سهيلا نياكان
اشاره: استاد بهرام سالكي پيش از آن كه در زمينه  هنرهاي نقاشي، مينياتور، تذهيب و يا گرافيك شناخته شود، به طور يقين همواره يادآور دو اثر مهم و ماندگار قرآني است كه بخش بزرگ و معتبري در عرصه نسخه نويسي به شمار مي روند: قرآن «عقيق » كه ثمره ۱۲ سال تلاش اين هنرمند است و از سوي كارشناسان به عنوان نقطه عطفي در تاريخ هنر كتاب آرايي اسلامي خوانده شده و ديگري قرآن «ريحان» كه به لحاظ خوشنويسي و تذهيب يكي از زيباترين نسخه هاي چاپ وحي الهي از آن ياد شده است. استاد سالكي ،تحقيق و پژوهش پيرامون خط ريحان به منظور نگارش قرآن «ريحان» را از هشت سال پيش آغاز كرد و چنانكه خود مي گويد، در تزيين آن از نقوش گره چيني، خاتم،  اسليمي، ختايي،  برگ فرنگي و بافت زنجيري (حصيري) چند رشته اي كه پيچيده ترين نقوش در هنرهاي اسلامي است، استفاده كرده و بي هيچ ادعايي سعي بر آن داشته تا با حفظ اصالت نقش هاي به كار گرفته شده از منظر و مدخلي تازه به هنر تذهيب و تركيبات نقوش و رنگ آميزي آن بپردازد. مطلبي كه از نظرتان مي گذرد شامل گفت و شنودي با استاد بهرام سالكي خالق اثر، مهندس مجيد دوخته چي زاده مدير مسئول انتشارات مبلغان و يكي از ناشران اين اثر نفيس قرآني و نيز دربردارنده نظريات كارشناسان و استادان برجسته اي چون دكتر سيدحسين نصر و دكتر بهاءالدين خرمشاهي است.
استاد سالكي  درباره دو اثر اخير خود (قرآن عقيق و قرآن ريحان) مي گويد: بيست و يك سال پيش كه نيت كتابت و تذهيب نسخه اي از قرآن كريم را در سر داشتم، در انتخاب نوع خط كه شأن و منزلت احكام الهي را متجلي سازد، دو نوع خط كوفي ايراني (پير آموز) و ريحان را براي نگارش اين نسخه گزينش كردم كه از بين اين خطوط جليل كه سابقه اي مشعشع در امر مقدس كتابت قرآن داشتند، ولي متأسفانه بنا به دلايلي كه ذكر خواهم كرد مهجور مانده بودند، خط كوفي ايراني را براي خوشنويسي نسخه اي كه بعدها به نام قرآن عقيق خوانده شد، مورد استفاده قرار دادم. كتابت قرآن عقيق با اصلاحات عمده اي كه در مفردات حروف آن براي خواناتر شدن انجام گرفت، بيش از دوازده سال به طول انجاميد. اما در طي اين مدت، هميشه آرزوي نوشتن قرآن ديگري به خط ريحان را كه همانند كوفي ايراني به فراموشي سپرده شده بود در دل داشتم، تا عاقبت پس از اتمام قرآن عقيق اين آرزوي متعالي به تحقق پيوست و با كارسازي خداوند بنده نواز، اين مصحف نيز پيش از اتمام عمر به پايان رسيد.
اين هنرمند در بخشي ديگر به هماهنگي موضوع متن و نوع خط در آثار خوشنويسان قرون گذشته اشاره مي كند و مي گويد:  اصولاً خوشنويسان در گذشته در اين زمينه با نكته سنجي و دقت عمل مي كردند. ابداع خطوط گوناگوني كه در هنرهاي ادوار قبل ديده مي شود،به صرف تنوع گرايي نبوده است.
