اشاره
سال هاست كه غبار جنگ تحميلي و ايثارگري رزمندگان در ۸سال دفاع مقدس از چهره شهر زدوده شده است، اما هنوز مي توان در لابلاي خانه هاي كوچك و صميمي، كانون هاي گرم مساجد، هيأت هاي مذهبي و بالاخره اماكن مقدس و مذهبي، ياران زخمي و صبور اين دوران پربركت را يافت.
شما به عنوان يك پدر يا مادر در طول روز، چقدر از وقت خود را براي گذران اوقات فراغت فرزندانتان اختصاص داده ايد؟ راستي فكر كرده ايد با تمامي مشكلات زندگي و با اين جسم سالم خاكي هنوز شرمنده يك سفر و يك فرصت كوتاه براي گفت وشنود با خانواده هستيد، فكر مي كنيد جانبازان اين مرز و بوم چه مي كنند؟ چه آناني كه هنوز در بستر، زخم هاي به جامانده از دفاع مقدس را همچنان با صبوري به دوش مي كشند و چه آناني كه هنوز نفس هاي سمي حملات شيميايي جنگ تحميلي را با خود همراه دارند. به راستي فرزندان جانبازان چگونه اوقات فراغت خود را سپري مي كنند؟ آيا اردو يا سفرهاي تفريحي براي آنان معنايي دارد؟
براي دست يابي به كم و كيف اين پرسش ها به سراغ مسئولان بنياد امور مستضعفان و جانبازان رفتيم تا از نزديك، فعاليت هاي سامان بخشي آنان در زمينه غني سازي اوقات فراغت را ارزيابي كنيم و ماحصل آن ، گزارشي شد كه در پي مي آيد.
درآمد
«علي حسني روزبهاني» از آن جمله مسئولاني است كه كمتر تن به مصاحبه مي دهد. چند روز پي درپي براي گفت وگو با ايشان تلاش كرديم، ولي ظاهرا آن چنان تمايلي نشان نمي داد تا اين كه يكي از كارشناسان ارتباطات در حوزه بنياد مستضعفان، توانست اين ارتباط كلامي را برقرار كند.
از همان آغاز مصاحبه سعي داشت موضوع گفت وگو را صرفا يك گپ خودماني قلمداد كند، با اين حال براي بنده كه تاكنون آن چنان آشنايي با معاونت امور محرومان و مستضعفان بنياد نداشتم، ثبت اين اطلاعات قابل توجه بود.
به گفته وي، طرح شكل گيري امور محرومان به سال هاي ۶۸ برمي گردد، در آن سال ها طي بازنگري در اساسنامه بنياد مستضعفان، قرار شد كه در مورد ۲مأموريت جدي منعكس شده در حكم امام(ره) براي شكل گيري بنياد، تجديدنظر صورت گيرد. اين موارد عبارت بودند از:
* رسيدگي به امور محرومان؛
* كاهش استضعاف و محروميت در ابعاد مادي و فرهنگي (معنوي).
متوليان اين امر براي شكل دهي اين نوع ايده ها دست به كار مي شوند و با تشكيل يك گروه طرح و برنامه در سال ۷۰ شروع به كار مي كنند.
در آغاز راه، مؤسسات خيريه مردمي در اقصي نقاط كشور دور هم جمع مي شوند و با ۱۴ نفر از هيأت امناي مركز هماهنگي مؤسسات خيريه، اولين گام را براي راه اندازي اين ساختار برمي دارند.
تصور دست اندركاران مؤسسات خيريه اين بود كه اين حركت ها در قالب يك سازمان مردمي شكل بگيرد؛ بنابراين هر مؤسسه خيريه مردمي در قبال دريافت كمك هاي نقدي از مردم، كمك هايي را از بنياد دريافت مي كردند. اين آغاز راهي بود كه به شكل گيري امور محرومان بنياد مستضعفان منتج شد. در طول دوران طراحي اين مجموعه، سيل زابل در جنوب شرق ايران، فاجعه اي را به بار آورد. لذا با دستور مقامات كشور، مقرر شد كه هسته اوليه اين معاونت، مناطق آسيب ديده فرهنگي زابل را بازسازي كنند.
