اشاره: آنچه تحت عنوان انجمن اوليا و مربيان مطرح است به سال ۱۳۲۶ شمسي برمي گردد؛ وقتي دست اندركاران آموزش و پرورش تصميم گرفتند در هر مدرسه اي انجمني تحت عنوان «انجمن خانه و مدرسه» تشكيل دهند.
از آن زمان تاكنون،  اين پديده مهم در نظام تعليم و تربيت كشورمان، فراز و نشيب هاي زيادي را طي كرده و گاه به تبعيت از تغييرات مديريت،  از بن متحول گشته است و تا به امروز كه بويژه در سالهاي اخير اهداف خاصي را فراروي خود ديده و پشت سر گذارده، كمتر به نقش هاي پنهان خود واقف شده و كمتر از قوه به فعل درآمده است.
مبحث مشاركت كه ساليان طولاني بدون هيچ گونه تعريف دقيق، سازماندهي شده و علمي و عملي از سوي گردانندگان نظام تعليم و تربيت كشورمان به كار گرفته شده،  در عمل با عبارت «كمك هاي مالي» از سوي اوليا مترادف گرفته شده و فرآيند مشاركت اوليا و مربيان را در نظام تعليم و تربيت و تصميم سازيهاي مهم اين عرصه عقيم گذارده است. آنچه در پي مي آيد گفت و گويي است كه با دكتر حسين ملكي قائم مقام وزير آموزش و پرورش در انجمن اوليا و مربيان انجام پذيرفته است تا از سياستها و برنامه هاي جديد اين بخش بويژه در خصوص «مشاركت»  آگاهي يابيم.
* در حال حاضر مهمترين استراتژي و سياستهاي انجمن اوليا و مربيان چيست؟ و اولويت اول شما كدام است؟
- رابطه ميان دو نهاد تعليم و تربيت يعني خانواده و مدرسه در واقع يكي از لوازم اصلي و زيربنايي تحقق اهداف تربيتي است. در بررسي نوع روابط انسانها در سطح جامعه،  برخي به امور سطحي و فردي زندگي انسانها ارتباط پيدا مي كنند و بعضي ارتباطات از جنس ديگري است. يعني تحقق آنها آثار و پيامدهاي فردي، اجتماعي، فرهنگي،  امنيتي، اقتصادي و نظاير آن را به دنبال دارد و ما رابطه خانه و مدرسه را يكي از نمونه هاي بارز اين نوع ارتباط تلقي مي كنيم.
بدين معنا كه اگر والدين و مربيان و معلمان با يكديگر هم انديشي كنند و همديگر را بفهمند و ماهيت ارتباط خود را به معناي واقعي كلمه بشناسند رويدادهاي مثبت و اثرگذاري در ابعاد مختلف زندگي شكل خواهد گرفت و در غير اين صورت با دور ماندن از يكديگر، پيامدهاي منفي بوجود خواهد آمد.
سازمان انجمن اوليا و مربيان، امروزه در بسياري از كشورهاي دنيا به دليل ضرورت و اهميت برقراري ارتباط مؤثر بين خانه و مدرسه شكل گرفته و در كشور ما نيز با اهداف خاص خود تشكيل شده است.
در حال حاضر، اين انجمن چهار مأموريت مختلف را در كشور ما دنبال مي كند كه عبارتند از: زمينه سازي براي مشاركت اوليا در تصميم سازيها و اجراي برنامه هاي تعليم و تربيت، برنامه ريزي براي برقراري ارتباط مؤثر بين خانه و مدرسه، ارتقاي توانايي تربيتي پدران، مادران و مربيان و كمك به شكل گيري خانواده سالم و متعادل و حفظ بهداشت رواني خانواده ها. البته در اين ميان قانونمند كردن و ساماندهي مشاركت اوليا در تعليم و تربيت در اولويت قرار دارد.
* استراتژي شما براي عملياتي شدن اين مأموريتها چيست؟
- در واقع مجموعه سياست هايي را در سازمان انجمن اوليا و مربيان تصويب كرده ايم كه مطابق اين سياست ها، هم به وضع موجود نگاهي دوباره كرده ايم و هم براي وضع مطلوبمان برنامه هايي طراحي كرده ايم.