به نظر من، ابداع و تكوين خط نستعليق بنا به ضرورتي بود كه خوشنويسان براي نگارش متون ادبي داشتند. به همين سبب براي رفع اين نقيصه نياز به خطي بود كه بتواند لطافت اشعار را به شكل شايسته اي به خواننده منتقل كند. تصور خوشنويسي اشعار حافظ با خط ثلث، همانقدر نامأنوس خواهد بود كه نوشتن آيه اي از قرآن به خط تعليق. به همين ترتيب با نگاهي به خط ثلث و نوع كرسي بندي و تركيبات آن، روشن مي شود كه كاربرد اين خط زيبا اساساً در كتيبه نويسي است و اگر براساس شهرت رايج، مثلاً ذكري از قرآن ثلث به خط ياقوت مستعصمي و يا حتي بايسنقر مي شود به دليل شباهتي است كه خط ثلث و ريحان از نظر شكل حروف دارند، وگرنه قرآن هاي كتابت شده اين خوشنويسان، به خط ريحان و محقق يا نسخ ريحاني بوده است؛ چرا كه قاعدتاً  خط ثلث با خصوصيات كرسي بندي خود براي نوشتن قرآن، مناسب نيست. به كارگيري خطوط كوفي عراقي، آندلسي، پيرآموز،  ريحان، محقق و نسخ براي خوشنويسي متون قرآني و ادعيه- خطوط تزئيني كوفي مشجر، مزهر، گره دار و ثلث براي كتيبه نويسي- خطوط نستعليق و شكسته براي متون ادبي و مراسلات اخواني، نشان از اين آگاهي تحسين برانگيز دارد.
براي پي بردن به علت مهجوريت خط كوفي ايراني و ريحان براي كتابت قرآن، بايستي به نكات فني اين دو خط از نظر كشيدگي حروف توجه كرد. تا پيش از رواج صنعت چاپ و كارخانه هاي كاغذسازي ماشيني، امر نگارش نسخ قرآن كريم به عهده كاتبان معدودي بود كه عموماً  براي خوشنويسي هر نسخه، حداقل دو سال وقت مستمر صرف مي كردند. مخارج هنگفت اين نسخه خطي از جمله براي تهيه كاغذ دست ساز، امكان تكثير اين كتاب آسماني را محدود مي كرد. اين عوامل،بهره گيري از خطي خوانا را كه با عدم كشيدگي حروف، مي توانست ضمن سرعت بخشيدن به امر كتابت، صرفه جويي در مصرف كاغذ را نيز به همراه داشته باشد، توجيه مي كرد. به همين سبب، خط نسخ كه در قرون اوليه اسلامي، محدود به استنساخ قرآن هاي غيرتزئيني يا به تعبيري تكثيري بود، در طي تكامل خود به دليل داشتن امتيازات رسايي، سهولت و سرعت در نسخه نويسي و اشغال فضاي كمتر اوراق، رواج بيشتري يافت و بعدها تقريباً جايگزين مطلق خطوط ديگر در كتابت متون قرآني شد.
خط نسخ كه مي توان آن را خط انتشاراتي ادوار گذشته قلمداد كرد، از نظر زيبايي مفردات و تركيبات، قابل مقايسه با خطوطي مانند ثلث، نستعليق، ريحان و كوفي نيست. تلفيق خطوط ريحان و نسخ كه بعدها به نسخ ريحاني معروف شد، كوششي بود براي رسيدن نوعي خط كه حائز امتيازات هر دو خط باشد. برخي از قرآن هاي باشكوه ياقوت مستعصمي با اين خط بديع كتابت شده است. حال امروزه با توجه به امكانات صنعت نشر و ملزومات آن، منحصر كردن خوشنويسي كتب قرآني به خط نسخ، ضمن محروم ساختن فرهنگ غني اسلام ازخطوط دل انگيز ديگر، ترك اولي محسوب مي شود.
ويژگي ها و نكات با اهميت در انتشار قرآن ريحان
مجيد دوخته چي زاده مدير مسئول انتشارات مبلغان به عنوان ناشر قرآن ريحان، درباره چگونگي انتشار اين اثر مي گويد: من حدود ۲۸ سال است كه با آقاي سالكي آشنايي دارم و از ابتدا درجريان فعاليتهاي ايشان بوده ام. استاد سالكي در كار عظيم قرآن عقيق خط كوفي را احيا كرد كه در قرن حاضر كار بسيار سترگي بود. امروزه كمتر كساني هستند كه دست در خزائن گوهربار فرهنگ و تاريخ ايراني اسلامي خود ببرند و بخواهند گوهري مجدد احيا كنند. كار احياگري اين هنرمند در حوزه خط كوفي (پيرآموز) نمونه بسيار نابي از كارهاي هنري و علمي امروز است. آقاي سالكي همچنانكه خود در مقدمه قرآن ريحان آورده اند، علاقه مند بوده كه قرآني به خط ريحان بنويسد. كار طراحي ها، بررسي ها و تحقيقات پيرامون خط ريحان را از حدود هشت سال پيش آغاز كرده و يك سري دعا و سوره هاي كوتاه را به اين خط نگاشته است كه اين دستمايه حركتي شده كه منجر به نوشتن قرآن عظيم ريحان شد. اين نسخه نگاشته شده شايد بعد از قرن يازدهم هجري به بعد بي همتا باشد.
