هر روزه مي توان با عبور از چهارراه ها، ميادين و معابر بزرگ و نام آشناي تهران ده ها كارگر را يافت كه به اميد يافتن كاري موقت و كسب درآمدي ناچيز، ناملا يمات جوي و مصايب مختلف را به جان مي خرند. غالباً اين افراد كارگران ساده يا نيمه ماهر ساختماني هستند كه با اميد تامين مخارج خانواده شان، چنين كارهاي دشواري را پذيرا مي شوند. كارگران روزمزدي كه حيات اقتصادي خانواده شان به ساعات كار يك روزه آنان بسته است.
يكي از اين كارگران مي گويد: سه سال است كه از شهرمان به تهران آمده ام و هر روز صبح به اينجا ميآيم تا شايد در يكي از اين ساختمان هايي كه مي بينيد كاري پيدا شود، بيشتر وقت ها كار هست چون مردم اين منطقه پولدار هستند و ساختمان سازي زياد است. اغلب براي كار كه مي رويم چند روزي مشغوليم اما كار كه تمام مي شود دوباره ميآييم اينجا.
مسعود ادامه مي دهد توي شهرمان اصلا ً كار نيست و بيشتر جوان ها بيكار هستند و براي كار به تهران ميآيند. الان همراه ۱۰ ، ۱۲ نفر ديگر از همشهريانمان يك اتاق اجاره كرده ايم و با هم زندگي مي كنيم، يكي كارگري مي كند، يكي گل مي فروشد، چند تايي هم ماشين خريده اند و مسافركشي مي كنند.
در ميان كارگران فصلي و مهاجر افرادي از كشورهاي خارجي هم هستند، كارگران افغاني، عرب و اخيراً كارگراني از كشورهاي آسياي ميانه كه در ميان تعداد فراوان ايرانيان جوياي كار آنان هم به اميد درآمد بهتر از شهر و ديار خود خارج شده اند و به ايران آمده اند.
موضوع كارگران فصلي يك مسأله چند وجهي است و علا وه بر تبعات اقتصادي و آسيب هايي كه به بازار كار و اشتغال كشور مي زند، تبعات منفي اجتماعي مانند ناامني، فساد، بيماري و خشونت را نيز در پي دارد. اما حضور آنان در چهار راه ها اكنون به يك عرف كاري تبديل شده كه تغيير ناگهاني آن را مشكل مي كند.
دكتر حسين باهر تحليلگر مسائل اجتماعي معتقد است: افرادي كه در چهار راه ها و در معابر عمومي براي پيدا كردن شغل تجمع مي كنند بيشتر كارگران ساده و نيمه ماهر هستند. اما اخيرا با توجه به افزايش و گسترش معضل اشتغال و بيكاري در جامعه و فقدان استخدام در نهادهاي دولتي و ضعف ساختار اقتصادي، دايره اين افراد به كارگران ماهر و متخصص نيز گسترش يافته است.
در ادامه وي مي گويد: افراد و گروه هايي كه بر سر چهار راه ها تجمع مي كنند را مي توان به دسته هاي مختلف تقسيم كرد، عده اي از آنان كارگران روزمزدي هستند كه براي پيدا كردن شغل روزانه تجمع مي كنند، عده اي ديگر افرادي هستند كه به شغل هاي كاذب مانند گل فروشي، اسپند دود كردن، شيشه پاك كردن ماشين ها و سيگار فروشي مشغولند.
وي اضافه مي كند: علا وه بر آنها عده اي ديگر هم هستند كه به قاچاق كالا و مواد مخدر، مشغولند، حضور اين افراد در چهارراهها به خصوص در مناطق بالا ي شهر كاملا  مشهود است، آنان به راحتي و گستاخي هرچه تمام تركالاي خود را معرفي مي كنند.
دكتر باهر مي گويد: جدا از مسأله تخلفات و فسادهاي ناشي از حضور اين افراد در چهارراهها كه يك مسأله حقوقي و يك معضل خاص است بايد در مورد حضور كارگران و افرادي كه به اميد كسب درآمد از شهر و ديار خود به تهران يا شهرهاي بزرگ ميآيند فكري كرد. وي ادامه مي دهد: متأسفانه حضور كارگران فصلي در مناطق مختلف شهر تهران به خصوص بخش هاي شمالي كه شناسنامه و معرف پايتخت هستند چهره شهر را مخدوش مي كنند، علا وه بر آن افزايش روز افزون اين افراد امكان سوءاستفاده و استثمار افراد و گروههاي فرصت طلب و سودجو را فراهم مي كند.
