور منع و افشاي دادوستد بر مبناي اطلاعات دروني تهيه شده در آينده نزديك از سوي اين شورا بررسي خواهد شد.
يكي از مشكلات بورس از يازده سپتامبر به اين طرف مشكل بروز نوسان و افت هاي مقطعي شاخص ها به سبب عوامل سياسي بود، بورس چه راهكاري براي حل اين بحران ها دارد؟
سال گذشته شاهد استمرار رخدادهايي بوديم كه از ۱۱ سپتامبر به اين سو بازارهاي اوراق بهادار در سراسر جهان را تحت الشعاع قرار داده است. تهديدهاي آمريكا عليه عراق و بروز شرايط جنگي در منطقه، بورس تهران را نيز متأثر از خود ساخت. اين امر در مقاطعي زمينه هاي كاهش شاخص ها را فراهم كرد. اما درهر مورد، به سرعت بر روند كاهش شاخص ها غلبه شد و تحولات بعدي و ايجاد اطمينان در سهامداران درمورد ثبات آتي بازار سهام، منجر به ترميم روند بازار شد. همچنين به م-وازات آن كوشش شده از طريق آگاه سازي سهامداران از وضعيت واقعي بازار و اطلاع رساني به موقع به آنها، مانع از انجام حركات شتابزده از سوي سهامداران به نحوي شد كه منافع آنان را تحت الشعاع قرار دهد. از اين رو است كه طي سال جاري در مجموع شاهد روند فزاينده قيمت ها و شاخص هاي بازار بوده ايم، اما همين امر تجربه جديدي در زمينه مديريت بحران و نظارت مؤثرتر بر بازار فراهم ساخته و ما را براي مقابله با وقوع بحران هاي آتي مهياتر كرده است.
از ابتداي پذيرش مسؤوليت در بورس تأكيد خاصي بر اطلاع رساني داشته ايد. در سال گذشته چه اقداماتي در زمينه بهبود اطلاع رساني انجام داده ايد؟
در اين سال، در زمينه اطلاع رساني نيز اقدامات متعددي از سوي بورس صورت پذيرفت، علاوه بر انتشار منظم نشريات، شمار اطلاعيه هاي صادر شده از سوي سازمان افزايش قابل توجهي پيدا كرد. انتشار چندين لوح فشرده، شامل اطلاعيه هاي منتشره، آرشيو آماري و لوح فشرده مجموعه قوانين مالي و اقتصادي از اقداماتي است كه دراين زمينه صورت پذيرفته است. همچنين از اين سال اطلاعيه هاي صادره از سوي سازمان بورس همزمان با انتشار به صورت الكترونيكي نيز در روزنامه پيام بورس منتشر و از اين رو كاربران شبكه جهاني اينترنت امكان آگاهي از تحولات لحظه به لحظه بازار سرمايه ايران را پيدا كرده اند. طراحي سيستم وب و اطلاع رساني از طريق تلفن هاي همراه اقدام قابل اشاره ديگري است كه در زمينه اطلاع رساني طي سال جاري رخ داد.
با توجه به اين دستاوردها چه چالش هايي را پيش رو داريد؟
چالش مهمي كه پيش رو داريم، توجه به رشد جمعيت، نيازهاي سرمايه اي اقتصاد و ضرورت اشتغال زايي و پاسخگويي به الزامات كلان اقتصادي در زمينه تأمين منابع مالي مورد نياز واحدهاي اقتصادي است. به اين منظور علاوه بر آن كه شرايط پذيرش سهل تري در بازار تأمين شده است بايد شركت ها نيز با بازار سرمايه به عنوان ابزاري براي تأمين مالي بيشتر آشنا شوند و از اتكاي خود به ابزارهاي سنتي تأمين مالي بكاهند.
مسائل ناشي از جهاني شدن درهم آميزي بازارهاي مالي و آماده سازي بورس اوراق بهادار براي پذيرش و جذب سرمايه هاي خارجي از ديگر چالش هاي مهم بورس در سال هاي آتي خواهد بود.