بنابراين در طول اين مدت، علاوه بر رفع برخي نيازهاي ساكنان مناطق آسيب ديده، با بودجه اي معادل ۴۰۰ ميليون تومان، حدود ۴۰ مدرسه آسيب ديده بازسازي شدند.
البته متوليان امور محرومان بنياد، تنها به اين كار بسنده نكردند و حمايت از دانشجويان مناطق محروم نيز به عنوان يك كار فرهنگي درازمدت در سرلوحه كارها قرار گرفت. اما در كنار مجموعه كارهاي مادي و فرهنگي براي رفع محروميت افراد نيازمند، متوليان اين امر از طراحي برنامه غني سازي اوقات فراغت فرزندان جانبازان و محرومان نيز غافل نمانده اند.
طرح نشاط فرزندان جانبازان
به باور « روزبهاني» اوقات فراغت، مجموعه اي از اشتغالات است كه كاملا به رضايت خود براي استراحت و يا تفريح، يا به منظور جذب اطلاعات يا آموزش و يا مشاركت اجتماعي، داوطلبانه و بعد از آزاد شدن از الزامات شغلي، خانوادگي و اجتماعي شخص بدان مي پردازند. محصول فراغت مي تواند دو چيز را در پي داشته باشد:
* ساختن روحيه و شخصيت افراد؛
* انهدام و تخريب ابعاد شخصيتي افراد.
اين كه محصول فراغت چه مي تواند باشد، بستگي به برنامه گذاران اوقات فراغت دارد، اگر جوانان در زمان اوقات فراغت بدون مراقبت و بدون برنامه رها شوند، طبيعي است محصول آن افزايش جرايم و ناهنجاري در خانواده و جامعه خواهد بود.
وي مي افزايد: «از اين رو معاونت امور مستضعفان و محرومان بنياد از بدو تشكيل خود، به اوقات فراغت جوانان به عنوان بنياني براي سازندگي شخصيت فرهنگي، تفريحي و ورزشي افراد پرداخت و با مطالعه الگوهاي اردوداري كشورهاي مختلف به طراحي و تدوين برنامه هاي گذران اوقات فراغت مشغول شد. البته در اين راستا و در زمان مديريت فعلي بنياد، «طرح نشاط جانبازان» در اين معاونت شكل گرفت. البته بايد گفت كه معاونت امور محرومان بنياد ، چهارده هدف مشخص را براي اردوهاي خود انتخاب كرده است كه عبارتند از:
* تقويت مباني اعتقادي؛
* شادي و نشاط؛
* اعتماد به نفس؛
* تجربه دوري از خانواده؛
* انضباط خودجوش؛
* آشنايي با فرهنگ هاي گوناگون؛
* شكوفايي استعدادهاي نهفته؛
* تجربه زندگي گروهي؛
* تقويت جسم و روان؛
* دست يابي به رشد اجتماعي؛
* تعاون و همكاري؛
* ابراز وجود منطقي؛
* مسئوليت پذيري؛
* تقويت روحيه ايثار.
براي تحقق اين اهداف ۶ رشته فعاليت علم و تجربه، كار و صنعت، هنري، ورزشي و اعتقادي و فعاليت هاي فرهنگي و اجتماعي در اردوها راه اندازي شد.»
اولين گام براي راه اندازي يك مجموعه فرهنگي و ورزشي در منطقه «هرسين كرمانشاه» به خاطر تبعات جنگ خليج فارس عمدتا به محل اطراق پناهندگان عراقي مبدل شد. اما متوليان امور محرومان بنياد پس از آن دست به كار شدند و در محدوده يكي از شكارگاه هاي سلطنتي رژيم پهلوي درلواسانات، اولين سنگ بناي مجموعه فرهنگي بزرگ شماره ۱ معاونت امور محرومان را شكل دادند. اين مجموعه فرهنگي با ظرفيت ۵۰۵۰ نفر با ۳۰ موقعيت مختلف، پذيراي خدمات رساني به مراجعان محرومان و جانبازان شد. اردوهاي اوليه از سال ۷۰ با ظرفيت ۱۵۰ نفر دانش آموز كار خود را آغاز كرد. در طول اين سال ها، اين مجموعه فرهنگي با داشتن امكانات آموزشي، ورزشي و تفريحي توانست پذيراي صدها هزار دانش آموز علاقمند باشد. البته كار متوليان امر غني سازي اوقات فراغت در معاونت امور محرومان به اينجا ختم نشد و آنان با گسترش مجموعه فرهنگي شماره ۲ در منطقه جماران با گنجايش بيش از ۳ هزار نفر و همچنين بازسازي هتل آبعلي به عنوان مجموعه فرهنگي شماره ۳ توانسته اند امكانات اين معاونت را در زمينه گسترش شرايط غني سازي اوقات فراغت افزايش دهند.
