* در طول سه دهه عليرغم افزايش جمعيت شكارچيان رسمي و غيررسمي
هنوز تعداد محيط بانان اضافه نشده است و شماري از آنان به دوره كهولت رسيده اند
در شرايطي كه در پنجمين كنگره پارك ها در شهردوربان آفريقاي جنوبي صحبت از تغيير نگرش در مديريت و پي ريزي روش هاي نوين نظارت و لزوم حفظ هرچه بهتر و بيشتر پارك هاي ملي و مناطق حفاظت شده در جهان است، ما نيز بايد تجديدنظري در نحوه نگرشمان به مديريت مناطق و ديدگاه هاي آن داشته باشيم. چرا كه در صورت ادامه روند كنوني با گذشت زماني نه چندان طولاني، ديگر چيزي از مناطق تحت حفاظت باقي نخواهد ماند. يكي از اركان مهم در اين راستا استفاده از مديران آگاه، باسابقه و كارآمد در كنترل مناطق است؛چرا كه حفاظت شايسته، تنها و تنها در گرو حضور مديران كارآمد و آگاه، و محيط بانان دلسوز و زحمتكش است. به اين بهانه پاي درددل يكي از قديمي ترين محيط بانان سازمان حفاظت محيط زيست -كه نخواست نامش را بنويسيم- نشسته ايم، كه گزيده اي از گفته هاي او را در زير مي خوانيد. وي در آغاز صحبت تنها حرفي كه زد اين بود: «هروقت بازنشسته شدم، حرف مي زنم».!
در گذشته اگر مديرم من را در جاده مي ديد، انگار كه بدترين خطاي شغلي ام را انجام داده باشم، شرمنده مي شدم. حتي وقتي مي خواستم استراحت كنم خود را در كوه گم مي كردم و درستش هم همين است. مديرم فقط بايد بتواند من را با بي سيم پيدا كند.
* آيا حضور در جاده ها باعث نمي شود كه حضورتان براي متخلفين و شكارچيان قاچاق پررنگ تر باشد؟
شكارچيهاي قاچاق اطلاعاتشان خيلي بيشتر از مأمورهاست و سياست كاري پيچيده اي دارند. شكارچي اگر مأمور را در اتوبان ببيند كوه را غارت مي كند چون پيش خودش مي گويد: پاسگاه ۴ تا مأمور دارد، ۲ نفر كه در جاده هستند و ۲ نفر ديگر هم كه مرخصي اند، پس در چنين شرايطي بهتر است كه مأمور در پاسگاه بماند. حداقل شكارچي سردرگم مي شود.
* تردد مداوم وسايل نقليه موتوري كه در جاده ها به چشم مي خورد، تا چه حد بر محيط طبيعي منطقه تأثيرگذار است؟
ما اصلاً در مناطق اجازه ورود ماشين نداشتيم، چرا كه ايجاد سر و صدا، آرامش و شرايط طبيعي منطقه را برهم مي زند، ولي الان جاده هاي داخل پارك ملي، اتوبان شده و چيزي كه فراوان است ماشين و موتور. در واقع مأموران براي گشت زني در مناطق بايد به اسب مجهز بشوند نه به موتورسيكلت.
*يكي از وظايف مهم محيط بانان ارائه گزارش از وضعيت منطقه و تأكيد بر معضلات اكولوژيكي آن جهت برنامه ريزي مديران است. آيا اين كار صورت مي گيرد؟
بله. ولي در گذشته بيشتر روي حرف مأمور حساب مي كردند و به آن بها مي دادند و براساس آن براي منطقه برنامه ريزي مي شد و شرايط اكولوژيك منطقه كاملاً تحت كنترل بود. مثلاً تخمين و كنترل جمعيت حيوانات شكارچي منطقه يكي از مباحث مهمي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد.
در حال حاضر هم ما در منطقه، معضل شغال را داريم و من بارها به مراجع اطلاع داده ام كه جمعيت شغال در منطقه به حدي بالا رفته كه در فصل زايمان ميشها، بره را در حال به دنيا آمدن مي برند. من بارها شغال ها را از داخل پاسگاه با تفنگ زده ام ولي با اين روش نمي توان جمعيت آنها را كنترل كرد و بايد اقدام جدي صورت بگيرد. ما در حال حاضر ۶۰۰ ميش در پارك داريم. معضل اصلي ما شكارچي نيست و به دليل وجود شكار قاچاق نيست كه جمعيت زياد نمي شود، ما در سال نهايتا ممكن است ۱۰ شكارچي داشته باشيم، اين ۶۰۰ ميش دوقلوزا هستند و سالانه حدود ۱۰۰۰ رأس بره به دنيا مي آيد كه حداقل بايد ۳۰۰ رأس به جمعيت شكار منطقه اضافه شود، ولي...
