فريدالدين جنت 
آيا صاحب دختر دم بخت هستيد؟ آيا دختري هستيد در آستانه تشكيل زندگي جديد؟ آيا به خواستگاري دختري رفته ايد؟ ... همه اين ها در آغاز امر، با پرسشي آميخته به جنبه هاي مالي و مادي در ميآميزد: جهيزيه عروس چي است؟ آيا خانواده او توانايي پرداخت هزينه هاي جهيزيه را دارد؟ اگر نه، چه كند؟ و اگر آري، چه گونه؟
مقوله جهيزيه، پديده اي بسيار جدي در فرهنگ ما به شمار مي رود. آن چه درآغاز، متكي به سنتي درست و بنيادين بوده است، يعني هر زوج جوان با حداقل امكانات و عناصري كه براي زندگي لا زم است، مسير مشترك پيش رو را آغاز كنند، اما اكنون به سه سد بزرگ برخورد كرده است:
اول: تدارك جهيزيه براي بسياري از خانوارها مشكل است و آن ها توانايي تهيه آن را ندارند.
دوم: قيمت وسائل اوليه مورد نياز براي آغاز زندگي مشترك، در بازار رشد دائمي دارد.
سوم: مسابقه براي پربار كردن جهيزيه، مبدل به رقابت مالي نمايشي شده است.
يك روان شناس مي گويد: قضيه جهيزيه و تأمين ابتدايي ترين لوازم زندگي، يكي از وظايف اصلي خانواده ها است. در حقيقت لوازم خانه به دختران جوان اين امكان را مي دهد كه هنرهاي آموخته در مكتب مادر را به همسر خود نشان دهند. آنها از اين جهت، نسبت به تأمين جهيزيه حساس اند و پس از تأمين آن، احساس رضايت مي كنند و اعتماد به نفس لا زم را به دست ميآورند.
سد بزرگ 
شايد اگر ميزان مهريه در وضعيت «كي داده، كي گرفته» براي برخي پسران به يك مشكل بدل شده، لزوم تهيه جهيزيه هم براي دختران و خانواده هايشان به يك دغدغه جدي بدل گشته است. هميشه گفته مي شود دختران بايد لوازم مورد نياز خويش را با خود به خانه بخت ببرند.اما اين شرط تغييرناپذير، در بسياري موارد شرطي است دسترسي ناپذير.
در حقيقت ناتواني برخي خانوارها در تهيه جهيزيه - يا دست كم جهيزيه مناسب براي دختران دم بخت شان - به ازدواج نكردن برخي دختران انجاميده و عملا ً آن ها را با افسردگي، دلشوره و سرانجام تنهايي روبه رو ساخته است.آن چه روزگاري قرار بود مددكار زوج هاي جوان باشد، به سدي بزرگ در برابر آنان بدل شده و خانوار ها را به بند كشيده است.
اين سنت مخصوص ايران نيست و در ديگر كشورها نيز به صورت هاي مختلف وجود دارد (مثل هند كه دختران در صورت نداشتن جهيزيه دست به خودكشي مي زنند) ولي آشكارا مسأله روز جوانان ايراني به شمار مي رود.
به نظر مي رسد كه تهيه جهيزيه در ميان مردم ما به يك مشكل جدي كه گاه آغازگر بحران هاي بسيار عظيم در درون خانواده هاست انجاميده است: دختران ايراني در مقابل جواب مثبت به خواستگاران مجبور به تأمين اثاث مورد نياز خود در آشپزخانه، اتاق خواب و حتي پذيرايي هستند و در صورت تهيه نشدن اين لوازم، به قول كارشناس روانشناسي دچار سرخوردگي و از دست دادن اعتماد به نفس مي شوند.
نماي دور
مي توان به مقوله جهيزيه از چند زاويه نگاه كرد، اصلي ترين وجه، توجه به اين مقوله در لزوم كمك خانواده براي سامان گرفتن زندگي زوج جوان است. در حقيقت قرار است يك زوج جوان با حداقل عناصر موردنياز يك زندگي زير يك سقف بروند و زندگي مشترك را آغاز كنند.
