تازه در صندلي يا كاناپه منزل نشسته ايد و به اخبار نيم روزي يا شامگاهي نگاه مي كنيد اما از همان آغاز صحبت گوينده، آواري از اخبار بد مثل سيل، زلزله، كشتار در مناطق آفريقايي، بمب گذاري در خاورميانه و در نهايت خفه شدن عده اي در معدني در چين يا آمريكاي لاتين به سراغتان مي آيد. اغلب ما با شنيدن اين همه اخبار بد شوكه مي شويم و اگر اهل شنيدن اخبار باشيم، سعي مي كنيم با تمامي تنش هاي حاصله از خشونت جاري در آن، اخبار را تا پايان مرور كنيم، ولي اگر انسان زودرنجي باشيم، سريعاً به سروصداي گوينده، خبر خاتمه مي دهيم، اما ظاهراً شنيدن خبرهاي بد تمامي ندارد، فرزند يا همسرتان قبل از هر گونه خبر خوش، معمولاً درگيري در مدرسه، پاره شدن لباس، گم شدن مداد و كيف، درگيري همسايه با همسرتان و يا پيدا نشدن سهيمه شير را براي شما گزارش مي كنند. به راستي چه شده كه ما ايرانيان قبل از شنيدن هر نوع خبرخوش به دنبال اخبار ناخوش هستيم؟
«سمانه بامشاد» با اكبر نصرالهي مدرس دانشگاه و كارشناس ارشد ارتباطات، گفت وگويي را در زمينه خشونت در رسانه ها انجام داده است كه با هم آن را مي خوانيم:
|
|
|
پخش تصاويري از درگيري، مجموعه هاي پليسي، حوادث وحشتناك مثل سيل، زلزله و غيره از شبكه هاي تلويزيوني، درگيري هاي جناح هاي سياسي و همين طور چاپ تصاوير و مطالبي در اين خصوص در مطبوعات، از مصاديق خشونت رسانه اي است.
متأسفانه به نظر مي رسد سهم مطالب و تصاوير خشونت آميز اين روزها در رسانه هاي نوشتاري و الكترونيكي در حال افزايش است. بنابر اين، به طور مشخص مطبوعات يا رسانه هاي گروهي كه محتواي آن خشونت آميز نباشد يا آن را ترويج نكند، وجود ندارد. به عبارت ديگر رسانه ها خواسته يا ناخواسته به اخبار و مسائل خشونت آميز مي پردازند و به انتشار آن گرايش دارند.
البته تا حدودي، انتشار اخبار خشونت آميز در ذات كار رسانه اي نهفته است و يكي از ارزشهاي مهم خبري، ارزش خبري برخوردار يا Conflit است. كه هم دست اندركاران رسانه به توليد و انتشار آن گرايش دارند و هم مردم به ديدن، شنيدن و خواندن آن علاقه مند هستند. اما بايد تأكيد كنيم كه رسانه غير از وظيفه اطلاع رساني صحيح و انتشار آنچه كه روي داده است، مسئوليت امنيت رواني و اجتماعي مردم را نيز بر عهده دارد. بنابر اين نبايد با انتشار برخي از اخبار و تصاوير خشونت آميز را افزايش ميزان آن، امنيت رواني مردم را به مخاطره انداخت. متأسفانه رسانه هايي كه حرفه اي نيستند و راههاي مختلف جذب مخاطب را نمي دانند و به عبارت ديگر نمي توانند اخبار عجيب و خبرهاي توسعه اي توليد و پخش كنند، بيشتر اين گونه اخبار، مطالب و تصاوير را منتشر مي كنند و بدين وسيله بر آرمان مخاطبان خود مي افزايند.
***
* آقاي نصرالهي، ميزان خشونت چقدر بر روي مردم تأثير گذار است؟
- نوع فرهنگ مردم، نوع آموزش، نوع ارتباطات ميان فردي كه وجود دارد بر درجه تأثيرگذاري خشونت مؤثر است، آموزش، طبيعتاً اثرگذاري خشونت را كمتر مي كند. همچنين پاسخ اين پرسش در نظريه هاي مختلف متفاوت است، بر اساس نظريه تزريقي، رسانه آن قدر قوي است كه هر چه را منتشر مي كند، بر روي مخاطباني كه ارتباطات ميان فردي ندارند و مثل اتمهاي مجزا هستند، مستقيم و بي واسطه اثر مي گذارد.
