پاتريك سيل - مترجم :يوسف عزيزي بني طرف
هنوز چند روزي از سال نو ميلادي نگذشته كه نويدهاي صلح در چندين منطقه از جهان- كه گرفتار كشمكش هاي تفرقه افكن بوده اند- پديدار شده است، البته جز جهان عرب كه متأسفانه هنوز چشم اندازش نويد گر شرارت هاست. شايد مهمترين رويداد ماه ژانويه، ديدار دوستانه اي بود كه روز ششم اين ماه ميان آتال بيهاري واجپايي، نخست وزير هند و رئيس جمهور پاكستان پرويز مشرف انجام شد. اين نخستين ديدار ميان رهبران اين دو كشور هسته اي است كه در سال ۲۰۰۲ در آستانه جنگ قرار گرفتند.
اين دو رهبر مي دانند كه اين فرصتي است تا به عنوان سازندگان صلح پايدار، وارد تاريخ شوند. اما از آن جا كه هر يك از آنان با چالش تندروان كشورش روبه رو است، مسأله در گرو بقاي فيزيكي و سياسي اين دو رهبر است.
درست است كه نخست وزير هند از نظر سياسي نيرومند است اما عمر وي بالغ بر هفتاد و نه سال و نسبتاً ضعيف شده است. پاره اي از ناسيوناليست هاي هندو، بر ميانه روي فراوان وي خرده مي گيرند. اما رئيس جمهور شصت ساله پاكستان و فرمانده پيشين نيروهاي تكاور، از نظر بدني، قوي اما از نظر سياسي نسبتاً ضعيف است. او گرچه طي ماه گذشته از دو توطئه قتل، جان سالم به در برده اما هنوز در معرض تهديد مبارزان مسلماني است كه پشتيباني اش از آمريكا را جنگ عليه تروريسم خيانت به خود مي دانند.
اما به رغم هم اين خطرها، فرصت دستيابي به توافقي درباره مسأله بغرنج كشمير، كه از سال ۱۹۸۹ تاكنون به كشته شدن ده ها هزار نفر انجاميده، بيش از هر وقت ديگري محتمل به نظر مي آيد. آغاز گفتگوها، چيزي جز نخستين گام در اين زمينه نيست. اما نشانگر تمايلي جدي است و اين عامل بنيادي هر موافقتنامه اي است. شايد آشكارترين نشانه فضاي جديد ميان دو كشور، سفر بهار آينده تيم «كريكت» هند به پاكستان است كه پس از گذشت سيزده سال، براي نخستين بار انجام مي گيرد.
سودان، شاخ آفريقا، قبرس و افغانستان
اخيراً شمالي ها و جنوبي ها در سودان به موافقتنامه اي درباره تقسيم برابر ثروت هاي نفتي دست يافتند و بدين سان پايان طولاني ترين جنگ قاره آفريقا را نويد دادند كه يك ميليون قرباني داشت. جان كارانگ، رهبر جنوبي ها، پس از موافقت با اين قرارداد به مصافحه با معاون رئيس جمهور سودان پرداخت. لذا پس از چندين كوشش ناكام، صلح، اين بار به واقعيت ملموس تبديل شده و سودان، - بزرگترين كشور آفريقايي- در آستانه گام نهادن در راه طولاني بازسازي و پيشرفت است.
اما در اريتره و اتيوپي، متأسفانه روابط دو كشور همچنان تنش آميز است و علت آن شهر مرزي «دما»ست كه همچنان زير سيطره اتيوپي است و اين بر خلاف تصميم كميته بي طرف داوري بين المللي درباره ضرورت انضمام آن به اريتره است. آديس آبابا از اجراي اين تصميم سر باز زد و مسأله به يك نزاع شخصي ميان ملس زناوي نخست وزير اتيوپي و آساياس آفورقي، رئيس جمهور اريتره بدل شد. اين دو كه زماني در گذشته همرزم بودند امروزه به دشمنان خوني تبديل شده اند و به نظر مي رسد احتمال از سر گيري جنگ ميان دو كشور- كه از فقيرترين كشورهاي جهان اند- وجود دارد.
