گفت و گو با دكتر انسيه خزعلي مدير گروه عربي دانشگاه الزهرا(س) و عضو هيأت علمي بعثه مقام معظم رهبري
اين عشق، حرارت و زيبايي را نمي توان وصف كرد بايد بود و ديد كه آن زائر مصري، مالزيايي، تونسي، نيجريه اي
و ... چگونه تو را در آغوش مي گيرد
و مي گويد كاش من در ايران بودم يا
اي كاش خدا مرا ايراني آفريده بود.
و زائر مصري برايت روايت مي خواند
كه پيامبر فرمودند مردمي از نسل سلمان فارسي دين مرا زنده مي كنند و گريه مي كند و مي گويد: بهترين مردم
كره زمين ايرانيان هستند
اشاره : چه رابطه اي ميان تقيد به ظواهر حج و باطن آن وجود دارد؟ براي بالا بردن ظرفيت حج و فرهنگ سازي مناسب چه كاري مي توان انجام داد؟ آسيب ها و چالش هاي فرهنگ ديني چيست و چه تأثيري برحج خواهد گذاشت؟ نگاه جامعه مسلمانان نسبت به حجاج ايراني و ايران چگونه است؟ و ... اينها سؤالاتي است كه گفت وگوي حاضر حول و حوش آن تنظيم شده است.
گروه انديشه
* به نظر جنابعالي چه رابطه اي بين ظاهر و باطن مناسك حج وجود دارد و زوار براي رسيدن به درك واقعي از اين سفر معنوي چه بايد بكنند؟
- اعمال ظاهري حج مانند احرام، طواف، وقوف در عرفات و غيره مقدمه رسيدن به روح حج است و معناي حج دستيابي به كمال انسان، وحدت مسلمين جهان و نمايش اقتدار اسلام و مسلمانان است و اگر اعمال و مناسك حج به درستي انجام نشود، هدف حج هم محقق نمي شود. اصل و اساس حج، باطن و حقيقت آن است و مناسك و اعمال آن نمادي از اين مراسم و عبادت بزرگ است. روايت امام صادق(ع) در گفت وگو با شبلي يكي از اصحاب خويش كه از حج برگشته است، بيانگر چنين امري است، حضرت مراحل مختلف را از او مورد سؤال قرار مي دهند مبني بر اين كه آيا هنگامي كه لباس درآوردي و احرام پوشيدي، نيت كردي لباس گناه درآوري و لباس طاعت بر تن كني و از ديار نفاق شبهه خارج شوي؟ سپس حضرت در مورد هر يك از اعمال و مناسك از او سؤال مي كنند كه آيا نيت كرده است كه به حقيقت آن اعمال توجه كند و تصميم بر اصلاح زندگي خويش با تمسك به اين اعمال كند؟ و وقتي شبلي جواب منفي مي دهد، حضرت مي فرمايد حج نكرده اي و احرام نپوشيدي و مناسك به جاي نياوردي بازگرد و دوباره حج به جاي آر.
* آيا اين توجه به معناي باطني حج در مذاهب ديگر اسلام مستتر است؟
- بدين شكل خير و شايد برخي از مذاهب كه شيعه را متهم به تأويل و باطن گرايي مي كنند به دليل محروميت آنان از چنين بهره هايي است. زيبايي معنوي و روحانيتي كه در آثار ائمه اهل بيت به دست ما رسيده است از ذخاير ارزشمندي است كه ساير مسلمانان به شدت تشنه آن هستند و وقتي آن معارف را از زبان امام سجاد، امام حسين(ع) و حضرت علي(ع) مي شنوند بي اختيار مي گريند و اظهار مي دارند كه دريچه اي به دنياي پاك و روحاني به روي آنها گشوده شده و بصيرتي يافته اند كه هيچ گاه در متون موجود در مذاهب خود نديده اند و اين همان همراهي كتاب و عترت است كه پيامبر فرمود: اني تارك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتي اهل بيتي. و لذاست كه امام معصوم مي فرمايد:چقدر فريادكنندگان و لبيك گويان زيادند و حاجيان واقعي و با معرفت كم.
اگر حجاج كشورهاي اسلامي وقوف به وقوف مي يافتند از رمي جمرات به رمي و نشانه گيري شيطانهاي بزرگ و كوچك روي مي آوردند و در طواف محوريت خدا را در امور فردي و اجتماعي خويش مدنظر داشتند و در عرفات به عرفان حق مي رسيدند آمال و آرزوهاي مادي را كوتاه مي كردند و در مناي عشق، حرص و دنياطلبي و دريوزگي و چاپلوسي اجانب را قرباني مي كردند، وضع مسلمانان چنين نبود كه هست. تمام خوف دشمن اين است كه اگر روزي مردم به حقيقت آنچه قشري و پوستي از آن بر جاي مانده است بازگردند در آن روز مرگ او حتمي است.
