اشاره: آمايش سرزمين برنامه جامعي براي شناخت منابع و استعدادهاي يك كشور و اجراي طرح هاي گوناگون در چارچوب توسعه پايدار است. با همه اينها، آمايش سرزمين، بر پايه دانش زمين شناسي رقم خورده است. مقاله حاضر، به اهميت علم زمين شناسي و نقش اساسي آن در روند توسعه، پرداخته است.
مطالعات زمين شناسي شامل تلاش مستمر فكري، علمي و عملي مجموعه اي از محققين علوم زمين در طيف وسيعي از تخصص ها است كه اطلاعات با ارزشي را درباره نحوه تشكيل و تكوين زمين، تشكيل حوضه هاي رسوبي و رشته كوهها، فعاليت هاي آذرين و آتشفشاني، لايه ها و سازنده هاي پوسته زمين، حركات زمين، حوادث و عوامل مؤثر در ايجاد دگرگوني و تغيير چهره زمين و منابع انرژي و ذخاير معدني موجود در زمين در اختيار و دسترس همگان قرار مي دهد. حدود سه چهارم سطح زمين را پهنه هاي وسيع آب درياها و اقيانوسها فرا گرفته اند و اين پهنه هاي آبي و پوسته بستر درياها و اقيانوسها، منبع بزرگ و بسيار مهم انرژي و ذخاير معدني و مواد غذايي به شمار مي آيند.
نظر به اينكه، جوامع بشري با همه مظاهر و دستاوردهاي تاريخي تمدنها و توسعه نوين كشورها، بر روي پوسته زمين مستقر شده اند و همه دستمايه هاي بنيادين مورد نياز توسعه كشور، يعني منابع انرژي و ذخاير معدني، در زمين قرار دارند؛ از اين رو شناخت هر چه بهتر و عميق تر زمين و مسايل متنوع و پيچيده آن، امري حياتي و ضروري است. شايد بتوان مطالعات و تحقيقات زمين شناسي را در سه زمينه كلي و مهم  زير خلاصه كرد:
الف- تحقيقات و اكتشافاتي كه براي شناسايي منابع انرژي و ذخاير معدني، قلمروهاي زمين شناسي اين منابع و ذخاير، ابعاد و گسترش و شرايط فيزيكي و شيميايي، درجه خلوص و عيار سنجي آنها صورت مي پذيرد. نفت و گاز، زغالسنگ، آب، انرژيهاي زمين گرمايي و هسته اي، فلزات (طلا، پلاتين، نقره، مس، سرب، روي، آهن، قلع، تنگستن، آلومينيوم، كروم، منگنز، نيكل، كبالت، آنتيموان، تيتانيوم و...) و مواد غيرفلزي (نمك، پتاس، فسفات، كائولن، باريت، سيليس، منيزيت، تالك، گرانيت، بنتونيت، خاك سرخ، دياتوميت، سلستين،  آزبست، زئوليت، پرليت و سنگهاي تزييني) و خاكهاي نادر، از جمله اين منابع و ذخاير با ارزش محسوب مي شوند كه حيات سياسي- اجتماعي و توسعه كشورها، به شدت به آ نها وابسته است.
ب- مطالعات و بررسيهاي زمين شناسي كه براي توسعه و احداث تأسيسات زيربنايي كشور لازم است، از جمله راه سازي، سدسازي، احداث اسكله و تأسيسات دريايي و ساحلي، مسيريابي انتقال منابع نيرو و انرژي، احداث مجتمع هاي صنعتي، فرودگاهها و گذرگاههاي زيرزميني و هر گونه ساختگاهها و سازه هاي كلان كه در قالب پروژه هاي منطقه اي و ملي انجام مي گيرد.
اهميت و جايگاه مطالعات زمين شناسي در توسعه كشور، وقتي آشكارتر مي شود كه بتوان سهم و نقش هر يك از زمينه هاي مطالعاتي فوق الذكر را در فرآيندهاي توسعه به تفكيك تحليل و ارزيابي كرد. براي اين منظور، پاي درس و بحث زمين شناسي مي نشينيم و همچون تلميذي ارادتمند سراپا گوش مي شويم و نكته آموز اين گنجينه حيات كه بحق هر چه داريم و خواهيم از آن است و در آن است و سپاس بيكران هم آن حكيم بي همتا را سزاست كه به تقدير ازلي و تدبير سرمدي نياز عالميان از آسمان و زمين برآورد كه او رب العالمين است.