«علي حسني روزبهاني»، معاون امور مستضعفان و محرومان بنياد در زمينه «طرح نشاط» فرزندان جانبازان مي گويد: فرزندان جانبازان هفته اي يك بار از طريق شهرها و استان هاي كشور به مجموعه فرهنگي امام(ره) در لواسان آمده و از امكانات فرهنگي، علمي و تفريحي بهره مند مي شوند. به عبارتي، هر هفته دختران يا پسران به مدت چند روز ميهمان ما در اردوگاه هستند.
علاوه بر آن بعد از فصل تابستان، بخشي از دانشگاه هاي كشور اردوهاي فرهنگي خود را در اين مجموعه ها برپا مي كنند. همچنين مراكز و كانون هاي فرهنگي مساجد، مدارس و سازمان هاي دولتي به تناسب نيازهاي علمي و فرهنگي خود از امكانات موجود مجموعه هاي فرهنگي بهره برداري مي كنند.
متوليان اردوهاي طرح نشاط فرزندان جانبازان در طول ۳ ماه تابستان، ۱۲ اردو را با مشاركت دختران و پسران جانبازان در دوره راهنمايي تحصيلي برگزار مي كنند. اغلب در طول يك هفته برنامه هايي از قبيل افتتاحيه، برنامه هاي اعتقادي در قالب كلاس هاي انس با قرآن، اخلاق اسلامي، برگزاري مراسم نماز جماعت و ادعيه، برنامه هاي فرهنگي - اجتماعي با جنگ شب، كتابخواني، مسابقات دسته جمعي تهيه روزنامه ديواري، برنامه هاي علم و تجربه شامل كارگاه شيمي، زيست انسان و ساير برنامه هاي ورزشي، گردش علمي و تفريحي را برگزار مي كنند.
اهميت اردوهاي فرهنگي
«زينب روستا» دانش آموز دوم متوسطه ساكن فيروزآباد فارس در زمينه اهميت اردوي نشاط فرزندان جانبازان مي گويد: « دانش آموزان فيروزآباد در تابستان در كلاس هاي فرهنگي - هنري شركت مي كنند، اين شهر قبلا يك سينما داشت كه به علت عدم استقبال مردم تعطيل شد. ازاين رو هركس در فيروزآباد هوس سينما رفتن داشته باشد، بايد به شيراز سفر كند.
به نظر من اين اردوها درمجموع مي تواند نتيجه مطلوبي داشته باشد. به عبارتي ما با شركت در چنين اردوهايي مي توانيم برخي از مشكلات زندگي را فراموش كنيم، سال قبل هم به اين اردو آمدم و دوستاني پيدا كردم كه هنوز هم با برخي از آنان در ارتباط هستم. گمان مي كنم خاطرات اردو تا سال هاي سال در ذهنم باقي بماند. به نظر من بايد فرزندان جانبازان خوب درس بخوانند تا بتوانند در آينده در رشته هاي فرهنگي، علمي و ورزشي تأثيرگذار باشند.»
«ريحانه كريمي»، مربي دانش آموزان اعزامي از شهر دماوند در زمينه نقش خود در اردو مي گويد:« قبلا به عنوان دانش آموز در اردو شركت كرده بودم و امسال براي نخستين بار است كه به عنوان سرپرست دانش آموزان به اردو مي آيم.
گمان مي كنم وقتي انسان به عنوان دانش آموز عازم اردو مي شود، خيلي بيشتر به او خوش مي گذرد. چون در قبال ميهمانان اردو مسئوليت رسمي ندارد و براي رفت و آمد و خواب و خوراك ديگران نگراني به دل راه نمي دهد. با اين همه، بسيار خوشحال هستم كه توانسته ام به عنوان سرپرست گروهي از فرزندان جانبازان در خدمت آنان باشم.»