* براي بالا بردن ظرفيت حج و فرهنگ سازي مناسب با آن چه پيشنهادي داريد؟
- حجاج براي چنين فرهنگ سازي بايد آگاهي و اطلاعات مناسبي از سفري كه در پيش دارند داشته باشند. حج كنگره اي عظيم است كه بدون آگاهي به هدف مطلوب نخواهد رسيد. در اين بين نقش زنان مقدم بر مردان است. چه در بعد داخلي كه زنان شكل دهنده شيوه حركت، برنامه ريزي و آماده سازي اين سفر هستند و چه در جنبه خارجي كه زنان به دليل چادر نمادين خويش معرف ايراني و زن شيعي هستند. اگر اين مسير را از خويش به سوي خداي خويش و كندن از تعلقات و جاذبه ها بشناسد، هرگز لحظات گرانقدر خويش را در معامله و جاذبه هاي كاذب به خسران نمي بازد و قدر نفس هايي را كه شايد ديگر بار هرگز در اين اماكن نصيبش نشود مي داند. آنگاه به عظمت تعامل با مردم ،احسان و نيكي و تحمل و مدارا در هر شرايط با هر دشواري خو مي گيرد و آن را چون شهدي گوارا نوش مي كند. اگر خود را در معرض نگاههاي جستجوگر هزاران زائراني كه وسايل ارتباط جمعي افكارشان را از شبهات و اتهامات عليه شيعه و ايران پرنموده ببيند، هنگام نماز پشت مغازه ها تحصن نمي كند، از صف جماعت خارج نمي شود، بدون رعايت حقوق ديگران وسايل آنها را پايمال نمي كند.
لذاست كه سالها قبل از اين سفر بايد رموز آن را شناخت و براي ورود در اين ميهماني بزرگ آماده شد تا حج مقبولي ممكن و سعي مشكوري نصيب شود.
* لطفاً در خصوص آسيب ها و چالش هاي فرهنگ ديني توضيح دهيد و تأثير آن را بر حج تشريح كنيد.
- آسيب هاي ديني و چالش هاي فراروي دينداري را مي توان به دو دسته تقسيم كرد: درون ساز و بيرون ساز. آسيبهاي بيروني از جانب دشمنان طراحي مي شود و به صورت پنهان و آشكار دين خصوصاً اسلام ناب را هدف قرار مي دهد كه در شكلهاي مختلفي از قبيل هجوم فرهنگي فرهنگ بيگانه به فرهنگ ديني و تهي سازي دين از محتواي اصيل و اكتفا به ظواهر و از اين قبيل امور صورت مي گيرد، اين آسيبها با دقت و هوشياري مورد شناسايي آسيب شناسان و دين پژوهان و دين باوران قرار مي گيرد و عموماً بدون پشتوانه دروني قادر به موفقيت در اهداف خويش نيست ولي آسيب هاي دروني كه پنهان، نامحسوس و اكثراً با صورت و جلوه خودي رخ مي كند بسيار بايد مورد توجه و عنايت دين شناسان قرار مي گيرد كه به صورت عمده در چندگونه تجلي مي يابد؟
اولاً : متأثرين از فرهنگ غربي تلاش مي كنند با تزريق فرهنگ بيگانه و دادن صورت اسلامي به آن ضمن رسيدن به اهداف خود از گزند اتهام ضددين حفظ شوند. ثانياً: متأسفانه در برخي كشورهاي اسلامي، علماي ديني خريداري شده و متأثر از حكومتها كه مسائل سياسي، مسئوليت شرعي آنها را تحت تأثير قرار داده با توجيهات و فتاواي حيرت انگيز جاده را براي دشمن هموار و جاي پاي دشمن را در كشورهاي اسلامي هموار مي كنند همانگونه كه طنطاوي مفتي الازهر با فتاوي خود تلاش بر چنين امري كرده است. ثالثاً: برخي خرافات، افراط ها وتنگ نظري ها باعث شده تا عده اي جلوتر از خدا و رسول ايشان در زمينه صدور احكام و دستورات حركت كنند و زمينه را براي پيشروي دو جريان فوق فراهم كنند. اينجاست كه ضرورت شناخت اسلام ناب محمدي و اقتداي به آن و نه پيش رفتن از آن و نه پس رفت نسبت به آن، براي جهان كنوني ما مشهود است.
