فريد سپهري 
شايد تا به حال كمتر كسي پيدا شده باشد كه بانگاه جدي وانتقاد آميز به مناطق آزاد موجود در كشورمان بنگرد. در بين مردم شهرهاي مختلف زمانيكه پاي خريد لوازم خانه، جهيزيه و پوشاك به ميان كشيده مي شود، تقريباً همه مي گويند: چنين اجناسي را از كيش يا چابهار يا قشم مي شود با قيمت ارزان تهيه كرد. اما آيا واقعاً چنين است؟ آيا واقعاً مناطق آزاد براي چنين خريدهايي بوجود آمده اند؟ چرا در يكي دو سال اخير مردم شهرهاي مختلف سعي داشته اند به هر قيمتي شده حتي يكبار به مناطق آزاد سفر كنند؟
همانطور كه در قوانين مناطق آزاد آمده است، هدف اصلي از تشكيل مناطق آزاد اين بوده كه مواد اوليه بصورت ورود موقت و با پرداخت حداقل عوارض گمركي و سود بازرگاني، وارد اين مناطق شوند و بعد از اينكه با استفاده از اين مواد كالاي نهايي درمنطقه آزاد توليد شد، اين كالا ها صادر يا وارد كشور شوند. در واقع قرار بود با تاسيس مناطق آزاد به صادرات كالا ي غيرنفتي كمك شود و نكته جالب در اين ميان، معاف بودن مواد و كالا هاي وارد شده به اين مناطق از عوارض گمركي بود. لذا جزيره كيش در ميان جزاير ايران تنها جزيره اي بود كه در سال ۱۳۴۷ بنا به پيشنهاد كارشناسان آمريكايي مورد توجه قرار گرفت و به عنوان بندر آزاد توريستي انتخاب شد و سرانجام با توجه به مزيت هاي نسبي منطقه كيش، از جمله دسترسي به آبهاي آزاد، در تيرماه سال ۶۸، به عنوان نخستين منطقه آزاد تجاري، صنعتي سياحتي، براي ورود و خروج كالا  به منظور پردازش و صادرات مجدد از شمول قوانين گمركي و واردات كشور مستثني شد.
تجربيات چند سال گذشته در اين جزيره حاكي از آن است كه كيش بيشتر به منطقه تجاري براي ورود محصولا ت كشورهاي چين، كره و هنگ كنگ تبديل شده است تا منطقه اي براي توليد و صادرات كالا هاي ايراني.
بيش از ۱۵ مجتمع بزرگ تجاري و بازار در جزيره كيش وجود دارد كه در فروشگاه هاي آنها انواع لوازم خانگي، اسباب بازي، مواد غذايي و خوراكي و تنقلا ت و پوشاك متنوع از كشورهاي چين، ژاپن، هنگ كنگ و مالزي به چشم مي خورد، و البته با ۲۰ الي ۲۵ درصد ارزانتر از اجناس پايتخت. بنابراين ارزان بودن كالا  در اين جزيره انگيزه  را براي هر خانواده ايراني كه در اين چند سال به دليل شرايط اقتصادي نامناسب حاكم و نرخ بالا ي تورم، به شدت دنبال كالا ي ارزان قيمت مي گردد، بوجود آورده است كه به اين جزيره سفر كند. حال ببينيم در فروشگاه هاي كيش چه مي گذرد:
پروين سلطاني خانم ۴۸ ساله اي كه با سه دختر جوانش در تابستان گذشته به اين جزيره سفر كرده بود درباره علت سفرش به كيش گفت: سه دختر دم بخت دارم كه مجبور هستم جهيزيه آنها را تهيه كنم. تبليغات تلويزيوني جشنواره تابستاني كيش را كه ديدم تصميم گرفتم هم براي سياحت و هم براي خريد لوازم خانگي آشپزخانه به كيش بروم. در كل حدود ۴۵۰هزار تومان لوازم خانگي آشپزخانه خريدم كه با زحمت زياد توانستم بالا خره آنها را به تهران بياورم. چند روز پس از اينكه به فروشگاه هاي تهران مراجعه كردم براي اينكه مقايسه قيمتي بين لوازم خانگي در كيش و در تهران داشته باشم متوجه شدم كه اختلا ف قيمت هر كالا  فقط در حد يكي دو هزار تومان است. البته اين دو هزار تومان خيلي كمتر از هزينه اي است كه براي بليت و اقامت در كيش صرف كرده ام.
