اشاره: غار تنها يك اثر طبيعي نيست. غار نخستين خانه انسان محسوب مي شود. هنوز هم نشانه هاي كهن ترين آثار زندگي و دستافرينه هاي آدمي را در غارها مي توان يافت. نهفته هاي بسيار با ارزش غارها به شناخت زندگي و تمدن پيشينيان بسيار كمك مي كند. از اين رو، غارنوردان كه در پژوهش هاي خود خطرات بسياري را به جان مي خرند، از باارزش ترين تلاشگران عرصه فرهنگ و تاريخ ما محسوب مي شوند.
نشستن پاي صحبت غارنوردان و غارشناسان قديمي، دانش ارزنده اي از غار و غارنوردي را در قالب خاطرات و يادداشت هاي اين گروه از ورزشكاران و پژوهشگران پرتلاش به ما عرضه مي دارد. حاصل گفت وگوي همشهري با يكي از پيشكسوتان غارشناسي را مي خوانيد.
* لطفاً خودتان را معرفي كنيد.
- متولد ۱۳۰۶ مشهد، ديپلم ادبي در سال ۱۳۳۱. در انجمن فرهنگي ايران و انگليس به صورت مكاتبه اي رشته باستان شناسي كمبريج را حدود سه سال تحصيل كردم كه در تمام دوران تحصيل مقام اول يا دوم را كسب كرده بودم كه قرار بود از بورس تحصيلي هم استفاده كنم. مدرك آن نيز برابر ليسانس بود. در آن زمان پدرم كه نظامي بود فوت كرد و من كفالت خواهر و برادر و مادرم را به عهده گرفتم و همراه اين مسئله و ادامه مبارزه ملي شدن نفت با انگليسي ها اوج گرفته بود و بالطبع مؤسسه فرهنگي ايران و انگليس تعطيل شد و در سال ۱۳۳۶ به استخدام يكي از سازمان هاي بهداشتي درآمدم. آقاي كماليان از كوهنوردان قديمي ، رئيس كارپردازي اين اداره بود و بنده نيز مسئول امور سمعي بصري اداره آموزش بهداشت وزارت بهداري بودم.
* از چه زماني با طبيعت و كوهپيمايي آشنا شديد؟
- از سن ۱۲ سالگي .آن زمان در مشهد بودم ابتدا از كوه سنگي شروع كردم هر ۳ ماه تابستان با دوستانم به طرقبه و عنبران مي رفتيم و پيوسته در طبيعت بوديم. در مرداد ۱۳۲۴ به قله كلكچال صعود كردم. در خرداد ۲۶ به قله توچال و سپس به قله دماوند رفتم. در مرداد ۱۳۲۶ با كاروان مرحوم مهران به عضويت باشگاه نيرو و راستي درآمدم.
* از چه زماني علاقه شما به غار جلب شد و غارنوردي را آغاز كرديد؟
- در سال ۱۳۲۴ به اولين غاري كه قدم گذاشتم حفره اي در منطقه حصار بود كه درواقع محلي دخمه مانند و متعلق به دوران قبل از اسلام بود. غار بعدي كه رفتم غار سربي واقع در كوه بي بي شهربانو بود كه در منطقه شهر ري قرار داشت. در سال ۱۳۲۵ در آذر ماه هيأت غارنوردي ايران را تأسيس كرديم. ديگر اعضاي مركزي غير از اينجانب آقايان سيروس مستوفي و اكبر شفيع زاده بودند. سيستم كار ما بر اساس كار گروهي علمي بود و بر اين اساس اعضا نيز محدود بودند. در همان سالها از سوي سازمان جغرافيايي كشور و فدراسيون كوهنوردي ايران چند برنامه به من واگذار شد با مرحوم آقاي عبدالواحد خنجي براي تصحيح و تعيين نقشه منطقه چهارمحال و بختياري در ۳ سفر به آنجا رفتيم كه نقشه هايش چاپ شده و در سازمان جغرافيايي ارتش موجود است. از سال ۵۲ تا ۵۷ نيز رئيس كميته غارنوردي بودم.
