گزارش: سيدافشين اميرشاهي
هنوز نيم ساعت تا آغاز مراسم باقي مانده بود، ولي حتي يك صندلي خالي هم پيدا نمي شد. آن هم در سالني كه بزرگترين سالن شهر «بازل» به شمار مي رفت. وقتي مراسم آغاز شد، جمع كثيري مجبور بودند به طور ايستاده برنامه ها را دنبال كنند. بسياري هم پشت درهاي بسته ماندند. چيزي كه به گفته ايرانيان مقيم سوئيس بسيار كم سابقه و حتي بي سابقه بود.
مراسم كه تمام شد، «پيتر بلوم» رئيس موزه آنتيك بازل از همه حاضران دعوت كرد براي تماشاي آثار تاريخي ايران به محل موزه آنتيك بروند. موزه اي كه خود نيز يك اثر تاريخي به شمار مي رود ودر نزديكي محل برپايي مراسم افتتاحيه نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران قرار داشت.
وقتي حاضران به محل برپايي نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران رسيدند، ديدن آثار هنري وصف ناپذير ايران، همه آنها را به وجد آورد و كلمات شگفتي و تحسين را بر زبان آنان جاري ساخت.
نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران اواخر بهمن پارسال در موزه آنتيك شهر بازل سوئيس گشايش يافت و قرار است تا پايان خرداد امسال برپا باشد. نمايشگاهي كه ۱۷۸ اثر تاريخي و نفيس را از دوران پيش از تاريخ تا دوره اسلامي درون خود جاي داده و هزاران اروپايي را به سوي خود جذب كرده است.
نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران، براي نخستين بار در وين برگزار شد. اين نمايشگاه، پس از سفر رئيس جمهور اتريش به ايران و امضاي تفاهم نامه فرهنگي بين دو كشور، ۲۲ نوامبر سال ۲۰۰۰ (آذرسال ۷۹) در موزه تاريخ هنر وين با همكاري موزه ملي ايران برگزار شد. كاروان اشياي تاريخي ايران در وين با چنان استقبالي روبه رو شد كه به پيشنهاد طرف اتريشي، مدت اين نمايشگاه تمديد شد.
زهرا جعفر محمدي يكي از همسفران ما در «بازل» و ناظر جابه جايي اشياي تاريخي ايران در همه كشورهايي كه نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران در آنها برگزار شده است، در اين باره مي گويد: «نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران تنها در شهر «بن» حدود ۱۰ ماه داير بود. درساير كشورها نيز استقبال از اين نمايشگاه چشمگير بود، به طوري كه باعث احياي رشته ايران شناسي در چند دانشگاه شده است.»
تجربه بسيار موفق برگزاري نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران در وين باعث شد كه اين نمايشگاه در شهرهاي رم (ايتاليا)، بن (آلمان)، گنت (بلژيك) نيز برگزار شود. اين نمايشگاه اكنون به بازل رسيده است. جايي كه تنها در نخستين روز فعاليت نمايشگاه؛ حدود سه هزار نفر از آن ديدن كردند.
داويد اشترايف رئيس اداره كل فرهنگ سوئيس كه از نظر سلسله مراتب دولتي، هم پايه وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي كشورمان محسوب مي شود، وقتي از آثار هنري و تاريخي ايران بازديد كرد، گفت: اين يك نمايشگاه بي نظير است. از كيفيت بالاي اشياء و شكل نمايش آنها در موزه آنتيك بسيار به وجد آمدم. شناسنامه تاريخي اشياء و عكس هاي مربوط به دوره هخامنشي در شهرهاي باستاني ايران بسيار جالب بود. اين اشياء واقعاً باشكوه هستند. بهترين چيزهايي بودند كه مي توانست به نمايش درآيد. واقعاً درجه يك هستند. براي غربي ها مدرن بودن و بي زمان بودن اين اشياء بسيار قابل توجه است. بويژه اين اشياء قديمي از فرهنگ كهن ايراني سخن مي گويند كه ما چيز زيادي از آنها نمي دانيم. در سوئيس تمدن يوناني و تا حدودي تمدن مصر شناخته شده هستند. ولي به دليل اين كه در دهه هاي اخير رابطه توريستي گسترده اي ميان ايران و سوئيس وجود نداشته است، آثار تاريخي و هنري ايران براي نسل من و نسل جوانتر، ناشناخته مانده است.»