وي افزود: در فروشگاه هاي كيش فقط اجناس متنوع تري نسبت به مغازه هاي تهران وجود دارد اما از لحاظ قيمت هيچ فرقي نمي كند.
امير علي جورابيان جوان ۲۸ ساله در مورد سفر به كيش مي گويد: تابستان سال قبل با يكي از دوستانم به جزيره كيش رفتم. هنگام قدم گذاشتن به فروشگاه هاي پوشاك در اين جزيره ديدم كه چه لباس هاي متنوع و رنگارنگي در آنها وجود دارد. درنگ نكردم و حدود ۱۲۵هزار تومان پيراهن و شلوار و تي شرت خريدم كه البته فروشندگان هم با افتخار از كره اي بودن اين پوشاك مي گفتند. اما اكنون كه مجبور به استفاده آنها هستم مي بينم در رفتگي نخ، رنگ رفتگي، طرح هاي زائد و پوسيدگي دراين پوشاك كاملا ً مشهود است.
با تحقيقاتي كه در مورد كيفيت پوشاك عرضه شده در كيش صورت گرفته، مي توان گفت اكثريت قريب به اتفاق اين پوشاك، اجناس انبارشده اي هستند كه از فروشگاه هاي كشورهاي حاشيه خليج فارس وارد كيش مي شوند. به عبارت ديگر پوشاكي كه به هر دليلي در فروشگاه هاي كشورهاي خارجي بيش از ۶ماه مانده و بفروش نرسيده است، بصورت فله اي وارد كيش مي شوند و در فروشگاه هاي اين جزيره بفروش مي رسند. اگر يكروز صبح زود در حاشيه يكي از مجتمع هاي تجاري كيش كمين كنيد شاهد هستيد كه نايلون هاي سياه رنگ بزرگي كه داخل هر كدام از آنها تعداد زيادي پوشاك بصورت فله اي وجود دارد توسط كارگران به داخل مجتمع برده مي شود. اين نايلون هاي بزرگ سياه رنگ همان اجناس استوك آورده شده به جزيره است.
در مورد لوازم خانگي و مواد خوراكي نيز كيفيت و استاندارد تا حدودي رعايت مي شود اما به لحاظ قيمت تفاوت چنداني با شهرهاي ديگر كشورمان ندارد. اما چرا برخي اجناس ارزان در كيش يافت مي شود؟
جليل مژدهي مدير كل روابط عمومي گمرك در اين زمينه گفت: يكي از دلا يل اصلي ارزان بودن كالا  در كيش و يا بطور كلي مناطق آزاد، معافيت گمركي واردات كالا  به مناطق آزاد است. بنابراين كالا هايي كه در كيش بفروش مي رسد قطعاً اختلا ف قيمتي در حدود چند درصد با شهرهاي ديگر دارند.
يك كارشناس اقتصادي نيز در مورد نحوه ورود كالا  به كيش مي گويد: بر اساس قوانين مناطق آزاد، قراربود صرفاً مواد اوليه آن هم بصورت ورود موقت و بدون پرداخت عوارض گمركي وارد جزيره كيش شوند تا در كارگاه هاي توليدي مستقر در كيش تبديل به كالا ي نهايي شوند و سپس صادر شوند اما در حال حاضر بجاي واردات مواد اوليه بيشتر كالا هاي نهايي ساخته شده نظير لوازم خانگي وپوشاك وارد كيش مي شوند و چون سود بازرگاني و عوارض گمركي براي ورود آنها پرداخت نمي شود با قيمت ارزان بفروش مي رسند.
