فريد قادري
اگر زماني، شعله هاي كشيده، نمادي از صنعت نفت بود و راهي جز آن نبود كه گاز همراه نفت تبديل به آتش شود، امروزه ابعاد مختلف صنعتي، اقتصادي و زيست محيطي بالادستي نفت را ملزم كرده است تا بهترين راه را براي تبديل گاز همراه به ماده اي با كارآيي بالا تبديل كند.
بر پايه آمار، در سال ۶۵ از مجموع ۴۲ ميليون مترمكعب گاز توليد شده در روز، حدود ۳/۲۴ ميليون مترمكعب يعني حدود ۸۷/۵۷ درصد گازها به دليل نبود امكانات تكنولوژيكي و فني سوزانده شده است. در سال ۸۱، اين رقم به ۱۴ درصد كاهش يافته و از كل توليد ۱۱۰ ميليون مترمكعب گاز همراه در روز ۴/۱۵ ميليون مترمكعب آن سوزانده شده است. اگرچه در برنامه هاي آينده وزارت نفت، تقليل اين رقم به ۳ درصد مدنظر است و طرح آماك (جمع آوري گازهاي همراه نفت) در اين خصوص تدوين شده است اما جداي از ميادين فلات قاره ايران، ميادين دريايي نيز بايد مورد توجه كامل قرار گيرند.
اكبر تركان، در گفت وگويي از جمع آوري گازهاي همراه نفت در دريا در قالب دو پروژه خارك و سيري خبر داد و گفت: در اجراي اين دو پروژه، همه گازهاي دريايي در دو نقطه جمع آوري مي شود، گازهاي منطقه شمالي خليج فارس در جزيره خارك و گازهاي منطقه مركزي خليج فارس در جزيره سيري جمع آوري خواهد شد.
معاون برنامه ريزي وزير نفت ادامه مي دهد: اجراي اين پروژه كاري است بسيار مشكل كه بايد بيش از ۲۰۰ كيلومتر خط لوله در دريا احداث شود. نكته جالب اين كه تركان صريحاً از برابري حجم گازهاي جمع آوري شده در دو جزيره خارك و سيري به اندازه ظرفيت روزانه يك فاز پارس جنوبي خبر مي دهد و مي گويد: با اجراي اين دو پروژه روزانه معادل يك فاز پارس جنوبي و بالغ بر ۱۸ ميليون مترمكعب گاز جمع آوري مي شود.
درهر حال تركان با جمع ميان ابعاد اقتصادي و زيست محيطي جمع آوري گازهاي همراه نفت را بزرگترين دستاورد زيست محيطي وزارت نفت عنوان كرد و گفت: با اين اقدام هم آلودگي محيط زيست كاهش مي يابد و هم ثروت ملي حفظ مي شود.
براساس آخرين گزارش ها هدف اوليه از اجراي طرح آماك (جمع آوري گازهاي همراه نفت) مناطق نفت خيز جنوب، استفاده از اين گازها در مصارف شهري و صنعتي است و با اجراي آن روزانه ۲۲ هزار و ۵۰۰ بشكه مايعات گازي شيرين، ۶ هزار بشكه مايعات گازي ترش و بالغ بر ۵ ميليون مترمكعب گاز سبك شيرين توليد خواهد شد.
گفته مي شود كه بهره برداري از طرح آماك سالانه بالغ بر ۲۰۰ ميليون دلار درآمد ارزي خواهد داشت كه علاوه بر كاهش چشمگير آلاينده هاي زيست محيطي سالانه است.
در ميان كشورهاي عضو اوپك نيز مطابق آمار منتشر شده سال ۲۰۰۱، ايران پس از نيجريه، بيشترين حجم گاز سوزانده شده را به خود اختصاص داده است و اين در حالي است كه ايران در سال ۲۰۰۱ بيش از ۶۰ ميليارد مترمكعب گاز و نيجريه در اين مدت ۴/۱۳ ميليارد مترمكعب گاز طبيعي توليد كرده است.
استفاده مجدد از گاز در دنيا
گزارش منتشر شده از منابع مهم و تخصصي دنيا در زمينه توليد و تزريق مجدد گاز سوزانده شده، تخليه شده در هوا و ساير تلفات گاز طبيعي در جهان نشان دهنده آن است كه كشورهاي پيشرفته دنيا بيشترين حجم كاري صنعت گاز خود و ساير صنايع مرتبط را به استفاده بهينه از گازهاي همراه اختصاص داده اند. در حالي كه در ايالات متحده آمريكا با ظرفيت توليد ۵۴۵ ميليارد مترمكعب گاز طبيعي در سال ۲۰۰۰ حدود ۶/۷ ميليارد مترمكعب گاز سوزانده شده داشته است، روسيه در اين مدت و با رقم مشابه توليد گاز طبيعي گاز سوخت شده نداشته است. مقايسه جدول عمومي توليد گاز طبيعي در جهان و گازهاي سوزانده شده حاكي از آن است كه كشورهاي پيشرفته دنيا، علاوه بر آن كه به طور كامل مراقب هدر نرفتن گاز طبيعي به عنوان يك عنصر مهم در توليد خوراك ديگر صنايع هستند ، با قرار دادن ضوابط دقيق زيست محيطي اين مهم را نيز در سرلوحه كار خود قرار داده اند.