قرآن ريحان ابتدا قرار بود كه به صورت منتخب سوره هاي قرآن منتشر شود كه پس از نگاشته شدن اين سوره هاي منتخب، متوجه شديم حيف است كه اين اثر به طور كامل منتشر نگردد. به همين دليل از استاد تقاضا كرديم، كل قرآن كريم را با اين خط زيبا بنويسد و اين كار با مجاهدت شبانه روزي ايشان انجام شد. آثاري از قرآن به خط ريحان امروز موجودند كه بي نظير خلق شده اند ولي امكان چاپ اثر به همان زيبايي اثر اصلي ممكن نيست. علت آن هم اين است كه خطوط، اكثراً در سير دوران تاريخي شان ريختگي پيدا كرده يا كاغذ هايي كه قرآن بر روي آن نوشته شده با مسائل تغيير و تحول كاغذ روبه رو شده و يا تذهيبات وطلاكاري هاي متن و حاشيه در اثر ساييدگي و كثرت استعمال آن برق و زيبايي روز اول را ندارد. به همين دليل به جرأت مي توان گفت كه اين اثر خالي از اين مشكلات است و قرآن ريحان براي نخستين بار درتاريخ اسلام باخط ريحان منتشر مي شود.
دوخته چي زاده در ادامه به نكات مهم در انتشار اين اثر اشاره مي كند و مي گويد: قطع اين اثر، قطع رحلي بزرگ يا به قول برخي دو رحلي است. يكي از مشكلات ما در چاپ اين اثر قرآني، نوع كاغذي بود كه مي خواستيم بر روي آن اثر را چاپ كنيم. همچنانكه مي دانيد هر كاغذي امكان چاپ اثري در هفت، هشت رنگ را ندارد. برخي كاغذها اگر در هنگام چاپ، كيفيت مطلوبي نداشته باشند، جمع مي شوند و زيبايي اثر از بين مي رود. ما براي اين موضوع بيش از چهار يا پنج نوع كاغذ را كه فكر مي كرديم مناسب اند، آزمايش كرديم و چندين نوع كاغذ را به عنوان نمونه از خارج از كشور آورديم تا اينكه به كاغذ مناسب فعلي رسيديم. حتي در خصوص نوع چاپ به خاطر تنوع رنگها، آزمايشاتي انجام داديم تا بتوانيم كيفيت كار را همان طور كه مورد نظر استاد سالكي بود، آماده كنيم. درچاپ تذهيب قرآنها نيز، يكي از دشوارترين كارها قلمگيري تذهيب هاست كه به لطف زحمات استاد، امر قلمگيري تا آماده سازي براي چاپ توسط خود ايشان انجام شد و بعد، نهايت دقت در فرآيند چاپ اعمال شد تا اثري كه خلق مي شود شايسته كلام خدا باشد.
دوخته چي زاده در زمينه كار تذهيب قرآن ريحان مي گويد: معمولاً در قرآن هايي كه تاكنون تذهيب و تزئين شده اند، ابتدا چهار تا هشت صفحه كه البته هشت صفحه كمتر و اكثراً چهار صفحه، هنرمند تزئيناتي را در شروع قرآن انجام مي دهد. در كار تزئينات قدما يك تزئين سبك در صفحات بعد در حاشيه صفحات انجام مي شده و در كار متأخرين، يك صفحه پرحجم تذهيب به صورت واحد در همه صفحات تكرار مي شود. در انتها نيز دو يا چهار صفحه تزئينات انتهايي كار مي شود. در كارهاي جديد، حجم تزئينات صفحات متون قرآن، پرحجم تر و پر تزئين تر گرفته مي شود كه اين برخي انتقادات را برمي انگيزد كه مي گويند يكنواختي تزئينات، چشم نوازي آن را كم مي كند و گاهي حجم تزئينات به خواندن روان قرآن كمكي نمي كند. به هر شكل، تزئينات در قرآن ريحان كاملاً با قرآن هايي كه تا به امروز تذهيب شده متفاوت است. در حاشيه صفحات متن قرآن، شمسه هاي بسيار زيبايي طراحي شده كه در هر دو صفحه با دو صفحه  بعدي تفاوت وجود دارد.