مهمترين اين سياست ها به طور خلاصه عبارتند از: توسعه و تعميق مشاركت همه جانبه اوليا در برنامه ريزي و تصميم گيري هاي نظام آموزش و پرورش، نظام مندي و ضابطه مند كردن مشاركت اوليا از طريق الگوها و قوانين و مقررات مناسب، تفويض و توزيع اختيار برخي فعاليتها و اقدامات به حوزه هاي مياني، خرد و مدرسه اي،  توسعه تعامل با سطوح و بخش هاي مختلف وزارت آموزش و پرورش و ساير دستگاههاي مؤثر در امر تعليم و تربيت، ايجاد تغيير در ساختار وظايف سازمان متناسب با مأموريت هاي محوله، ارزشيابي و نقد و بررسي  برنامه ها و فعاليت ها براي اصلاح و بهبود آنها، الگو محوري در برنامه هاي سازمان،  بهره گيري از اطلاعات و پژوهش ها در برنامه ريزي و تصميم گيري واقع بينانه به گونه اي كه تحقق اهداف را در پي داشته باشد،  برنامه محور كردن انتشارات و بسياري اهداف و كاركردهاي ديگر.
* از نظر شما وضعيت مطلوب كجاست؟ وضع فعلي انجمن اوليا و مربيان را از حيث اهداف و مأموريت هاي ياد شده چگونه ارزيابي مي كنيد؟
- در بررسي وضع موجود بايد گفت در زمينه توسعه و تعميق مشاركت همه جانبه اوليا؛ وضع نامطلوب و غيرقابل تحمل است.
يعني پدران و مادران در عرصه تعليم و تربيت و در اداره امور مدرسه نقش مؤثري ايفا نمي كنند و برخي اوقات به دليل دخالت هاي بدون حساب و كتاب، كار به تضاد و درگيري و مناقشه نيز مي كشد. به طور كلي نوعي در هم ريختگي در مشاركت اوليا احساس مي شود و برنامه هاي تعليم و تربيت بدون الهام گرفتن مؤثر از اوليا به حركت خود ادامه مي دهد و در واقع اين به معناي قرباني شدن بخشي از اهداف تعليم و تربيت است.
از نظر ما، وضع مطلوب يعني زماني كه مشاركت اوليا با اتكا بر يك مدل و الگوي مناسب عملي شود. اين مشاركت بي شك داراي چند ويژگي است، در درجه اول مشاركت بايد نافذ و مؤثر باشد و نظر اوليا در بدنه مديريت تعليم و تربيت اثر بگذارد.
دوم آن كه اوليا در امور تعليم و تربيت در عرصه وسيع تري مشاركت كنند؛ چه از بعد كمي و چه كيفي. انتخاب صرف چند نفر به عنوان اعضاي انجمن مدارس، نمي تواند به معناي مشاركت اوليا تلقي شود. نكته بعد قانوني بودن اين مشاركت هاست. مي بايست ضوابط مناسب پس از تصويب مراكز تصميم گيري و ذيصلاح آماده شود و انجمن از اين جهت هم ترميم گردد.
و نكته پاياني اين كه، مشاركت مي بايست با تعريف دقيق و نقش ها عملي شود. معلوم شود نقش مدير، معلم و خانواده هر كدام چيست.
با توجه به همه مباحث ذكر شده و خلأ موجود در زمينه يك الگوي مناسب، ما طرح جامع مشاركت اوليا و مربيان در نظام آموزشي كشور را با همكاري جمعي از كارشناسان و صاحبنظران اخيراً تهيه كرديم.
براي تهيه اين طرح حدود يك سال كار مطالعاتي و تطبيقي انجام و از تجارب ديگر كشور استفاده شد و اميدواريم به محض تصويب، در نيمه اول مرداد ماه سال جاري بتوانيم براي اولين بار قانوني را در زمينه مشاركت اوليا و مربيان در تعليم و تربيت به مدارس ابلاغ نماييم.
* آيا اين طرح مي تواند تبديل به قانون شود تا خلأ موجود قانوني را جبران كند؟
- بله. طرح جامع به رؤيت شخص وزير رسيد و در شوراي عالي انجمن به تصويب خواهد رسيد و آنگاه به عنوان قانون، مورد استناد و عمل قرار خواهد گرفت.
* اگر بتوان نام «قانون مشاركت»  را بر اين طرح گذاشت، بفرماييد طرح مزبور از چه ويژگي هايي برخوردار است؟
- اين قانون ويژگي هاي اصلي شموليت،  جامعيت،  هماهنگي و انعطاف را يكجا داراست و در صورت تصويب همه اوليا خواهند توانست تا در فرآيند تعليم و تربيت دخالت كنند.
با اجراي اين قانون، اوليا اين امكان را پيدا مي كنند تا در تمامي مراحل تعليم و تربيت تأثير گذارند و از طرفي با اجراي آن كمك هاي مالي اوليا برنامه محور خواهد شد.
