محبوبه باغچه سرايي- كارشناس تغذيه 
در ادامه مباحث هفته هاي گذشته در مورد هرم غذايي اين هفته به بررسي قله هرم مي پردازيم. به طور كلي در قله هرم قندها و چربي ها قرار دارند كه اين هفته گروه قندها را مورد بررسي قرار مي دهيم.
قند چيست؟
قندها عمده ترين شكل هيدراتهاي كربن هستند، اگرچه در تمامي گياهان سبز به نوعي قند وجود دارد؛ اما به طور عمده اين مواد را در ميوه ها و سبزي ها مي توان يافت. قندها به دو دسته طبقه بندي مي شوند:
۱- قندهايي كه به طور طبيعي در مواد غذايي وجود دارند: همان قندهاي ساده كه در تمام ميوه ها و سبزيها وجود دارند. علا وه بر اين شير تنها ماده حيواني است كه داراي كربوهيدرات است.
۲- شيرين كننده هايي كه به مواد غذايي اضافه مي شوند:  كربوهيدراتهاي ساده اي هستند كه به غذاها اضافه مي شوند. نوشابه هاي گازدار، قند و شكر و مواد غذايي شيرين شده بيش از نيمي از شيرين كننده هاي افزودني رژيم غذايي را تشكيل مي دهند.
شربتها، مربا، ژله، دسرهاي ژلا تيني، قند و شكر و عسل مواد غذايي قندي هستند. خيلي از مواد شيرين شده مثل كيك و بستني علا وه بر قند مقدار زيادي چربي هم دارند.
اين دسته از غذاها (قندها) به دليل تأمين كالري رژيم قابل توجه هستند ولي به دليل اينكه مواد مغذي كمي را شامل مي شوند در هرم غذايي، واحدي برايآنها پيشنهاد نشده است.
نقش قندها در بدن و مزاياي مصرف آن 
۱- تأمين انرژي: بيش از نيمي از انرژي مورد نياز بدن توسط كربوهيدرات و از جمله قندها تأمين مي شود. در واقع تمامي انرژي اي كه در غذاها نهفته است از خورشيد به دست ميآيد. انرژي خورشيد توسط كلروفيل موجود در برگ گياهان به قند و نشاسته تبديل مي شود و نياز به انرژي در بدن انسانها به طور عمده وابسته به كربوهيدراتي (قند و نشاسته) است كه توسط گياهان توليد مي شود.
۲- بهبود زخمها: قندها اثر شفابخشي در درمان زخمها دارند. به گونه اي كه باعث زدودن عفونت از محل زخم شده و باعث سرعت بخشيدن به بهبود زخم مي شوند.
۳- درمان بيماريها: قندها نقش مهمي در درمان كمآبي ناشي از اسهال به عهده دارند. هر ساله ۵/۳ ميليون كودك در كشورهاي توسعه نيافته به علت اسهال شديد از بين مي روند. خوراندن محلول قند و نمك به اين دسته از كودكان بهترين درمان براي جايگزيني مايعات از دست رفته بوده و مانع از مرگ آنان مي شود.
۴- غني سازي به وسيله مواد مغذي: در بسياري از كشورهاي پيشرفته براي غني سازي مواد غذايي از شكر استفاده مي كنند. به عنوان مثال تحقيقات نشان داده است كه شكر بهترين حامل ويتامينA و مواد معدني است. غني سازي شكر با ويتامينA در اين جوامع باعث جلوگيري از بروز عوارض ناشي از كمبود ويتامينA در آنها شده است همچنين غني سازي اين ماده با آهن ميزان شيوع كم خوني را به ميزان قابل توجهي كاهش داده است.
اثرات سوء مصرف قندها
۱- قندها از دسته موادي هستند كه اصطلا حاً به آنها مواد «>empty calory اطلا ق مي شود بدين معني كه اين مواد، فقط باعث رسيدن كالري به بدن مي شوند و فاقد مواد مغذي مي باشند.