افزون بر اين موارد، ما با احتمال استمرار شرايط بحراني در منطقه روبه رو هستيم. به همين منظور بايد توان خود را در زمينه مديريت بحران و مقابله با بروز نوسان هاي غيرمتعارف در بازار افزايش دهيم تا اعتماد سرمايه گذاران به بازار همچنان استوار بماند.
به منظور آن كه بورس جايگاه واقعي خود را در مجموعه بازارهاي مالي ايفا كند، هر آينه بايد به خاطر داشته باشيم كه بورس بازاري براي تأمين منابع مالي بلندمدت براي بخش مولد اقتصاد است نه جايگاه سوداگري مالي.
وظيفه بورس در برابر اين چالش ها چيست؟
بورس اوراق بهادار پيش از هر چيز داراي پتانسيلي مثبت است كه خود را به صورت عرصه اي براي جذب سرمايه هاي منفعل در حجم هاي بسيار متفاوت و همچنين هدايت اين سرمايه ها به طرف حوزه هاي فعال اقتصادي مطرح مي كند. در اين حالت، ما با نوعي حركت مشابه با فرآيندهاي پس انداز ملي روبه رو هستيم كه به شكلي فعال تر و هدفمندتر عمل كرده و مي تواند كمبودهاي سرمايه اي در بخش اقتصاد واقعي (توليد خدمات و كالاها) را جبران كند. در اينجا بورس همچون حلقه رابطي عمل مي كند كه نيازهاي سرمايه اي با هدف برنامه ريزي و بهبود سازوكارهاي توليدي و خدماتي را از يك سو، به انگيزه سرمايه گذاران مالي براي كسب سود اقتصادي از ديگر سو، به يكديگر پيوند مي دهد. به همين دليل نيز ضرورتي مطلق وجود دارد كه رابطه بورس با هر يك از اين دو طرف، رابطه اي مبتني بر اعتماد باشد و بتواند از خلال سالم سازي و شفاف كردن، تداوم آن را در درازمدت تضمين كند.
حساس بودن اين رابطه، به طبع از اين نكته ظريف ناشي مي شود كه منافع دو طرف به لزوم بر يكديگر انطباق ندارند، بنابراين همواره نياز به نوعي حكميت و تنظيم هست كه بايد از طريق ايجاد سازوكارهاي اساسي و كارآمد، آنها را در بازار به وجود آورد و از وقوع موقعيت هاي نامناسب و به ويژه از وقوع بحران ها كه زمينه اي كاملا مساعد براي سو ءتعبيرها، بدگماني ها، بي اعتمادي ها و در نهايت خروج كوتاه يا درازمدت از بازار را به همراه دارند، جلوگيري كرد. اين سازوكارها بايد بتواند تركيبي از اقدامات تشويقي و تنبيهي را وارد كار كند و از برخورد يك سويه و با يك ابزار منحصربه فرد به موضوع خودداري كند، چرا كه اين امر مي تواند داراي اثرات پيش بيني نشده در ميان يا درازمدت باشد. روشن است كه هر چند امكان دارد منافع طرفين در همه موقعيت ها و همواره در هر سه سطح كوتاه، ميان و درازمدت با يكديگر منطبق نبوده و حتي تضادهاي منافعي ميان آنها مشاهده شود، با اين حال با پويا و منعطف كردن سازوكارها مي توان سطوح سازش و انطباق يا بهتر بگوييم همسازي را به اشكال صورت تركيبي به دست آورد و بر همان اساس به كار تداوم بخشيد و به بازار رونق داد.
و حرف آخرتان؟
با توجه به مجموع عواملي كه برشمردم، بورس بايد به موازات استمرار كوشش براي اصلاح ساختار بازار، ايجاد شفافيت و گسترش بازار، نهادسازي لازم را براي منظورهاي فوق و نيز توان آزمايي در برابر چالش ها داشته باشد.
