دوشنبه ۷ مهر ۱۳۸۲
شماره ۳۱۸۰- Sep, 29, 2003
علم
Front Page

فرهنگ تندرستي
كهير چيست؟
012006.jpg
كهير تورم قرمزرنگ پوست است كه توام با خارش است. هر ضايعه كهير بعداز چند دقيقه تا چند ساعت بدون باقي گذاشتن اثر ازبين مي رود و سپس ضايعات جديد در محل هاي قبلي يا محل هاي جديد بوجود مي آيد. اندازه ضايعات كهير از كوچكي يك عدس تا بزرگي يك بشقاب متغير است. ممكن است ضايعات به هم پيوسته و نواحي وسيعي از پوست را بپوشاند. معمولا خارش شديد وجود دارد، ولي ممكن است سوزش يا به ندرت درد نيز وجود داشته باشد.
علت كهير، خروج پلاسماي خون از مويرگهاي كوچك خوني سطح پوست است كه دراثر واسطه هاي شيميايي، بخصوص هيستامين رخ مي دهد. ترشح هيستامين از سلولهايي به نام ماست سل است.
كهير به طور كلي بسيار شايع است و حدود ۲۰-۱۰ درصد افراد حداقل يك بار درطول عمر مبتلا به كهير مي شوند. كهير به طور معمول ظرف چند روز تا چند هفته بهبود مي يابد، ولي در مواردي هم ممكن است سالها و حتي دهه ها به طول انجامد و مرتبا حملات آن تكرار شود.
چنانچه كهير در نواحي خاصي مثل پلك ها و لب ها بروز كند، سبب تورم مي شود كه ممكن است باعث نگراني بيمار شود، ولي اين تورم ظرف ۱۲ تا ۲۴ ساعت برطرف مي شود. ولي اگر بيمار دچار مشكل تنفسي يا بلع شود، بايد به طور اورژانس تحت درمان قرار گيرد.
كهير حاد
كهيرهايي كه كمتر از ۶ هفته از ايجاد آنها مي گذرد، تحت عنوان كهير حاد طبقه بندي مي شوند. در اين نوع كهير علت معمولا تشخيص داده مي شود. شايع ترين علل كهير حاد غذاها، داروها و عفونتها هستند. نيش حشرات نيز مي توانند سبب بروز كهير شود.
كهير مزمن
كهيرهايي كه بيش از ۶ هفته از بروز آنها مي گذرد، كهير مزمن ناميده مي شوند. تعيين علت اين نوع كهير، اغلب بسيار مشكل است و در تعداد كمي از بيماران مي توان علت را تشخيص داد. پزشك براي تعيين علت كهير، بايد سئوالات زيادي از بيمار كرده و معاينات متعددي را انجام دهد، ولي باوجود بررسي هاي زياد در كمتر از يك سوم اين بيماران مي توان علت كهير را پيدا كرد.
علل كهير
مواد خوراكي: شايع ترين مواد خوراكي مولد كهير عبارتند از: تنقلات، شكلات، ماهي، گوجه فرنگي، تخم مرغ، توت و شير.
به طور كلي مواد خوراكي تازه و خام بيش از مواد پخته شده سبب ايجاد كهير مي شوند. افزودني هاي خوراكي و نگاهدارنده ها نيز ايجاد كهير مي كنند.
داروها: تقريبا تمامي داروهاي تجويزشده توسط پزشك يا داروهاي خوددرماني مي توانند سبب بروز كهير شوند، برخي از اين داروها عبارتند از: آنتي بيوتيك ها، مسكن ها، آرام بخش ها و خواب آورها، مكمل هاي غذايي، آنتي اسيدها. ويتامين ها و قطره هاي چشمي و ملين ها و شياف ها نيز ايجاد كهير مي كنند.
درصورت ابتلا به كهير، بايد تمامي داروهاي مصرف شده، حتي در هفته هاي اخير را به پزشك اطلاع داد تا در تعيين علت، راهنما باشد.
