هزاره جديد براي كشورهاي جهان چندان خوش يمن نبود. البته اين نحسي بيشتر دامن كشورهاي ثروتمند و جهان اول را گرفت تا جهان دوم و سوم را. اگرچه در گيرودار جهاني شدن هيچ كشوري، دولتي و ملتي نمي تواند خود را جدا از بقيه جهان و تافته جدا بافته حس كند.
مراسم افتتاحيه با ۱۱ سپتامبر آغاز شد، سناريوهاي نوشته شده پس از آن عبارت بودند از جنگ، جنگ، سارس، شايد جنگ و...
در ابتداي هزاره همه از حاكميت قانون، مدارا ، صلح و دوستي سخن مي گفتند اما پس از ۱۱ سپتامبر نظر آنان كاملاً تغيير كرد و همه از مبارزه، انتقام و جنگ سخن راندند.
حوادث هزاره سوم همه با شدت، قدرت و تبليغات فراوان آغاز شدند و به راحتي و با نرمش خاتمه يافتند، الا يكي. جنگ افغانستان با تبليغات و تهديدات يك ساله شروع شد، جنگ عراق هم همين طور؛ با تهديد و بمباران و رعب و وحشت آغاز شد اما به سرعت خاتمه يافت. در اين ميان تنها حادثه اي كه به آرامي آغاز شد و به شدت ادامه يافت و كماكان نيز با قدرت مي تازد، يك مهمان تازه از راه رسيده و ناآشنا است. اين مهمان كه از خانواده ويروس ها است در زماني پا به حيات گذاشته كه بشر نه تنها قرن هاست سينه خود را از
ريشه كن كردن بيماري هاي واگير سپر كرده است، بلكه در اوج دوران تمدن بشري چه از لحاظ پيشرفت هاي فضايي و تكنولوژي و چه از لحاظ پزشكي قرار دارد.
به هر شكل سارس به آرامي آغاز شد و به همان آرامي شيوع پيدا كرد به گونه اي كه يكي از بزرگترين قدرت هاي اقتصادي جهان را شديداً تحت تأثير خود قرار داده است.
چين، كشوري كه با رشد هولناك اقتصادي خود كشورهاي جهان و خصوصاً آمريكا و ژاپن را شديداً به وحشت انداخته بود اين روزها سخت درگير مقابله با اين مهمان ناخوانده است. اين ويروس كوچك كه برخي آن را مهمان ناخوانده اي از فضا و برخي از گربه و حيوانات ديگر مي دانند، توانسته اين اژدهاي خروشان را به جاي مقابله با جهان تك قطبي به خود مشغول كند.
اين موضوع تا جايي پيش رفته كه بسياري از بخش هاي اقتصادي اين كشور را شوكه كرده است.
اولين قرباني، برنامه هاي اشتغال زايي
چين با بيش از يك ميليارد و ۴۰۰ ميليون نفر جمعيت هميشه دغدغه اشتغال شهروندان خود را داشته اما سارس بدون مقدمه توانست چالشي عظيم را در مقابل اين كشور قرار دهد. شيوع اين بيماري نرخ بيكاري در بخش خدمات و ديگر بخش هاي آسيب پذير صنعتي را در شهرها در سه ماه ابتدايي سال ۲۰۰۳ به ۱/۴ درصد رساند كه اين ميزان نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴/۰ درصد رشد نشان مي دهد. اما بانك جهاني و بانك توسعه آسيايي پيش بيني كرده كه رشد GDP چين در سال جاري باز هم به ۷ درصد برسد و اين رشد چشمگير به آنان اجازه خواهد داد تا بر مشكلات اين بخش غلبه كنند.
يك متخصص فارغ التحصيل از دانشگاه هاي اين كشور نيز ضمن مثبت ارزيابي كردن عملكرد صنايع در مقابله با سارس گفت: بسياري از بخش هاي صنعتي چين به جاي اخراج كاركنان خود آنان را به تعطيلات فرستاده اند، مطمئناً پس از پايان اپيدمي سارس صنايع بار ديگر به رونق گذشته بازخواهند گشت.