ج- مطالعاتي كه براي شناخت علل و عوامل موجبه حوادث و بلاياي طبيعي، مانند زمين لرزه، فورانهاي آتشفشاني، سيلابها و زمين لغزش و ارائه راهكارهاي عملي و اجرايي جهت ايمن سازي جامعه از وقوع اين حوادث انجام مي  شوند.
۱- منابع انرژي و ذخاير معدني، چه سهم و نقشي در توسعه كشور دارند؟ شناسايي و اكتشاف برنامه ريزي و بهره برداري از اين منابع و ذخاير، چه قدر و منزلتي دارد؟ اگر بدانيم كه چرخه صنعتي و شكوفايي اقتصادي، يا در واقع حيات سياسي- اجتماعي يك كشو، به صورتي بنيادي به اين مقوله وابسته است: اگر بدانيم كه همه صنايع زيربنايي و نيروگاهها، از اين منابع و ذخاير تغذيه مي كنند و صنايع مهمي چون فولاد، آلومينيوم، مس، فروآلياژها، پتروشيمي ، ديرگدازها، كشاورزي، رنگسازي، شيميايي،  دارويي، دفاعي و هوافضا، چيني و سراميك و صنايع ساختماني و جواهرات و تزيينات و ... مواد اوليه و مورد نياز خود را از اين منابع و ذخاير و يا محصولات فرآوري شده آنها تأمين مي كنند؛ آنگاه شناخت و ديد ما نسبت به مائده هاي زميني و دستاوردهاي زمين شناسي، به نحوي آشكار و برجسته و عادلانه، دگرگون خواهد شد.
۲- احداث تأسيسات زيربنايي، بدون ترديد، نقش بنيادي در توسعه كشور دارد. اين تأسيسات شامل خطوط مواصلاتي جاده هاي بين شهري،  اتوبانها، راه آهن و زيرگذرهاي (مترو) درون شهري، خطوط انتقال نيرو و انرژي، سدها و آبگيرها، اسكله ها و تأسيسات دريايي و ساحلي خطوط مرزي و ترانزيتي، فرودگاهها و... و ساير سازه هاي بزرگ است كه در قالب طرحهاي ملي و منطقه اي اجرا مي شوند.  آيا هرگز فكر كرده ايم كه مطالعات و تحقيقات زمين شناسي در اين زمينه ها چه نقشي دارد؟
۳- گرچه، وقوع حوادث طبيعي در سير تكويني تحولات زمين، امري حتمي و ناگزير است و نسلهاي متمادي بشري در حافظه و خاطره تاريخي خود از آنها به نام بلاياي طبيعي ياد كرده، ولي بررسي و تحقيق علل و عوامل مؤثر در رخداد اين حوادث و چرخه تاريخي و ادواري آنها، مي تواند راهگشاي مؤثر و مفيدي براي محافظت جامعه و دستاوردهاي علمي و صنعتي و تاريخي آن از دستبرد اين حوادث تلخ و ناگوار باشد. پيشگيري از خطرات و آسيب هاي حوادثي چون زمين لرزه، آتشفشان، زمين لغزش و سيلابها و ايمن سازي محيط زيست، تنها در پرتو شناخت ريشه اي و اصولي آنها ميسر و امكان پذير است و اين همه در گرو قدرشناسي اطلاعات با ارزش حاصل كار و تلاش جامعه علمي زمين شناسي كشور است.
زماني كه شاهد صحنه هاي تكان دهنده و دلخراش ناشي از فورانهاي آتشفشاني، جريان سيل آساي گدازه هاي آتشين و ستونهاي بلند خاكسترهاي سوزان هستيم كه به يكباره همه محيط پيراموني، گاه تا دوردستها را نابود و به خاكستر تبديل مي كند، آن هنگام كه به طور ناگهاني، زمين مي جنبد و همه هستي يك جامعه، تهديد مي شود، وقتي كه خروش سيلابها از پشت كوهستانها و جريان سريع آن به سوي آباديهاي فرودست، حتي فرصت گريز را از آدم مي گيرد و در يك چشم بر هم زدن همه دسترنج بشر را تخريب و نابود مي كند، آنگاه كه امواج دريا به سواحل و تأسيسات ساحلي هجوم مي آورد و زماني كه وقوع پديده زمين لغزش موجب جابه جايي آباديها و تأسيسات و قطع و تخريب خطوط انتقال نيرو و انرژي مي گردد، راستي در آن لحظات و هنگامه  ها چه احساسي داريم؟
در يك جمع بندي اجمالي، چه سهم و نقشي را براي مطالعات و تحقيقات زمين شناسي در فرايندهاي توسعه كشور رقم مي زنيد؟ با اندكي دقت و تأمل دريافته مي شود كه جامعه علمي زمين شناسي كشور، در همه جا حضوري فعال و مؤثر و اساسي دارد.