عفونتها: بعضي از عفونتها از قبيل سرماخوردگي و عفونتهاي گلو در كودكان مي توانند سبب بروز كهير شوند، ولي برخي عفونتهاي مزمن و گاه عفونتهايي به شكل سينوزيت يا برخي آبسه ها نيز به عنوان علت ايجاد كهير مهم هستند.
بيماري هاي داخلي: بيماريهاي داخلي مختلفي ازجمله بيماريهاي غدد داخلي، بيماريهاي كبدي، آلودگي هاي انگلي و ندرتاً بيماري هاي بدخيم، بايستي در فهرست علل كهير مدنظر باشند.
كهيرهاي ناشي از عوامل فيزيكي
برخي از عوامل فيزيكي مثل نور خورشيد، سرما، فشار، ارتعاشات شديد، تعريق، ورزش و تماس با آب مي تواند در بعضي افراد سبب بروز كهير شوند.
در كهير ناشي از آفتاب، ضايعات در محل هايي كه در معرض تابش آفتاب هستند بروز مي كنند و ظرف چند ساعت برطرف مي شوند.
كهيرهاي ناشي از سرما در عضوي كه در معرض سرما بوده پيدا مي شود.
تعريق در افراد جوان باعث كهيرهاي كوچك خارش دار شده كه معمولا به دنبال ورزش يا اضطراب پيدا مي شود و ظرف ۱۵-۱۰ دقيقه برطرف مي گردد. گاه در بعضي افراد، خارانيدن شديد پوست يا تحت فشارقرارگرفتن آن باعث بروز كهير مي شود. تماس با آب صرف نظر از اين كه سرد يا گرم باشد،  از علل ديگر كهيرهاي فيزيكي هستند.
درمان كهير
بهترين درمان كهير، تعيين علت و حذف آن است. اما اين امر بخصوص در كهير مزمن اغلب ميسر نيست، ولي در مواردي كه عللي از قبيل عفونت، غذا، دارو يا عوامل فيزيكي عامل كهير باشند، با حذف آن عامل كهير نيز درمان مي شود.
در بسياري از موارد پس از معاينات كامل بيمار، لازم است كه آزمايش هاي تكميلي انجام شود تا درصورت امكان پي به علت كهير بوده شود، كه البته هميشه اين توفيق حاصل نمي شود.
چنانچه علت پيدا نشود، درمان طبعاً باعث حذف كهير خواهد شد. ولي در مواردي كه علت پيدا نشود، كهير به طور علامتي درمان مي شود كه داروهاي آنتي هيستامين در رأس درمانهاي كهير هستند. آنتي هيستامين ها درصورتي از بروز كهير جلوگيري مي كنند كه به طور منظم مصرف شوند و مصرف آنها صرفا در زمان پيدايش كهير تأثير خيلي زيادي ندارد.
البته درمورد مصرف آنها عوارض آنها از قبيل ايجاد حالت خواب آلودگي را بايد درنظر داشت و در افراد سالخورده كه دچار احتباس ادراري هستند يا بعضي داروهاي آرام بخش مصرف مي كنند، بايد مصرف آنها با احتياط صورت گيرد.
همچنين در زمان حاملگي، بسياري از داروها ازجمله آنتي هيستامينها داراي عوارضي هستند كه بايد موردتوجه باشند.
از تداخل اثر داروها نبايد غافل بود و بيماران بايستي داروهاي ديگري را كه به علل ديگر مصرف مي نمايند، به پزشك يادآوري كنند، چون داروها هم به عنوان عامل كهير و هم به عنوان تأثير متقابل روي داروهاي آنتي هيستامين مهم هستند.
گهگاه در كهيرهاي مقاوم، پزشك ممكن است چند نوع آنتي هيستامين را باهم يا به طور متناوب تجويز كند. درمورد حاد و شديد، به ويژه مواردي كه مشكل تنفسي بروز نمايد، مراجعه به اورژانس و تجويز اپي نفرين يا كورتيكوتروئيد تزريقي با صلاحديد پزشك معالج، صورت مي گيرد.
دكتر زهرا حلاجي
متخصص بيماري هاي پوست ومو