اما بر اساس نظريه استحكام، رسانه ها تأثيري نامحدود ندارند، به عبارتي رسانه ها آن قدر قوي و مخاطبان نيز منفعل نيستند، بنابر اين هر آنچه ما از رسانه پخش كنيم، الزاماً بر روي مخاطبان مورد نظر ما تاثير ندارد و به اين ترتيب با توجه به زمينه هاي فرهنگي مخاطبان پخش پيام، اثر تقويت كنندگي يا تضعيف كنندگي دارد.
بر اساس اين نظريه، انتشار مطلب و تصاوير خشونت آميز از رسانه ها، الزاماً بر روي مخاطبان اثرگذار نيستند، بلكه بسته به زمينه هاي فرهنگي و ارتباطات ميان فردي، ميزان بهره مندي از رسانه هاي ديگر در اين زمينه مؤثر است و مي تواند اين زمينه ها را افزايش يا كاهش دهد.
*آموزش رسانه اي چه جايگاهي در تلويزيون دارد؟
- اگر هدف كاهش خشونت و تضمين سلامت رواني افراد باشد، بنابر اين مضمون برنامه هاي مطرح و شاد كه مشاركت اجتماعي، همزيستي مسالمت آميز و همكاري را ترويج مي دهد، مي تواند در اين زمينه براي مردم جنبه آموزشي داشته باشد و در كاهش خشونت و افزايش همدلي اجتماعي مؤثر واقع شود. بنابر اين بايد به مردم در برنامه هاي مختلف ياد بدهيم كه با داشتن اختلاف ذائقه و تفكر مي توان در كنار يكديگر كار كرد و به مردم اين باور را بياموزيم كه اختلاف نبايد به حذف همديگر منجر شود، بلكه مي تواند باعث رشد عاطفي و انساني در جامعه شود.
* صدا و سيما چه ميزان در ايجاد خشونت رسانه اي سهيم است؟
- ميزان اثرگذاري مثبت و منفي راديو و تلويزيون با توجه به ميزان پوشش آنتن، اعجاز تصوير، ارزان بودن و مغايرت نداشتن استفاده از آنها بسيار زياد است.
البته مردم فقط به اين دو رسانه مراجعه نكرده و از رسانه هاي نويني مانند اينترنت نيز بهره مي گيرند. اما براي فهميدن سهم صدا و سيما در اين زمينه، نياز به تحقق علمي است. اما يقيناً در جوامع سنتي با توجه به كمي سواد مردم و محروم بودن آنان در استفاده از ساير رسانه ها مثل اينترنت و رسانه هاي نوشتاري و كاهش ارتباطات جغرافيايي تأثير راديو و تلويزيون بسيار زياد است.
* به نظر شما چه ميزان از برنامه هاي صدا و سيما خشونت آميز است؟ آيا تا به حال در اين زمينه آمار جامعي جمع آوري شده يا نه؟
- چندي قبل تحقيقي در زمينه سهم اخبار و بخصوص ارزش خبري برخورد در اخبار شبكه اول و دوم انجام دادم كه نتيجه آن اين بود كه سهم اخبار داراي ارزش خبري برخورد (Conflit)، در اخبار مطبوعاتي بسيار زياد است. البته اين تحقيق را در سالهاي ۷۴-۷۳ انجام دادم. يافته هاي آماري تحقيق مذكور نشان مي داد كه سهم اخبار داراي ارزش خبري برخورد بيش از ۷۰ درصد بوده است. در صورتي كه بعد از جنگ تحميلي و در شرايط بازسازي كشور به اخبار توسعه، رفتار موفقيت آميز و پيشرفتهاي كشور نياز بيشتري داشتيم.
* كودكان چقدر از خشونت رسانه اي تأثير مي گيرند؟
- كودكان تأثيرپذيري بيشتري نسبت به بزرگسالان در زمينه آموزش از رسانه ها دارند. زيرا تجربه و آموزش آنها كمتر است و همچنين شخصيت آنها هنوز نهادينه نشده لذا ميزان خطرپذيري خشونت رسانه اي در آنها بيشتر است.