دولت چين نيز با تلاش براي يافتن راه هاي جديد اشتغال نيروي كار، براي كمك به صنايع برنامه اي به منظور معافيت مالياتي آنها تدارك ديده كه از سال ۱۹۴۹ تاكنون كه چين نو پايه ريزي شده بي سابقه بوده است.
صنايع هواپيمايي، كترينگ، هتل ها و شركت هاي تاكسيراني بيشترين منفعت از اين معافيت مالياتي نصيبشان شده است.
استان گوانگ دونگ كه اولين منطقه پيدايش سارس محسوب مي شود، در يك برنامه جسورانه بيش از ۹۰۰ ميليون يوآن از ماليات هاي خود را كاهش داد. استان هاي شانگهاي، پكن، شانگ جي و هنان نيز برنامه هايي به همين شكل پياده كردند.
در اين زمينه يكي از مسؤولان مالياتي استان گوانگ دونگ با موفقيت آميز خواندن طرح معافيت مالياتي گفت: اين برنامه به شركت هاي كوچك و متوسط كمك مي كند تا بتوانند نيروهاي جديدي جذب كنند. شركت هاي كوچك و متوسط چين بيش از ۷۵ درصد اشتغال در مناطق شهري را به عهده دارند.
اما يكي از مسؤولان چيني از اثرات مثبت سارس بر اقتصاد اين كشور سخن گفت: از نظر او سارس داراي دو روي سكه است. يكي تأثير منفي آن بر اقتصاد و ديگري تأثير مثبت آن به برخي صنايع و بخش ها است. بخش هاي ارتباطي، صنايع پزشكي و فروشگاه هاي اينترنتي از بخش هايي هستند كه با رشد عالي مواجه بوده و با كمبود نيروي كار مواجه شده اند. رستوران هايي كه غذا را در منازل تحويل مي دهند نيز از اين قاعده مستثني نبوده اند.
شانگهاي نيز در اين بحبوحه به استخدام نيروي كار جديد پرداخته به گونه اي كه بيش از ۱۵ هزار كارگر اخراجي در اين قطب اقتصادي چين، جذب بخش هاي بهداشت عمومي و محافظت از محيط زيست شده اند. منطقه صنعتي ليائونينگ نيز در شمال شرق چين قصد دارد بيش از يكصد هزار نفر از كارگران اخراجي را در اين منطقه استخدام كند.
صادرات و سرمايه گذاري خارجي چين نيز هنوز چندان از سارس متأثر نشده است به گونه اي كه بيش از ۳۰ هزار شركت مشترك با خارجي ها در شانگهاي در ماه هاي اخير به فعاليت عادي خود ادامه داده و برخي حتي به ميزان سرمايه گذاري خود نيز افزوده اند. در بخش «شن زن» نيز كه يكي از ۵ منطقه ويژه اقتصادي چين است، بسياري از شركت هاي با سرمايه گذاري مشترك قصد دارند با استخدام كارگران جديد به افزايش توليد اقدام كنند. از جمله اين شركت ها مي توان به توشيبا و فوجي كام اشاره كرد.
در همين مورد يك متخصص سرمايه گذاري در چين، با اشاره به تحولات اخير گفت: اگرچه سارس توانسته برخي كنفرانس ها و
همين طور سفرهاي تجاري را به تعويق بيندازد، اما هيچ تأثيري بر برنامه هاي بلندمدت سرمايه گذاران خارجي در اين كشور نداشته است. وزير اقتصاد چين نيز در تشريح برنامه هاي اين وزارتخانه براي توسعه اشتغال گفت: اين وزارتخانه قصد دارد طرح هايي را تهيه كند كه به موجب آن كالاهاي صادراتي از پرداخت ماليات معاف شده و به اين طريق به افزايش سرمايه گذاري و استخدام نيروي كار جديد كمك شاياني شود.