ويژگي ديگر اين قانون آن است كه نتيجه مشاركت به سطوح بالاتر خواهد رسيد. يعني از منطقه به استان و مركز، و از اين رو، تصميم گير ي ها در مركز براساس ديدگاه هاي اوليا و مربيان مدرسه شكل خواهد گرفت.
* با توجه به اينكه فرهنگ شورا و مشاركت عملي در تعليم و تربيت هنوز در بدنه سنتي نظام آموزش و پرورش ما جا نيفتاده و در بسياري از مواقع انجمن هاي اوليا و مربيان، هيچ گونه استقلال عملي در دخالت در امور تعليم و ترتيب ندارند، آيا فكر مي كنيد به طور مثال مديران مدارس ما چنين طرحي را برتابند؟
- متأسفانه اصولاً در كشور ما فرهنگ همكاري و همدلي و هم انديشي ضعيف است و اگر ما اين اعتراف را نكنيم، سيماي واقعي خود را نديده ايم و اقدامي براي اصلاح آن نخواهيم كرد.
در پاسخ سؤال شما بايد گفت با اين طرح، انجمن كار اعجازگونه اي نمي تواند انجام دهد، ولي مي تواند اثرگذار باشد. اگر اين طرح به قانون تبديل شده و بخوبي تبيين شود و به يك ادبيات واحد برسيم و قدري هم سعه صدر وجود داشته باشد، ما به اثرگذاري آن در تقويت فرهنگ مشاركت درست اوليا در تعليم و تربيت خوشبين هستيم. طبيعي است كه اين طرح نيازمند آيين نامه اجرايي و ارزشيابي است كه در دست تهيه است.
* گفتيد با اجراي اين قانون كمك هاي مالي هم برنامه محور مي شوند. لطفاً در اين ارتباط توضيح دهيد.
- براساس اين طرح در واقع انجمن هاي اولياء و مربيان بر نحوه هزينه كرد كمك هاي مردمي نظارت خواهند داشت.
به طوري كه مطابق اين طرح از اين پس انجمن هاي اولياء و مربيان داراي يك مجمع عمومي و شوراي برنامه ريزي خواهند بود و در ابتداي سال تحصيلي برنامه هاي مدرسه و اعتبارات پيش بيني شده به تفكيك سهم منابع مختلف به اين شورا در مجمع ارائه خواهد شد و سپس با تصويب برنامه در شوراي برنامه ريزي و مجمع عمومي، اعضاي انجمن نسبت به دريافت سهم پيش بيني شده از محل كمك هاي مردمي اقدام خواهند كرد.
* يعني در قانون جديد، اركان انجمن اولياء و مربيان تغيير كرده اند؟
- بله. در اين طرح، مجمع عمومي انجمن آموزشگاه ها و نيز شوراي برنامه ريزي انجمن ها تشكيل خواهد شد. مجمع عمومي، شورايي متشكل از كليه اولياء دانش آموزان و مربيان واحد آموزشي خواهد بود كه وظايفي چون نظارت بر نحوه فعاليت هاي آموزشي و پرورشي، تعيين سياست هاي كلي آموزشي، تربيتي، فوق برنامه و... و بررسي برنامه هاي سالانه آموزش و پرورش پيشنهادي مدير واحد آموزشي و تصويب آن را عهده دار خواهد بود.
شوراي برنامه ريزي انجمن هم كه منتخب اعضاي مجمع عمومي است، شامل مدير مدرسه، چهار نفر از اوليا، سه نفر از مربيان و نماينده دانش آموزان خواهد بود، وظايف متعددي را به عهده دارد كه عبارتند از: شناسايي مهارت هاي اوليا و بهره گيري مناسب از توان تخصصي آنها، ارتقاي سطح آگاهي اوليا، ارتقاي سطح عمل و رشد مهارتي دانش آموزان، برنامه ريزي و نظارت بر سرويس اياب و ذهاب دانش آموزان، برگزاري مسابقات علمي، فرهنگي و ورزشي، برنامه ريزي براي استفاده بهينه از امكانات آموزشي و...