شايد بسياري از مردم كه از نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران در شهر بازل ديدن كردند، با «ديويد اشترايف» هم عقيده بودند. به طوري كه يكي از روزنامه نگاران سوئيسي، برپايي اين نمايشگاه را يك كارت ويزيت عالي براي ايران توصيف مي كرد. اين روزنامه نگار عقيده داشت هر كسي كه از اين نمايشگاه ديدن كند، حتماً ايران برايش جذاب مي شود.
كشوري كوچك با مردماني آريايي نژاد
سفرمان به سوئيس پيش از آغاز بيست و چهارمين سالگرد پيروزي انقلاب اسلامي آغاز شد تا نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران همزمان با اين روز در شهر «بازل» سوئيس افتتاح شود. مسئولان كشور سوئيس بويژه ايالت بازل براي برپايي هر چه بهتر اين نمايشگاه، برنامه هاي مختلفي را تدارك ديده بودند. به عنوان نمونه دعوت نامه هاي فراواني براي مدرسه هاي بازل فرستاده شد. به علاوه بليت اين نمايشگاه براي نوجوانان زير هجده سال كه در كتاب هاي درسي خود مطالبي درباره پادشاهان هخامنشي، كوروش كبير و سلسله هخامنشيان خوانده بودند، با ۶۰ درصد تخفيف عرضه شد. پوسترهاي نمايشگاه اشياي تاريخي ايران نيز در نقاط مختلف بازل و سوئيس توزيع شده بود و همگان را براي بازديد از نمايشگاه ترغيب مي كرد.هواپيمايي بين المللي سوئيس هم به تعدادي از مسافراني كه عازم شهر بازل بودند، همراه با بليت هواپيما، بليت نمايشگاه هفت هزارسال تاريخ و هنر ايران را به طور رايگان اهدا مي كرد.
هواپيماي ما پس از پنج ساعت در فرودگاه شهر زوريخ، بزرگترين شهر سوئيس بر زمين نشست. كشور كوچكي كه مردم آن آريايي نژاد و سفيد پوست هستند. سوئيس كشوري با ۴۱ هزار و ۲۹۳ كيلومتر مربع مساحت است كه از شمال با آلمان، شمال غربي و غرب با فرانسه، جنوب با ايتاليا و شرق با اتريش و ليختن اشتاين هم مرز است. وجود رشته كوههاي فراوان، درياچه هاي متعدد و رودخانه هاي بزرگ در اطراف كشور سوئيس، باعث شده است كه «دو سوم» مرزهاي سوئيس با همسايگانش را كوهها، درياچه ها و رودخانه ها تشكيل دهند. در اين ميان رودخانه هاي «راين»، «رن»، «آلپ هاي شمالي، جنوبي و مركزي»، درياچه هاي «زوريخ» و «بدنسي» را مي توان نام برد.
نكته جالبي كه درباره سوئيس مي توان به آن اشاره كرد تكلم مردم سوئيس به سه زبان رسمي فرانسه، آلماني و ايتاليايي است. به همين خاطر، سوئيس داراي سه اسم رسمي «شوايز» به آلماني، «سوئيس» به فرانسوي و «سويزرا» به ايتاليايي است. همه قوانين كشور سوئيس به اين سه زبان نوشته مي شود.
نكته ديگر اين كه سوئيس فاقد وزارت آموزش و پروش است و تعليم و تربيت عمومي در هر ايالت به عهده مسئولان همان ايالت است.
از اين رو ساختار و سازماندهي آموزشي از هر ايالت به ايالت ديگر گوناگوني هاي فراواني دارد. از طرفي مطالب درسي مدارس هر ايالت با توجه به اين كه در همسايگي كدام يك از كشورهاي فرانسه، آلمان و ايتاليا واقع شده باشند، به زبان آن كشور تدريس مي شود.
فاصله ۸۳ كيلومتري زوريخ تا بازل- محل برگزاري نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران - را در مدت يك ساعت طي كرديم .بازل، دومين شهر بزرگ سوئيس است كه كنار رود راين قرار دارد. قرار گرفتن اين شهر در محل برخورد مرزهاي فرانسه، سوئيس و آلمان، آن را از ديرگاه به صورت يكي از مراكز مهم بازرگاني درآورده است. نقشي كه به نوعي كشور سوئيس در ميان كشورهاي اروپا ايفا مي كرد و اين نقش تا حدودي هنوز هم ايفا مي شود.
