داوود پنهاني
|
|
بسياري از جوانان ايراني در انتظار فراهم شدن شرايط مناسب براي عزيمت به خارج كشور و تحصيل در دانشگاه ها و مؤسسات علمي اين كشورها لحظه شماري مي كنند. دانشجويان به عنوان جدي ترين علاقمندان اين مهاجرت به حساب مي آيند. براي اين عده گاه، حضور در يك مؤسسه دسته چندم خارجي بر ادامه تحصيل در معتبرترين مراكز علمي - تحصيلي داخل كشور اولويت دارد. براي آنها كه هدفشان از حضور در دانشگاه ها بالا بردن اندوخته علمي عنوان مي شود، تحصيل در مراكز علمي خارج كشور به خصوص در مقاطع بالاي ليسانس يك اولويت اساسي به شمار مي آيد. رؤياي رسيدن به مراكز علمي غير وطني برخي از اين افراد را وادار مي دارد تا براي آزمون بخت خود در اين زمينه هم شده، به كارهاي بسياري دست بزنند. حتي اگر شده، خطوط فرضي مرزها هم ناديده گرفته مي شود، اما اين همه حكايت نيست. داستان رفتن به آن سوي مرزها حكايتي طولاني است كه سرآغاز آن به عهد قجر و آشنايي اوليه ايرانيان با تمدن فرنگ بازمي گردد. در اين مقطع تاريخي، بعد از گذشت ۱۵۰ سال، فرنگ هنوز هم از جوان ايراني دل مي ربايد. اين اشتياق در ميان جوانان به خصوص در بين جوانان دانشجو آنقدر هست كه اطلاعيه هاي كوچك و بزرگ شركت هاي اعزام دانشجو به خارج كشور را جدي بگيرند. اين اطلاعيه هاي وسوسه انگيز كه هر از گاهي در لابه لاي صفحات نشريات گوناگون چاپ مي شوند از شرايط و امكانات مناسب براي تحصيل در كشورهاي خارجي خبر مي دهند. محتواي وسوسه انگيز مورد نظر، جوان مشتاق و اميدوار را وادار به پيگيري مي كند. از هند، اوكراين، مجارستان و كشورهاي بلوك شرق گرفته تا اروپا و آمريكا؛ براي او فرقي نمي كند. هر كجا كه باشد، به غير وطن... تو گويي براي جوان ايراني مشتاق تحصيل هيچ مرهمي جز جلاي وطن آرام بخش نيست. اين احساس عجيب طي سال هاي كنوني آنچنان رشد يافته كه گروهي از آن تحت عنوان فرار مغزها يا مهاجرت نخبگان ايران از وطن ياد مي كنند. اين البته يك سوي قضيه است كه بيشتر در بعد كلان بدان پرداخته شده و نگاه پنهان در لايه هاي زيرين آن بيشتر معطوف به مشاهده عوارض اجتماعي موضوع است. سويه ديگر بحث، متوجه هزينه هاي اقتصادي است. از نظر كارشناسان اعزام دانشجو به خارج كشور به صرف هزينه هايي منجر مي شود. اين هزينه ها از سويي براي شخص علاقمند به تحصيل سخت و دشوار بوده و وي را مجبور به تحمل اين دشواري ها كرده، از سويي ديگر نيز به شكل منبع خيري براي شركت ها و نهادهاي تصميم گيرنده در زمينه اعزام دانشجو