* يكي از خلأهاي بزرگ در فرايند مشاركت اوليا همواره اين بوده كه اگر حتي در مدرسه اي هم اين مشاركت به شكل درست صورت مي گرفته و ديدگاه هاي اوليا در امور تعليم و تربيت تأثيرگذار بوده، در همان سطح محدود مي مانده و به سطوح بالاتر نظام آموزش و پرورش سرايت نمي كرده. اين ضعف، در قانون جديد چطور ديده شده است؟
- در قانون جديد كه با كارشناس هاي زياد تدوين شده، براي رفع اين مشكل، شوراي رابطين هماهنگ كننده انجمن ها، شوراي انجمن اولياءو مربيان منطقه و شوراي انجمن استان طراحي شده اند تا ارتباط از سطح مدرسه تا دفتر مركزي سازمان برقرار شود و در نهايت با تشكيل مجمع عمومي انجمن هاي اوليا و مربيان سراسر كشور، سياست ها و راهبردهاي اتخاذ شده، با مشاركت و نظارت مردمي در عمل ارزيابي شود و برنامه هاي اجرايي تصويب گردد.
* همانطور كه قبلاً گفته شد اجراي چنين طرحي شايد خيلي هم آسان و ساده نباشد. از نظر شما چه لوازم و شرايطي موفقيت اين طرح را تضمين مي كنند؟
ـ از آنجايي كه نحوه برخورد و آگاهي مديران نقش بسزايي در ميزان مشاركت اوليا ايفا مي كند، تغيير نگرش در مديران مدارس يكي از مهمترين اين شرايط به حساب مي آيد.
همچنين تغيير نگرش در معلمان و دانش آموزان و اوليا دانش آموزان نسبت به امر مشاركت مي تواند مؤثر باشد. اجراي اين قانون نيازمند برخي اصلاحات و بازنگري ها در قوانين، سياست ها و آئين نامه هاي داخلي وزارت آموزش و پرورش است تا نسبت به رفع تناقضات و تعارضات موجود اقدام گردد. براي مثال مي توان از وجود شوراهاي متعدد در مدارس با تركيب و وظايف يكسان و يا دستورالعمل هايي كه به انحصاري كردن هزينه كرد كمك هاي اوليا و مربيان از طرف معاون پشتيباني وزارت است اشاره كرد.
* به غير از بحث مشاركت كه مسلماً يكي از مباحث مهم در نظام تعليم و تربيت است، بفرماييد كه براي آموزش خانواده ها چه برنامه هايي داريد؟
- قصد داريم تا نظام آموزش اوليا را متحول سازيم. يعني در خصوص روش آموزش، اهداف آموزش، محتواي آموزش و... مدرسان آموزش خانواده بهبود حاصل كنيم.
بدين منظور در قدم اول به منظور افزايش دانش و مهارت مدرسان آموزش خانواده و كارشناسان انجمن، در سال ۸۱ دوره هاي آموزشي كوتاه مدت را براي حدود ۶۰۰ نفر از تحصيلكردگان رشته هاي علوم تربيتي برگزار كرديم و به طور مثال در سال ۸۰-۷۹ در سطح كشور بالغ بر ۲۷ هزار و ۹۷۶ دوره آموزش خانواده را با حضور يك ميليون و ۹۷۱ هزار و ۱۷۰ نفر در سراسر كشور برپا كرديم.
* يكي از مشكلات نظام آموزشي ما كه در بسياري از مواقع حوادث ناخوشايند و تلخي را موجب شده و دغدغه  خاطر اوليا را موجب شده است، مشكل سرويس هاي مدارس بوده و هست. در برنامه ريزي جديد اين معضل چگونه حل خواهد شد؟
- در كنار تمام برنامه هاي انجمن، آئين نامه سرويس ويژه دانش آموزان مدارس را تدوين كرده ايم كه براساس آن يك ستاد مركزي متشكل از نماينده راهنمايي رانندگي، اوليا، نماينده شهرداري، رئيس ترافيك و حمل و نقل شهري و سه نفر از مديران مدارس طراحي شده كه وظيفه اصلي تدوين و تصويب سياست هاي راهبردي مربوط به سرويس دهي دانش آموزان، هدايت، نظارت و كنترل برحسن اجراي مصوبات، تدوين ضوابط و مقررات سرويس و... را عهده دار است. در اين آيين نامه بعد از ستاد مركزي، ستاد سازمان استان و سپس ستاد واحدهاي آموزشگاهي تعريف و طراحي شده اند. با اجراي اين آيين نامه كليه مسئوليت هاي عقد قرارداد با پيمانكاران، تهيه نقشه راهنما و تعيين مسير سرويس، برقراري ارتباط اوليا با رانندگان وسايل نقليه، نظارت مستمر بر كار سرويس ها، تصميم گيري در مورد ميزان شهريه اياب و ذهاب، نظر سنجي از اوليا در مورد سرويس هاي دانش آموزان و... برعهده ستاد مدارس خواهد بود.