هنوز هم در بسياري از نقاط جهان وقتي مي خواهند ايرانيان را بشناسند به بزرگ ترين هنر آنها اشاره مي كنند، به هنر فرش بافي. به چيزي كه ظرافت، دقت و زيبايي آن در تمام جهان شهره است. بافت هاي ريز، طرح هاي ديدني، رنگ آميزي زيبا و تنوع همان چيزي كه ايرانيان آن را از نخ مي آفرينند و جهانيان با قلم مو هم توانايي آفرينش آن را ندارند. همان دستاوردهايي كه زنان و مردان در پاي «دار» آن را خلق مي كنند. اما از اين فرش ها چگونه و با چه هزينه اي نگهداري مي كنيم؟
روزگاري فرش در خانه ايرانيان از جايگاهي ويژه برخوردار بود و حالا در خانه بسياري از ايراني ها فرش دستبافت يافت نمي شود. مبلمان منزل و دكوراسيون خانه هرقدر زيبا باشد، در زندگي ما بدون فرش مفهوم خود را از دست مي دهد. شايد دليل ا صلي رونق فرش هاي ماشيني و فروشگاه هاي فرش هاي دستي هم از اين قضيه نشأت گرفته باشد. گاهي حساسيت ما به فرش و زيبايي آن به قدري بالا ست كه چه بسا خانواده اي چند فرش يدكي هم داشته باشد تا در موقعيت ها و مناسبت هاي مختلف از آن ها استفاده كند. در حال حاضر هم علا قه ايرانيان به  اين هنرتا حدي است كه رنگ مبلمان، ديوارها و دكوراسيون با فرش «همساز» مي شوند. خانواده هاي ايراني فرش را پس از مبلمان و دكوراسيون خريداري نمي كنند. فرش معيار اصلي بسياري از اتاق هاست. ولي البته اگر توانايي خريدن يك قطعه فرش را داشته باشيد.
اين قيمت ها
زيباترين و هنري ترين فرش هاي ايران، يعني گران ترين آن ها، فرش تبريز است. در حالي كه فرش هاي شش متري تبريز از يك ميليون تا ۱۲ ميليون و حتي ۱۵ ميليون، فرشهاي نه متري از ۵/۱ تا ۱۵ ميليون و بيشتر و هم چنين فرشهاي ۱۲ متري اين شهر از دو تا ۲۰ ميليون قيمت دارند. ولي فرش هاي تزئيني و آويختني و نه مفروش كردني هم هستند كه چه بسا قيمت هاي بسيار گزاف دارند. چنان چه فرش ۱۲ متري با طرح مينياتور استاد فرشچيان را هرگز نمي توان كم تر از ۵۰ ميليون تومان خريداري كرد، يا قالي هاي بسيار كوچك با طرح هاي زيبا و نخ هاي ابريشمي را كم تر از ۵ ميليون نمي فروشند. علا قه به فرش آن قدر زياد است كه مردم هنگام خريد آن به فكر چانه زدن نيستند بيشتر به دنبال خريد مرغوب ترين و زيباترين فرش هاي دستبافت هستند.
فرش دستبافت براي مردم ايران ارزشي هم چون ملك، طلا  و جواهر دارد و گاه از حد يك لوازم خانه والا تر عمل مي كند. بسيارند كساني كه هنگام دريافت پول براي سرمايه گذاري، اقدام به خريد فرش مي كنند و پول خود را زير قدم هاي خود مفروش مي كنند. نگرش اقتصادي به فرش يكي از جذابيت هاي اين هنر است كه طي اين سال ها روزبه روز هم افزايش يافته، تا حدي كه حالا  دسترسي به آن براي خيلي ها محال شده است!
شايد فرش هاي ماشيني نوعي ديگر از انحراف تكنولوژي هم باشند. در حالي كه روزانه چند هزار فرش دستبافت از زير دست فرشبافان به بازار ميآيد و گراني آن ها شهروندان ايراني را به سمت فرش هاي ماشيني گسيل مي دارد. اما برخي فرش هاي ماشيني كيفيتي پايين دارند، پرز مي دهند و گاه عامل بيماري هاي استخواني هم هستند؛ اما چون ارزان اند، مورد اقبال مردم قرار مي گيرند. قيمت اين نوع فرش ها در ارزان ترين وجه آن با مقياس ۳* ۲ متري در حدود ۱۱۰۰۰۰ ريال و در گران ترين قيمت با مقياس ۱۲ متري در حدود دو ميليون و ۳۰۰ هزار ريال است.