وي در ادامه مي افزايد: «پارسال در شرايطي خاص و به عنوان دانش آموز در اردو شركت داشتم و در طي اين مدت، هر ساعت منتظر اعلام نتايج آزمون سراسري دانشگاه آزاد بودم. تمامي بچه ها هم نگران من بودند و به دنبال تلفن مي گشتند تا مرا از نتيجه آزمون آگاه كنند. بالاخره موفق شدند اين خبر را به من اطلاع دهند، اين خاطره خوشي بود كه از اردوي قبل داشتم.»
معاون امور محرومان بنياد در زمينه مميزي اوقات فراغت بر اين باور است: «آيا سيستم اوقات فراغت قابل ارزشيابي است؟ طبيعي است كه كليه سيستم ها بايد قابل ارزيابي باشند، به ويژه سيستم هايي كه داراي برنامه هاي منسجم و عملياتي هستند عملا از اين ويژگي برخوردارند.
گذران اوقات فراغت در سطح هر مؤسسه اي داراي قابليت مميزي و ارزشيابي بالايي است، به ويژه آن كه مؤسسه انتفاعي بوده و داراي اهداف سودآوري نيز باشد، ولي چنين نگرشي در سطح كلان و ملي به مراتب دشوارتر و شايد غيرقابل حسابرسي باشد. هرچقدر از اين سطح بالاتر برويم، سطح ارزشيابي نيز دشوارتر مي شود.»
وي در ادامه مي افزايد: صنعت اوقات فراغت را از طريق بهره وري، اثربخشي، رضايت فراگيران نيز مي توان مورد مطالعه قرار داد. ولي تعيين بهره وري نظام هاي گذران اوقات فراغت، به سادگي سيستم هاي اقتصادي نيست و امري زمان بر و پيچيده است. آيا برنامه اجرايي گذران اوقات فراغت اثربخش است؟
ارزشيابي اوقات فراغت
به باور دست اندركاران غني سازي اوقات فراغت امور محرومان بنياد، مي بايست بهره وران اين صنعت پاسخ را بدهند وگرنه بازگويي نكات مثبت و منفي از زبان آنان شايد نوعي شكارزدگي به شمار آيد.
«علي واحد» كلاس اول دبيرستان ، اهل تبريز با اشاره به اثربخشي اردوهاي فرزندان جانبازان مي گويد:« سال هاي قبل هم به اين اردوگاه آمده بودم، امكانات اردو ظرف ۳ سال اخير افزايش چشمگيري يافته است كه از جمله به استخر مجموعه فرهنگي امام(ره) و ساير امكانات علمي - تفريحي طراحي شده در مجموعه مي توان اشاره كرد. قبلا عمليات «راپل» از نظر ايمني مشكلاتي داشت كه خوشبختانه اين مسئله نيز برطرف شده است.
من در طول اين مدت با فرزندان ساير جانبازان نيز آشنايي پيدا كردم، به عبارتي دوستان تازه اي يافته ام كه اميدوارم سال هاي سال ادامه داشته باشد. به نظر من وظيفه فرزندان جانبازان احترام پدر و مادر و خوب درس خواندن است.»
«حسن شيخي زاده» سرپرست دانش آموزان اعزامي از شهرستان دزفول در زمينه تجربه اردوهاي تابستاني معتقد است: «سهميه فرزندان جانبازان شهرستان دزفول براي شركت در اردوهاي تابستاني بنياد امسال افزايش يافته است. با اين همه برنامه ريزان اردو بايد به اين نكته توجه داشته باشند آن چه كه براي دانش آموزان مناطق گرمسيري در درجه اول اهميت است، آب و هواي مطلوب مناطق اردويي است كه به آنجا اعزام مي شوند.
يكي از تجربه هاي خوب در اين زمينه، شركت در اردوي مجتمع ايثار همدان است كه علاوه بر نزديكي راه به دزفول، از آب و هواي خوبي هم برخوردار است، بنابراين در اردوي همدان خاطرات خوبي را با خود بردند.»
