يكي از پيامدهاي مهم نئو- ليبراليسم افزايش استفاده از نيروي كار كودكان مي باشد كه از افزايش عرضه و تقاضا ناشي مي شود و در سراسر جهان اتفاق افتاده است. فقر و محروميت باعث مي شود تا كودكان به طور روزافزوني در جستجوي كارهاي روزمزد باشند. اين جريان اغلب به وسيله افزايش سريع تقاضا براي كارگران فقير بچه سال در اقتصاد جهاني انجام مي شود.
برآوردها نشان مي دهند كه حدود ۲۰۰ ميليون نفر از كودكان در سراسر جهان كار مي كنند و قسمت اعظم آنها در كشورهاي در حال توسعه متمركز هستند. آسيا بيشترين ميزان كودكان كارگر را دارد و كشور هند به تنهايي در بر گيرنده ۴۴ ميليون نفر از اين كارگران كم سن و سال است. در مقايسه با آسيا، جمع كل كودكان كارگر در آفريقا چيزي حدود ۲۰ ميليون نفر مي باشد. برآوردهاي اخير نشان مي دهند كه در آمريكاي لاتين بين ۱۰ تا ۲۵ درصد كل كودكان، كارگر هستند.
نيروي كار كودكان اشكال مختلفي را در بر مي گيرد: كارگران روزمزد كارخانه ها، مزدبگيراني نظير دستفروشان خياباني كه غالباً در شهرها ديده مي شوند، كارگران بدون مزد موجود در خانه ها كه عمدتاً در مناطق روستايي وجود دارند و نيروي كار اجباري براي استهلاك قرض كه شكلي از بردگي مي باشد. از جمله ديگر فعاليتهايي كه در حال افزايش است ازسوء استفاده جنسي كودكان مي باشد و اغلب در سرزمينهاي توريستي واقع در جنوب شرق آسيا ديده مي شود. بر طبق گزارش هاي سازمان بين المللي كار، نيروي كار كودكان از اين جهت فراوان مورد استفاده قرار مي گيرد .چون اين كودكان با گرفتن مزد اندك، ساعت هاي طولاني كار مي كنند و نمي توانند يا نمي خواهند عليه شرايط فقر اعتراض نمايند.
مباحث جديد بر روي اين موضوع تأكيد مي كنند كه بين نيروي كار كودكان (كار با گرفتن دستمزد) و همكاري آنها (كار بدون مزد) از لحاظ بهره كشي تفاوت وجود دارد. تحقيقات نشان مي دهند كه كودكان شهري براي گرفتن دستمزد به انواع مختلفي از مشاغل غيررسمي مشغول مي شوند كه طيف اين مشاغل از كارهاي خانگي، زباله جمع كني، واكسن زني و شيريني فروشي در خيابانها، تا كار در كارخانه ها گسترده است. در جاكارتا قوانين زيست محيطي، اتومبيل هاي خصوصي را مجبور مي سازند كه در محدوده مركز تجاري شهر حداقل ۳ نفر سرنشين به همراه داشته باشند. اين قانون باعث شده تا جوانان خودشان را به عنوان مسافر به رانندگاني كرايه دهند كه قصد ورود به اين محدوده از شهر را دارند.
به طور كلي، تعاريف جديد درباره نيروي كار كودكان به اين موضوع توجه مي كنند كه كار كودكان براي پرورش ذهني و جسمي آنها زيان بخش است. اكشن آيد(۱۹۹۲) كه برنامه هايي را براي فراهم سازي كار مناسب و تحصيل كودكان به وجود آورده است، اظهار مي دارد زماني كار كودك (كه اغلب قسمتي از جريان عادي جامعه پذيري است) به نيروي كار او تبديل مي شود كه ويژگي آن از فرايندي تكاملي به مسأله اي اقتصادي تغيير يابد. ديگر تعاريف نيز نيروي كار كودك را به عنوان مسأله اي كه مستقيماً با آموزش، رشد و شكوفايي شخصي او در تعارض مي باشد مشخص ساخته اند.
اروپاييان در گذشته نيروي كار خانگي را به عنوان آموزشي مطلوب براي دختران در نظر مي گرفتند. با اين همه اكثر محققان بر اين واقعيت توافق نظر دارند كه اگرچه ممكن است كار كودك آموزش خوبي براي او باشد اما بهره كشي از كودكان در مشاغل شهري در اين قرن بسيار ناخوشايند است.
كار كشيدن از كودكان ريشه در فقر، تاريخ، فرهنگ و نابرابري جهاني دارد. مهمترين دليل اين كه چرا كودكان كار مي كنند، فقر است. به واسطه آسيب پذيري خانواده ها و دسترسي به كارهاي روزمزدي در بخش صنعت ساخت و خدمات، ميزان استفاده از نيروي كار كودكان در شهر بسيار شديد است. صنايع شهري(غالباً صنايع داراي توليدات صادراتي) كه از نيروي كار كودكان استفاده مي كنند اغلب پرخطر هستند و شامل توليد فرش، ظروف بلوري، كبريت، وسايل آتش بازي و صنايع استخراجي مي شوند. زباله  جمع كني، شغل رايجي در بمبئي كلكته، مكزيكوسيتي، سائوپائولو و مانيل مي باشد.
