محمد اميري
اشاره: همه متوليان تبليغات تلويزيوني به اين باور رسيده اند كه به يمن نور و صدا و تصويرهاي جذاب مي توانند اجناس خود را روانه بازار مصرف كنند، علاوه بر آن آنها به اين نتيجه منطقي هم رسيده اند كه بدون داشتن مصرف كننده ، نمي توان بازار را داغ نگه داشت.
مخاطبان كودك در كارزار تبليغاتي مواد غذايي و تنقلات زيان آور هميشه در معرض خطر هستند بنابر اين هر آنچه را كه از طريق «جعبه جادو» ببينند، دوست دارند آن را بخواهند و بچشند پس اين مخاطبان كم آزار، لقمه هاي چرب و نرمي براي توليد كنندگان آگهي هاي تلويزيوني هستند، از سويي ديگر كارشناسان تغذيه و متوليان امور رشد كودكان در تكاپوي آن هستند كه به نوعي پخش و توليد برنامه هاي تبليغاتي مربوط به تنقلات و مواد غذايي مربوط به كودكان را محدود سازند. در زمينه پخش آگهي هاي تلويزيوني و تأثير نامطلوب مواد غذايي زيان آور براي كودكان گزارشي تهيه شده است كه با هم آن را مي خوانيم:
براساس يافته هاي علمي مؤسسه استانداردهاي مواد غذايي در انگليس، تبليغات تلويزيوني در زمينه مواد غذايي شكم پركن و فاقد مطلوبيت غذايي، باعث ترغيب كودكان به غذاهاي غيربهداشتي و تغذيه با غذاهاي ناسالم به چاقي كودكان منجر شده است.
بي ترديد شركت هاي تبليغاتي در حوزه تلويزيون در طول اين سالها با ارائه شيوه هاي تبليغي متفاوت در زمينه معرفي تنقلات غذايي موجب شده اند تا هم مخاطبان كودك آنان به سوي اين مواد غذايي غيرمطلوب گرايش پيدا كنند و هم چرخ كارخانه هاي توليدي اين نوع مواد غذايي بيش از پيش بچرخد. البته كسي با مقوله توليد اين نوع مواد غذايي مشكلي ندارد چرا كه اگر در اين زمينه مسأله اي بود كارشناسان بهداشتي و متوليان ارائه مجوز چنين صنايعي مانع از ادامه كار آنان مي شدند، برخي از مسئولان بهداشتي، با ارائه استنادات علمي و طرح نظرات خود به نحوي موضوع زيان آور بودن مصرف اين مواد غذايي را بارها به گوش مسئولان تبليغاتي و خانواده ها رسانده اند ولي با اين حال همچنان اين رويه اشباع سازي تبليغات مواد غذايي از طريق تلويزيون و راديو ادامه دارد.
البته در زمينه تأثير نامطلوب تبليغات تلويزيوني تنقلات و پفك و شيريني هاي زيان آور بر رشد كودكان در ايران هنوز پژوهش ميداني صورت نگرفته است با اين حال متوليان بهداشتي در طي صحبت هاي خود در تلويزيون و مجامع فرهنگي بر اشباع اين نوع تبليغات مواد غذايي اشاره كرده اند.
اخيراً برخي از متوليان فرهنگي نسبت به تبليغات مواد غذايي در تلويزيون اظهارات جالبي ارائه كرده اند. اسماعيل براري يكي از فيلمسازان تلويزيوني با اشاره به تأثير رواني تبليغات بر مخاطبان مي گويد: سازندگان برنامه هاي تبليغاتي دنيا به مرور به اين نكته پي برده يا خواهند برد كه بايد مخاطب را به درستي بشناسند و با او ارتباط پويايي برقرار كنند.
در يك فرآيند دو سويه مبتني بر عمل و عكس العمل اين رابطه قابل توجه است و همان طوري كه في المثل ما براي خريد خانه به سراغ مشورت با كارشناسان مورد اعتماد مي رويم، عيناً همين رابطه بين مخاطب و سوژه هاي تبليغاتي تلويزيوني وجود دارد حال اگر تبليغ دوسويه و صادقانه نبوده و صرفاً دلفريب و اغواگرانه باشد، اثر تبليغاتي همچو سوزني بر سلسله اعصاب انسان تأثير گذارده و او را شرطي مي كند. وي مي افزايد: بهتر است بدانيم كه تبليغات مواد غذايي در تلويزيون به قدرت مديران و مسئولان در جامعه برمي گردد بدين معني كه مديران تبليغاتي از مديران بهداشتي قوي تر هستند و ارتباطات مؤثرتر و بودجه هنگفت تري دارند. در بسياري از كشورها، تلويزيون هاي ملي به هيچ وجه تبليغات پخش نمي كنند چرا كه مردم چنين خواسته اند آنها معتقدند كه تلويزيون از بودجه و سرمايه ملي بوجود آمده بنابراين نبايد همچون يك تلويزيون خصوصي، با آن درآمد كسب كرد.