شاگردان ديروز-۷
روزي كه نيوتن حسابي كتك خورد
012008.jpg

آيزاك نيوتن در خانواده اي مزرعه دار به دنيا آمد. تحصيل در آن خانواده به هيچ وجه مرسوم نبود، به طوري كه پدر و پدربزرگ او، حتي قادر به خواندن و نوشتن نام خود نبودند.
آيزاك به هنگام تولد، نوزادي نارس بود و همان طور كه بعدها اين موضوع را از قول مادرش تعريف مي كرد، هنگام تولد آن قدر كوچك بود كه در يك شيشه يك ليتري جا مي گرفت. هيچ اميدي به زنده  ماندن او نبود. با وجود اين، او زنده ماند، رشد كرد، از كوچكي فاصله گرفت و شخصيت بزرگي شد.
پدر نيوتن پيش از تولد او جان سپرد و احتمالاً اگر زنده بود، به او اجازه تحصيل نمي داد. وي مزرعه دار بود و به احتمال زياد همين كار را براي پسرش مناسب مي دانست. مرگ پدر، ازدواج مجدد مادر و واگذاري سرپرستي آيزاك به پدر بزرگ و مادر بزرگش، فرصتي را فراهم آورد تا او به مدرسه برود.
براي پدر بزرگ و مادر بزرگ كم حوصله آيزاك، فرستادن پسرك به مدرسه روزانه لطف زيادي داشت؛ با اين كار، آيزاك بيشتر روز را بيرون از خانه خواهد گذراند!
آيزاك در مدرسه هم به اندازه زماني كه نزد پدر بزرگ و مادر بزرگش زندگي مي كرد، تنها بود. او دوستان اندكي داشت.
در سال هاي نخستين تحصيل، يك همكلاسي داشت كه هم از لحاظ درسي و هم از لحاظ نيروي بدني، از او برتر بود. نيوتن در جريان يك درگيري از دست آن همكلاسي به شدت كتك خورد. طبيعي بود كينه او در دل نيوتن زبانه بكشد؛ بايد به نحوي از او انتقام مي گرفت.
اما نيوتن نمي توانست با نيروي بدني با او مقابله كند. از اين رو، تصميم گرفت در زمينه درس از او پيشي بگيرد. به اين ترتيب، نيوتن شاگرد اول كلاس شد! آنچه كه نيوتن را در تمام مدت تحصيل خشنود مي كرد، مطالعه و ساختن ابزارها و ماشين هاي مكانيكي بود. او آسياب بادي كوچكي ساخته بود كه همانند يك آسياب واقعي كار مي كرد.
البته در آسياب او «آسياباني» هم در نظر گرفته شده بود؛ نيوتن موشي را كنار آن نشانده بود كه به طور همزمان، گندم آرد شده را مي خورد. يك بار هم، بادبادكي ساخت كه فانوس كاغذي به آن متصل بود. وقتي شب هنگام بادبادك را به پرواز در آورد، مردمي كه از دور آن را مشاهده مي كردند، چنان دچار ترس و وحشت شدند كه مدت ها در مورد جسم پرنده ناشناسي صحبت مي كردند.
ولي بي ترديد، آن چه براي همه جالب است، داستان فرو افتادن سيب است و اين كه آيا اين داستان حقيقت دارد و اگر حقيقت دارد چگونه به كشف قانون جاذبه عمومي منجر شده است؟ در واقع نيمي از اين داستان واقعيت دارد. سيبي در كار بوده، ولي آن سيب بر سر نيوتن نيفتاده است! مدت زيادي بود كه موضوعي مهم ذهن او را مشغول كرده بود.
چرا ماه به دور زمين مي چرخد؟ و چرا براساس «نيروي گريز از مركز» مماس بر مدار خود به فضا پرتاب نمي شود؟ چه نيرويي آن را در مدار خود نگه مي دارد؟ اين پرسش ها در آن زمان عميق تر از آن چيزي بود كه امروز به نظر مي رسد.
براي خيلي ها اين پرسش مطرح بود كه اگر زمين مي چرخد، چرا با وجود نيروي گريز از مركز كه گاليله ادعا مي كند وجود دارد، همه چيز از روي زمين به فضا پرتاب نمي شود؟
نيوتن مقدار نيروي گريز از مركزي را كه در نتيجه چرخش زمين به وجود مي آيد محاسبه كرد و نشان داد كه اين نيرو سيصد بار كوچكتر از نيروي جاذبه اي است كه از سوي زمين بر اجسام وارد مي شود. به همين جهت، با وجود نيروي گريز از مركز، اجسام به فضا پرتاب نمي شوند.
نيوتن پس از اين كشف، به اين فكر افتاد كه حوزه تأثير جاذبه ممكن است تا فضاي خارج از زمين هم امتداد داشته باشد و اين جاست كه داستان سيب مطرح مي شود.
روزي، هنگامي كه نيوتن سخت مشغول تفكر درباره نيروي گريز از مركز و جاذبه بود، سيبي را در حال سقوط از درخت ديد.
با خود گفت كه اگر نيروي جاذبه تا بالاي شاخه هاي درخت اثر مي گذارد، آيا نمي تواند از آن هم فراتر رود؟ اصلاً چرا حوزه تأثير اين نيرو بايد محدود باشد؟ شايد اين نيرو روي ماه هم اثر مي گذارد؟ به اين ترتيب، او به قانون جاذبه عمومي دست يافت كه براساس آن دو جسم يكديگر را با نيرويي جذب مي كنند كه با مجذور فاصله آنها از يكديگر نسبت عكس دارد.
اين نيرويي است كه ميان تمام اجرام آسماني وجود دارد و باعث گردش آنها در مدار مشخص مي شود.
حسن سالاري
*برگرفته از كتاب: نيوتن در ۹۰ دقيقه، نوشته جان و مري گريبين