طبيعي است اين اعمال سلائق، افكار خريداري شده و متأثر از بيگانه در صحنه حج و وحدت اسلام ايجاد خلل و شكاف مي كند و طبيعي است كه پيروان هر مذهب، مليت و مسلكي، ديگري را به كفر، خروج از دين و ابطال اعمال متهم مي كند و تنها كسي كه برنده اين جريانات شوم و تفرقه انگيز دشمن است كه نه اين گروه را مي پسندد و نه آن را. اگر چه بايد اذعان كرد كه در سالهاي اخير خصوصاً بعد از اين كه دشمنان اسلام شمشير از رو بستند و علناً به ميدان مبارزه با اسلام آمدند، اين احساس درد مشترك، مسلمان را از فرو رفتن در تقابل هاي سابق با يكديگر تا حدود بسيار زيادي بازداشته است.
* همايش منزلت زن در مدينه برگزار شد لطفاً كمي درخصوص جايگاه زن از ديدگاه اسلام و نگرش و تلقي ها نسبت به زن در جهان اسلام توضيح دهيد؟
- در اكثر كشورهاي اسلامي وضعيت زنان رشد فكري آنان و جايگاه اجتماعي شان روبه پيشرفت و تعالي است. اگر چه هنوز جامعه زنان از افراطها و تفريط هاي زيادي در مورد زن، حقوق او، خانواده و نگرش اجتماعي به او رنج مي برد.
جمعيت هاي زنان بسياري در كشورهاي اسلامي شكل گرفته و زنان درصدد تحقق خواسته هاي خويش در چارچوب قوانين اسلام هستند. همان آسيب هايي كه در فرهنگ ديني جامعه مسلمانان را تهديد مي كند و كم و بيش در بخش نگاه به زن وجود دارد كه چند مطلب مهم در اين زمينه قابل توجه است: الف) جهل و عدم آگاهي درصد بسياري از زنان مسلمان كه با وجود پيشرفتهاي قابل توجه زنان در دهه هاي اخير، باز هم چشمگير است. بايد توجه داشت كه اين جهل ارتباطي با سطح تحصيلات ندارد، بسياري از زنان كشورهاي اسلامي داراي تحصيلات عاليه هستند و گاه درصد زنان تحصيل كرده بيش از مردان است، اما نسبت به حقوق و جايگاه خويش هنوز در ناآگاهي به سر مي برند و همين امر موجب گله مندي آنان از بسياري از صحنه هاي فردي و اجتماعي است. ب) عدم خودباوري و اعتماد به نفس زنان مسلمان كه شايد نشأت گرفته از ناآگاهي آنان باشد و البته برخي از آن به جامعه مردان و شيوه مرد سالاري متداول در اين جوامع برمي گردد. ج) عدم التزام به اسلام ناب محمدي از جانب رهبران ديني و راهنمايان فرهنگي ازجمله مهمترين عوامل آن است، اين امر منجر به خارج شدن از حلال و حرامي كه پيامبر(ص) ترسيم كرد شد و به صورت افراط و تفريط بدترين ضربه را به پيكر اسلام اولاً و به هويت زن مسلمان در مرحله دوم وارد ساخت. به عنوان نمونه، وقتي شاهديم كه مسأله منع حجاب زن مسلمان در فرانسه مطرح مي شود، برخي از رهبران فكري و ديني با خروج زن مسلمان از خانه و فعاليت اجتماعي او مخالفت مي كنند و برخي ديگر اين امر را از حقوق دولت فرانسه مي دانند يا جايز مي دانند كه زن مسلمان به خاطر ضرورت دست از حجاب بردارد واز همه زشت تر كه گروهي به عنوان متفكرين جامعه اسلامي حجاب را امري شخصي يا اخلاقي نه واجب ديني اعلام و قدم به قدم از مواضع اصولي در جامعه اسلامي عقب نشيني مي كنند.