صنعت فرش يكي از معروفترين صنايع استثمارگر كودكان مي باشد. محصولات اين صنعت جاي خوبي در صادرات دارد و به صورت صنايع خانگي نيز فعاليت مي كند. ناحيه اي در اوتارپرادش هند كه به توليد فرش مي پردازد به واسطه سودآوري آن به سرزمين دلار شهرت يافته است. در اين ناحيه حدود ۱۵۰هزار كودك بالاي۱۰ سال، روزي۱۰ تا ۱۶ ساعت كار مي كنند. گزارش شده است كه بيشتر اين كودكان به وسيله والدين فقيرشان به قيمت۸۰ تا ۲۰۰ پوند فروخته شده اند. شرايط كاري بسيار سخت و بهداشت و تهويه محل كار آنها بسيار ضعيف مي باشد كه اين موضوع ممكن است به مشكلات سلامتي از جمله نابينايي و سرطان ريه منجر شود.
قانون اساسي هند اشتغال كودكان را در اين كارها ممنوع اعلام كرده است اما اين قانون اجرا نمي شود. همين طور در نپال، قانون كودكان سال ۱۹۹۲ نيز اشتغال كودكان زير ۱۴ سال را قدغن نموده است. چنين اظهار مي شود كه در اين كشور، فقر، فقدان حقوق مربوط به كودكان و نظام كشاورزي فئودالي از جمله ريشه هاي اصلي اين مشكل مي باشند. در نپال نيروي كار كودكان به طور اجباري براي استهلاك قرض مورد استفاده قرار مي گيرد، بدين صورت كه مالكان و سرمايه داران براي بازگرداندن پول و طلب اندك خود، كودكان را به اسارت مي گيرند و از آنها كار مي كشند. در كاتماندو كودكان به صورت پناهندگان اقتصادي به نظر مي رسند كه از فقر روستايي فرار مي كنند و در شهرها فرهنگ خياباني خود را شكل مي دهند. پيشنهاد شده است كه دولتها بايد از طريق كمك به روستاييان فاقد زمين مشكل مهاجرت به شهرها را حل نمايند.
در شهرهاي آسيايي سوء استفاده جنسي از كودكان در حال افزايش است. تنها در بمبئي هند برآورد مي شود كه حدود صد هزار كودك بي خانمان وجود دارند. اگرچه شايعات فراواني مبني بر دزديدن دختران جوان از روستاهاي نپال و هند وجود دارد اما واقعيت اين است كه اين دختران به اميد دست يافتن به زندگي بهتر، از مناطق فقرزده روستايي به شهرها حركت مي كنند. برنامه هاي تلويزيوني و مقالات روزنامه ها زندگي كودكاني را كه در كارخانه هاي فرش نپال كار مي كنند و يا آنهايي را كه در ميان جمعيت انبوه كودكان خياباني سائوپائولو و بوگاتا جان مي بازند، را به ثبت مي رسانند.
در اكثر شهرهاي كشورهاي درحال توسعه تعداد كودكان خياباني در حال افزايش مي باشد، براي نمونه برآورد شده است كه حدود ۲ ميليون كودك در خيابانهاي مكزيكوسيتي زندگي مي كنند. بسياري از بي خانمانان به اميد دستيابي به زندگي بهتر و يا رهايي از اسارت، از مناطق روستايي فرار كرده اند.
در سراسر جهان با افزايش رقابت بر سر قيمتها، اكثر صنايع در صدد به كار گماردن كودكان خواهند بود. با وجود اين، مذاكرات اخير گات براي به اجرا درآوردن دستورالعمل هاي خود جهت توقف اين روند،  با شكست مواجه شده است. اگرچه در اين مورد قوانيني وجود دارد اما اجراي آنها هم در كشورهاي شمال و هم در كشورهاي جنوب مشكل است. در سال ۱۹۹۳ پيمان سازمان ملل در مورد حقوق كودكان (جدول شماره ۱) توسط ۱۰۰ دولت امضاء گرديد، اما بعيد به نظر مي رسد كه اين پيمان كوچكترين اثري را داشته باشد. سازمانهاي غيردولتي و ديگر مؤسسات مسئول اظهار مي كنند كه به جاي ممنوعيت استفاده از نيروي كار كودكان، دولتها بايد براي كاهش فقر و تأمين دستمزد مناسب، به كودكان توجه نمايند.
هم اكنون خط مشي هاي مهمي نظير «برنامه بين المللي براي ريشه كني بهره كشي از نيروي كار كودكان» وجود دارد كه از سال ۱۹۹۲ تحت نظارت سازمان بين  المللي كار انجام مي شود. اين برنامه شامل فعاليتهايي عليه «كار اجباري براي استهلاك قرض» است. اما بدون توجه به قوانين جديد، رابرتسون معتقد است كه در حالي كه تجارت آزاد گسترش مي يابد، استفاده از نيروي كار كودكان امري عادي تر مي شود.
پيمان سازمان ملل در مورد حقوق كودكان
كودكان بايد به حقوق زير دسترسي داشته باشند:
- غذاي كافي، آب تميز، مراقبتهاي پزشكي
- استاندارد مناسبي از زندگي
- بودن با خانواده خود يا كساني كه به بهترين نحو از آنها مراقبت كنند
- محفوظ از همه بهره كشي ها و سوء استفاده هاي بدني، ذهني و جنسي
- مصونيت ويژه در مواقع روي دادن درگيريهاي مسلحانه
- مصون بودن از كارهايي كه آموزش، سلامت و شكوفايي آنها را تهديد مي كند
- مراقبت و آموزش ويژه براي معلولان
- بازي كردن
- آموزش
- به حساب آوردن نظرات آنها در تصميماتي كه بر روي زندگي آنها تأثير دارند
- دانستن حقوق خود.
ترجمه: مهدي دهقان- كارشناس ارشد جغرافيا و برنامه ريزي شهري
نوشته: رابرت.بي.پوتر- سالي لويد ايوانز
منبع:
اين مقاله بخشي از كتاب The city in the developing world
مي باشد.