وي مي گويد: به عنوان مثال كارگري كه تا بعدازظهر به انتظار كار ايستاده و هيچ درآمدي نداشته حاضر است به هر كاري با كمترين دستمزد نيز رضايت دهد تا پاسخي براي نيازهاي خود و خانواده خود داشته باشد و به قول معروف دست خالي به خانه نرود.
اين تحليلگر اجتماعي معتقد است: براي ساماندهي اين افراد در مرحله اول بايد با نگاه انساني و از روي احترام با آنها برخورد كرد، نه از روي ترحم و دلسوزي و بايد توجه داشت كه در اين زمينه سازمان ها و نهادهاي مختلفي مسئوليت دارند كه در را‡س همه آنها وزارت كار است، نهادي كه متأسفانه هر كاري انجام مي دهد جز توليد كار در كشور.
وي مي افزايد: ساماندهي كارگران فصلي كار بسيار ساده اي است و همان طور كه در گذشته مسأله خريد و فروش خودرو كه به صورت پراكنده در همه نقاط شهر وجود داشت با راه اندازي محل هاي مشخص مانند پارك بيهقي و چند مركز ديگر متمركز و ساماندهي شد، در اين مورد نيز مي توان با ايجاد مراكز مشخص فعاليت اين كارگران را ساماندهي كرد.
دكتر باهر مي گويد: در مراكز مشخصي كه براي ساماندهي اين كار گران تشكيل مي شود مي توان كارگران را آموزش داد و براي افراد آموزش ديده و متخصص شناسنامه و مدرك معتبر صادر كرد تا ضمن اينكه نظارتي بر كار آنها صورت مي گيرد وسايل تفريح و سرگرمي آنان نيز فراهم  شود. علا وه بر آن مي توان با دريافت مبلغ ناچيزي از درآمد آنان هزينه اجراي اين طرح خدمات ارائه شده به آنان را تأمين كرد.
دكتر اعظم خاتم متخصص جامعه شناسي شهري نيز در اين مورد مي گويد: كارگران فصلي از ۵۰ سال پيش در تهران و شهرهاي بزرگ حضور داشته اند و وجود آنها معلول نوع كار و شرايط اجتماعي است، به طوري كه اين افراد به طور ضمني داراي يك نوع سازماندهي و نهاد مخصوص خود هستند و نمي توان با برخورد دستوري و تصميم گيري از بالا  به جمعآوري و حذف آنان اقدام كرد.
وي اضافه مي كند: متاسفانه در مورد برخي مسائل اجتماعي ديده مي شود كه گروه ها و سازمان هاي مسئول بدون بررسي هاي لا زم و كارشناسي به طور يك شبه براي رفع يك مسأله اجتماعي تصميم گيري مي كنند و بدون توجه به تبعات آن وارد اجرا مي شوند. در صورتي كه پس از مدتي اين تصميمات يك شبه نه تنها اصل موضوع را حل نمي كند بلكه مسائل و مشكلا ت جديدي ايجاد مي كند كه قبلاً  نبوده است.
وي ادامه مي دهد: چطور مي توان براي افرادي كه سازماندهي شغلي آنها در طول ۵۰ سال شكل گرفته و كارفرمايان و جويندگان نيروي شغلي و كارگران ساده هم با آن كاملا ً آشنا هستند يك شبه به شكل و سبك ديگر سازماندهي كرد، در حالي كه وجود اين پديده معلول پراكندگي و شيوه كار ساخت و ساز در شهر تهران است و نمي توان بدون توجه به علل آن با جمعآوري كارگران آن را از بين برد. زيرا بيشتر كارگران تمايلي به كاركردن با شيوه هاي دست و پاگير اداري ندارند و در صورت محدود كردن آنها در جاي ديگر مشغول به كار مي شوند.وي معتقد است: شهرداري، شوراي شهر و ديگر دستگاههاي مسئول در صورتي كه براي ساماندهي كارگران فصلي مي خواهند طرحي را اجرا كنند بايد حساسيت ها و پيچيدگي هاي موضوع را در نظر بگيرند تا از خطرات و ناهنجاري هاي ديگر جلوگيري شود. براي اين كار بايد در مرحله اول به صورت داوطلبانه كارگران را به حضور در طرح هاي خود دعوت كنند و با دادن امتياز، تسهيلا ت و تشويق هاي مو‡ثر مانند بيمه و ارائه خدمات رفاهي رفته رفته براي حضور گسترده و ساماندهي اصولي آنها وارد عمل شوند.