* به باور شما برنامه هاي كودكان خشونت زا هستند؟
- معتقدم برنامه هاي كارتوني اين خشونت را به صورت برجسته به كودكان آموزش مي دهند و امنيت و سلامت رواني آنها را تحت تأثير قرار مي دهند، زيرا ما توليدات متنوع و متناسبي با فرهنگ خودمان نداريم و اغلب از توليدات كشورهاي ديگر استفاده مي كنيم كه آنها نيز در بطن محتواي آثار خود به اين نكات مي پردازند.
* نظرتان در مورد برنامه هاي كامپيوتري چيست؟
- رايانه در مقام يكي از رسانه هاي قوي، با پوشش وسيع و با دسترسي آسان، هم اينك در كشورمان جاي خود را باز كرده و قطعاً محتواي آن با توجه به استقبال مردم، به ويژه جوانان كشورمان از آن در آموزش، رشد فرهنگ، تجارت و... مؤثر است. يعني مي توانيم از آن در جهت مثبت و يا برعكس در جهت منفي استفاده كنيم. در مورد اين رسانه بايد تأكيد كنيم امروز سايت هاي مختلفي وجود دارند كه سلامت جوانان و خانواده ها را به چالش مي كشاند. بنابر اين رسانه ها، خانواده ها، مدارس و... بايد جوانان را به استفاده صحيح از اينترنت و بازيهاي كامپيوتري آشنا كنند، چرا كه نمي توانيم صرفاً آنها را از ديدن و مراجعه به سايت هاي خاص منع كنيم.
* اگر پخش برنامه هاي خشونت آميز به ساعات آخر شب موكول شود، تأثير كمتري نخواهد داشت؟
- اين مسئله به بحث مديريت رسانه، مربوط است در حالي كه بحث ما بر روي محتواي برنامه هاست نه ساعت پخش آنها، با اين حال برخي از برنامه هاي تلويزيون مناسب بچه ها و ساير اقشار جامعه نيست، لذا نمي توانيم صورت مسئله را پاك كنيم. بلكه مي توان برنامه ها را طوري ساخت كه صلح، تعاون و... را در جامعه ترويج دهد. از سوي ديگر، در همه جاي دنيا اغلب يك نوع فيلترگذاري و مديريت رسانه اي نسبت به اين نوع برنامه ها وجود دارد.
* آيا اين فيلترگذاري در كشور ما رعايت مي شود؟
- در كشور ما مديريت رسانه و پخش برنامه آنچنان اعمال نمي شود، لذا اغلب برنامه ها را همه افراد خانواده حتي به همراه بچه ها نگاه مي كنند مثل پاورچين يا باغچه مينو كه شايد از نظر آموزشي داراي بدآموزي هم باشد. در اين زمينه هم رسانه ها و هم خانواده ها مقصر هستند.
* به باور گروهي، نشان دادن اعمال مجرمانه از رسانه ها باعث عبرت ديگران مي شود. شما با اين نظريه موافقيد؟
- بستگي دارد به نوع جهت گيري آشكار و پنهان برنامه و پيامي كه كارگردان برنامه در آخر مي خواهد از آن ارائه نمايد.
ولي شايد پخش اعمال مجرمانه از طريق رسانه، نه تنها باعث عبرت آموزي نشود، بلكه به طور ناخواسته فعل مجرمانه را نيز به افراد آموزش دهد. در اين زمينه نيز به مخاطب بستگي دارد كه از زمينه هاي مختلف اجتماعي و آموزشي استفاده كند.
* آيا برخي از دست اندركاران تلويزيون از خشونت به عنوان تفريح استفاده مي كنند؟
- ما فرهنگ انتشار شادي را اغلب بلد نيستيم، بنابر اين معمولاً غم و ناراحتي را در جامعه ترويج مي كنيم تا فرهنگ شادي را ، پس بايد در اين زمينه بيشتر كار شود، چون ما در جامعه نيز از فرهنگ شادي كمتر استفاده مي كنيم و اغلب به غم و اندوه گرايش داريم، بنابر اين رسانه ها نيز تا حدودي متأثر از همين فرهنگ جامعه هستند. لذا بايد از اين همه ظرفيت هاي شاد در جامعه مثل تصاوير زيباي جنگل ها، درياها، مردم نوع دوست و فرهنگ غني شادي استفاده كرد و به مردم انرژي شاد تزريق كنيم تا كاستي هاي گذشته جبران شوند.