شايد به نوعي بتوان گفت از اين منظر وجوه مشتركي بين ايران و سوئيس وجود دارد. چرا كه ايران نيز در روزگار گذشته شاهراه ارتباطي جهان به شمار مي رفت. شاهراهي كه قلب جهان محسوب مي شد و غرب و شرق جهان يعني فلات آناتولي، اروپا، مديترانه و شمال آفريقا را به شرق يعني «شبه قاره»، «چين»، «هند و چين» و «ژاپن» متصل مي كرد. چون به دليل وجود آب هاي وسيع در جنوب و ناهمواريهاي فراوان در شمال راه ابريشم و ايران را مهمترين راه بين غرب و شرق قرار داده است. هر چند كه اين نقش در ايران كاملاً كم رنگ شده است، ولي سوئيس اين نقش را البته با شيوه هاي ديگري هنوز ايفا مي كند. به طوري كه هنوز مركز برگزاري بسياري از نشست ها و برنامه هاي مهم جهان است. اين اهميت، ناشي از دو دليل است كه يكي به موقعيت جغرافيايي سوئيس- كه در قلب اروپا قرار دارد- برمي گردد و ديگري ناشي از بي طرفي سوئيس در مسائل سياسي است.
اما شهر بازل، اين شهر بزرگ و مهم سوئيس داراي بندرگاهي است كه محل ورود و خروج بسياري از كالاهاي صادراتي و وارداتي به شمار مي رود و براي اقتصاد اين كشور اهميت فراواني دارد. مردم اين شهر به دليل نزديكي به كشورهاي فرانسه و آلمان، عمدتاً به دو زبان فرانسوي و آلماني صحبت مي كنند. به علاوه نزديكي بازل به اين كشورها، اين امكان را فراهم مي آورد كه برخي از ساكنان شهرهاي مرزي فرانسه و آلمان نيز از نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران ديدن كنند.
وقتي به بازل رسيديم خانم دكتر «الاوان درميدن» مدير نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران به استقبال هيأت ايراني آمد. در گفت وگوهاي كوتاهي كه ميان او و محمد بهشتي رئيس سازمان ميراث فرهنگي كشور و محمدرضا كارگر رئيس موزه ملي ايران رد و بدل شد، از تمهيداتي كه براي برپايي هر چه بهتر نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران انديشيده است، سخن گفت. خانم وان درميدن، همچنين از يك كنفرانس مطبوعاتي خبر داد كه فرداي ورودمان به بازل در محل موزه آنتيك برگزار شد.
اين مصاحبه با حضور رئيس سازمان ميراث فرهنگي ايران، رئيس موزه ملي ايران، خانم الا وان درميدن و پيتر بلوم رئيس موزه آنتيك بازل و حدود چهل خبرنگار، چند عكاس و يك گروه فيلمبرداري برگزار شد. نكته جالب براي خبرنگاران ايراني حاضر در اين نشست، سن بالاي اكثر خبرنگاراني بود كه در مراسم شركت كردند. غالب خبرنگاران سوئيسي حاضر در نشست مطبوعاتي بيش از ۵۰ سال سن داشتند. وقتي دليل اين امر را از يكي از خبرنگاران روزنامه «بازل زايتونگ» پرسيدم، گفت: بيشتر كساني كه در اين كنفرانس مطبوعاتي شركت كرده اند، سالها است كه در زمره خبرنگاران فرهنگي به حساب مي آيند. به همين خاطر، روابط عمومي هاي موزه ها و مراكز فرهنگي هر وقت برنامه اي را داشته باشند به طور مستقيم از آنها دعوت مي كنند. آنها نيز هر چند بازنشسته شده باشند، براي پوشش خبري در مراسم حاضر مي شوند و هر كدام مطالبشان را به روزنامه اي كه هنوز با آن ارتباط دارند، مي سپارند.
در سالني كه كنفرانس مطبوعاتي برگزار شد يك نقشه بزرگ مربوط به «ايران دوران هخامنشيان» نصب شده بود. اين نقشه به خاطر گستره فرمانروايي شاهان هخامنشي تقريباً توجه همه خبرنگاران را به خود جلب كرد.
پس از پايان نشست مطبوعاتي، خبرنگاران همراه با خانم وان درميدن از نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران بازديد كردند. در جريان بازديد، خانم وان درميدن درباره اشياي موزه اي ايران براي خبرنگاران توضيح داد.