البته نگرش يك سويه اين فيلمساز را نمي توان ملاك محدوديت در تبليغات تلويزيوني قرار داد چرا كه مسئولان بودجه وقتي درباره ارزيابي بودجه اين رسانه ملي در مجلس شوراي اسلامي تصميم مي گيرند عملاً بر اين نكته اصرار دارند كه تلويزيون مي بايست مبلغ ۸۰ ميليارد تومان از بودجه توليدي خود را از طريق تبليغات تلويزيوني تأمين كند. بنابراين اگر متوليان دولتي درصدد هستند رسانه ملي به سوي محدود كردن تبليغات مواد غذايي بعضاً زيان آور براي كودكان پيش رود بنابراين بايد هزينه هاي آن را هم به نوعي از طريق تأمين بودجه كاهش تبليغات تلويزيوني بپردازند.
نتايج پژوهش هاي مؤسسه استانداردهاي مواد غذايي در انگليس نشان مي دهد كه اين پژوهش ها شايد موجب ممنوع شدن تبليغات تلويزيوني براي سيب زميني سرخ شده، شيريني و شكلات شود. البته شركت هاي توليد كننده مواد غذايي انگليسي سال گذشته حدود ۴۵۲ ميليون پوند صرف تبليغات چنين مواد غذايي كردند.
بايد منتظر بود و ديد كه آيا مؤسسه استاندارد مواد غذايي انگليس در اين كارزار موفق خواهد شد يا نه؟ در اين كشور شبكه هاي تلويزيوني دخل و خرج خود را اغلب از طريق چنين تبليغاتي تهيه مي كنند با اين حال وقتي موضوع ممنوعيت در ميان باشد مطمئناً دولت براي تأمين ضرر و زيان وارده به شركت هاي توليدي مداخله خواهد كرد. آيا اين نگرش در تلويزيون ايران و يا مؤسسات توليدكننده مواد غذايي وجود دارد يا نه؟
به باور مدير كل بازرگاني صدا و سيما و با استناد به پخش آگهي تلويزيوني در شبكه هاي خصوصي و دولتي خارج از كشور، «حجم تبليغات تلويزيون ايران بسيار كمتر از تبليغات تلويزيون هاي كشورهاي همجوار است. اين حجم در تلويزيون ايران حدود چهار يا پنج درصد كل برنامه هاست.در حالي كه در برخي از شبكه هاي داخلي ، اين حجم آگهي تلويزيوني به حد پاييني مي رسد، توزيع آگهي ها هم به همين صورت است. علاوه بر آن در قانون بودجه براي تلويزيون پيش بيني درآمد از طريق آگهي را كرده اند. به اين معني كه بخش قابل توجهي از هزينه هاي تلويزيون را بايد از طريق آگهي تأمين كنيم. طبيعتاً اگر آگهي پخش نشود (با فرض دلگير شدن مخاطب) مجلس شوراي اسلامي مي گويد بايد اين گونه كسب درآمد كنيم ما چه بايد بكنيم؟ اگر حجم آگهي هاي تلويزيوني باعث آزار مخاطب مي شود ما آمادگي اين را داريم كه مجلس با در نظر گرفتن بودجه اي باعث شود حجم آگهي ها كاهش يابد.»
|
|
بايد بين تأثير نامطلوب آگهي تلويزيوني مواد غذايي زيان آور و كاهش حجم بودجه تلويزيون يك رابطه قابل تعمقي ايجاد كرد، اگر قرار است براي سلامتي رشد كودكان آگهي تلويزيوني مواد غذايي را كاهش دهيم چه اميدي وجود دارد كه دولت بودجه كاهش يافته تلويزيون از منبع آگهي ها را تأمين كند، از سويي ديگر عدم تبليغ مواد غذايي كودكان مي تواند موجب كاهش توليد اين گونه مواد توليدي و بيكاري خيل زيادي از مشاغل مرتبط با آن شود.