زندگي با ميكروبها-۴
مقابله با مقاومت دارويي

ترجمه:وحيدرضا نعيمي
درسال ۱۹۷۳ لي ون والن، زيست شناس، نوعي «قانون تكاملي جديد» پيشنهاد كرد كه آن را اصل ملكه سرخ خواند. وي با اذعان به اين امر كه اين اصل واقعيت را ساده مي كند، به اظهارات ملكه سرخ در كتاب «از ميان آيينه» نوشته لوئيز كارول اشاره كرد. در سرزمين عجايب، همه بايد با حداكثر سرعت مي دويدند تا در سر جاي خود بايستند. ون والن چنين استدلال كرد كه تكامل اندامواره هاي چندگانه، رقابتي است كه هيچ گونه اي هرگز در آن پيروز نمي شود و دشمن هاي تازه با ريشخند جاي بازماندگان را مي گيرند كه آنها هم به نوبت جاي خود را به ديگران مي دهند. ون والن نوشت «تصوري غير از اين داشتن يعني تحميل ارزشهاي انساني بر فرايندهاي غير انساني خواب خوشي بيش نيست.»
آنچه ما اكنون مي كنيم، شايد در واقع بدتر از آني باشد كه ون والن تصور مي كرد. ابداع سلاحهاي داراي پيشرفتگي فناوري فزاينده اي فقط براي ايستادن در نقطه حاضر باعث مي شود تا رقابتي را تشديد كنيم كه به زودي حتي قويترين داروهاي جديد را ضعيف يا بي استفاده مي كند. تشديد اين رقابت اجتناب ناپذير نيست. اگر مطابق با اصول تكامل بينديشيم و عمل كنيم و نقش خودمان را به عنوان هدايت كننده اصلي ميكروبهاي موجود در خود و پيرامون خودمان دريابيم، مي توانيم جلوي اين روند را بگيريم.
012010.jpg