در مقابل نشانه هايي از گشايش مسأله دشوار ديگري وجود دارد كه همان مسأله قبرس است. اين مسأله در گذشته، منطقه درياي اژه را با تنش خطرناك ميان يونان و تركيه روبه رو كرده بود و به تضعيف پيمان ناتو منجر و به مانع اساسي در برابر پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا بدل شده بود.
به نظر مي رسد تركيه در سال ميلادي جاري مصمم به از سرگيري گفتگوهاي ويژه و پيوستن به اتحاديه اروپاست. اين امر از نظر دولت تركيه از جايگاه مهمي برخوردار است. دولت اردوغان، براي پيوستن به اتحاديه اروپا اصلاحات جدي و جسارت آميزي را انجام داده است. تركيه در آغاز ماه ژانويه با امضاي پروتكل سيزدهم حقوق بشر، مجازات اعدام را لغو كرد. اما مسأله قبرس هنوز هم مانع اين راه است.
تا زماني كه قبرس تقسيم شده است، كميته اروپايي در تعيين تاريخ آغاز گفتگوها درباره پيوستن تركيه، مردد به نظر مي رسد و اگر وضع موجود ادامه يابد، قبرس يوناني- واقع در جنوب جزيره- طي ماه مه آينده وارد اتحاديه اروپا خواهد شد. اين امر باعث شد تا تركيه فشاري واقعي بر رئوف دنكتاش، رئيس جمهور هشتاد ساله قبرس تركيه وارد سازد كه مانع عمده اتحاد جزيره است. با پيدايش محمدعلي طلعت، كه از رهبران مخالف دنكتاش و موافق يكپارچگي جزيره است، جايگاه دنكتاش متزلزل شده است. طلعت خود را براي رياست يك دولت ائتلافي در بخش تركي جزيره آماده مي سازد. پيش بيني مي شود شوراي امنيت ملي تركيه در نشست روز بيست و سوم ماه ژانويه با طرحي موافقت كند كه كوفي عنان، دبير كل سازمان ملل، پشتيبان آن است. هدف اين طرح، يكپارچه كردن جزيره قبرس بر اساس دو حكومت فدرال است كه هر يك از آنها، امور ويژه خود را اداره مي كند؛ در حالي كه دولت مركزي، اداره روابط با اتحاديه اروپا را به عهده مي گيرد. واشنگتن نيز فشارهاي خود را وارد كرد و به اردوغان نخست وزير تركيه- كه روز بيست و هشتم ژانويه با بوش ديدار خواهد كرد- اطلاع داد كه مايل است گفتگوهاي مربوط به اتحاد دوباره اين جزيره، فوراً آغاز شود. همه اين تحولات نشان مي دهد كه موانع ميان قبرسي هاي يوناني و ترك بر روي سرزمين اين جزيره زيباي درياي مديترانه به كندي اما با قاطعيت رو به زوال مي رود.
اين، البته پايان خبرهاي خوش نيست. سرهنگ معمرقذافي در ابتكاري كه در خور دولتمردان است اعلام كرد، جنگ افزارهاي كشتار گروهي را كنار مي گذارد و در همان حال درباره بازپرداخت هزينه هاي خانواده هاي دو فاجعه هوايي- كه به مأموران ليبيايي نسبت داده شده- به توافق هايي دست يافته است. ليبي با اين كار آماده بازگشت به جامعه بين المللي مي شود و بدين سان راه را براي پيشرفت صنايع نفتي و جهانگردي اش آماده مي كند كه نشانگر تغيير اساسي در جغرافياي سياسي شمال آفريقاست. اين امر درباره ايران نيز صدق مي كند. در اينجا عقل سليم با حمايت ديپلماسي ماهرانه اروپا باعث شد، تهران «پروتكل الحاقي» معاهده منع گسترش جنگ افزارهاي هسته اي را امضا كند. اين قضيه عرصه را براي بازرسي آژانس بين المللي انرژي هسته اي از تأسسيات هسته اي ايران، آماده كرده و هراس ناشي از پيشبرد جنگ افزارهاي هسته اي را از ميان برده است. در افغانستان، لويي جرگه يا مجلس قبيله اي كه ۵۰۲ نماينده را دربرمي گيرد با طرح قانون اساسي اين كشور موافقت كرده است. اين قانون مقرر مي دارد كه امسال، انتخابات رياست جمهوري انجام شود. اين مسأله، گام مهمي به سوي برپايي نظام دموكراتيك است كه اخضر ابراهيمي نقش قاطع و ستوده اي در آن بازي كرده است.