كريم - م، ۲۶ ساله و متأهل مي گويد: معتقدم خانواده ها بايد براي شكل گرفتن زندگي كمك كنند. بيش تر جوانان آن قدر در آمد ندارند تا خود بتوانند مايحتاج زندگي را تأمين كنند. به همين دليل بزرگ ترها كه در مسير جامعه پخته تر شده اند و توانسته اند اعتبار مالي كسب كنند بايد در ابتداي مسير به فرزندان خود كمك كنند. اين امر گريزناپذير است.
مونا - م، همسر كريم نيز با تأييد صحبت هاي او مي گويد: ما براي اين كه بتوانيم زندگي خود را آغاز كنيم نياز به كمك داشتيم. اما چون همسرم اثاث خانه را تهيه كرده بود، من به جاي تهيه لوازم منزل در هزينه هاي ديگر به او كمك كردم. در هر صورت به كمك والدين دختر و پسر اعتقاد راسخ دارم و فكر مي كنم آنها تا جايي كه در توانشان است بايد به فرزندان شان كمك كنند.
كريم ادامه مي دهد: جهيزيه سنت بسيار پسنديده اي در جامعه ما است كه در حقيقت موجب آغاز و شكل گيري زندگي مشترك مي شود. ولي متأسفانه وضعيت تجمل گرايانه جامعه امروز ما باعث شده منطق مبتني بر كمك و ياري، به مسابقه لوكس شدن بدل شود. در مسأله مهريه هم قضيه كاملا ًبه اين صورت است. كساني را سراغ دارم كه به صورت مضحك و با ارقام مسخره زير بار مسئوليت مهريه سنگين در حد سال تولد همسر خود رفته اند. در مقابل، خانواده هايي را مي شناسم كه جهيزيه صد ميليوني براي دختران شان دست و پا كرده اند. به اعتقاد من چه در مسأله مهريه و چه در قضيه جهيزيه افراط و تفريط كاملا ً مضر و بر خلاف روند جامعه ما است. من حتي اين نوع برخورد را باعث ايجاد مشكلات فراوان در زندگي زوج هاي جوان مي دانم.
به چه چيزهايي نياز داريد؟
پرسش اوليه اين است: اين عناصر اوليه زندگي ايراني كدام ها هستند كه تهيه آن ها بدل به يك مشكل شده است؟
شايد يك جمع دخترانه در يكي از دانشگاه هاي تهران بتواند پاسخ گوي اين سوال باشد.
مريم - ح، ۲۴ ساله و مجرد مي گويد: يك سري لوازم خانگي اعم از يخچال، اجاق گاز، لباسشويي، مبل، فرش، تخت خواب و... كه بتواند سر و وضع خانه را مرتب كند و كمك حال ما باشد. بيشتر از اين اسراف است.
ليدا - ه- ، ۲۴ ساله و مجرد نيز مي گويد: به اعتقاد من بايد جهاز را از بشقاب، قاشق و چنگال گرفته تا يخچال و تلويزيون تدارك ديد، ولي نبايد اين قضيه باعث شود پدران و مادران زير بار قرض و قسط هاي مختلف كمر خم كنند و مجبور شوند وام ازدواج دختر خود را تا ساليان سال بپردازند.
پانته آ - ج، ۲۴ ساله متاهل هم مي گويد: اگر مسأله جهيزيه صرفاً به عنوان كمك براي آغاز زندگي باشد به اعتقاد من از سنتهاي حسنه است. ولي وقتي قضيه چشم  و هم چشمي ها و فخر فروختن ها پيش ميآيد ارزش خود را از دست مي دهد. دختران ما عادت كرده اند وقتي سنشان از ۱۷ سالگي مي گذرد، همه چيز را در خيابان به چشم خريدار جهيزيه نگاه كنند. در حقيقت كم تر چيزي را براي امروزو اكنون خود مي خواهند و همه چيز بهآيندهآنها ختم مي شود. شايد اين مسأله تا حدي قابل درك باشد ولي وقتي غير قابل تحمل مي شود كه هنگام ازدواج با اشاره به مد روز خانواده را مجبور مي كند يك بار ديگر تمامي اجناسي را كه تا به آن روز خريداري كرده اند مجدداً بخرند. شما حساب كنيد چه فشار هنگفتي بر پدر و مادرها وارد ميآيد.