* نظرتان راجع به غارنوردي چيست؟
- ما ۳ شعار در اساسنامه هيأت غارشناسي داشتيم: ۱- يكي براي همه، همه براي يكي ۲- ارزش كشفيات در روشن كردن مجهولات است نه در مهم بودن آن ۳- پايداري، استقامت، خستگي ناپذيري. بنابراين ما در هيأت غارنوردي اعتقاد به اين ۳ اصل داشتيم. مثلاً غار منطقه «كني كولنو» كه در كردستان قرار دارد اگر نقشه محل آن و نقشه داخل غار نبود اين غار ناشناخته مي ماند و كسي نمي دانست محل غار در كجا واقع شده است. يك عده براي ورزش به غار مي روند، يك عده براي اكتشاف به غار مي روند كه نقشه غار به هر حال براي هر ۲ گروه مهم مي باشد.
* مهمترين غاري كه موفق به ديدن آن شده ايد، چه نام دارد؟
- غاراسك با ۷۵۰ متر عمق كه در لاريجان واقع شده و از بزرگترين غارهاي ايران است. حداكثر طول غارهاي ايران از ۳۰۰۰ متر تجاوز نمي كند. بزرگترين غار ايران از نظر طول غار «چاه وزمه  كلهرود» است كه ۳ كيلومتر طول دارد كه اكتشاف آن متعلق به هيأت غارنوردي بود. ديگر غار رودافشان در سال ۱۳۲۶ نقشه آن را تهيه كرديم كه متأسفانه الان پر از زباله است. همچنين غار پرو كه در سال ۵۳ تا چاه هشتم آن رفتيم كه به علت از بين رفتن كوله و آذوقه و كمبود وسايل موفق به فتح غار نشديم. الان كوهنوردان كرمانشاه تا چاه ۲۶ آن نيز رفته اند و غار را تا انتها بررسي كرده اند.
* ويژگي هاي علمي غار چقدر براي شماجذاب و جالب است؟
- هر كدام از جنبه ها بحث جداگانه دارد چه از نظر فني چه از نظر اكتشافات، مثلاً غار «پرو» از نظر عمق بيستمين غار دنيا شناخته شده است و در عين حال كه جزو دشوارترين غارهاي دنيا محسوب مي شود از نظر باستانشناسي غار، تمامي غارهاي ايران داراي اين جنبه هستند كه متأسفانه از نظر سازمان ميراث فرهنگي توجهي به آن نمي شود همان طور كه براي چاپ «فرهنگ غارهاي ايران» آنها همين جواب را دادند و تذكر دادند: غارها يك اثر طبيعي محسوب مي شوند و از چاپ كتاب من سرباز زدند در حالي كه قديمي ترين اثر باستاني ايران در غارها كشف شده است، مثل غار كمربند و هوتو، كه در استان مازندران(در بروجن ۵ كيلومتري بهشهر) قرار دارد و اسكلت انسان متعلق به ۷۵۰۰۰ سال پيش در آنجا كشف شد. غار قمري و غار كنجي در منطقه استان لرستان كه آثار و نشانه هايي از انسانهاي بسيار قديمي دارد. غار هميان و ميرملاس كه در كوهدشت لرستان قرار دارند و داراي نقاشيهاي دوره ماقبل تاريخ بوده  اند. همچنين در غار «اسپهبدان» خورشيد كه وسايلي كه كشف شد به ميراث فرهنگي داده شد. غاراسك نيز كه انسان نشين بوده آنجا سفال متعلق به ۷۰۰ سال پيش از زمان مغول را پيدا كرديم. غار يخ مراد نيز كه چاهي در محوطه جلوي آن قرار دارد، كه در سفر سوم به آن غار متوجه شدم. اكثر غارهاي ما داراي سوابق تاريخي است.
* نظرتان راجع به غار پرو چيست؟
- درباره اين غار گروه كوهنوردان انگليسي و لهستاني اطلاعات علمي و فني خوبي داشتند و تحقيقات زيادي در اين مورد انجام دادند. زماني كه براي فيلمبرداري غار گل زرد با گروه انگليسي و آلماني كار مي كردم در مقايسه غار پيرسن مارتن و پرو آنها نيز بر دشواري غار پرو صحه مي گذاشتند.
* آيا هنوز براي غارنوردي و اكتشاف اشتياق داريد؟
- صد در صد تا زماني كه مي توانم روي پا بايستم دنبال اين كار هستم. گفت: از آن به دير مغانم عزيز مي دارند كه آتشي كه نميرد هميشه در دل ماست.