* چرا با وجود اين همه مشكلات، از اين كار كناره گيري نمي كنيد؟
من عاشق كارم هستم، من عاشق طبيعت كشورم هستم و همين كه بتوانم در حفظ آن نقشي داشته باشم افتخار من است. درست است كه ما محيط بان ها همه چيزمان را بر سر كارمان مي گذاريم ولي همچنان با علاقه و اعتقاد قلبي به كارمان ادامه مي دهيم. البته بي احتياطي هاي جواني باعث مي شود كه در سنين بالا همه ما با مشكلات جدي جسمي و حتي روحي مواجه باشيم ولي با اينحال برسر عهدمان مي مانيم.
***
محيط بانان در هر كشوري تحت نام هاي مختلف حافظان اصلي محيط زيست به خصوص پارك هاي ملي و مناطق حفاظت شده مي باشند. به اين دليل ميزان مراقبت و حفظ محيط زيست به ويژه حيات وحش در هر كشوري بستگي به تعداد و كيفيت كار و فعاليت محيط بانان دارد. در كشور ما، بيشتر محيط بانان در زمره عاشقان محيط زيست و گونه هاي زيستي اند و با جان و دل و فداكاري در اين راه همت گماشته اند. اما در طول سه دهه عليرغم افزايش جمعيت شكارچيان رسمي و غيررسمي، هنوز تعداد محيط بانان اضافه نشده است و شماري از آنان به دوره كهولت رسيده اند. تجهيزات محيط بانان از لحاظ تعداد و كيفيت براي مقابله با متجاوزان به مناطق حفاظت شده، اندك است و به همين دليل شماري از محيط بانان فداكار همچون جنگلبانان در معرض حمله و تهاجم قاچاقچيان شكار حيوانات قرار دارند و كم نيست تعداد محيط باناني كه در جريان اين قبيل درگيري ها آسيب ديده اند. بسياري از كارشناسان مي گويند براي حفظ شدن زيستگاه هاي حيات وحش بايد با حمايت وسيع و قاطع از محيط بانان و تأمين نيازهاي آنان، نسبت به جذب محيط بانان جوان و متعهد اقدام شود.
معصومه صفايي

جزيره قبرس، در درياي مديترانه، هنوز هم يكي از مطلوب ترين ويژگي هاي طبيعي و زيست محيطي را دارا مي باشد. توسعه صنعتي به گونه اي كه اروپا را در قرن بيستم ميلادي دستخوش آلودگي هاي شديد محيط زيست قرارداد، در قبرس، آنقدر دامنه دار نبوده و چنين پيامدي نداشته است، زيرا ويژگي هاي طبيعي و اقليمي اين جزيره به گونه اي است كه با واحدهاي توليدي آلاينده همخواني ندارد.
در ميان جاذبه هاي گوناگون طبيعت قبرس، انبوه سروهاي كوهي كهنسال در ارتفاعات المپوس، در كنار درختان زيتون منظره زيبايي ايجاد كرده اند. اما تحت تأثير همين جنگل هاي انبوه، دماي هوا در مواقعي از سال چنان غيرقابل تحمل مي شود كه زندگي را براي بسياري از ساكنان بومي جزيره نيز دشوار مي سازد و در چنين هنگامي،  بيماري هاي فصلي نيز شيوع مي يابد. به همين دليل كارشناسان محيط زيست، اين ويژگي را تركيبي متضاد از طبيعت و محيط زيست قبرس به حساب مي آورند. دامنه هاي كوه المپوس طبق پژوهش هاي انجام شده ميليون ها سال قبل پوشيده از درختان جنگلي بوده و گونه هاي متفاوتي از جانوران به ويژه گوشتخواران غول پيكر در اين نواحي مي زيسته اند.اين دامنه ها، با كاهش ارتفاع همسطح دريا مي شوند.در آبهاي ساحلي نزديك اين دامنه بيش از ۲۶ نوع جانور دوزيست زندگي مي كنند كه برخي از آنها از لحاظ قدمت در زمره قديمي ترين جانوران كره زمين محسوب مي شوند.
اين نوار ساحلي، مأمن خوبي براي پرندگان مهاجر نيز مي باشد و همه ساله ميليون ها پرنده مهاجر از مناطق مختلف جهان به اين سو مي آيند و پس از توقف هاي كوتاه به سوي ديگر سرزمين ها رهسپار مي گردند.
فوك ها و انواع لاك پشت ها،  از جانوران آبهاي ساحلي در اين منطقه هستند.