دكتر عباس گلدوست عارفي تحليلگر امور اجتماعي نيز در اين مورد تصريح مي كند: حضور كارگران فصلي در معابر عمومي دو ضرر عمده دارد: اول آنكه تعداد زياد آنها و تلا ش آنها براي به دست آوردن شغل روزانه موجب سوءاستفاده كارفرمايان و به كارگيري آنها با حقوق بسيار پايين و در شرايط بسيار بد و غير انساني مي شود و دوم آنكه زندگي آنها دور از خانواده و بدون نظارت هر گونه نهاد مسئول موجبات فساد و آسيب هاي اجتماعي ديگر را فراهم ميآورد.
وي مي افزايد: در بيشتر مواقع هنگامي كه يك كارفرما براي استفاده از نيروي كار اين كارگران مراجعه مي كند با هجوم ناگهاني آنها مواجه مي شود، در حالي كه هر يك از آنها براي به دست آوردن درآمد روزانه دستمزد كمتري را پيشنهاد مي دهند و اين مسأله موجب تضييع حقوق آنان و نقض قانون كار مي شود.
وي ادامه مي دهد: از طرف ديگر زندگي آنها دور از خانواده و مشاهده فاصله طبقاتي زندگي آنان و شهرنشينان موجب نارضايتي و امكان حركت هاي خشونتآميز از سوي آنان مي شود علا وه بر آن زندگي در شرايط بد فيزيكي در سرما و گرماي فصول مختلف، خود به خود بيماري هاي روحي و جسمي وناهنجاري هاي ديگري ايجاد مي كند كه قابل بررسي است.
وي ادامه مي دهد: اهميت توجه به كارگران فصلي و ساماندهي آنان هنگامي بيشتر مي شود كه فراموش نكنيم با حداقل پنج ميليون بيكار در كشور مواجه هستيم كه امكان هرگونه سوءاستفاده از آنان از سوي سرمايه داران وجود دارد.
به هر حال كارگران فصلي بخشي از نيروي كار هستند كه به شهرهاي بزرگ مهاجرت مي كنند، حضور آنان در اين شهرها و انتخاب زندگي دور از خانواده شايد در بيشتر موارد از روي اجبار باشد و آنان در حالي كه هيچ انتخابي براي پيدا كردن شغل مناسب ندارند شرايط سخت كارگري با حداقل حقوق و بدون تضمين شغلي را مي پذيرند.
لزوم توجه به كارگران فصلي و ناهنجاري هاي اجتماعي ناشي از حضور آنان در معابر عمومي باعث شده تا شوراي اسلا مي شهر تهران طرح ساماندهي كارگران فصلي را كه به پيشنهاد فرمانداري تهران ارائه شده بود در دستور كار قرار دهد و به همين سبب از دو ماه پيش طرح آزمايشي ساماندهي اين كارگران در منطقه يك و پنج شهرداري تهران آغاز شد.
زهرا بهرام نژاد، معاون فرماندار تهران مي گويد: تلا ش مي شود با دادن امتيازها و تسهيلا تي مانند استفاده از پزشك رايگان، آموزش رايگان فني و حرفه اي يا دادن شناسنامه كار به كارگران ماهر آنان را به حضور در مراكز ساماندهي تشويق كنيم. ضمن اينكه با معرفي اين ستادها تلا ش مي شود كارفرمايان نيز به حضور در اين مراكز براي استفاده نيروي كارگران تشويق شوند.
وي اضافه مي كند: در مرحله بعد كارگران بر اساس تخصص و نوع كارشان طبقه بندي مي شوند و شناسنامه كار براي همه آنان صادر مي شود و بدين ترتيب كارفرمايان ضمن آشنايي با ميزان توانايي كارگران به آنها اعتماد مي كنند.
بهرام نژاد مي گويد: بحث بيمه و تشكيل شركت هاي خصوصي كه با استخدام كارگران آنان را تحت پوشش قرار دهد و به آنها تضمين شغلي بدهد در مراحل بعدي قرار دارد و اميدواريم با موفقيت مراحل مختلف اين طرح، بتوانيم با تضمين كامل آن را به كل شهر تهران تعميم دهيم و يك كار اساسي و ماندگار براي رفع اين مسأله انجام دهيم.
به هر حال ساماندهي كارگران فصلي و مهاجر در تهران مسأله اي است كه از سال هاي دور در اين شهر بزرگ جلوه گر بوده، وضعيتي كه اكنون با تلا ش نمايندگان مردم در شوراي اسلا مي شهر وارد مرحله تازه اي شده است. اما با توجه به مشكل افزايش جمعيت و سير مهاجرت به تهران براي پيدا كردن شغل و موقعيت اجتماعي بهتر، آيا ارائه تسهيلا ت و امتيازهاي مورد نظر به كارگران فصلي، سير صعودي مهاجرت به پايتخت را تسريع نمي كند؟