گل  آيه هاي آيات كه در آن شماره آيات درج شده، در هر دو صفحه با دو صفحه بعدي متفاوت است و به لحاظ هارموني رنگ و طرح و تركيبات كار با شمسه هاي كناري همنوا و همصدا شده اند. همچنين كتيبه هايي كه در ابتداي سوره هاي قرآن كريم در اين مصحف شريف طراحي شده بسيار متنوع و چشم نواز قاري، هنگام خواندن قرآن است. ويژگي  ديگر قرآن ريحاني اين است كه در انتهاي هر صفحه، كلمه آيه صفحه بعد براي سهولت در خواندن قرآن درج شده است. همچنين براي ختم هر آيه به انتهاي صفحه، آيه را به انتهاي صفحه تمام نكرده تا به خاطر اين امر، خطاط ناچار شود دانگ قلم را كوچك يا بزرگ كند و حروف و كلمات در هم فشرده يا از هم جدا شوند.
در جزء پانزدهم اين مصحف، دو صفحه باشكوه طراحي و تذهيب شده كه بسيار منحصر به فرد بوده و در شروع جزء سي ام دو صفحه تذهيب زيبا طراحي شده است.
دوخته چي زاده به كارگيري قواعد صرف و تجويد در نگارش اين قرآن را نيز از ديگر نكات مهم آن ياد مي كند و مي گويد: در اين چند سالي كه مشغول انجام چاپ اين اثر سترگ بوده ايم، خدا را شكر مي كنيم كه توانسته ايم گام كوچكي را در جهت خدمت به فرهنگ و هنر ايراني اين مرز و بوم برداريم و تصورمان بر اين است كه اين اثر ارزشمند، برگ زريني باشد به باغ پرتنوع و زيبايي فرهنگ و هنر ايران زمين.
وي در پايان صحبت هايش اظهار اميدواري مي كند تا پايان امسال قرآن ريحاني در دسترس علاقه مندان قرار گيرد و مي گويد: پانصد نسخه از اين اثر به صورت خاص آماده مي شود كه قصد داريم تعدادي از اين نسخ را براي موزه هاي جهان و برخي كتابخانه هاي برگزيده ارسال كنيم. همچنين تصور مي كنم پس از انتشار چنين اثري لازم است تا يك كتاب ويژه در خصوص بررسي و تحقيق پيرامون تزئينات و زيبايي هاي آن نگاشته شود. اميدواريم استاد سالكي و يا دوستان ديگري كه در اين حوزه تبحر دارند، در اين زمينه اقدام كنند.

پروفسورسيدحسين نصر
قرآن ريحان بدون شك از نظر خوشنويسي و تذهيب يكي از زيباترين نسخه هاي چاپ وحي الهي است كه در ساليان اخير ارائه شده است. اول اين كه، اين قرآن به خط ريحان كه يكي از رايج ترين و در عين حال باشكوه ترين و عظيم ترين سبك هاي خوشنويسي است، نگاشته شده است. در خط ريحان، هماهنگي عمودي و افقي حركت خط ها به حد كمال رعايت مي شود. اما به علت مشكلاتي كه در نوشتن اين خط وجود دارد، در طول سالها كمتر به كار رفته و براي نوشتن قرآن بيشتر از خط هاي نسخ و ثلث استفاده شده است. دوم اين كه، نسخه حاضر وحي الهي، كه با تذهيب هايي با بالاترين كيفيت از نظر شكل و رنگ آراسته شده، يادآور تذهيب هاي دوران تيموري، مما ليك و صفوي است. به ويژه آن كه استفاده از تذهيب در اين اثر، كاملاً استثنايي است، زيرا با وجود آن كه هنر خوشنويسي قرآن با كيفيت بالايي در طول قرن ها زنده مانده، استفاده از هنر تذهيب از قرن دهم هجري- شانزدهم ميلادي - به شدت افول كرده است. قرآن ريحان، به خوبي به آثار تذهيب پيشينيان خود برابري مي كند و از اين نظر، اثر كاملاً برجسته اي است.