درآمده است. اين در حالي است كه علاقمندان به تحصيل در خارج كشور هنوز هم از كمبود اطلاعات كافي در زمينه فعاليت اين شركت ها يا مؤسسات اظهار نارضايتي مي كنند. محدوديت اطلاعات در اين زمينه طي سال هاي اخير به گونه اي بوده كه خود باعث افزايش سرگرداني علاقمندان در اين زمينه شده است. سرگرداني ايجاد شده براي مراجعه به شركت هايي مناسب كه هدفشان خدمات رساني به طالبان علم باشد، خود در مواردي باعث كاهش اميدواري در ميان جوانان جوياي تحصيل شده، در وادار نمودن آنها براي استفاده از روش هاي غيرمعمول تأثير داشته است. وضعيت مورد نظر و عدم شفافيت در اين مورد طي سال هاي اخير آنقدر رشد پيدا كرده كه در نهايت هيأت دولت در چهاردهمين روز آبان ماه امسال مجبور به اتخاذ تصميماتي در اين زمينه شد. اين تصميم تصويب آيين نامه اي بود كه در قالب آن قواعد و شرايط تأسيس مؤسسات و شركت هاي خدمات اعزام دانشجو به خارج از كشور مشخص مي شد. به گفته عبدالله رمضان زاده دبير و سخنگوي دولت براساس اين آيين نامه به اشخاص حقوقي غيردولتي اجازه داده مي شود به منظور فراهم نمودن تسهيلات لازم براي متقاضيان ادامه تحصيل در خارج از كشور فعاليت نمايند. رمضان زاده مي گويد: كليه اشخاص حقيقي و حقوقي متقاضي تأسيس اين مؤسسات بايد به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري مراجعه و مجوز لازم را دريافت كنند. وي ادامه مي دهد: اداره ثبت شركت ها و مالكيت صنعتي نيز موظف است از ثبت شركت ها و مؤسساتي كه فاقد مجوز هستند خودداري كند. اين مؤسسات مي توانند صرفا از دانشگاه ها و مراكز آموزش خارجي كه ارزش مدارك تحصيلي آنها در مقطع مورد نظر به تأييد وزارتخانه هاي ذي ربط رسيده باشد، براي متقاضيان پذيرش دريافت كنند. به گفته اين مقام دولتي مصوبه مورد نظر در جهت كاهش مشكلاتي پيش بيني شده كه پيش از اين براي برخي از جوانان مايل به اعزام به خارج از كشور پيش آمده بود. اين گفته هاي سخنگوي دولت درحالي عنوان مي شود كه هنوز در بدنه اجرايي همان نهادي كه او در آن مشغول به فعاليت است يك نوع دوگانگي در تمايل به اعزام دانشجو به خارج از كشور مشاهده مي شود. در همان روزي كه رمضان زاده در جايگاه سخنگوي دولت وظيفه تشريح طرح مذكور را بر عهده گرفته بود، دكتر محمدرضا عارف معاون اول رئيس جمهور در مراسم افتتاح اولين خوابگاه دانش پژوهان متأهل در دانشگاه شهيد بهشتي چنين مي گفت: «اكنون از نظر تأمين نيروي انساني نياز به اعزام دانشجو به خارج از كشور نداريم.»