دولت چين همچنين از اواخر ماه مه سياست هاي تشويقي را براي استخدام كارگران اخراجي به كار گرفته است كه از آن جمله مي توان به معافيت هاي مالياتي و وام هاي كوچك اشاره كرد. دولت اخراج بدون برنامه كارگران در مناطق مورد حمله سارس را نيز اكيداً ممنوع كرده است.
اما يكي از مهمترين مشكلات چين در بخش اشتغال، چارچوب و ساختار نيروي كار اين كشور است كه فاقد تحصيلات كافي است. به هر شكل كارشناسان معتقدند دولت اين كشور با توجه به رشد مناسب اقتصادي خواهد توانست با برنامه هاي تأمين اجتماعي بر معضل بيكاري غلبه كند.
تلفات در بخش حمل و نقل
اما در بخش حمل و نقل اوضاع تا حدي متفاوت است. با شيوع سارس در فصل بهار، از ميزان مسافرت هاي مردم چين در داخل و همين طور سفر توريست هاي خارجي به اين كشور شديداً كاسته شده است.
به نوشته روزنامه مردم چاپ پكن در تعطيلات روز كارگر در سال ۲۰۰۲ در اين كشور بيش از ۸۰ ميليون نفر به مسافرت رفتند. اين ميزان در سال ۲۰۰۳ شديداً كاهش يافت.
كل مسافرت هاي انجام شده در ماه آوريل سال جاري ۹/۶ درصد نسبت به مسافرت هاي مشابه در سال ۲۰۰۲ كاهش داشته است. در سه ماه اول سال جاري نيز نسبت به مدت مشابه سال قبل آمار مسافرت ها ۱/۱۲ درصد كاهش داشته است.
اولين آثار سارس بر بخش حمل و نقل چين در ماه مارس مشاهده شد كه شركت هاي هواپيمايي از كاهش شديد مسافران خبر دادند اين روند كماكان ادامه دارد و در ماه مه شدت يافته است. بسياري از اتوبوس هاي مسيرهاي طولاني تعطيل شده و برخي نيز شديداً با كاهش درآمدها مواجهند. اين در حالي است كه هزينه هاي بهداشتي اين گروه شديداً افزايش يافته است.
تأثير سارس بر بخش حمل و نقل ريلي از ماه آوريل آغاز شد، به طوري كه براساس آمارها ميزان مسافران از اول تا پنجم ماه مه در استان هنان نسبت به مدت مشابه سال قبل بيش از ۷۵ درصد كاهش داشته است.
اما بخش هاي حمل و نقل چين در مقابل سارس بيكار نبوده اند و از هرگونه امكانات براي مقابله با اثرات منفي آن بهره مي برند. به عنوان نمونه مي توان به تلاش براي جلوگيري از گسترش سارس در داخل وسايل نقليه و رعايت مسائل بهداشتي و استرليزاسيون درون آنها و همين طور توجه بيشتر به حمل و نقل بار اشاره كرد. بنابراين گزارش همزمان با كاهش شديد مسافران در اين بخش ها تقاضا براي حمل و نقل بار به شدت افزايش يافته است، به گونه اي كه تقاضا براي حمل بار توسط بخش حمل و نقل ريلي در ماه آوريل نسبت به آوريل سال ۲۰۰۲ بيش از ۲/۵ درصد افزايش يافته است. برخي از خطوط هوايي نيز با كاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدي هزينه هاي خود قصد دارند به افزايش تقاضا در اين بخش كمك كنند. ايرچاينا نيز قصد دارد با خريد هواپيماهاي بزرگتر براي حمل بار، ضمن كاهش هزينه هاي حمل بار تسهيلاتي را در اين زمينه ايجاد كند.
اما طبق معمول، دولت جمهوري خلق از هر فرصتي براي بهره برداري در راه توسعه بيشتر استفاده مي كند و از فرصت پيش آمده از اين رهگذر نيز در جست وجوي رشد بيشتر در بخش حمل و نقل است.