تفاوت فرش هاي دستبافت و فرش هاي ماشيني در نوع نگهداري و عمر آنها است. به قول معروف فرش دستبافت هرقدر لگد مي خورد با  ارزش تر مي شود، در حالي كه فرش ماشيني با لگدها كيفيت خود را از دست مي دهد. طول عمر فرش هاي ماشيني به بيش از ۱۰ سال نمي رسد ولي فرش هاي دستبافت عتيقه، در بازار جزو گران ترين و مرغوب ترين فرش ها به شمار مي روند.
قالي شويي ها
بحث هاي مربوط به فرش، در نوع آنها خلا صه نمي شود. اعتقاد مردم سرزمين ما به پاكيزگي و نظافت، خود عاملي در به وجود آمدن شغل هاي بسيار و مؤسسه هاي فراوان شده است. شركت هاي قالي شويي، هم اينك جاي شستن فرش با پارو و كاسه را گرفته اند. گرچه هيچ يك از كارشناسان فرش توصيه نمي كنند كه اين جنس با ماشين هاي مخصوص شست و شو شوند، ولي قالي شويي ها هم  اينك در ايران و به ويژه در تهران از جايگاهي ويژه برخوردار شده اند.
از اواخر دهه ۱۳۴۰، چند مؤسسه قالي شويي در ايران آغاز به كار كردند. اين مؤسسه ها با وارد كردن وسايل ويژه قالي شويي موفق شدند، در همان ابتداي كار مورد استقبال مردم قرار گيرند. شهرونداني كه از پارو زدن و كاسه كشيدن خسته شده بودند با يك تلفن، مشكل خود را حل مي كردند و خودروهاي ويژه قالي شويي با حضور در مقابل در خانه ها، فرشهاي كثيف را به محل شست وشو انتقال مي دادند.
استقبال مردم از اولين قالي شويي ها باعث گرايش جمع ديگري از فعالا ن در امر فرش به سمت اين صنعت جديد شد. شايد اين گرايش جزو معدود گرايش هايي بود كه نوآوران صنعت را چندان ناراحت نمي كرد، چرا كه فرش آن قدر در زندگي ايران جاافتاده بود كه هيچ قالي شويي كمبود مشتري را احساس نكند. البته بسياري از شركت ها هم پا به اين عرصه گذاشتند ولي به دليل مشكلا تي كه به وجود آوردند به ناچار و پشيمان، عطاي ادامه اين كار را به بقاي آن بخشيدند.
اما حيات قالي شويي ها بيشتر رونق گرفت كه تاكنون نيز ادامه يافته است. امروزه تعداد پرشماري قالي شويي در تهران و شهرستان ها مشغول كارند و روزانه چندين و چند فرش خانگي و اداري را مي شويند. اصلي ترين اشكال اين قالي شويي ها، استفاده از مواد نگهدارنده رنگ است كه تركيب شيميايي دارد و كيفيت فرش ها را كاهش مي دهد و از ارزش آن ها مي كاهد.
علي مرادي، كارشناس فرش معتقد است: متأسفانه قالي شويان از موادي استفاده مي كنند كه به كيفيت نخ ها لطمه وارد مي كند. اين مواد شيميايي نه تنها تأثير چنداني در حفظ رنگ ها نمي گذارند، بلكه حالت مخربي در تار و پود فرش دارند و آن ها را آماده پوسيدگي مي كنند.
وي به صاحبان فرش ها توصيه مي كند: سعي كنيد زياد از اين مؤسسه ها براي شستن فرش هاي خود استفاده نكنيد؛ چرا كه كيفيت فرش شما خراب مي شود. در حقيقت اگر سالي يك بار قالي شويان ماشيني فرش هاي شما را بشويند، براي نابودي گوهر مفروش شما كافي خواهد بود.
هزينه شست وشوي فرش ها چندان بالا  نيست و معيار اين قيمت گذاري متراژ فرش است. فرش هايي كه شسته مي شوند براساس متراژ قيمت گذاري مي شوند. در كم ترين قيمت، شست وشوي اين فرشها متري شش هزار ريال و در بالا ترين آن متري هشت هزار ريال، هزينه روي دست خانواده ها مي گذارد.
در حقيقت يك فرش شش متري در ارزان ترين حالت، ۳۶ هزار ريال و در گران ترين قيمت، ۴۸ هزار ريال هزينه در بر دارد.