اين كارشناس اقتصادي در مورد كيفيت كالاها  مي گويد: متاسفانه كيفيت بالا يي ندارند و دليل اصلي آن هم عدم وجود شعبه استاندارد و گمرك در مبادي ورودي به كيش است.
وي با بيان اينكه بعضاً مشاهده مي شود كه كالا ي وارد شده به كيش حتي از تاريخ مصرف هم گذشته است، مي گويد: مناطق آزاد اين اجازه را نمي دهند كه مامورين گمرك در مبادي ورودي، مستقر شوند همچنين موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي نيز نظارتي بر ورود كالا  به كيش ندارد. بنابراين مجموعه اين عوامل باعث شده بعضي تجار سودجو و فرصت طلب هر نوع كالا  با هر نوع كيفيتي را وارد جزيره كنند و بفروش برسانند. وي مي افزايد: مجوز ورود كالا  به كيش تا سقف ۱۲۰ميليون دلا ر در سال صادر مي شود. در حاليكه چون نظارتي بر ورود كالا  در اين جزيره وجود ندارد حدود ۳۰۰ ميليون دلا ر سال گذشته كالا  وارد كيش شده است. رقابت بين فروشنده ها در جزيره كيش روز به روز در حال افزايش است. مشاور مدير عامل سازمان كيش در مورد قيمت كالا  در كيش به يكي از خبرگزاري ها گفته است: پايين بودن قيمت كالا ها مهمترين عامل مسافرت به كيش است كه البته آزاد شدن واردات نيز خود عاملي براي پايين آمدن قيمت ها بين اين منطقه و سرزمين اصلي شده است.
طي يك سال گذشته با جابجايي ۵/۱ ميليون مسافر طي ۱۳ هزار پرواز داخلي و خارجي و با انجام حداكثر ۱۰۸ پرواز در روز به كيش، شاهد توجه جدي مردم به اين جزيره بوديم. اما اي كاش همه آنها فقط براي سياحت و ديدن مناطق توريستي اين جزيره به كيش سفر مي كردند.
با اين حال آنچه از شواهد و گفته هاي مردم مي توان برداشت كرد اين است كه قيمت برخي لوازم خانگي كوچك در كيش حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد ارزانتر از فروشگاه هاي داخل كشور است اما به دليل عدم نظارت بر واردات محصولا ت به كيش نمي توان به اين كالا ها كاملا ً اعتماد كرد زيرا ممكن است تقلبي باشند.
از سوي ديگر با ممنوعيت واردات لوازم خانگي حجيم نظير تلويزيون و يحچال فريزر بخش اعظم انگيزه مردم براي تهيه لوازم خانگي به اين جزيره از بين رفته است وبراي خريد لوازم خانگي كوچك ولباس نيز چندان صرف نمي كند كسي هزينه هاي پرواز واقامت و خريد كارت سبز رابپردازد تا از اجناس اين جزيره بهره مند شود. همچنين تنوع در بازار داخلي نيز بسيارگسترده شده و رقابت بين توليد كنندگان و مراكز فروش به تدريج به كاهش قيمتها انجاميده است. به طوري كه درحال حاضر تقريباً هركس هر كالا يي را دربازار داخلي با قيمت اندكي بالا تر از مناطق آزاد نظير كيش در شهري نظير تهران پيدا مي كند. شايد گسترش قاچاق كالا  به ايجاد چنين تنوعي د ربازار كمك كرده باشد. با اين حال آنچه بديهي به نظر مي رسد اين است كه سفر به كيش از اين پس بيشتر با اهداف سياحتي صورت خواهدگرفت تا تجاري و خانوادها كمتربراي تامين جهيزيه لوازم خانگي ولباس به اين جزيره زيبا سفر مي  كنند.