كاهش خريد مصرف كنندگان
سارس توانست عادات خريد مردم چين را تغيير دهد. به عقيده كارشناسان اين تغيير بسيار بيش از تأثير حوادث ۱۱ سپتامبر بر عادات مصرف كنندگان آمريكايي است.
به عنوان مثال فروش دستگاه هاي تهويه هوا در شهرهاي بزرگ در سال جاري به ۵۰ درصد فروش آن در مدت مشابه سال گذشته مي رسد. اين در حالي است كه با توجه به خريد بيشتر اتو،ماشين هاي ظرفشويي، فيلترهاي هوا و فريزرهاي بزرگ خانگي، احتمالاً در آينده شاهد رشد بيشتري در اين بخش از صنعت چين خواهيم بود. به عنوان نمونه اي ديگر مي توان به فروش تمامي ماسك هاي يك شركت توليد پوشاك در پكن اشاره كرد.
اما همه چيز به اين سادگي قابل مشاهده نيست. آمارهاي رسمي نشان مي دهد كه در بيش از ۹۵ درصد از ۶۰۰ واحد عمده توليد كالا در چين، توليد بسيار بيشتر از ميزان تقاضا در جريان است. سارس صاحبان صنايع را به اين فكر فرو برده كه آنان بايد به تغيير نيازهاي مردم عكس العمل نشان داده و كالاهايي را توليد كنند كه در زمان شيوع سارس بازار دارد. آنان در اين انديشه اند كه چگونه در عرض چند ماه عادات مصرف كنندگان چيني به اين سادگي تغيير يافته است. از جمله مهمترين تغييرات مشاهده شده در الگوي مصرف شهروندان چين مي توان به افزايش تمايل آنها براي خريد خودرو، توليدات بهداشتي و وسايل تجارت الكترونيك اشاره كرد. به هر شكل سارس علاوه بر گشودن درهاي خوشبختي به روي برخي صنايع، بسياري از آنان را با مشكلات عديده اي مواجه كرده است.
شركت هاي حمل و نقل هوايي در راستاي هماهنگي بيشتر با ركود به وجود آمده، خريد جت هاي جديد را به تعويق انداخته و برخي نيز به تجديدنظر در نرخ سوخت و همين طور حقوق كاركنان اقدام كرده اند.
كاهش مازاد تجاري
با توجه به مسائل به وجود آمده تحت تأثير سارس بسياري از كارشناسان اقتصادي چيني و بين المللي پيش بيني كردند كه مازاد تجاري اين كشور در سال جاري شديداً كاهش يابد.
اين در حالي است كه كارشناسان براي سه ماه اول سال جاري نيز پيش بيني كسري تجاري مي كردند. اما نهايتاً با مازاد تجاري يكصد ميليون دلاري در چين، بسياري از آنان شگفت زده شدند.
به نوشته روزنامه مردم، احتمالاً صادرات در سال جاري به ميزان سال قبل رشد نكند اما واردات به اين كشور افزايش يابد.
بنابراين گزارش كل حجم تجارت خارجي چين در سال ۲۰۰۳ به حدود ۶۸۰ تا ۷۰۰ ميليارد دلار خواهد رسيد كه بين ۱۰ تا ۱۳ درصد بيش از كل تجارت خارجي اين كشور در سال ۲۰۰۲ است. ميزان صادرات چين در سال ۲۰۰۳ با حدود ۱۲ تا ۱۵ درصد افزايش به ۳۵۰ تا ۳۶۰ ميليارد دلار خواهد رسيد. اين در حالي است كه رشد صادرات در سال ۲۰۰۲ معادل ۲/۲۱ درصد بوده است. اين كاهش صادرات عمدتاً به دليل اوضاع نامناسب اقتصادي در كشورهاي مقصد، شيوع سارس و همين طور موانع تجاري است.
