|
گرماي اروپا از منظر اقليم شناسي(بخش پاياني)
تغييرات آب و هوا، بحران فراگير
|
|
|
اشاره:در بخش نخست اين مقاله كه محور آن بررسي گرماي شديد و زيانبار قاره اروپا در تابستان امسال از منظر اقليم شناسي است، به قانونمندي ها و نقش تابش خورشيد و گردش زمين به دور خورشيد، در پديد آمدن فصل ها و دگرگوني هاي طبيعي آب و هوا اشاره شد، در اين قسمت، احتمالات مربوط به علل بروز گرماي شديد هوا در قاره اروپا مورد بررسي قرار گرفته است.
اروپا به طور طبيعي مي بايست داراي آب و هواي معتدل مرطوب باشد كه از لحاظ دما نيازي به كولر و ديگر تأسيسات برودتي ندارد و چون بارندگي آن منظم و تا حدودي كافي است مزارع و باغ هاي آن نيز در شرايط عادي نيازي به آبياري ندارند مگر آنكه خشكسالي اتفاق افتد. اما خشكسالي و هواي گرم اخير اروپا، كه در بخش هاي مركزي و بالاخص جنوبي آن حاكم شده است به گونه اي است كه تقريباً در بسياري موارد غيرقابل تحمل شده و خسارات مالي و جاني زيادي هم وارد آورده است، در حالي كه حاكم شدن چنين شرايط اقليمي در اين عرض جغرافيايي از كره زمين دور از انتظار و تقريباً مي شود گفت كه بي سابقه بوده است (فقط در قرن نوزدهم تقريباً مشابه اين شرايط بخشي از اروپا را تحت تأثير خود قرار داده بود) روي همين اصل كشورهاي اروپا غافلگير شده و با آنكه در رديف توسعه يافته ترين كشورهاي صنعتي دنيا به شمار مي روند و از علم و تكنولوژي پيشرفته اي هم برخوردارند نه مي توانند آب و هوا را عوض كنند و نه آمادگي و امكانات لازم براي مقابله با آن را دارند به عبارت ديگر تمام موجودات زنده اين مناطق (انسان، حيوان و گياه محصولات كشاورزي) با اين تغيير ناگهاني هوا به شدت آسيب ديده و حتي برخي از آنها در معرض نابودي قرار گرفته اند. در مناطق مسكوني و شهري وسايل خنك كننده مانند كولر و پنكه ندارند زيرا هيچ وقت به آنها نيازي نداشته اند و در مناطق كشاورزي كه هم گرماي شديد و هم خشكي هوا و نباريدن بارندگي، مسأله ايجاد كرده و بخش قابل توجهي از مزارع حتي به كلي نابود شده اند، مجهز به سيستم آبياري در تمام سطوح نيستند و فقط بخش هايي از باغ ها به سيستم آبياري باراني مجهزاند كه از آن براي دو منظور استفاده مي شود يكي مقابله با كم آبي در برخي از سال ها تا به اين طريق محصول بيشتر و با كيفيت بهتر برداشت كنند و ديگر براي مقابله با سرما و سرمازدگي درختان باغ ها زيرا بعضي سال ها براي مدت كوتاهي امكان دارد يخبندان باعث وارد آمدن خسارات زياد به باغ ها شود كه با هشدار ايستگاه آب و هواشناسي كشاورزي (آگروكليماتولوژي) كشاورزان با بكار انداختن سيستم آبياري باراني، شب تا صبح روي درختان آب مي پاشند، تا آب سرماي هوا را بگيرد و از برودت آن بكاهد و به اين طريق از سرما زدگي ميوه و درختان جلوگيري بعمل آيد. اما چون تمامي مزارع و باغ ها به سيستم آبياري مجهز نيستند، روي همين اصل، كشاورزان بدون هيچ اقدام و عكس العملي در مقابل خنكي و گرمي هواي امسال فقط شاهد پژمرده شدن گياهان و نابودي مزارع و محصولات خود هستند.
خشكسالي و گرماي شديد حاكم بر بخشي از اروپا باعث ناراحتي و مريضي دام ها و نيز خشك و نامرغوب شدن چراگاه ها و منابع علوفه آنها نيز شده است. بنابر اين هم مريض شدن و كاهش توليد حيوانات خانگي (گاو و گوسفند و خوك و غيره) و هم كاهش و نامرغوب شدن مواد غذايي دامي خسارات زياد و در مواردي جبران ناپذير وارد آورده است و مساحت وسيعي از جنگل ها در كشورهاي مختلف مانند فرانسه، اسپانيا و پرتغال در معرض حريق و نابودي قرار گرفته است.