يك كارشناس مواد غذايي با اشاره به اشباع تلويزيون از آگهي هاي مواد غذايي زيان آور مي گويد: «البته نمي توان شتابزده حكم صادر كرد كه اين نوع تبليغات مواد غذايي از شبكه هاي تلويزيوني حذف شود ولي مي توان اين نوع تبليغات را با نظارت كارشناسان تغذيه يا شوراي بهداشتي مورد بررسي قرار داد آنگاه حكم منطقي در مورد آن ارائه كرد.
به هر حال تمامي اين شركت هاي توليدكننده مواد غذايي مجوز بهداشتي را از كارشناسان ذيربط دولتي اخذ كرده اند. بنابراين طرح اين نكته كه توليد و پخش تبليغات مواد غذايي بايد از تلويزيون قطع شود خود يك نگاه سطحي و غيرمنطقي است چون كه همين شركت هاي توليد كننده مواد غذايي در قبال توليد و توزيع اينگونه محصولات، در شرايط فعلي اشتغال ايجاد كرده اند، اما من با حجم زياد آگهي هاي تلويزيوني مواد غذايي بعضاً زيان آور آن هم در لابه لاي برنامه ها مخالف هستم، از سويي ديگر همزمان پخش چند آگهي مشابه در اين زمينه ناخواسته، مطلوبيت ساير مواد غذايي مورد علاقه كودكان را تحت الشعاع قرار مي دهد. در خاتمه اميدوارم متوليان امور بازرگاني صدا و سيما با توجه به نكات بهداشتي توصيه شده از سوي كارشناسان بتوانند به اين آگهي ها سامان بخشند.»
«امه دور» نويسنده كتاب تلويزيون و كودكان در زمينه محتواي برنامه هاي تبليغاتي تلويزيون و تأثير آن بر كودكان مي نويسد: «در ميان محتواي برنامه هاي تلويزيوني كه كودكان آنها را پيگيري، تفسير و ارزيابي مي كنند احتمالاً آگهي هاي تجاري بيشترين برخوردهاي فكري را به نمايش مي گذارد. هدف برنامه هاي آموزشي، خبري و برنامه هاي مربوط به مسائل عمومي اين است كه محتوايي را كه از نظر اجتماعي به تصويب رسيده و داراي حقايق معيني است به كودكان انتقال دهند.
برنامه هاي سرگرم كننده به اين خاطر طراحي شده اند كه مخاطبان بيننده فراواني را جذب كنند، بدون اين كه بخواهند آموزش دهند يا كسي را ترغيب كنند. به عكس آگهي هاي تجاري به منظور ترغيب كردن بينندگان به خريد محصول و يا خدماتي كه فقط معدودي از آنها براي سلامتي كودكان اساسي هستند طراحي شده اند.
معمولاً محصولات و خدمات؛ بسته بندي و مبارزات تبليغاتي و آگهي ها از طريق فرآيند تكرار، آزمون هاي ميداني و مرور نتايج بهبود مي يابند و به همين دليل به طور متوسط هزينه هر دقيقه توليد آگهي تجاري از هزينه هر نوع ديگر برنامه، حتي برنامه هاي سرگرم كننده ساعات پربيننده بيشتر است.
با توجه به اين كه آگهي هاي تلويزيون هدفهايي دارند و براي جذاب كردن كالاها و خدمات طراحي شده اند و يا حداقل با متعهد شدن بر تأثيرگذاري توليد شده اند، لازم است كودكان آنها را بشناسند و هدف هايشان را درك كنند و تكنيك هاي ترغيب كننده آنها را تشخيص دهند تا بهتر بتوانند از عهده مقابله با پيام هاي تبليغاتي برآيند.»
البته مسئولان بهداشت و تغذيه در مدارس بهتر مي توانند نقش آگهي هاي تلويزيوني در مواد غذايي زيان آور را براي كودكان در سنين پايه ابتدايي تشريح كنند، اغلب كودكان در اين دوره سني از معلمان خود حرف شنوي خوبي دارند، تجربه آموزشي نشان داده كه اين نوع اطلاع رساني در كاهش گرايش آنان براي خريد تنقلات و مواد غذايي نامطلوب مؤثر بوده است.
