Hamshahri Newspaper

آلودگي هوا در بسياري از شهرهاي ايران نگران كننده است . با حفظ فضاي سبز طبيعي مي توان اين آلودگي را كاهش داد
دير زماني نيست كه ايجاد پارك و فضاي سبز در شهرها به طور جدي مورد توجه قرار گرفته است. توسعه بي رويه شهر ها و مهاجرت گسترده روستائيان به شهر از عواملي بودند كه سبب شد تا عده اي سودجو جهت كسب منفعت اقدام به قطع درختان و تخريب باغها و تبديل آنها به زمين هاي قابل فروش بنمايند. اين مسأله هشدار و زنگ خطري براي شهرنشينان شد كه در تنگناي ناشي از آن گرفتار شده بودند و برنامه ريزان شهري را بر آن داشت كه با توجه به گسترش بي رويه ساختمانها و توسعه مناطق صنعتي در جوار شهرها، جهت كمك و تصفيه و بهبود آلودگي هواي محيط، اقدام به ايجاد پارك و فضاي سبز و درختكاري نمايند. به ويژه در شهرهاي پرجمعيت كه با پيشرفت صنعت و رشد ناموزون و زندگي ماشيني، آلودگي هوا نگران كننده و درخور مطالعه و كنترل است.
فضاي سبز با خواص چندجانبه اي كه دارد نقش فوق العاده اي در زندگي بشر دارد. خواص چند جانبه آن از توليد اكسيژن و ازن گرفته تا خاصيت كشندگي موجودات مضر با توليد فيتونسيد، از جذب انواع ذرات معلق مضر و مواد آلوده كننده هوا گرفته تا خاصيت تعديل كنندگي شرايط محيطي، از توازن اكولوژيك در محيط گرفته تا جذب صداي ناهنجار، از ايجاد محيط امنيت و آسايش و تفريح و تفرج گرفته تا مركز تجمع انسانها و غيره، در واقع زمينه تنوع را در ذهن تداعي مي كند.
ارزش اجتماعي جنگل و گياهان
گياهان، گاز كربنيك ناشي از فعاليت هاي موجودات زنده يا سوخت مواد فسيلي در صنعت را مصرف كرده و ۴۰ درصد از اكسيژن مورد نياز موجودات زنده را آزاد و تأمين مي كنند. گياهان در هنگام كربن گيري، انرژي زيادي از خورشيد گرفته و به صورت انرژي شيميايي در خود ذخيره مي كنند.
مثلاً يك هكتار جنگل «راش» سالانه نزديك به ۱۰۵*۱۲۰۰۰، يك هكتار جنگل «پيسه آ» بيش از ۱۰۵ * ۱۵۰۰۰، يك هكتار مرتع مصنوعي يا مزارع كشاورزي ۱۰۵* ۳۰۰ و يك هكتار مرتع طبيعي ۱۰۵*۱۰۰ كيلوكالري انرژي را در خود ذخيره مي كند.
گياهخواران با تغذيه از گياهان، براي ادامه حيات و ايفاي نقش در برقراري تعادل حياتي، كسب انرژي مي كنند و خود غذاي گوشتخواران مي شوند، انسان با تغذيه از گياهان و جانوران، براي ادامه حيات خود انرژي مي گيرد. بزرگترين نقش گياهان افزون بر تأمين مواد غذايي گياهخواران و انسانها و نيز ارزشهاي مادي و معنوي نظير توليد چوب و كاغذ، مبارزه با آلودگي محيط و فرسايش، ايجاد محيط هاي آسايش و تفريح، تعديل آب و هوا و غيره دريافت انرژي حرارتي خورشيد به هنگام كربن گيري و تبديل آن به انرژي شيميايي است. اصولاً اگر تداوم زندگي در كره خاكي ما ناشي از همين واكنش هاست.
جنگل تأثير مثبتي در تعديل دماي هواي يك منطقه دارد، به اين معني كه هواي جنگل در زمستان گرم تر و در تابستان سردتر از محيط خارج از آن است. رطوبت نسبي هوا نيز در جنگل هميشه بيشتر از محيط غير جنگلي است.
انسانهاي اوليه بيش از نيم ميليون سال از ميوه، قارچ، حشرات و حيوانات جنگلي تغذيه كرده و در غارها زندگي كردند. آنها از زماني كه ساكن شدند و به كار كشاورزي پرداختند تا انقلاب صنعتي در قرن نوزدهم(انگلستان) چند هزار سال با طبيعت عجين بودند. گرچه در اين مدت به علت كشف فلزات و توسعه مناطق مسكوني و كشاورزي، سطح وسيعي از جنگل ها نابود شد و تغييرات فاحشي در طبيعت بوجود آمد، ولي به دليل طولاني بودن نسبي اين دوره، بشر توانست خود را با شرايط محيط وفق دهد. از آغاز دوره جديد(دوره صنعت) تاكنون كه اندكي بيش از يك قرن از آن مي گذرد، دگرگونيهاي چشمگيري در محيط زيست پديد آمده است(نابودي جنگلها و مراتع، توسعه كوير و آلودگي هوا، آب و خاك). بشر نيز نتوانست در اين مدت كوتاه خود را با تغييرات محيط هماهنگ سازد، لذا اختلالاتي در زندگي اش ايجاد شد. اين دگرگوني ها، بشر را مجبور كرد تا دوباره به طبيعت روي آورد و از جنگل ها و فضاي سبز به عنوان پناهگاه و استراحتگاه استفاده كند. جنگل، پناهگاه افرادي است كه از كار روزمره خسته شده و به استراحت جسمي و روحي نياز دارند. همچنين محلي آرام است براي كساني كه زندگي ماشيني اعصابشان را ضعيف كرده و استراحتگاه مناسبي است براي افراد مسن و بيمار.