سيماي تيره عراق و فلسطين
بر عكس آن چه كه در بالا گفتيم، خبرهاي خوشحال كننده اي از سرزمين عربي به گوش نمي رسد: عراق همچنان در اشغال آمريكاييان است و با وقوع عمليات خشونت و سقوط همه روزه قربانيان، از بي ثباتي رنج مي برد. آمريكا در حالي كه با مقاومت و عصيان اهل سنت روبه رو است، تاكنون از تفاهم با رهبران شيعه درمانده است. آيت الله العظمي علي سيستاني- يكي از پرنفوذترين اين رهبران- براي اجراي انتخابات دموكراتيك براي گزينش اعضاي مجلس مؤسسان اصرار مي ورزد تا قانون اساسي جديد را تدوين كند و دولت موقت را انتخاب كند. وي انتظار دارد پس از آن انتخابات پارلماني انجام گيرد تا همان گونه كه شيعيان توقع دارند، نقش اساسي را به آنان بدهد، در حالي كه آمريكا بر نظامي اصرار دارد كه معتمدان محلي- كه اغلب توسط حاكميت اشغالگر تعيين شده اند- اعضاي مجلسي را انتخاب كنند كه به نوبه خود گزينش دولت را به عهده گيرد. البته دموكراتيك يا مشروع تلقي كردن اين دولت، دشوار خواهد بود.
از اين رو كشمكش، همچنان پابرجاست و سپردن حاكميت به عراقيان- كه قرار است در ژوئن آينده انجام گيرد- به مقدمه اي براي جنگ داخلي بدل مي شود. در اين ميان فلسطينيان واژبخت را مي بينيم كه ملت هاي جهان آنان را به حال خود گذاشته اند و جوان و نوجوانشان همانند گوسفند در خيابان ها كشته مي شوند؛ در حالي كه آرزوهاي آنان براي برپايي حكومت خويش در پشت ديوار وقيح شارون فرو مي پاشد. به نظر مي رسد نخست وزير اسرائيل قصد دارد طي شش يا نه ماه آينده، وقايعي را برفلسطينيان جاري سازد كه هيچ دولت اسرائيلي يا آمريكايي توان تغيير يا لغو آن را نداشته باشد. شارون پس از جاي دادن فلسطيني ها در شش استان شبيه به «پانتوستان هاي» آفريقاي جنوبي پيشين و محاصره همه جانبه آنها با «ديوار امنيتي»، چهل درصد از كرانه باختري يعني ده درصد از فلسطين تاريخي را به آنان مي دهد. طبعاً اين فرمول نمي تواند در بلند مدت، امنيت را براي اسرائيل به ارمغان آورد يا روابطش را با همسايگان عربش، به حال عادي درآورد.
با اين حال، همه دلايل نشان مي دهد كه آمريكا به روي همه اين مسائل چشم خواهد پوشيد؛ گرچه تنها كشور جهان است كه مي تواند مانع وقوع واپسين بخش تراژدي فلسطين باشد. اما بوش درگير نبرد انتخاباتي خويش است و حاكميت در واشنگتن در دست عقاب هاي هم پيمان با اسرائيل قرار دارد و «نقشه راه» نيز مرده است. اروپاييان نيز غرق در مشكلات داخلي شان هستند و هيچ طرح و پيشنهادي ندارند و از آن بالاتر، تمايل به رويارويي با شارون ندارند و البته عرب ها هم از هر زمان ديگري، متفرق تر و ناتوان تر هستند. در پرتو آن چه گفته شد شك چنداني درباره هويت برندگان و بازندگان سال ۲۰۰۴ وجود ندارد.
الحيات