وي مي افزايد: مسئولان اردوهاي تابستاني بنياد در تمامي رده ها و مسئوليت ها تلاش گسترده اي براي هرچه پربار كردن اردوها دارند كه از آنان به ويژه برخوردهاي بسيار گرم و برادرانه آنها، صميمانه قدرداني مي كنيم. همچنين جا دارد از حذف برخي برنامه ها مانند عزيمت به سينما و بازارچه خريد با تأسيس فروشگاه داخل مجموعه قدرداني شود، چراكه اين موضوع از بسياري از مشكلات احتمالي مربيان و سرپرستان دانش آموزان اعزامي به اردوها كاسته است.
متوليان اوقات فراغت فرزندان جانبازان
امروزه دست اندركاران آموزش و پرورش به خاطر گستردگي حوزه هاي كاري به نوعي از طراحي برنامه غني سازي اوقات فراغت دانش آموزان بازمانده اند و حتي چندي قبل سازمان دانش آموزي به خاطر نبود امكانات و بودجه از پذيرش اين نكته كه نظام آموزشي متولي غني سازي اوقات فراغت دانش آموزان است، طفره رفته بود.
شايد اگر در گفت وگوي جدي با آنان، مسائل و مشكلات طراحي برنامه هاي اوقات فراغت را از زبان آنان بشنويم حرف هايي براي گفتن داشته باشند. با اين حال هم سازمان ها و مراكز دولتي و عمومي به خاطر پيشينه وزارت آموزش و پرورش و امكانات گسترده آن، انتظار دارند كه قبل از شروع سه ماهه تابستان متوليان اصلي فرصت اوقات فراغت در عين ارائه طرح، بودجه مستقلي هم براي ۱۸ ميليون دانش آموز رها شده در كوچه و خيابان را داشته باشند.
در اين ميان متأسفانه فرزندان جانبازان به خاطر شرايط فيزيكي پدرانشان به نوعي از اين نوع فرصت فراغت نيز كنار گذاشته مي شوند. خوشبختانه با طرح نشاط فرزندان جانبازان، متوليان فرهنگي توانستند گره كور اين مسئله را باز كنند.
كيهان هاشم نيا معاون امور فرهنگي و ورزشي سازمان جانبازان بنياد در زمينه اوقات فراغت فرزندان جانبازان مي گويد: «پذيرش اين نكته كه متولي اوقات فراغت فرزندان جانبازان، سامانه بنياد است، نوعي به خط و بيراهه رفتن است. هم سازمان هاي فرهنگي ذيربط در كشور و در خانواده هاي جانبازان، در غني سازي و اوقات فراغت فرزندان آنان مسئوليت مشابه دارند و دستگاه هاي مسئول نيز در اين رابطه بايد براساس وظايف مدون و مشخصي كه برايشان تعريف شده عملي كنند. كل نظام و سازمان هاي ذيربط، مسئوليت غني سازي اوقات فراغت را برعهده دارند و اگر اين اتفاق نيفتد، تمامي مسئوليت ها به يك سازمان ارائه دهنده خدمات عمومي سپرده شود خودبه خود امكانات غني سازي اوقات فراغت محدود و حق انتخاب از افراد سلب مي شود و ميانگين استفاده آنان از امكانات ياد شده كاهش مي يابد. كما اين كه در شرايط حاضر ميانگين استفاده فرزندان جانبازان در مقطع راهنمايي از برنامه هاي غني سازي اوقات فراغت، تنها ۶ ساعت از ۳۶۵ روز سال است.»
وي مي افزايد: «اردو در برنامه هاي ما جايگاه بسيار مهمي دارد، زيرا بستر مناسبي براي اجراي اهداف اختصاصي سازمان جانبازان محسوب مي شود. در اردوها امكان ترويج فرهنگ ايثار و جانبازي، ايجاد روحيه نشاط و تقويت روابط اجتماعي و پايه هاي تربيتي فرزندان جانبازان وجود دارد و به اعتقاد من اردوهاي تابستاني بنياد يكي از جذاب ترين، كم هزينه ترين و اثربخش ترين برنامه هاي فرهنگي، آموزشي، اجتماعي و تفريحي است، سرمايه گذاري در آن باعث اجتماع پذيري و بهبود روحيه فرزندان جانبازان مي شود. »
مهدي شهري