خوشنويسي قرآن يكي از اولين و اصلي ترين هنرهاي مقدس اسلام است. درخور توجه است كه در اين روزگار، در زمانه اي كه بسياري از هنرهاي مقدس تمدن هاي مختلف از بين رفته يا به دست فراموشي سپرده شده است و در هنگامه اي كه فردگرايي، روان پريشي و حتي طرفداري از زشتي ها از ويژگي هاي بارز بسياري از آثاري است كه هنر محسوب مي شوند، اثر حاضر از هر دو هنر مقدس و معاصر در معنا و مفهوم اصيل و واقعي خويش بهره برده است. ما به خوشنويس و ناشر اين اثر برجسته تبريك مي گوييم كه خداوند متعال آنها را قادر ساخت كتابي با چنين كيفيت و عظمت منتشر نمايند.

«تنديس» جديد منتشر شد
شانزدهمين شماره هفته نامه هنرهاي تجسمي «تنديس» با درج مطالبي در زمينه نقاشي، عكاسي، مجسمه، طراحي گرافيك و طراحي منتشر شده است. در اين شماره مطالبي به عنوان نگاه معنوي، پيرامون آثار نيما پتكر، فريتهوف شوآن، «فرم» در هنرهاي تجسمي، آنيش كاپور، رويكرد اسطوره اي، اينجي اوينر، پوسترهاي دانشجويي انجمن طراحان، خط خطي هاي پاي تلفن، گفتگو با محمد خادميان. اين شماره در ۲۴ صفحه و با قيمت ۳۰۰ تومان به چاپ رسيده است.
عملكرد انجمن خوشنويسان مثبت خوانده شد
روابط عمومي انجمن خوشنويسان ايران خبر داد، هيأت بازرسي سازمان بازرسي كل كشور در پي برخي شكايات انجام شده از اين انجمن، اقدامات آن را شفاف توصيف كرد و طي گزارشي، عملكرد انجمن خوشنويسان را مثبت دانست.روابط عمومي انجمن خوشنويسان افزود: با گذشت بيش از نيم قرن از فعاليتهاي فرهنگي هنري انجمن خوشنويسان ايران، تعداد شعب انجمن در داخل و خارج از كشور از مرز ۲۲۰ شعبه گذشته است.
چهارمين نمايشگاه ادواري تصويرگران كتاب كودك
چهارمين  نمايشگاه  ادواري  تصويرگران  كتاب  كودك  از ۲۴ آبان  ماه  با هدف  بزرگداشت  شادروان «بهرام  خائف » تصويرگر كتاب  كودك  در خانه  هنرمندان ايران  برگزار مي شود.
مدير اجرايي  انجمن  تصويرگران  كتاب  كودك به   ايرنا گفت : در اين  نمايشگاه ، ۱۰ مجموعه  شامل  ۵۰ تابلو از آثار زنده ياد «بهرام  خائف » كه  در نمايشگاه هاي  معتبر بين المللي  جوايزي  را دريافت  كرده  است ، به  تماشاي  عموم  علاقه مندان  گذاشته  مي شود.حسين  نظري افزود: در اين  نمايشگاه  تعدادي  از آثار برگزيده  مرحوم خائف  از نخستين  اثر او به  نام  «توكا» تا «حكايت  نامه» كه  برنده  جايزه اول  بخش  افقهاي  تازه  نمايشگاه  بولونيا در سال  ۸۱ شد، به  تماشاي  عموم گذاشته  مي شود.
زنده ياد «بهرام  خائف » نقاش  و تصويرگر صاحب  نام  كتاب  كودك  پس  ازساليان  متمادي  فعاليت  در حوزه  كودك  و نوجوان ، مرداد ماه  گذشته  در ۵۷سالگي  چشم  از جهان  فرو بست .
از او تاكنون  آثار متعددي  در خصوص  نقاشي  وتصويرگري  كتاب  كودك  به  چاپ  رسيده  است .