هم اينك به يمن راه اندازي بوفه هاي آموزشگاهي، راه اندازي تغذيه مطلوب و بهداشتي در مدارس و نظارت مربيان بهداشتي كم كم آثار زيان آور تهيه تنقلات غذايي از دستفروشان دوره گرد يا دكه داران كنار مدارس كاسته شده است.
با اين حال با اطمينان نمي توان گفت كه مربيان بهداشتي مي توانند در رفع اين نوع آگهي هاي تبليغاتي كارآمد عمل كنند ولي اگر به كودكان در نحوه خريد و استفاده از اين نوع مواد غذايي توصيه هايي را در كلاس هاي بهداشتي متذكر شوند بي ترديد در آينده نزديك مؤثر خواهد بود.
اما آيا به تعداد تمامي آموزشگاههاي موجود در سراسر كشور مربيان بهداشتي وجود دارند يا نه؟ اخيراً بخش زيادي از مربيان بهداشتي مدارس به خاطر رسيدن به مرحله بازنشستگي، از دور آموزش و مراقبت در زمينه تغذيه و تندرستي مدارس، خارج شدند. اميدواريم مربيان جديد بهداشتي يا بهداشتياران دانش آموز بتوانند اين نقش را در مدارس به خوبي ايفا كنند.
«دكتر محمدتقي صراف» متخصص بيماري كودكان و عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي مشهد در همايش سالانه انجمن كودكان با اشاره به تبليغات تلويزيوني براي كودكان مي گويد: متأسفانه به نظر مي رسد اين روزها براي كسب درآمد بيشتر از كودكان بهره برداري هاي سودجويانه مي شود. در حالي كه در كشورهاي در حال توسعه، تلويزيون به عنوان عامل مؤثري براي آموزش هاي بهداشتي و پيشگيري از بيماريها به كار مي رود،بنابراين از مسؤلان رسانه اي مي خواهيم تا با نمايش هاي كوتاه بهداشتي در باره بيماريها، نحوه واكسينانسيون، آموزش و تبليغ شير دادن و تغذيه كودكان، برنامه هاي خود را مطلوب و مفيد سازند.
وي در ادامه مي افزايد: «تلويزيون مي تواند در صورت هماهنگي با اصول بهداشتي عكس العمل هاي مفيدي را در كودكان بوجود آورند در حالي كه افراط در تماشاي آنها مي تواند عوارضي مانند چاقي مفرط، كم شدن قدرت جسماني، اختلالات خواب و انزوا را در كودك ايجاد نمايد.»
اخيراً كشور فرانسه نيز در نظر دارد با كاهش تبليغات تلويزيوني در زمينه فرآورده هاي بسيار شيرين در برنامه هاي ويژه كودكان، از ميزان چاقي كودكان بكاهد.
به گفته كارشناسان بهداشتي فرانسه، كودكان حين تماشاي تلويزيون و ما بين برنامه هاي ويژه خود به طور دائم تحت تأثير آگهي هاي تبليغاتي انواع نوشابه ها، شيريني ها و غلات قرار مي گيرند و نتيجه اين امر موجب شده كه چاقي در ميان كودكان فرانسوي روزبه روز افزايش پيدا كند. بنابراين متوليان قانون و بهداشت عمومي در فرانسه درصدد هستند تا با تصويب طرح هايي پيشنهاد كاهش ميزان قند، نمك و شكر در فرآورده هاي غذايي ويژه كودكان را بدهند علاوه بر آن سعي دارند به نوعي شركت هاي توليد كننده مواد غذايي و يا شبكه هاي تلويزيوني را وادارند تا از حجم آگهي چنين محصولاتي براي كودكان بكاهند.
اميدواريم كارشناسان بهداشتي، متوليان امور آگهي هاي تلويزيوني و شركت هاي توليد كننده مواد غذايي قبل از آن كه اين نوع تبليغات تلويزيوني تأثير نامطلوب خود را در رشد كودكان ايراني بر جاي گذارند به چاره جويي در اين زمينه بپردازند.
بي گمان گفت وگوي دو سويه تهيه كنندگان مواد غذايي و كارشناسان بهداشتي مي تواند ضمن كاهش هزينه منفي اين نوع تبليغات تلويزيوني بر جسم و روح كودكان، شرايط را براي اشتغال و گردش صنايع غذايي فراهم سازد.