نعمت الله رشيد نژاد عمران
بخش زمين شناسي دانشگاه تربيت مدرس

فعالان گروه زيست محيطي صلح سبز كه گروهي از چهره هاي سرشناس هندي در آن عضويت دارند، فعاليت هاي وسيعي را براي جلوگيري از مصرف آفت كش ها در هند آغاز كرده اند. آنها سعي دارند، مقامات و مردم هند را به ترويج كشاورزي طبيعي بدون استفاده از آفت كش ها ترغيب كنند.
به گزارش خبرگزاري فرانسه از بنگلور هند و به گفته يك فعال صلح سبز،«عرضه كنندگان بعضي از سموم دفع آفات گياهي با تبليغات فريب دهنده به كشاورزان مي گويند كه استفاده از اين مواد سبزيجات،  برنج و گندم آنها را سالمتر مي كند اما در واقع با نفوذ سم به نسوج محصولات، خاك و آب وقتي آنان بهره برداري از محصولات را آغاز مي كنند يك دور باطل شروع مي شود.»
اين فعال محيط زيست مي گويد: «ما بايد ممنوعيت بهره برداري از اين آفت كش ها را بخواهيم و به كشاورزي طبيعي بپردازيم. به عنوان مصرف كننده ما بايد اين جنبش را آغاز كنيم و از دولت هند و دادگاهها بخواهيم كه حتي المقدور استفاده از آفت كش هاي شيميايي را ممنوع سازند.»
«كاويتاكوروگانتي» از اعضاي صلح سبز هند خاطرنشان كرد:« هنديها به طور روزمره در معرض آلودگي به بقاياي چندين آفت كش در مواد غذايي و آب قرار دارند كه از حد مجاز خيلي بيشتر است. حتي بررسي هاي دولتي اين موضوع را بدون شك اثبات كرده است.»
بر اساس يك گزارش شوراي هندي پژوهشهاي پزشكي كه صلح سبز مطرح ساخته، آزمايشها نشان مي دهد ۵۱ درصد نمونه هاي مواد غذايي كه از سراسر كشور برداشت شده داراي بقاياي آفت كشها بوده كه ۲۰درصد از حد مجاز بيشتر است. بنا به همين گزارش، اين آفت كش ها كه از شركتهاي هندي و خارجي خريداري مي شوند، شامل تركيباتي مي باشند كه مدتهاست مصرف آنها در كشورهاي پيشرفته ممنوع اعلام شده است.
فعالان زيست محيطي مي گويند، مشكل عمده آن است كه مردم هند هنوز از بيماريهاي ناشي از اين آفت كشها مانند سرطان، عيوب مادرزادي و اختلال در سيستم مصونيت بدن آگاه نيستند. فعالان صلح سبز تاكنون هزاران امضا از كشاورزان جمع آوري كرده اند كه طي آن ممنوعيت آفت كشها تقاضا شده است.
مبارزه با آفت كش هاي شيميايي قرار است در سراسر هند انجام شود. مبتكران اين مبارزه مي گويند، زماني كه استفاده از سموم دفع آفات نباتي در هند آغاز شد، هنوز بشر از اثرات منفي و زيانبار اين مواد  آگاهي نداشت و همچنين منابع آب و خاك تا اين اندازه از سم اشباع نشده بود. اين سموم كه روزگاري دورتر براي دفع آفات مفيد تشخيص داده مي شدند، امروزه به دليل اثراتي كه بر سلامتي انسان و ديگر موجودات زنده مي گذارند، تحت كنترل قرار گرفته اند و حتي مصرف تعدادي از آنها ممنوع شده است. مهم اين است كه سلامتي بشر و نسل هاي آينده نبايد قرباني سود اقتصادي بعضي از شركت هاي توليدكننده سموم خطرناك دفع آفات و شبكه هاي توزيع كننده آنها شود.
ترجمه: سعيد علوي نائيني