۲- اگرچه تحقيقات نشان داده است كه بروز ديابت بسته به عوامل متعددي است كه از آن جمله مي توان به وراثت و چاقي اشاره كرد، اما مصرف قند به طور غيرمستقيم باعث ايجاد زمينه اي براي بروز ديابت در افراد مي شود.
۳- قند و چاقي: البته مصرف زياده از حد هر ماده غذايي باعث بروز چاقي مي شود اما اين مواد به دليل اينكه فقط باعث رسيدن كالري به بدن مي شوند و از آنجا كه باعث ايجاد طعم مطلوب در ساير غذاها نيز مي شوند، به طور غيرمستقيم مصرف ساير مواد غذايي را افزايش داده و منجر به بروز چاقي مي شوند. به عنوان مثال مصرف روزانه يك و نيم ليوان نوشابه باعث افزايش ۷ كيلوگرم وزن در سال مي شود.
۴- مصرف بيش از حد قندها باعث بروز مشكلا ت دنداني در افراد مي شود. در واقع عامل مهم در بروز پوسيدگي و خرابي دندانها تعداد دفعاتي است كه دندانها با قند تماس پيدا مي كنند. مصرف مواد شيرين به دفعات زياد باعث افزايش رشد باكتريها و تشكيل پلا كهاي دنداني شده و خطر پوسيدگي دندانها را افزايش مي دهد.
۵- قندها و بروز مشكلا ت رفتاري در كودكان: مصرف بيش از حد قندها در كودكان علا وه بر بروز مشكلا ت فراوان در شكل گيري عادات غذايي و روند رشد آنان باعث بروز «بيش فعالي» در كودكان نيز مي شود.
با نگاهي دقيق تر به موارد بالا مشاهده مي شود كه تمامي عوارض ياد شده ناشي از مصرف بيش از حد قندها مي باشد در حالي كه چنانچه از اين مواد نيز مانند ساير مواد غذايي در حد تعادل مصرف شود هرگز عوارض فوق به وقوع نخواهند پيوست (رعايت اصل تنوع و تعادل در مصرف مواد غذايي).
با توجه به مطلب ذكر شده در ادامه به بررسي خواص يكي از مواد قندي كه مصرف متعادل آن مي تواند فوائد زيادي را به همراه داشته باشد، مي پردازيم.
عسل: عسل يكي از منابع كربوهيدرات ساده است كه قدمت استفاده از آن به ۲۲۰۰-۲۶۰۰ سال قبل از ميلا د مسيح برمي گردد. عسل علا وه بر توليد انرژي داراي اثرات شفابخش فراواني است كه به تعدادي از آنها اشاره مي كنيم:
۱- خاصيت ضد ميكروب عسل و فوائد آن در درمان زخمها: استفاده از عسل براي بهبود زخمها از قديم در تمدنهاي مختلف رواج داشته است. امروزه ثابت شده است كه استفاده از عسل باعث زدودن عفونت از محل زخم شده و به علت خاصيت ضدالتهابي باعث كاهش درد در بيماران مي شود و در نتيجه روند بهبود را تسريع مي بخشد. علا وه بر اين عسل باعث تحريك رشد مجدد بافتهاي آسيب ديده شده و سبب بهبود سريع تر ناحيه آسيب ديده و كاهش اثرات باقي مانده از زخم در محل مي شود.
۲- درمان سوختگي: به دليل خاصيت ضد ميكروبي سل استفاده از آن در بسياري از كشورها در مورد قربانيان سوختگي رايج است. مطالعات نشان داده افرادي كه در درمان زخمهاي سوختگي آنان از عسل استفاده شده بود ۸ برابر سريعتر از افرادي كه در آنها از عسل استفاده نشده بود، بهبود يافتند.
۴) عسل و زخم معده: مصرف روزانه عسل باعث ممانعت از رشد هليكوباكترپيلوري (عامل بروز زخم معده) مي شود.