حجم گازهاي تزريق مجدد، سوزانده شده و تلفات توليد گاز طبيعي در كشورهاي عضو OPEC در سال ۲۰۰۱
(ميليون مترمكعب)

تلفات * گازهاي سوزانده شده گازهاي تزريق مجدد توليد گاز طبيعي (ميليارد مترمكعب) نام كشور ۶۰۵۸ ۴۷۶۰ ۷۸۱۵۲ ۲/ ۷۸ الجزاير ۵۱۰۰ ۵۲۰۰ ۷۵۰۰ ۹/ ۶۲ اندونزي ۵۳۰۰ ۷۴۳۹ ۳۲۴۴۱ ۶/۶۰ ايران ۲۴۰ ۹۵۰ - - عراق ۷۲۲ ۳۲۴ - ۵/۹ كويت ۳۴۰ ۱۳۶۰ ۲۴۵۰ ۴/ ۵ ليبي ۱۷۰۰ ۱۶۸۰۰ ۴۰۰۰ ۴/۱۳ نيجريه ۴۲۵۰ - ۴۲۰۰ ۵/ ۳۲ قطر ۲۹۹۰ ۲۳۰ ۹۰ ۷/ ۵۳ عربستان سعودي ۴۰۶۰ ۱۲۹۰ ۱۰۰۰۰ ۳/ ۴۱ امارات متحده عربي ۶۱۴۰ ۳۳۲۰ ۲۱۲۰۰ ۹/ ۲۸ ونزوئلا ۳۶۹۰۰ ۴۱۶۷۳ ۱۶۰۰۳۳ كل اوپك

* تلفات: كاهش در حجم گاز طبيعي در نتيجه فرآيند تصفيه گاز و استحصال مايعات گازي
مأخذ: بولتن آمار سالانه اوپك، ۲۰۰۱


حجم توليد گاز طبيعي و گازهاي تزريق مجدد، سوزانده شده و تخليه شده در هوا و ساير تلفات گاز طبيعي در جهان در سال ۲۰۰۰
(ميليارد مترمكعب)

ساير تلفات ** گازهاي سوزانده شده و تخليه شده در هوا گازهاي  تزريق مجدد توليد گاز طبيعي* نام كشور ۲۶/۴۴ ۶۵/۷ ۳۳/۱۰۰ ۹/۵۴۴ ايالات متحده ۴۶/۱۸ ۴۷/۲ ۳۴/۱۳ ۸/۱۶۷ كانادا ۲۷/۴ ۶۲/۰ ۵۷/۲ ۴/۳۷ آرژانتين ۸۹/۷ ۶۳/۵ ۰ ۱/۳۷ مكزيك ۵۰/۷ ۵۰/۴ ۳۰/۲۱ ۹/۲۷ ونزوئلا ۰ ۳۸/۲ ۰ ۱۳ ترينيداد و توباگو ۶۰/۱ ۰۹/۲ ۳۱/۲ ۸/۶ برزيل ۳۳/۰ ۵۰/۰ ۸ ۹/۵ كلمبيا ۲۰/۰ ۲۶/۰ ۸۲/۱ ۴/۳ بوليوي ۴ ۷۴/۱ ۷۰/۲ ۳/۱۰۸ انگلستان ۰۴/۳ ۶۹/۰ ۳۹/۳۵ ۵۴ نروژ ۷۸/۰ ۰ ۰ ۹/۱۶ آلمان ۰ ۲۶/۰ ۵۱/۳ ۱/۸ دانمارك ۲۳/۰ ۰ ۰ ۸/۱۳ روماني ۲۰/۰ ۰ ۰ ۷/۲ مجارستان ۱۰/۱۰ ۰ ۰ ۵۴۵ روسيه ۰ ۰ ۰ ۶/۵۲ ازبكستان ۰ ۰ ۰ ۸/۴۳ تركمنستان ۵۶/۵ ۷۸/۶ ۴۵/۶۷ ۴/۸۴ الجزاير ۴۰/۴ ۸۶/۰ ۸۰/۰ ۳/۱۸ مصر ۲۰/۱ ۲۰/۱۷ ۴ ۸/۱۰ نيجريه ۶۰/۰ ۰۵/۱ ۵۰/۲ ۴/۵ ليبي ۸۶/۴ ۵۰/۱۰ ۳۴ ۲/۶۰ ايران ۹۸/۲ ۵۷/۰ ۱۰/۰ ۸/۴۹ عربستان سعودي ۸۰/۳ ۰ ۲۵/۴ ۱/۲۹ قطر ۱۰/۱ ۵۰/۰ ۰ ۶/۹ كويت ۲۶/۰ ۰ ۸۸/۲ ۸/۸ بحرين ۴۸/۲ ۲۸/۱ ۳۵/۳ ۴/۸ عمان ۸۵/۴ ۵۰/۴ ۹۵/۶ ۳/۶۷ اندونزي ۶۵/۰ ۰ ۰ ۳/۴۵ مالزي ۲۰/۴ ۰ ۰ ۱/۳۱ استراليا ۷۵/۰ ۴۳/۲ ۱۰/۰ ۱/۲۶ هندوستان ۵۷/۱ ۰ ۰ ۹/۱۷ تايلند ۲۰/۰ ۰ ۷۰/۱ ۳/۱۱ برونئي ۸۳/۱۴۹ ۶۰/۹۶ ۴۶/۳۵۵ ۸/۲۴۲۱ كل جهان

* توليد گاز طبيعي شامل ارقام گاز سوزانده شده و تزريق شده نمي شود.
** ساير تلفات عبارت است از كاهش در حجم گاز طبيعي در نتيجه فرآيند تصفيه گاز طبيعي و استحصال مايعات گازي.
مأخذ: سايت اينترنتي cedigaz