بنابراين گزارش، همزمان با باز شدن بازارهاي اين كشور به روي كالاهاي خارجي و رشد اقتصادي اين كشور كه رشد كيفي سطح زندگي را به همراه داشته، ميزان واردات به چين افزايش خواهد يافت. اما كارشناسان معتقدند در صورتي كه سارس براي مدت زمان طولاني ادامه پيدا كند تأثيرات بسيار شديدي بر صادرات چين خواهد داشت. در اين بين و در ميان كالاهاي صادراتي، كالاهاي دست ساز، صنايع دستي و محصولات كشاورزي بيش از توليدات صنعتي و الكترونيكي در معرض خطر قرار دارند.افزايش واردات و كاهش صادرات چين تأثير بسزايي بر تراز پرداخت هاي اين كشور و همين طور ارزش پول ملي آن خواهد داشت.
سرنوشت رشد اقتصادي
پس از ۲۰ سال رشد سرسام آور اقتصادي، حال زمان آن رسيده كه دولتمردان چيني توجه بيشتري به رشد كيفي اقتصادي به جاي رشد كمي بنمايند.
دولت چين به تازگي اعلام كرده كه اين كشور در سرمايه گذاري هاي آتي، اولويت را به زيرساخت هاي بهداشت عمومي، بهبود سطح زندگي كشاورزان، بهبود وضع اشتغال و توسعه سطح زندگي در مناطق غربي كشور خواهد داد. علاوه بر اين آنان قصد دارند حمايت هاي مالي خود را از مناطق صنعتي سنتي در شمال شرق چين افزايش داده و بيش از يك ميليارد يوآن نيز براي توسعه تحصيلات ابتدايي در كشور در سال ۲۰۰۳ هزينه كنند.
دولتمردان قصد دارند در سال هاي آتي منفعت سرمايه گذاري و سود حاصل از توسعه را به سمت بخش هاي آسيب پذير و خصوصاً كشاورزان روانه كنند. آنان همچنين در تلاشند تا نقش بيشتري به بخش خصوصي براي توسعه اعطا كنند.
در اين راستا از استان «جينگ شو» كه دومين قطب صنعتي چين است از افزايش سهم بخش خصوصي در سه ماه اول سال جاري خبر مي رسد.
بنابراين گزارش تعداد شركت هاي خصوصي اين استان تا پايان ماه آوريل به ۳۰۳ هزار شركت رسيد كه بيشترين تعداد در كل سرزمين چين است. در سه ماه ابتداي سال جاري حدود ۳۲ هزار شركت با كل سرمايه سه ميليارد دلار در اين استان به ثبت رسيده اند. شركت هاي خصوصي با سرمايه بيش از ۳۱ ميليارد دلار بيش از ۳/۲۸ درصد كل اقتصاد استان را به دوش مي كشند و بيش از سه ميليون و ۲۰۰ هزار نفر را در استخدام خود دارند.
همچنين بخش خصوصي در استان جيانگ شو در سال ۲۰۰۲ بيش از ۹ ميليارد و ۳۰۰ ميليون دلار سرمايه گذاري كرد كه نسبت به سال قبل از آن ۳/۴۵ درصد افزايش داشته و بيش از ۲۰ درصد كل سرمايه گذاري در اين استان محسوب مي شود. بخش خصوصي همچنين بيش از ۱۲ درصد كل ماليات در اين استان را مي پردازد و ۹/۳۶ درصد مشاغل را ايجاد كرده است. اين بخش بيشتر در امور اطلاع رساني، توريسم، بيمارستان، مدارس و بانكداري درگير است.
استان جيانگ شو يكي از سه استان واقع در سرزمين اصلي چين است كه GDP آن در سال گذشته به بيش از ۱۲۲ ميليارد دلار رسيد.
برخي كارشناسان معتقدند چين از فرصت پيش آمده از رهگذر سارس نهايت استفاده را مي كند. به عقيده آنان سارس مي تواند اين اژدهاي خروشان را در برابر صدمات احتمالي آينده واكسينه كند و با درايتي كه در مقامات ارشد حزب خلق وجود دارد آنان سارس را نيز به پله اي براي پيشرفت تبديل خواهند كرد.