هجوم شبانه مردم فرانسه به پارك ها براي فرار از گرما تنها گوشه اي از پيامدهاي گرماي ناگهاني هوا در تابستان امسال در قاره اروپا بوده است. مرگ و مير كودكان و سالخوردگان بر اثر گرمازدگي يك رخداد كم نظير و شوك آور در فرانسه است كه منجر به كناره گيري شماري از مسئولان و متوليان بهداشت اين كشور شد. كاهش بارندگي، همچنين باعث كاهش آب رودخانه ها و بروز اختلال در حمل و نقل آبي شد. مسأله مهم آن است كه در كشورهاي توسعه يافته اروپا كه در بسياري زمينه ها سرآمد فناوري مي باشند تغييرات ناگهاني اقليمي، تا چه اندازه مي تواند باعث برهم خوردن تعادل زندگي و مشكلات اجتماعي و اقتصادي شود. در بعضي شهرها از جمله پاريس، گرماي شديد هوا موجب شد كه يك عادت قديمي و منسوخ شده يعني آب تني در نهرها دوباره رواج يابد!... اما در مورد علل گرماي ناگهاني هوا درقاره اروپا، بحث هاي گوناگوني ميان كارشناسان و دانشمندان صورت گرفته است. نخستين گمانه زني ها، اين وضعيت استثنايي را براثر عواملي چون افزايش توليد گاز كربنيك (co2) و مجموعه گازهاي گلخانه اي ارزيابي مي كند. اما با توجه به اين واقعيت كه موج گرما بيشتر مناطق جنوبي قاره اروپا، از جمله اسپانيا، پرتغال، فرانسه و ايتاليا را شامل شده است جريان هاي گرم بياباني در شمال آفريقا، از جمله الجزاير در به وجود آمدن وضعيت كنوني بي تأثير نيست. بخصوص كه كشورهاي شمال اروپا از جمله دانمارك، سوئد، نروژ و فنلاند كه دگرگوني هوا و بارش باران و برف در آنها تحت فعل و انفعالات طبيعي ديگري صورت مي گيرد، از اين گرما مصون مانده اند. مسأله دگرگوني آب و هواي جهاني كه تاكنون در اجلاس هاي مهم از جمله ريو، كيوتو و حتي ژوهانسبورك مورد بررسي دقيق قرار گرفته و الزاماتي در زمينه كنترل گازهاي گلخانه اي نيز به همراه داشته، تاكنون در برهم زدن قوانين و مكانيسم طبيعي آب و هوا در مناطق مختلف جهان تأثير زيادي داشته است، بديهي است قاره اروپا نيز از اين تغييرات كه دست بشر سهم عمده اي در ايجاد آن داشته، بركنار نمانده است. اما پاره اي از پيامدهاي دگرگوني هاي اقليم را با شرح مثال بيان مي كنم:
در مناطق مختلف سطح كره زمين انواع بارندگي ها با مكانيسم هاي متفاوت صورت مي گيرد. به عنوان مثال بارندگي «اروگرافيك» كه به آن بارندگي كوهستاني هم مي گويند يك توده هوا از يك سطح يا منبع رطوبت (دريا) را به سوي ارتفاعات هدايت مي كند. هواي صعود يافته سرد شده و به صورت ريزش هاي جوي بر زمين فرو مي بارد. بيشتر بارندگي ها در نواحي شمال كشور ما مثل گيلان و مازندران در فصل هاي مرطوب و سرد تحت تأثير همين جريان صورت مي گيرد. تحت تأثير جريان ديگري كه با شرايط مناسب پديد مي آيد با صعود هوا، در نواحي كه فشار وضعيت براي بارش باران فراهم مي گردد. همچنان كه اغلب باران هاي تابستاني در شمال ايران تحت تأثير همين جريان رخ مي دهد.
اين جريانات آب و هوايي جملگي قانونمند بوده و در خلال ميليون ها سال به وجود آمده اند، اما تغييرات آب و هوايي كه به دليل آلودگي هاي جو و يا مسايل ديگر زيست محيطي، براين قوانين و به دست بشر تحميل مي شود، اغلب تعادل را از بين مي برد و نوعي هرج و مرج را جايگزين آن مي سازد. يعني حركت جريان هاي باران سا از نواحي سرد و مرطوب به موقع صورت نمي گيرد و يا صعود جريان هوا براي ايجاد باران در فصل هاي گرم و خشك سال عملي نمي شود و خشكسالي هاي طولاني و با خسارات سنگين جانشين آب و هواي قانونمند مي گردد. كارشناسان و ميليون ها نفر از مردم اروپا كه بر اثر گرماي بي سابقه امسال در اين قاره آسيب ديده اند، اميدوارند، در آن بخش از زمينه ها و علل بلاياي طبيعي كه محصول دخالت هاي بي رويه بشر در تعادل زيستي جهان است، عقل جهاني بر زياده روي ها و اعمالي كه جز نام تخريب نمي توان بر آنها نهاد، حاكم گردد.
دكتر پرويز كردواني
|