۵) خاصيت ضد آلرژيك: مصرف روزانه يكي دو قاشق غذاخوري عسل باعث ايمن شدن بدن در برابر واكنشهاي آلرژيك بخصوص واكنشهاي حساسيتي در برابر گروه گياهان در فصل بهار مي شود.
۶) عسل و پوست: عسل حاوي تركيبات ضروري است كه براي نگهداري پوست و مو بسيار مفيد است. مردمان قديم از عسل بعنوان يكي از وسائل آرايشي استفاده مي كردند. تركيب شير و عسل باعث حفظ جواني پوست مي شود.
نكات مهم 
۱) از مصرف بيش از حد مواد قندي بخصوص قبل از وعده هاي غذايي پرهيز كنيد زيرا اين مواد باعث ايجاد حالت سيري كاذب در افراد شده و مانع از مصرف مواد غذايي مي شود.
۲) كودكان را از سنين پايين به مصرف مواد قندي زياد عادت ندهيد زيرا باعث تغيير ذائقه آنها شده و آنها را به سمت مصرف مواد قندي زياد در بزرگسالي سوق مي دهد.
۳) مصرف زياد مواد قندي در كودكان علا وه بر ايجاد اختلا ل در رشد آنها باعث بروز چاقي در كودكي و چاق ماندن آنها در بزرگسالي مي شود كه در نتيجه منجر به بروز بيماريهاي قلبي - عروقي، ديابت و ... در بزرگسالي مي شود.
۴) عسل منبع طبيعي انرژي است كه بسرعت توسط بدن مصرف مي شود و انرژي لا زم براي فعاليت هاي بدني را فراهم مي كند. مصرف روزانه عسل بعنوان صبحانه مي تواند باعث جلوگيري از بروز خستگي ناشي از فقدان انرژي در طول روز شود.
۵) به دليل اينكه در موارد استثنايي ممكن است عسل هاي غيرپاستوريزه آلوده به نوعي اسپور بوده و منجر به مسموميت شوند از دادن عسل به كودكان زير يك سال خودداري كنيد.
۶) مصرف قندهاي طبيعي مثل خرما، كشمش و عسل موقع افطار باعث كنترل اشتها و پيشگيري از زياده خوري مي شود. سعي كنيد مصرف اين مواد را جايگزين مصرف شيريني جات از جمله باميه و زولبيا كنيد.
با توجه به مقايسه اي كه در جدول فوق صورت گرفت مشاهده مي شود كه عسل از نظر مواد مغذي غني تر از شكر است. ضمن اينكه از نظر اقتصادي نيز مصرف عسل مقرون به صرفه تر مي باشد. زيرا در حال حاضر بخشي از قند و شكر مصرفي مردم از خارج كشور وارد مي شودكه از نظر اقتصادي به صرفه نيست و ساليانه مبالغ زيادي ارز از كشور خارج مي كند. در حالي كه با استفاده از عسل كه توليد آن در داخل كشور صورت مي گيرد نه تنها از خروج ارز جلوگيري مي شود، بلكه با اطلا ع رساني صحيح به مردم مي توان آنها را به سمت مصرف مواد قندي طبيعي مثل عسل و خرما و ... سوق داد. اين امر منجر به افزايش تقاضا و نهايتاً افزايش توليد محصولا ت ياد شده مي شود كه مساوي است با تشويق هر چه بيشتر كشاورزان به توليد اين محصولا ت و در نتيجه توسعه بخش كشاورزي. با توسعه بخش كشاورزي هزينه ها براي توليد اين محصولا ت كاهش مي يابد، اگر چه در حال حاضر قيمت يك كيلو عسل به طور متوسط ۳ برابر قيمت يك كيلو شكر است (قيمت يك كيلو شكر ۴۳۵۰ ريال و قيمت يك كيلو عسل ۱۵۰۰۰ ريال) ولي مي توان اميد داشت كه با بهبود روش هاي كشاورزي و توسعه بخش كشاورزي قيمت اين محصولات تا حد زياد و قابل قبولي كاهش پيدا كند.