خواه ناخواه اين تضاد و تناقض ها زمينه را براي سست كردن اعتقاد ديني مهيا مي كند. اين همان چيزي است كه دشمن به شدت و با تمام وجود درصدد آن است. البته ناگفته نماند كه زنان مسلمان ساير كشورها كه از همه موارد فوق شكوه كرده و قلبشان جريحه دار است از مواضع ايران در اتخاذ جهت گيري هاي ميانه رو و سالم در مورد زنان تجليل مي كنند و برخي از آنان زنان ايراني را زنان قدرتمندي مي بينند كه جهت دهي حركت مردان را نيز به عهده دارند. البته بسياري از كشورها كه اخبار ايران را تنها از وسائل ارتباطي غرب دريافت مي كنند، آن چنان تحت تأثير تبليغات مسموم درباره جايگاه و فعاليت زن در ايران هستند كه گاه متأثر شده و سؤال مي كنند كه آيا حقيقتاً زنان مي توانند در ايران از خانه خارج شوند و اگر زني بدون نقاب از خانه بيرون برود، كشته نمي شود؟ آيا به زنان اجازه تحصيل داده مي شود؟ مي توان گفت فيلم هايي مانند «بدون دخترم هرگز» را همه زنان ديده اند ضمن اين كه در برخي كشورها به صورت مستمر هر ۶ ماه يك بار بر پرده سينماها نمايش داده مي شود.
* نگاه جامعه مسلمانان نسبت به حجاج ايراني چگونه است؟
- نگاه اكثر قريب به اتفاق حجاج نسبت به ايران، بسيار مثبت و زيباست و مي توان به صراحت اظهار كرد كه در چند چيز حجاج ديگر كشورها در مورد ايران اتفاق نظر دارند: ۱)ايران را كشوري قوي، مقاوم و داراي تدبير و سياست حكيمانه مي دانند كه در مواقع مختلف توانسته حيله هاي گوناگون دشمن را شناسايي و خنثي كند. ۲) هدف اصلي آمريكا را در منطقه، ايران مي دانند و ساير حركات نظامي و سياسي او را بهانه اي براي به تسليم كشيدن ايران، سازش با او يا تصرف و هجوم به ايران ذكر مي كنند. ۳) بسيار نگران هرگونه تزلزل و پيش آمدي در ايران هستند و با تمام وجود اين نگراني را ابراز كرده و از اين كه تنها اميد مسلمانان از مواضع خود عقب نشيني كند مضطرب هستند. آنان عزت و سر بلندي دوباره مسلمانان را پس از سالها ذلت تحت سركردگي غرب، متأثر از انقلاب ايران و مقاومت حزب الله لبنان (كه آن را هم متأثر از ايران مي دانند) قلمداد مي كنند. لذا به شدت و دقت اخبار ايران را دنبال مي كنند و گاه برخي اخبار كه ما خيلي جدي نمي گيريم و يا آن را خبر مهمي نمي دانيم و به راحتي از كنار آن مي گذريم، با تحليل هاي عميقي دنبال كرده و دست آمريكا را در پي بسياري از حوادث جست وجو مي كنند. ضمن اين كه همه شركت كنندگان در سمينار، با ايران در مورد فاجعه بم همدردي كرده و اظهار مي كردند كه ما بعد از شنيدن حادثه به مساجد رفته و براي مصيبت زدگان و براي سلامت آنان كه در زير آوار مانده يا دچار جراحت شده بودند دست به دعا برداشتيم و هر چه توان داشتيم كمك هاي مادي به ايران ارسال كرديم. در يك كلمه عرض كنم كه ايران به يمن حركت بزرگ امام خميني در قلوب انسانها خانه كرده است.مسلمانان كه از حكام خويش نااميدند و آنها را اشخاص منفعت طلبي مي دانند كه جز به مصالح شخصي خود نمي انديشند ،لذا قلبشان به عشق ايران مي تپد، چشمشان در غم ايران اشك مي ريزد و لبهايشان به شادي و پيروزي ايران خندان است. اين عشق، حرارت و زيبايي را نمي توان وصف كرد، بايد بود و ديد كه آن زائر مصري، مالزيايي، تونسي، نيجريه اي و ... چگونه تو را در آغوش مي گيرد و مي گويد كاش من در ايران بودم يا اي كاش خدا مرا ايراني آفريده بود. و زائر مصري برايت روايت مي خواند كه پيامبر فرمودند مردمي از نسل سلمان فارسي دين مرا زنده مي كنند و گريه مي كند و مي گويد: بهترين مردم كره زمين ايرانيان هستند. يا آن زائر تونسي با حسرت مي گويد: كاش رهبر شما يا رهبر حزب الله لبنان رهبري جهان را به عهده مي گرفت. يا بسياري حجاج از اين كه ايران توانمندي جمع كردن مسلمانان را در اين كنگره عظيم با وجود امكانات محدود در يك سمينار جذاب و فرهنگي دارد، اظهار شعف و قدرت مي كردند.