كودكان امروزي براي رشد بدني و فكري خود نياز دارند كه بدون دغدغه خاطر والدين از آپارتمان ها خارج شده و در مكانهايي باز و بي خطر بازي كنند. توسعه صنعت، زمينه ساز اختلالات زيادي در وضعيت جسمي انسانها شد، به طوري كه دولتها براي برطرف كردن اين ناراحتيها مجبور به اجراي برنامه هايي مانند كوتاه كردن ساعات كار در هفته و دادن يك ماه مرخصي يا حقوق در سال و غيره شدند. اما خيلي زود متوجه شدند امراض ناشي از تمدن جديد را نمي توان به آساني و تنها با برنامه هاي ياد شده درمان كرد. پزشكان براي معالجه اين نوع امراض، استراحت و به دست آوردن آرامش اوليه به كمك طبيعت را تجويز مي كنند.
جنگل و محيط زيست
توسعه صنعت ازدياد جمعيت و انواع خودروهاي سواري و كار بر شدت آلودگي هوا افزوده است. درختان به كمك شاخ و برگ خود ذرات معلق در هوا را شانه كرده و بر روي خود رسوب مي دهند. از آنجا كه جريان هوا در جنگل آرام تر است، بسياري از ذرات درشت نمي توانند به وسيله باد حمل شوند. لذا در مناطق جنگلي رسوب كرده و از آلودگي محيط مي كاهند. يك هكتار جنگل، قادر است هر بار تا ۴۸ تن گرد و غبار هوا را بر شاخ و برگ درختان خود رسوب دهد. پس از هر باران كه شاخ و برگ ها شسته مي شوند، جنگل مجدداً مي تواند همين مقدار را در خود رسوب دهد. به اين ترتيب، سالانه هزاران تن گرد و غبار در جنگل رسوب كرده و از مضار آن براي انسان و ساير موجودات كاسته مي شود. گرچه جذب گرد و غبار در جنگل داراي خاصيت اسيدي يا بازي، باعث از بين رفتن بافت ها و يا اسيدي شدن خاك و بر هم خوردن ساختمان فيزيكي و شيميايي خاك جنگل مي شود و اثرات سويي در گياه باقي مي گذارد، ولي مضرات آن آسيبي به انسان و جانوران نمي رساند.
جنگل و فضاي سبز قادر است به كمك شاخ و برگ خود از مقدار مواد راديواكتيو هوا بكاهد.
- اهميت جنگل در جلوگيري از سر و صداي محيط
يكي از آثار نامطلوب صنعت ايجاد سر و صدا در مناطق مسكوني است. اين آلودگي بر اثر تراكم جمعيت انواع خودروها، كارخانه ها و وسايل و ماشين آلات ساختماني و خيابان سازي توليد مي شود. بر طبق بررسي هاي انجام شده توسط پروفسور «لهمان» در آلمان، سر و صداي متوالي با شدت ۳۰ تا ۶۰ فن (درجه ۱) باعث ناراحتي هاي عصبي، ۶۵ تا ۹۰ فن(درجه ۲) زمينه ساز ناراحتي هاي رواني و از ۹۰ تا ۱۲۰ فن (درجه ۳) علاوه بر ناراحتي هاي ياد شده، باعث كر شدن افراد مي شود.
آزمايشهاي انجام شده در سوئد روي ۲۳۲۸ كارگري كه با مته هاي موتوري به كار جاده سازي مشغول بودند، نشان داد كه ۷۵ درصد از آنها يا ضعف شنوايي دارند و يا كر هستند.
بررسي هاي انجام شده روي ۱۳۶ نفر كارگر ريسندگي كارخانه هاي تهران، نشان مي دهد كه آستانه شنوايي آنها تا حد قابل ملاحظه اي پايين آمده است. سر و صداي زياد بر اعصاب، دستگاه گوارش و قلب افراد تأثير مي گذارد و باعث سكته قلبي مي شود. مقايسه تعداد افرادي كه در كشور سوئيس بر اثر ناراحتي هاي قلبي و عصبي در ۱۹۳۷ درگذشتند با سال ۱۹۹۷ نشان مي دهد كه ميزان اين مرگ و ميرها ۲ برابر شده است. بر حسب اندازه گيري هاي انجام شده، سر و صداي شهرهاي متوسط معادل درجه ۱ و شهرهاي صنعتي و بزرگ بويژه نزديك فرودگاهها، معادل درجه ۲ است لذا زندگي مداوم در شهرهاي بزرگ و صنعتي در صورت عدم اقدامات لازم براي كاهش سر و صدا، مي تواند ناراحتي هاي عصبي و روحي به بار آورد.
فرشته محبوبي
كارشناس محيط زيست
* فهرست منابع در همشهري محفوظ است.