رسم روز
در اين روند، مسابقه «لوكس شدن» هم جلب نظر مي كند. اين كه برخي از دختران هنگام ازدواج به آن چه طي سال هاي پيش از آن توسط والدين شان تهيه شده است، پشت كرده و تقاضاي به روز شدن آن را مطرح مي كنند؛ اما مي توان پرسيد آيا همه چيز از «لوكس شدن» برمي خيزد؟
خانم م .ب، كه به تازگي ازدواج كرده است، پاسخ منفي مي دهد و مي گويد: بسياري از چيزها بسيار سريع عوض مي شوند، مثل برخي عناصر آشپزخانه. متأسفم كه از پدرم درخواست كردم چندجنس قديمي را كنار بگذارد و چند وسيله نو براي من تهيه كند. فكر مي كنم عصر تهيه جهيزيه در گذر زمان به سر رسيده، چرا كه همه عناصر تكنولوژيكي به سرعت تغيير مي كنند. به گازها، تلفن ها، يخچال ها و تلويزيون ها بنگريد تا دريابيد چه مي گويم.
تغيير «مد» لوازم خانگي اعم از وسايل ريز مثل بشقاب و قاشق يا وسايل درشت مثل يخچال و لباسشويي چه قدر مي تواند در خريدهاي جهيزيه تاثير گذار باشد؟
با اين وصف نمونه هاي ديگري هم هستند كه به زمينه هاي فرهنگي ديگري اشاره مي كنند.
آقاي حميدي صاحب يك فروشگاه لوازم خانگي مي گويد:پديده مد، تأثير غير قابل تصوري روي خانواده ها دارد. من مشترياني دارم كه هر سال براي دخترشان لوازم جديد مي خرند. يكي از آنها در سه سال گذشته چهار نوع يخچال و اجاق گاز خريده است، من نمي دانم آنها را چه مي كند. فقط مي دانم كه اين هزينه ها براي جهيزيه دخترش است و چون خواستگار ندارد پدر پولدارش مجبور مي شود سال به سال جهازش را نو كند.
وي ادامه مي دهد: خيلي ها براي تهيه لوازم مورد نياز جهيزيه به ما مراجعه مي كنند. البته بيش تر آنها يا به دنبال اجناس قسطي هستند يا طرفدار خريد جنس هاي توليد داخل ا ند كه هم كيفيت مناسبي دارند و هم به لحاظ قيمت با صرفه تر از همتاهاي خارجي خود هستند. ولي كساني هم هستند كه وقتي وارد فروشگاه مي شوند فقط جنس خارجي مي خرند و گاه ده تا پانزده ميليون ريال صرف خريد لوازم الكترونيكي مي كنند.
حميدي درباره شيوه تدارك ديدن جهيزيه مي گويد: معتقدم با توجه به وضعيت بغرنج جامعه و مشكلات عديده جوانها بايد سبك جهيزيه تغيير پيدا كند. امروزه، بسياري از جوانان ما از داشتن سرمايه لازم براي تهيه خانه محروم اند يا برخي از آنها مي توانند با سرمايه اي اندك شغلي در خور به دستآورند. اي كاش خانواده ها به جاي اين كه به فكر تهيه لوازم خانه باشند كمك كنند تا دختر و دامادشان صاحب خانه شوند و آرام آرام اقدام به جمع كردن لوازم مورد نياز خود كنند.
وي درباره يك جهيزيه مناسب هم مي گويد: مي توان با چيزي در حدود پنج تا هفت ميليون تومان يك جهيزيه آبرومند تهيه كرد و به نظر من هزينه‡ بيش از اين اسراف است.
والدين تحت فشار
تهيه جهيزيه در جامعه اي كه بيش تر مردم آن از مشكلات اقتصادي رنج مي برند، چه تبعاتي براي پدران مي تواند داشته باشد؟ اين پرسش، بسيار كليدي است.
در حقيقت مي توان زاويه نگاه را تغيير داد و به پدران و مادراني كه مي خواهند بهترين جهيزيه را براي دخترانشان تهيه كنند ولي توانايي اش را در سطح حداقل هم ندارند، اشاره كرد. وضعيت اين افراد به شدت فراموش شده و نياز به بررسي، بازنگري و تحليل عميق دارد.