«توكا»، «صداي  آشنا»، «شكوه  شهادت»، «گفت  وگوي  رنگها»، «اصحاب  فيل »، «هديه  يازده  رنگ »، «گل  لبخند و سلام» و نيز مجموعه  سه  جلدي  «دنياي  رنگين كمان» برخي  از آثار مرحوم  خائف  است  كه  تعدادي  از آنها جوايزي  از نمايشگاه هاي  معتبر بين المللي  دريافت  كرده اند. مجموعه  شعر براي  كودكان  و نوجوانان  به  نام  «همه  شكل  خداييم» آخرين اثر مرحوم  خائف  بود كه  مرگ ، مجال  پايان  دادن  آن را به  او نداد.

حد بالايي از شأن و صفا
دكتر بهاءالدين خرمشاهي پس از مشاهده قرآن ريحان، پس گفتاري را براي اين قرآن به رشته تحرير درآورده و در بخشي از آن چنين مي گويد: قلم ريحاني در قرن دهم هم خوشنويساني داشت،اما در قرن يازدهم ستاره درخشان اين خط رو به افول نهاد تا در اين عصر كه يكي از برجسته ترين هنرمندان آراسته به چند هنر ايران زمين، كمرهمت به احياي دو خط فراموش شده پيرآموز و ريحان بست. براي نگارش و آ رايه هاي مصحف اول(عقيق) ۱۲ سال و براي نگارش و آرايه هاي چندين و چندگانه مصحف دوم(ريحاني) ۸ سال، تلاش و سلوك قرآني- عرفاني كرده و امروز نام استاد والامقام بهرام سالكي برتارك هنر اسلامي- ايراني با طرز و طراز جهاني اش مي درخشد. صادقانه عرض مي كنم با ديدن يك دو صفحه از باز چاپ مصاحف ريحاني كه طي هفت- هشت قرن كتابت و آراسته شده، هيچكدام را در اين حد از شأن و صفا نديدم.
پروفسور جيمز الن، استاد هنرهاي شرقي و رئيس موزه دانشگاه آكسفورد انگلستان نيز در اين باره گفته است: آثار استاد سالكي داراي بالاترين ظرافت هاي تكنيكي در هنرهاي خطي، تذهيب و نقاشي است. ايشان جانشين شايسته اي براي هنرمندان گذشته ايران هستند و نقش قابل توجهي در ارتقاي ميراث فرهنگي ايران در هنرهاي كتاب آرايي دارند.
نسخه پنجم نرم افزار جامع التفاسير در نمايشگاه قرآن
نسخه جديد نرم افزار جامع، كامل ترين نرم  افزار تفسير قرآن، با آخرين تصحيح در بخش امور رايانه اي يازدهمين نمايشگاه بين المللي قرآن كريم عرضه مي شود.
اين نرم افزار توسط مؤسسه خانه كتاب توليد شده است و ۲۵۰ هزار صفحه تفاسير و ترجمه هاي قرآن كريم و نيز ۶۰ دوره كامل از معتبرترين تفاسير فارسي، عربي و انگليسي از قرآن را شامل مي شود.
اين تفاسير عبارتند از: روض الجنان و روح الجنان، ترجمه تفسير مجمع البيان، گارز، مواهب عليه، منهج الصادقين، خلاصه المنهج، شريف لاهيجي، انوارالعرفان، راهنما، مخزن العرفان، آسان، عاملي، روان جاويد، رهنما، نمونه، احسن الحديث و ...
از ويژگي هاي ديگر نسخه پنجم نرم افزار جامع التفاسير، ۱۸ ترجمه قرآن كريم به زبان فارسي است كه از جمله اين ترجمه ها مي توان به صاحب محدث دهلوي، جلال الدين فارسي، عبدالحميد آيتي، سيدرضا سراج، جلال الدين مجتبوي، اشرفي تبريزي، فيض الاسلام، عباس مصباح زاده، مكارم شيرازي، مهدي الهي قمشه اي و ... اشاره كرد.
امكان تغيير فونت در هنگام چاپ، ذخيره سازي آخرين وضعيت قرائت قرآن، حل مشكلات جستجوي لغت و ريشه از ديگر تغييرات اين نسخه است.
نسخه جديد نرم افزار جامع بر روي سايت اينترنتي خانه كتاب به آدرس www.ketab.ir قرار دارد كه علاقه مندان مي توانند آن را دريافت كنند.