مردم و دولت تركيه براي تعديل قوانين سختگيرانه با دستگاه قضايي اين كشور مبارزه مي كنند
«بايرام آلتيك» در «كازانچي» در جنوب شرق تركيه زندگي مي كند؛ او ۱۵ ساله بود كه به دليل گفتن اينكه كرد است به زندان افتاد. سال گذشته در مدرسه او به هدايت همكلاسي هايش در خواندن سرود وفاداري به جمهوري تركيه فراخوانده شد. اما اين پسر به جاي اينكه سرود را با گفتن اينكه «چه سرخوش است او كه خود را ترك مي خواند»، كلمه ترك را با كرد عوض كرد. معلمان خشمگين او را به دفتر پليس بردند و برايش طبق بند ۳۱۲ قانون تركيه پرونده تشكيل شد. اين بند كساني را كه «وحدت كشور را تهديد كنند» به حبس تا ۵ سال محكوم مي كند.
پدر اين نوجوان كه يك كشاور است مي گويد: تنها يك كلمه اشتباه زندگي يك نفر را ويران مي كند. من از قوانين تركيه مي ترسم.
آيا وضعيت تغيير پذير است؟ در حالي كه تركيه خود را براي ورود به اتحاديه اروپا آماده مي كند، دولت جديد اين كشور در پي تصويب برنامه اصلاحاتي است كه براي نخستين بار در تاريخ تركيه حقوق اوليه بشر براي آزادي بيان را به رسميت مي شناسد.
انجمن وكلاي حقوق بشر تركيه كه اين تحولات را دريافته اند، تهديد كرده اند كه پرونده التيك را به دادگاه حقوق بشر اروپا مي برند. ماه گذشته دادگاه امنيت ملي با رأي سه قاضي التيك را تبرئه كرد.
اگر اين اصلاحات اجرا شود، تركيه به «به يك دموكراسي كاربردي» تبديل مي شود و اين شرطي است كه طبق قوانين اتحاديه اروپا براي عضويت در اين اتحاديه ضروري است. اما اين اصلاحات كه اتحاديه اروپا خواستار اجراي كامل آن است، با مخالفت شديد نظاميان و محافظه كاران تندروي دستگاه قضايي تركيه روبه روست. آنها مي گويند، آزادي بيان بهانه اي است كه مي تواند به تند روي مذهبي و جدايي طلبي كردها منجر شود. بخش اساسي اين اصلاحات را كه به لغو بند ۸ قانون جزايي مربوط مي شود، احمد نجدت سز رئيس جمهور تركيه و از قضات سابق اين كشور رد كرد. اين بند به مجازات در موارد «تحريك و تبليغات» مربوط مي شود. اين اقدام رئيس جمهور نشانه اي روشن از مقاومت دستگاه قضايي در مقابل ليبرال شدن است.
«جميل چليك» وزير دادگستري اصلاح طلب ترك مي گويد: تغيير قوانين آسان است اما تغيير تفكرات به اين زودي روي نمي دهد. نمي توان يك شبه تفكرات افراد را تغيير داد. معلوم است كه نمي شود. ماه گذشته، يك گروه از بازيگران استانبولي جشنواره تئاتر با عنوان پل فرهنگي در شهر هاكاري در شرق تركيه برگزار كردند. اما ماهرگانسراي از بازيگران نقش اول اين تئاتر و دو تن از همكارانش بلافاصله بعد از ترك صحنه دستگير و به مدت دو روز بازجويي شدند. يك دادستان محلي حكم دستگيري آنها را صادر كرده بود. به چه دليل؟ طراحي صحنه به رنگ قرمز، زرد و سبز بود، رنگ هاي پرچم كردها. با دخالت مستقيم قاضي چليك، اين بازيگران كه در آستانه محاكمه به اتهام حمايت از جدايي طلبي قومي بودند، نجات يافتند.
او نگران ادامه اين روند سركوب است و مي گويد: چنين اتفاقاتي ديگر نبايد رخ دهد. چليك پيشنهاد برگزاري يك رشته كلاس و سمينار براي دادستان ها، قضات و فرمانداران محلي را داده است تا قوانين جديدي كه قرار است به زودي به اجرا درآيد به آنها آموزش داده شود. هدف از اين كار هشدار به اين افراد است كه بدانند، سرنوشت تركيه و اتحاديه اروپا در دست آنهاست.
بروكسلي ها از نزديك بر روند وقايع نظارت دارند. نخستين مرحله از بررسي عملكرد تركيه از سوي اتحاديه اروپا مهرماه آينده انجام مي شود و نتيجه آن در تصميم گيري بروكسل در باره شروع مذاكرات پيوستن تركيه به اين اتحاديه در پايان سال ۲۰۰۴ بسيار بااهميت است. نتيجه آزمون پيش روي چند قاضي مي تواند تصميم اتحاديه اروپا را تغيير دهد.
يكي از اين آزمون ها، محاكمه «آيدين مندرس» وكيل سابق ترك است كه براساس بند يك قانون جزاي اين كشور كه به جرائم مرتكب شده عليه آتاتورك مربوط مي شود متهم شده است. دادستان مي گويد، مندرس در يك مهماني در سال ۱۹۹۴ گفته است «آتاتورك لعنتي». مندرس نقض اين قانون را رد كرده است، اما اگر محكوم شود با سه سال حبس روبه رو خواهد شد.
موضوع ديگر پرونده رهبران حزب سياسي طرفدار كردها با نام HADEP است كه اخيراً ممنوع شده است. رهبران اين حزب به جدايي طلبي متهم شده اند.
اما آنها مي گويند تنها خواستار حقوقي براي سخن گفتن و پخش برنامه به زبان كردي بوده اند. اين بخشي از برنامه اصلاحات دولت است.
دولت تركيه در جدال با دستگاه قضايي يك متحد مهم دارد: حمايت گسترده مردمي. نظرسنجي كه اخيراً توسط دانشگاه فني آنكارا انجام شده نشان مي دهد۸۰، درصد ترك ها از اينكه نمي توانند نظرات خود را به صراحت و آزادانه بيان كنند گله مندند. در آنكارا بسياري در انتظار يك تغيير واقعي هستند. اما مردم عادي تركيه چگونه در مي يابند كه اين تغيير از راه رسيده است؟ بايرام التيك جوان پاسخ ساده اي مي دهد: وقتي بتوانم بگويم كه از كرد بودنم افتخار مي كنم و با گفتن اين موضوع به زندان نيفتم.
نيوزويك
ترجمه: نيلوفر قديري