آقاي علي - م ۴۸ ساله كه دخترش چند ماه پيش به خانه بخت رفته است در اين باره مي گويد: متاسفانه تهيه جهيزيه تبعات بسيار يافته است. شخصاً به دور از تمام مسائل سعي كردم براي دخترم يك جهيزيه متعارف تهيه كنم. براي تهيه لوازم خانه دخترم (لوازم درشت) مجبور شدم مبلغ شش ميليون تومان هزينه كنم. البته بيش از نصف اين اجناس به صورت قسطي تهيه شده و من بايد به مدت دو سال اين قسط ها را بپردازم. گرچه ناراحت نيستم و اتفاقاً خوشحالم، ولي بايد بگويم اين ازدواج براي من چيزي در حدود دو،سه سال سختي و مشقت به دنبال داشت.
از اين كه دخترم، همسر خوبي يافته احساس آرامش مي كنم؛ ولي فشار مالي ناشي از ازدواج او به ا ين زودي ها گريبان من و همسرم را رها نخواهد كرد. ضمن اين كه دختر ۱۶ ساله اي دارم كه او هم در چند سال آينده دوباره مسأله تهيه جهيزيه را براي ما پيش خواهد آورد و دوباره بايد زير بار قرض بروم.
وي جهيزيه را يكي از ملزومات اساسي در ازدواج مي داند و مي گويد: البته نبايد انتظار داشته باشيم پسران همه چيز را خودشان تهيه كنند و دست به ازدواج بزنند. بلكه با كمك هم بايد وضعيتي را فراهم كنيم تا زوج هاي جوان در ابتداي راه مشكلات كمتري را متحمل شوند.
ابراهيم پور، كارشناس جامعه شناسي مي گويد: ساختن يك جامعه كوچك مستلزم مشاركت همه كساني است كه با آن در ارتباط هستند. آداب و رسوم و سنت هاي هر جامعه اي به نحوي تنظيم شده اند تا آن جامعه به سمت رسيدن به رفاه و آسايش گام بردارد. در حقيقت به غير از برخي سنتهاي دست و پاگير در جامعه، بقيه به خوبي توانسته اند در مسير رسيدن به جامعه ايدهآل مثمرثمر باشند.
وي ادامه مي د هد: در مسأله ازدواج، جهيزيه و تأمين لوازم مربوط به زندگي افراد نيز به نوعي توانسته در راستاي ايجاد رفاه و آرامش قرار بگيرد. متأسفانه هميشه عادت كرده ايم افراط و تفريط كنيم و به همين دليل هم مشكلات فراوان را پيش روي خود ديده ايم.
يك كارشناس اقتصاد نيز مي گويد: شايد اگر خريد جهيزيه به صورت تكه اي و خرد باشد چه بسا هيچ پدري دچار مشكل نشود. البته انكار نمي كنم كه بيش تر خانواده ها به دنبال به روز شدن وسائل هستند، ولي بسيار اتفاق افتاده اين پديده تأثيرات بسيار نامطلوب در اقتصاد خانواده ها بر جاي گذاشته است.
وي ادامه مي دهد: در جامعه امروزي كمك نقدي بسيار گره گشاتر است. ولي بيش تر خانواده ها نقدينگي چنداني ندارند. خريد لوازم هم در صورتي كه معقول و منطقي و همسان با وضعيت در آمد باشد، بسيار مفيد خواهد بود. اما همين، شرطي بزرگ به نظر مي رسد.خانم اسحقي نژاد، كارشناس روانشناسي نيز مي گويد: گرچه ممكن است با خريد لوازم گران قيمت، دل دختر خانواده شاد شود و او با تعابير خويش سر بلند شود، ولي پدر خانواده در زير اين همه مشكل مالي دچار افسردگي و مشكلات و آلام روحي فراوان خواهد شد. دختر بايد ياد بگيرد زندگي را با زوج خويش بسازد، نه اين كه بقيه زندگي را آماده كنند تا او در مسير زيستن قرار گيرد.
حرف آخر
نكته اي كه همه اين كارشناسان در حاشيه قرار داده اند، اين است: هزينه آغاز يك زندگي نو با حداقل امكانات و وسائل براي خيلي ها دست نيافتني شده است. در جامعه اي كه نرخ تورم بيداد مي كند و همه ابزار زندگي روزبه روز گران مي شوند چگونه مي توان براي تهيه اين ابزار برنامه ريزي كرد؟ زوج هاي جوان با چه توشه اي زير يك سقف بروند؟ متأسفانه روزگار زندگي بدون كولر، يخچال، تلويزيون و گاز به سر آمده است.