|
|
تصويب و در نهايت اجراي طرح اعزام دانشجو در كشوري كه متوليان اجرايي آن از يك نوع دوگانگي در فعاليت هاي اجرايي خود برخوردارند از چشم انداز اميدواركننده اي خبر نمي دهد.شايد از اين روست كه اطلاعات اعلام شده در مورد چند و چون اجراي درست اين طرح هنوز به كلياتي چند كه از سوي دكتر فرهاد رحمتي مديركل اداره بورس ها و دانشجويان خارج وزارت علوم، تحقيقات و فناوري اعلام شده بود، محدود مانده است. اطلاعات دكتر فرهاد رحمتي در مورد طرح مورد نظر اينگونه آغاز مي شود: «طبق ماده ۷ قانون اصلاح قانون تأسيس وزارت علوم و آموزش عالي، هرگونه فعاليت اشخاص و مؤسسات كه به نحوي با وظايف وزارت علوم و آموزش عالي مرتبط مي شود بايد زير نظر وزارت علوم باشد، با وجوداين جلسه اي در وزارت امور خارجه تشكيل شد، با توجه به اين كه اعزام دانشجو به خارج مسائل زيادي به همراه دارد و ارگان هاي زيادي در داخل و خارج از جمله وزارتخانه هاي امور خارجه، بهداشت و درمان ،فرهنگ و ارشاد، دادگستري و اطلاعات با اين مسئله در ارتباط هستند، آيين نامه اي تهيه و در هيأت دولت تصويب شد كه ۱۴ آبان ماه به طور رسمي ابلاغ شد.» وي مي افزايد: «براساس ماده ۸ اين آيين نامه، كليه اشخاص حقيقي و حقوقي كه قبل از ابلاغ اين آيين نامه در زمينه خدمات اعزام دانشجو به خارج فعاليت داشتند، موظفند حداكثر تا شش ماه پس از ابلاغ آيين نامه ضمن تطبيق شرايط خود با آيين نامه مجوز لازم را از گروه نظارت اخذ كنند در غير اين صورت فعاليت آنها غيرقانوني بوده و از ادامه فعاليت شان ممانعت به عمل خواهد آمد.» مديركل اداره بورس ها و دانشجويان خارج وزارت علوم در تشريح بيشتر موارد آيين نامه، داشتن تابعيت جمهوري اسلامي ايران، عدم سوء پيشينه كيفري مؤثر، دارا بودن كارت پايان خدمت نظام وظيفه يا معافيت براي متقاضيان ذكور، معتاد نبودن، حسن شهرت، داشتن حداقل ۳۰ سال تمام و متأهل بودن را از جمله شرايط عمومي و دارا بودن مدرك كارشناسي يا معادل، دارا بودن توانايي لازم براي انجام امور محوله كه تشخيص اين مسئله به عهده گروه نظارت است، داشتن برنامه مشخص از نحوه ارائه خدمات، آشنايي با حداقل يكي از زبان هاي بين المللي به ويژه زبان منطقه اي كه مي خواهد دانشجو را به آن كشور اعزام كند و نيز آشنايي و سابقه كار در امور فرهنگي، آموزشي يا خدمات دانشجويي را از جمله شرايط اختصاصي متقاضيان بيان كرد. دكتر رحمتي نحوه فعاليت اين مؤسسات را اين گونه توضيح مي دهد: «اين شركت ها موظفند با دانشجو قراردادي را امضا كنند و در آن نوع خدمات خود اعم از اخذ پذيرش استقرار در محل، ثبت نام در دانشگاه محل تحصيل را مشخص كنند.» همچنين بايد تفكيك دوره زبان از دوره دانشگاهي را به طور كامل مشخص كنند. ضمن آن كه اين قرارداد بايد جنبه حقوقي داشته و قابل پيگيري باشد تا تعهدات اين شركت ها در قبال دانشجو مشخص شود.
به اعتقاد اين مقام مسئول اين شركت ها مي توانند به عنوان نماينده دانشگاه هاي خارجي، در قالب قرارداد با دانشگاه هاي خارجي يا در قالب قرارداد با مؤسسات كشورهاي خارجي كه به صورت قانوني در زمينه پذيرش دانشجو فعاليت مي كنند، نسبت به اعزام دانشجو به خارج اقدام كنند، اما در هر صورت بايد نحوه فعاليت و محدوده كار خود را مشخص و اعلام كنند.
به گفته دكتر رحمتي، آيين نامه، نحوه و چارچوب فعاليت اين شركت ها را در قالب بخشنامه و دستورالعملي به آنها اعلام مي كند و رعايت مقررات بخشنامه ها و دستورالعمل هاي صادر شده توسط گروه نظارت كنترل مي شود.
وي با ذكر اين نكته مي گويد: آيين نامه همچنين براي پيشگيري از وقوع تخلفات احتمالي، مجازات هايي را نيز پيش بيني كرده است.