منابع خارجي
ترجمه: محمد توكلي ملايري

اسماعيل عباسي
اين روزها، همراه بحث هاي گوناگون درباره آلودگي هاي زيست محيطي، واژه «محيط زيست» كه معادل «Enviroment»مي باشد، نيز زياد به گوش مي خورد. براي نخستين بار مشكلات زيست محيطي ناشي از توسعه در قاره اروپا نمايان شد و از همان زمان واژه محيط زيست به مفهوم تازه اي كه نشان دهنده حساسيت ها و دغدغه هاي انسان معاصر نسبت به محيط زندگي او مي باشد، بر سر زبان ها افتاد. اما، پيش از اينكه اين واژه در كشور ما نيز رواج يابد، و توجه عموم به حفظ محيط زيست و مشكلات ناشي از آلودگي محيط زيست جلب شود، نياكان ما به نوعي، مناسبات اجتماعي و رفتار سنجيده اي كه با طبيعت پيرامون خود داشتند، ويژگي هاي محيط زيست را در حد دانش آن زمان مي شناختند. نشانه هاي چنين معرفتي را در برخي آداب و سنن و رفتار مردم ايران مي توان پيدا كرد. در اين ستون كه تحت عنوان «آنچه خود داشت...» به تناوب در صفحه محيط زيست درج مي شود، گوشه هايي از اين مناسبات، رفتار و مراقبت هاي زيست محيطي را كه به صورت عادات مفيد جمعي نهادينه شده است، بازگو مي كنيم تا از اين رهگذر به گسترش فرهنگ زيست محيطي كمك كنيم.
***
به تازگي دانشمندان به نقش پر اهميت دفاع بيولوژيك يا دفاع طبيعت در كنترل آفات و حفظ محيط زيست پي برده اند و با توجه به ابعاد نگران كننده كاربرد وسيع سموم دفع آفات نباتي در مزارع و باغها، به تدريج سعي مي شود كه با تقويت مباني دفاع طبيعي و حشرات و گياهاني كه در اين مبارزه نقش مؤثر دارند، مصرف سموم تا حد امكان كاهش يابد و حتي در بسياري از كشورها جز در هنگام طغيان آفات، از سموم دفع آفات نباتي كمتر استفاده مي شود. در اين ميان، يك تلاش همگاني براي پرورش گياهان و جانوران ضد آفات نباتي، در سراسر جهان آغاز شده است. در ميان انواع حشرات گونه هايي از زنبورها، پروانه ها و كفشدوزك ها، در مبارزه و دفع آفات مثل شته و سن غلات نقش اساسي دارند. اما كفشدوزك ها، فراوان تر و معروف ترند. بد نيست بدانيم كه در كشور ما از ديرباز، كفشدوزك ها مورد توجه مردم قرار داشته اند و در نواحي مختلف ايران در قصه ها و گفتارهاي آميخته به افسانه، از اين حشره به نيكي ياد شده است. نقل قول ها و قصه ها درباره كفشدوزك، كه سينه به سينه نقل شده، در واقع پوششي براي حفظ زندگي و نسل اين جانور مي باشد. از جمله در طالقان، هنوز هم وقتي كفشدوزك در جايي پيدا مي شود، مردم سعي مي كنند به آرامي آن را بر نوك انگشتان دستشان پرواز بدهند و از قديم چنين گفته شده كه وقتي يك پسر جوان دم بخت كفشدوزكي را پرواز مي دهد، مي تواند با توجه به سمت پرواز آن، دريابد كه همسر آينده اش از كدام سو مي آيد، به همين دليل در طالقان از كفشدوزك با نام محلي - زن ببرك (به ضم ز، سكون ن، فتح ب اول، ضم ب دوم و سكون ك) كه در گويش محلي، به معني راهنماي خير است، ياد مي شد. البته با رواج مظاهر شهري و افت فعاليت هاي كشاورزي، اين عنوان امروزه به فراموشي سپرده شده است. به همين ترتيب در ديگر مناطق ايران از كفشدوزك به اعتبار قصه ها و افسانه هايي كه براي اين حشره مفيد بر سر زبانهاست مراقبت به عمل مي آيد. وقتي به ريشه اين فرهنگ بومي رجوع مي كنيم، در مي يابيم كه كفشدوزك ها بزرگترين دشمن آفت زيانبار شته مي باشند، بي آنكه خود دشمن طبيعي داشته باشند. پس اجداد ما بدرستي به نقش آفت زدايي اين حشره آگاهي داشته اند و سعي كرده اند، نسل آن را تحت پوشش انبوهي از قصه ها،  افسانه ها و آيين هاي دوست داشتني حفظ كنند. واقعيتي كه پس از هزاران سال امروزه با پژوهش هاي علمي كشف شده است و هم اكنون در سراسر جهان، از جمله ايران، مراكز دفاع طبيعي تحت پوشش وزارت جهاد كشاورزي به پرورش حشرات مفيد و ضد آفت، بخصوص گونه هايي از كفشدوزك پرداخته اند و هر سال به هنگام بروز آفات به ويژه در مزارع و باغ هاي شمال و همچنان انارستان ها از اين حشرات براي دفع طبيعي آفات استفاده مي شود تا از كاربرد بيشتر سموم كه باعث آلودگي آب، خاك محصولات كشاورزي و به ويژه سفره هاي زيرزميني آب مي شود، اجتناب گردد.