به اين منظور انضباط نقش حياتي دارد. جان ديويسون ميكروبيولوژيست مي نويسد:«در خلال ۲۵ سال گذشته درخواست براي احتياط و كنترل به عمل آمده است كه تا حد زيادي ناديده گرفته شده است. كارنامه موجود چيزي نيست كه خوشبيني ايجاد كند، اما راههايي وجود دارد كه مي توان با آن جلوي وخامت اوضاع را گرفت از جمله راهبردهاي احتمالي به شرح زير است :
* انتخاب داروهايي كه مستعد ايجاد مقاومت است: همه آنتي بيوتيكها به يك شيوه روي انواع يكسان ميكروب عمل نمي كنند. مقاومت در برابر برخي داروها، ظرف چند هفته ايجاد مي شود، درحالي كه ساير داروها تا چندين دهه مؤثر مي مانند.
* پايان استفاده نادرست در توليد مواد غذايي توسط صنايع: مثلاً اتحاديه اروپا كاربرد آنتي بيوتيكهايي را كه در درمان دارويي انسان مورد استفاده است، در پرورش دام ممنوع كرده است.
* نظارت بر استفاده بيماران از آنتي بيوتيكها: اجراي برنامه هاي نظارت بر بيماران مبتلا به سل براي اطمينان از آنكه آنان تمام داروهاي مورد نياز را در خلال دوره درمان شش ماهه مصرف مي كنند، به طور قابل توجهي از شيوع باسيلهاي مقاوم جلوگيري مي كند.
* بررسي از نظر تعيين مقاومت: بررسي ژنوتايپ و نقشه برداري ژنتيك به رغم هزينه بالا و زمان بري مي تواند داروهايي را كه در برابر گونه هاي ميكروبي ايجاد كننده عفونت در بيمار مورد نظر مؤثر است، شناسايي كند.اين قبيل آزمايش ها به خصوص در تعيين درمان بيماريهاي به سرعت تكامل يابنده همچون ايدز سودمند است.
* استفاده از تركيب داروها: اين مداواها امكان ايجاد مقاومت را كاهش مي دهد، چرا كه احتمال ايجاد مقاومت در ميكروبها نسبت به چند دارو كه همزمان استفاده شود، كمتر است.
داروين در اواخر دوره كاري خود اين گونه نتيجه گرفت: «هرچقدر بيشتر به گياهان نگاه مي كنيم، بيشتر در ذهن من قد مي كشند.» آرابيدوپسيس، يك پيچك معمولي و تنها گياهي كه نقشه ژنتيك آن كاملاً تدوين شده است، راهي به ما مي آموزد كه از نيروي تكاملي طبيعي براي نيل به مقصود خود استفاده كنيم. گياهان مانند انسان دائماً در معرض تهاجم ميكروبها هستند و يكي از واكنشهاي آنان توليد مواد شيميايي تدافعي است. پژوهشگران از كشف اين امر كه آرابيدوپسيس به طور نوبتي از مواد شيميايي استفاده مي كند و همگي را يكباره رها نمي كند، شگفت زده شدند. وقتي اين گياه سپر دفاع شيميايي را تغيير مي دهد، ميكروبهايي كه به سختي مي كوشند ژنهاي مقاوم در برابر ماده شيميايي نخست را حفظ كنند، ناگهان با نوعي ضعف روبه رو مي شوند و احتمال زيادتري وجود دارد كه از بين بروند. به عبارت ديگر در مسابقه تكامل به ميكروبهاي كارآمدتر و غير مقاوم مي بازند. دستگاه دفاعي انسان و گياه داراي وجه اشتراك زيادي است و بسياري از گياهان تركيبهايي توليد مي كنند كه دستگاه ايمني انسان را تحريك مي كند، كاري كه شمار اندكي از داروهاي تركيبي جديد مي توانند انجام دهند. با مطالعه بيشتري از ژنومهاي گياهي، احتمال توليد داروهاي تحريك كننده ايمني افزايش مي يابد.
در اين حال، مي توانيم فنوني را از آرابيدوپسيس قرض بگيريم. باكتريهاي مقاوم در برابر تتراسايكلين، آنتي بيوتيكي پركاربرد، پروتئينهاي خاصي را كندتر از باكتريهاي غيرمقاوم توليد مي كنند. اگر آنتي بيوتيك ديگري را جايگزين تتراسايكلين كنيد، باكتريهاي مقاوم ناگهان دچار ضعف تكاملي مي شوند و نهايتاً از بين مي روند. نتيجه آن كه براي بيمار و پزشك معجزه به نظر مي  رسد، اين است كه مقاومت تغيير مي كند. وقتي بيمار دوباره تتراسايكلين مصرف كند، اين دارو جواب مي دهد. پزشكان توانسته اند با استفاده از روشهاي مشابه مقاومت در برابر كلروكين داروي مورد استفاده براي درمان مالاريا را متوقف كنند. پژوهشگران اكنون مشغول كار روي روشهاي اعمال فنون گردشي براي مقابله با چالشهاي فزاينده عفونتهاي مقاوم در برابر درمان چند دارويي هستند كه به سرعت در بخشهاي مراقبت ويژه بيمارستانها گسترش مي يابد.
راهبردهاي گردشي به خصوص در كشورهاي فقير حائز اهميت است. مثلاً در زامبيا كه سرانه هزينه بهداشت، فقط ۵۴/۶ دلار است، اين روشها ارزشمند است. تتراسايكلين يكي از ارزانترين داروهاي موجود است، درحالي كه آنتي بيوتيكهايي كه عفونتهاي مقاوم به تتراسايكلين را درمان كنند، گرانبها هستند. همين امر در مورد كلروكين صادق است. با اين حال، گردش دارويي را بايد با دقت اجراكرد. مطالعات نشان مي دهد اگر يك آنتي بيوتيك به مدت طولاني مورد استفاده قرار بگيرد، باكتريها با كارآمدي بيشتري نسبت به آن مقاوم مي شوند. از اين رو استفاده از يك نوع آنتي بيوتيك به مدت طولاني مي تواند مقاومتي ايجاد كند كه تغيير آن دشوارتر است.