وي با بيان اين كه هرگونه فعاليت براي اعزام دانشجو اعم از پزشكي و غيرپزشكي در گروه نظارت مستقر در وزارت علوم انجام مي شود، مي گويد: «علاوه بر ارگان هاي دولتي، ساير ارگان هاي مرتبط با بحث مؤسسات نيز در اعطاي مجوز فعاليت داشته و بر فعاليت آنها نظارت مي كنند.» وي در بيان ضرورت تدوين چنين آيين نامه اي، مي گويد: وزارت علوم به طور مكرر با شركت ها و افرادي مواجه بود كه با دريافت هزينه هاي قابل توجهي نسبت به اعزام دانشجو به خارج از كشور اقدام مي كردند و چون اين شركت ها در قبال تعهدات خود مسئوليتي نداشتند دانشجو در كشور مقصد با مشكلات عديده اي مواجه مي شد. برخي از اين مؤسسات نيز در واقع شركت هاي توريستي بودند كه در كنار فعاليت خود، به اعزام دانشجو نيز اقدام مي كردند يا به عنوان نماينده برخي از دانشگاه هاي خارجي، پول هاي هنگفتي را از دانشجويان دريافت مي كردند. لذا موارد تخلف بسيار بود و شكايت هاي زيادي در اين خصوص به وزارت علوم ارسال مي شد.
دكتر رحمتي معتقد است كه با تصويب آيين نامه تأسيس مؤسسات و شركت هاي خدمات اعزام دانشجو به خارج از كشور، از اين پس اعزام هاي دانشجويي با يك ساماندهي مدون و به صورت قانوني انجام مي شود.
توضيحات اين مقام مسئول در همين كليات خلاصه مي شود، بي آن كه اشاره اي به نواقص احتمالي آن داشته باشد.
حميد يورنگ كارشناس و پژوهشگر مسائل اجتماعي در نقدي كوتاه به توضيحات وزارت علوم در اين زمينه مي گويد:«اطلاعات كافي در مورد اسامي شركت هاي مناسب براي اعزام دانشجو به خارج كشور وجود ندارد و معلوم نيست كه يك شخص علاقمند به تحصيل براي دستيابي به اين شركت ها بايد به كجا مراجعه كند. فقط به نحوه تأسيس شركت ها اشاره شده و هيچ اشاره اي به هزينه هاي اعزام و نيز شرايط دانشجويان نمي شود.» به اعتقاد اين كارشناس در چنين وضعيتي براي يك فرد علاقمند به تحصيل در خارج كشور تنها راه باقي مانده مراجعه به آگهي هاي رنگارنگ و شركت هايي است كه در صحت و سقم گفتارشان ترديد وجود دارد.
وي مي افزايد:« فرد مورد علاقه در چنين مواردي ناچار از انتخاب راه آزمون و خطاست كه در نتيجه آن گاه حتي زيان هاي اقتصادي و حتي روحي هم مي بيند.» به گفته وي، وزارت علوم بايد هرچه سريع تر اطلاعات تكميلي را در اين زمينه اعلام كند و ضمن كارشناسي بهتر و دقيق تر طرح، تكليف همه را مشخص كند و نام شركت ها و مؤسسات مناسب را براي علاقمندان و مراجعه كنندگان اعلام كند.
به نظر مي رسد اطلاعات تكميلي وزارت علوم از زمان تصويب آيين نامه تاكنون كه دو ماه از آن مي گذرد تنها به صحبت هاي دكتر رحيمي محدود مانده است. روابط عمومي وزارت علوم در مواجهه با اين پرسش كه چگونه مي توان به اطلاعات كافي در اين زمينه دست يافت خبر از برگزاري نشست خبري دكتر رحمتي با خبرنگاران در آينده اي نزديك مي دهد. آنها ذكر جزئيات را به آن جلسه نامعلوم حواله مي دهند تا برگ ديگري بر ابهامات طرح مورد نظر افزوده شود و آيين نامه به شكل امري خصوصي در چهار ديواري وزارت باقي و پر ابهام بر جا بماند.