* آيا تاكنون براي چاپ مطالعات غارشناسي كه به انجام رسانده ايد اقدام كرده ايد؟
- اين مجموعه شامل ۱۶ جلد فرهنگ غارهاي ايران است كه الان در كتابخانه من خاك مي خورد. به هر طرف رفتم كسي راضي به چاپ آن نشده است فهرستي هم از مقالاتم آماده كرده ام كه پيش از اين در مجلات و نشريات مختلف از جمله، كيهان ورزشي، شكار و طبيعت چاپ شده است اما هنوز، امكاني براي چاپ اين آثار نيافته ام.
گفت وگو: نرگس روحاني سراجي

آيا وقت آن نرسيده است كه سازمان فضاي سبز و پاركها كاشت درختان سريع الرشد با عمر كوتاه را پايان داده ،درختان تناور با عمر طولاني را جايگزين كند؟
از آنجايي كه همه ساله شاهديم كه سازمان فضاي سبز و پاركها علي الرغم كمبود بودجه شهرداريها هزينه قابل توجهي را صرف هرس نمودن درختان بيد كاشته شده در بزرگراه مدرس مي نمايد زيرا درختان بيد كاشته شده صرف نظر از سريع الرشد بودن، ناپايدار و مقاوم نبودن در مقابل امراض و آفات، نياز آبي زياد داشته بگونه اي كه يك درخت بالغ بيد چنانچه بخواهيم شاداب و سرزنده باقي بماند بطور متوسط روزانه نياز آبي آن حدود ۴۵ ليتر آب مي باشد حال چنانچه هزينه نگهداري يك اصله درخت بيد را محاسبه كنيم رقم قابل ملاحظه اي به هرس همه ساله آنها اختصاص مي يابد زيرا آنهمه شاخه هاي موجود بر روي تنه درخت بيد كه تا تنه اصلي هرس مي گردد چنانچه محاسبه كنيم كه يك كارگر روزانه چند درخت را هرس مي نمايد، هزينه باركردن شاخه ها در كاميون توسط كارگر و هزينه حمل آنها توسط كاميون و ساير مراحل بعدي رقمي قابل ذكر خواهد بود، پس بهتر است گونه هايي مورد كاشت و مراقبت قرار داده شود كه نيازي به آب فراوان و هرس همه ساله نداشته باشند و ندرتا به هرس نياز پيدا كنند و هر چه از عمر آنها مي گذرد تناورتر و داراي عمر طولاني تري باشند مانند چنار، اقاقياي چتري، اقاقياي معمولي، افرا، افراي زينتي، كاج تهران، كاج بروسيا، حتي زيتون (صرف نظر از مثمربودن آن كه خود قابل بحث مي باشد) و غيره مانند خيلي از مناطق ديگر كه توسط اين سازمان صورت گرفته است.
حال پيشنهاد مي شود كه طبق يك برنامه ريزي زمان بندي شده ۵ تا ۱۰ ساله نسبت به اصلاح و جايگزين كردن گونه هاي مناسب به تدريج در بين بيدهاي موجود كاشته شود و هنگامي كه گونه هاي غرس شده داراي شاخ و برگ قابل توجهي مي شود از بيدهاي موجود حذف گردد و در ساير نقاط كمتر از بيد در فضاي سبز استفاده شود البته بيد كاشتن در بعضي از فضاهايي كه چمن كاري شده است بصورت تك درخت آنهم بيد مجنون هم زيبا و هم جايگاه آن مناسب مي باشد و شاهد آن نيز هستيم.همچنين چنانچه حفاظت محيط زيست و شهرداري منطقه يك تهران بگونه اي به دربند بنگرند كه از حالت طبيعي خارج نشود و از بكاربردن مصالح و مواد مصنوعي در محدوده دربند خودداري شود اصالت منطقه حفظ خواهد شد، بعنوان مثال چنانچه از مجسمه كوهنوردي به بالا بجاي آسفالت كه همه ساله در آن چاله چوله ايجاد مي شود و نياز به ترميم دارد و در هنگام زمستان يخ زدگي درسطح آسفالت ضريب سرخوردگي را بالا مي برد، چنانچه با لاشه  سنگ سنگفرش گردد هم با محيط اطراف همخواني داشته و هم خطر سرخوردگي را در مقايسه با آسفالت كاهش مي دهد و هم از دوام و بقاي بيشتري برخوردار است و در مقابل رستورانها و مغازه هاي موجود هم بايستي از استفاده آسفالت جلوگيري و بصورت تراس هاي پلكاني از لاشه سنگ مسير رفت و آمد را اصلاح نمود و در طول مسير رودخانه دربند نيز از بندهاي مشبك آشغالگير (debais-dam) استفاده گردد كه از آلايندگي آب در پائين دست كه توسط محموله هايي كه توسط آب حمل مي شوند كاسته شود.