سايه روشن دانش

آنتي بيوتيك، بلاي جان كودكان
امروزه پزشكان آمريكايي، آنتي بيوتيك را براي كودكان تجويز نمي كنند. چرا كه مصرف آنتي بيوتيك؛ نه تنها باعث بهبود كودكان نمي شود، بلكه باعث افزايش مقاومت ميكروبها به اين دارو شده و درمان را سخت تر و طولاني تر مي كند.
پس از تحقيقات فراوان دانشمندان به اين نتيجه رسيده اند كه بسياري از آنتي بيوتيك ها تجويز شده براي بيماران، مفيد نيست. چرا كه ميزان بيماران از سال ۱۹۸۰ تا سال ۱۹۹۲ نه تنها كاهش نيافته، بلكه آمار ابتلا به جهت افزايش مقاومت ميكروبها به آنتي بيوتيك ها افزايش يافته است .
در سالهاي بين ۲۰۰۰ تا ۱۹۹۶ ، ۲۲۵ هزار كودك مبتلا به بيماري را در چهار گروه سني قرار دادند و نتايج مصرف آنتي بيوتيك را در آنها بررسي كردند. در كودكان زير ۳ سال، فقط ۱۶ درصد بهبود يافتند. در كودكان بين ۶ تا ۳ سال فقط ۲۵ درصد و در كودكان بين ۱۸ تا ۶ سال فقط ۱۶ درصد بهبود يافتند. دكتر «بسر» نتيجه گرفت كه:  «آنتي بيوتيك براي بيماري هايي مثل: سرماخوردگي، برونشيت(التهاب ريه ها) و ديگر بيماري هاي ويروسي نه تنها مفيد نيست بلكه باعث ايجاد بعضي ناراحتي هاي ثانويه مثل عفونت گوش مي شود. اما پزشكان بدون توجه به اين مسائل هنوزهم آنتي بيوتيك تجويزمي كنند.»
012012.jpg

پزشكان دانشگاه هاروارد عقيده دارند كه: «يكي از مهمترين راههاي تشخيص بي نتيجه بودن تجويز آنتي بيوتيك در كودكان مبتلا به سرماخوردگي و برونشيت، افزايش ابتلا آنها به عفونت گوش است. چرا كه عفونت نه تنها درمان نمي شود، بلكه شديدتر شده و به گوش انتقال مي يابد.»
به علاوه آنها عقيده دارند: «ابتلاي كودكان به عفونت هاي گوش، حتي از نوع خفيف آن به مراقبت شديد نياز دارد و براي درمان اين عفونت، باز هم آنتي بيوتيك ضروري نيست!» دكتر فرانكلين مي گويد: «متأسفانه امروزه به جهت اصرار والدين براي بهبود سريع فرزندانشان، براي رهايي خودشان از مرخصي كاري!، پزشكان را مجبور به تجويز آنتي بيوتيك مي كنند، اما اين نه تنها باعث بهبود كودكان نمي شود، بلكه باعث تشديد بيماري مي گردد. در نتيجه والدين خانه نشين  تر مي شوند!»
استفاده از آنتي بيوتيك، مثل خودكشي است، چرا كه ما با اين روش فقط مقاومت ميكروبها را در بدنمان افزايش مي دهيم .دكتر «بسر» مي گويد: «به علت ناآگاهي مردم از مضرات آنتي بيوتيك، ما هنوز مجبور به تجويز آن هستيم.»
مترجم: مهتاب صفرزاده خسروشاهي

|  ادبيات  |   اقتصاد  |   سياست  |   علم  |   ورزش  |   هنر  |

|   صفحه اول   |   آرشيو   |   بازگشت   |