ياد گذشته ها به خير
وقتي پيرزن در برابر سؤال خبرنگار بازارچه درباره استفاده از قالي شويي ها قرار مي گيرد چشمانش را به نقطه اي نامعلوم مي دوزد و مي گويد: پسرم! ما در زمان هاي قديم، وقتي جوان بوديم، داخل حيات خانه با همكاري هم، فرش ها را مي شستيم. براي ما شستن فرش و قالي لذت خاصي داشت. فرش را با ترنم و سرخوشي مي شستيم، آب مي كشيديم و روي چند تا قابلمه و ظرف بزرگ آويزان مي كرديم. پارو مي زديم و كاسه مي كشيديم. هر پاروي ما كلي از چرك هاي روي فرش را مي برد وقتي فرش شسته مي شد آن قدر تميز بود كه از زحمات خودمان لذت مي برديم. وي ادامه مي دهد: ولي حالا  نمي دانيم فرشمان را كجا مي برند و چه بلا يي سر آن ميآورند. تنها پس از چند روز فرشي را ميآورند، فرشي كه در قالي شويي شسته مي شود بوي خاصي مي دهد كه تا چند روز مشام ما را اذيت مي كند.ولي چون امكانات نيست مجبوريم اين كار را بكنيم و ناراحت هم نيستيم.
مصطفي ابراهيمي مي گويد: به نظرم شستن فرش در قالي شويي ها مقرون به صرفه است، چرا كه هم وقت ما را نمي گيرد و هم اگر از لحاظ قيمت آب و پودر و .. .حساب كنيد به همان ميزان هزينه بر است. ضمن آن كه جايي هم نداريم كه بخواهيم خودمان به طور دستي اين كار را انجام دهيم.
او ميزان استفاده خود از قالي شويي ها را هر شش ماه يك بار مي داند و مي گويد: با اين آلودگي هوا و محيط زيست نامناسب تهران فرش هاي منزل پس از شش ماه كاملا  رنگ خود را از دست مي دهند و كثيف مي شوند. به همين دليل ما به خاطر تميزي و حفظ زيبايي فرش سعي مي كنيم هر شش ماه يك بار آنها را به قالي شويي بفرستيم تا تميز شوند.
معصومه علوي نيز در اين زمينه مي گويد: فرش زيبايي هر خانه است و تميزي آن ارزش خانه را بالا تر مي برد. من سعي مي كنم هر دو ماه يك بار شخصاً فرش هاي خانه را با شامپوي فرش تميز كنم. گاهي وقت ها همين كار را با دستمال خيس و دستمال كف آلود انجام مي دهم، اما نزديك عيد هر سال ما فرش هايمان را به قالي شويي مي دهيم تا در آغاز سال نو تميز باشند.
وي تأثير قالي شويي هاي ماشيني را بر فرش ها نامطلوب مي داند و مي گويد: براي من قابل لمس است هر بار كه فرشمان براي شست و شو مي رود كيفيتآن افت مي كند. ولي چه كنيم راه ديگري نداريم. اگر جا داشتيم علا قه مند بودم در خانه فرش ها را به صورت دستي بشويم. ولي چون فضاي لا زم موجود نيست، مجبوريم بدهيم برايمان بشويند.
سرانجام چه كنيم؟
فرش، اين هنر اصيل ايراني و سرمايه ملي، براي ما يك ميراث جاويدان است، ميراثي كه در تمام دنيا به خاطر زيبايي ها و ظرافت اش قابل بحث مي شود و در ديوارها آويزان مي شود و غريبه ها به ديده تحسين نگاهش مي كنند و از آن لذت مي برند. همين جنس لوكس اروپاييان و آمريكاييان كه در آن سرزمين ها بهاي گزافي هم دارد، در مملكت ما به وفور يافت مي شود و فراوان است.
فرنگي ها آن قدر به فرش ايراني احترام مي گذارند كه آن را لگد نمي كنند ولي براي ما لگد كردن آن حيات بخشيدن به آنها است. گرچه غربي ها فرش هاي ما را به ديده احترام مي نگرند، ولي ما آن را دوست داريم چون در همه روزهاي زندگي مان با ما است. حتي در هنگام مرگ نيز به رسم قديم نشانه اي از آن (ترمه) بر روي ميت مي اندازند. آن تاروپودها يادگار هاي جادواني ما به شمار مي روند. به همين دليل فرش خوب هميشه گرانبها بوده است.بياييد با نگهداري درست از آن ها و ارزش بخشيدن به هنر ماندگارمان، لطفي در حق خود و هموطنان زحمت كش توليدكننده فرش بكنيم و به خاطر داشته باشيم كه جوانان زيباروي ايراني پاي «دار قالي» مو سپيد مي كنند و چشم بي سو! يادمان نرود فرش عزيز است، به خاطر همين عزت اين هنر را پا نزنيد، خصوصاً اگر فرش گرانبهايي داريد. چيزي كه امروز خيلي ها از داشتن آن ها بهره مند نيستند.