فرداي آن روز، صفحات روزنامه هاي سوئيس مزين به مطالبي درباره هنر ايراني، تاريخ و تمدن ايران، نمايشگاه آثار تاريخي ايران و اشياي اين نمايشگاه يعني مجسمه هشت هزار ساله پارسي، گل نبشته هايي به خط ميخي، سنجاق سرهاي قديمي لرستان، جام مارليك، ريتون هخامنشي و... شد. بنابراين يك روز قبل از آغاز مراسم افتتاحيه نمايشگاه اشياي تاريخي ايران، همه مردم سوئيس در جريان جزييات نمايشگاه قرار گرفتند. به طوري كه تنها در روز افتتاحيه بيش از سه هزار نفر از نمايشگاه تاريخ و هنر ايران ديدن كردند.
بدون مخالفت مخالفان هميشگي
مراسم افتتاحيه نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران به خوبي برگزار شد. خوب برگزار شدن مراسم، از اين منظر مورد توجه است كه اين برنامه جزو معدود برنامه هايي به شمار مي رود كه در خارج از كشور برگزار شد و هيچ مزاحمتي براي آن به وجود نيامد. چون در بسياري از برنامه هايي كه خارج از كشور برگزار شده است، گروههاي مخالف جمهوري اسلامي ايران با برپايي تظاهرات و طرح ريزي برنامه هايي عليه ايران، مشكلاتي را براي برگزاركنندگان به وجود آورده اند. يكي از ايرانيان مقيم سوئيس مي گفت: ارزش و اهميتي كه تاريخ و هويت ايران و ايراني براي همه ايرانيان دارد، مانع مي شود كه گروههاي مخالف بتوانند براي انجام هر حركتي در مخالفت با برنامه هايي مانند نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران برنامه ريزي كنند. چون نمي توانند كسي را عليه اين برنامه بسيج كنند.
اما نحوه انتخاب اشياي نمايشگاه هفت هزار سال تاريخ و هنر ايران به صورتي بود كه بتواند سير تحول و استقرار فرهنگ و هنر وتمدن ايران را نشان دهد. محمدرضا كارگر رئيس موزه ملي ايران در اين ارتباط مي گويد: انتخاب آثار و اشيايي محدود از ميان چند صد هزار اثر كه بتواند نماينده فرهنگ و تمدن ۷۰۰۰ ساله ايران باشد، كار مشكلي بود.
او به شناسنامه اشياي به نمايش درآمده در سوئيس اشاره مي كند و مي افزايد: «اشياي اين نمايشگاه، داراي شناسنامه هستند و در حفاري هاي علمي به دست آمده اند. اما برخي از اين اشياء مانند مفرغ هاي استان لرستان، چنان كه باستانشناسان مي گويند به حدي شاخص و معروف هستند كه ميزبانان نمايشگاه آنها را بدون شناسنامه هم پذيرفته اند.»
اما آثاري كه در موزه آنتيك بازل به نمايش گذاشته شده اند، از قيمت و ارزش بالايي برخوردار هستند و اساساً ارزشگذاري اين آثار كار بسيار مشكلي است. چون مسائلي از جمله قدمت يك شيء، تاريخچه آن، شناسنامه اثر، منحصر به فرد بودن يا داشتن نمونه مشابه از جمله عوامل ارزشگذاري روي اشياء تاريخي است. ضمن اين كه وزن و جنس اثر و حتي حجم آن در قيمت گذاري اثر تأثيرگذار است. به علاوه اگر اشيايي كه يك كشور به كشوري ديگر امانت مي دهد، نمونه مشابهي در سطح جهان داشته باشد در قيمت گذاري آن اثر كهن مؤثر خواهد بود. ارزشگذاري آثار ايراني در نمايشگاه سوئيس با توجه به ملاك هايي كه ذكر آن رفت، صورت گرفت. ضمن اين كه استفاده از تجربه هاي ساير كشورها براي ارزشگذاري آثار تاريخي شان هنگام امانت دادن به كشورهاي ديگر، روشي معقول براي قيمت گذاري اموال فرهنگي ايران بود.
اما اين اشياء طي دو سال و پس از گذر از وين، رم، بن، گنت، بازل حالا گرانتر از قبل شده اند، چون مشهورتر شده اند، پس قيمت اين اشياي معروف، بيشتر و ارزشگذاري آنها نيز بايد جور ديگري صورت پذيرد.
ادامه دارد