جمشيد ثابتان فدايي
كارشناس ارشد آبخيزداري

يك گروه از كارشناسان زيست محيطي، جمعه پيش، از مقامهاي برزيل خواستند درباره چهار طرح زيربنايي كه قرار است در آمازون اجرا شود بازنگري كنند، زيرا حتي پيش از آغاز اجراي آنها جنگل زدايي گسترده شروع شده است.
به گزارش خبرگزاري رويتر از برازيليا، پايتخت برزيل، طي گزارشي كه درباره آمازون به عنوان بزرگترين جنگل منطقه حاره جهان از سوي كارشناسان زيست محيطي بين المللي انتشار يافته خاطرنشان شده است كه برزيل در كنار چند كشور ثروتمند كمك دهنده به برنامه اي كه براي مراقبت از آمازون تدارك شده است ۳۵۰ ميليون دلار براي اين منظور تخصيص داده است.
در سالهاي اخير و پس از آن كه آهنگ جنگل زدايي در آمازون ۴۰ درصد رشد پيداكرد يك تلاش جمعي زير نظر دفتر محيط زيست سازمان ملل متحد براي مقابله با آلودگي هاي زيست محيطي اين جنگل ها آغاز شد.
«ماري آلگرتي»، وزير محيط زيست منطقه آمازون ضمن ابراز نگراني از تخريب گسترده آمازون مي گويد: «وضعيت واقعاً بحراني است اگر ديرتر بجنبيم، به طور قطع يكي از مهم ترين جنگل هاي حاره جهان كه پشتوانه حيات ما محسوب مي شود، نابود خواهد شد.»
چهار طرح پيشنهادي دولت برزيل از جمله آسفالت ۷۸۰ كيلومتر جاده خاكي در قلب آمازون ، احداث يك خط لوله گاز كه از زيستگاه سرخپوستان عبور مي كند و دو سد برق آبي با مخالفت جدي هواداران حفظ محيط زيست روبرو شده است.
«روبرتو اسمرالدي»، رئيس اين گروه كه ضمناً مدير جمعيت دوستان زمين برزيل نيز هست مي گويد: اجراي اين قبيل طرح هاي بزرگ روند جنگل زدايي در آمازون را تشديد مي كند.
همچنين در سالهاي ۱۹۶۰ ميلادي هنگامي كه يك بزرگراه اصلي در آمازون گشايش يافت، چوب برها و كشاورزان با نفوذ عميق تر در عمق جنگل به جنگل زدايي شتاب بخشيدند. براثر اين قبيل دخل و تصرفات حدود ۱۵ درصد جنگل هاي آمازون -يعني منطقه اي بزرگتر از اروپاي غربي كه تماماً جنگل هاي حاره بوده و خانه و كاشانه ۳۰ درصد از جانوران و گونه هاي گياهي جهان بوده است - تاكنون قطع شده و از بين رفته است.
جنگل زدايي سالانه آمازون به ۴۷۶/۲۵ كيلومتر مربع در سال گذشته رسيد، مساحتي كه اندكي كوچكتر از كشور هائيتي است. در سال ۲۰۰۱ اين جنگل زدايي حدود ۱۶ هزار كيلومتر مربع بود. به همين دليل، بايد دولت برزيل طرح ها را بازشناسي كند و اثرات درازمدت زيست محيطي آنها را در نظر بگيرد.
يك پيشنهاد ديگر اينكه صندوقي به وجود آيد كه درصدي از طرح هاي انرژي در آن نهاده شود و به مصرف تأمين معيشت جمعيت آمازون برسد تا آنها ناچار نباشند با تخريب طبيعت، تأمين معاش كنند.
ترجمه:سعيد علوي نائيني