اشاره: دكتر محمدعلي موحد، از جمله چهره هاي يگانه عرصه فكر و فرهنگ ايراني - اسلامي است كه دستي در عرفان و ادبيات و دستي ديگر در حقوق و مفاهيم مدرن و تاريخ معاصر و كهن دارد. همچنانكه در عرصه تاريخ معاصر نيز با تأليف كتاب «خواب آشفته نفت» توانسته روايتي منصفانه از كودتاي ۲۸ مرداد به دست دهد. تصحيح دكتر موحد از «مقالات شمس» و نيز تصحيح و ترجمه «سفرنامه ابن بطوطه» دو كار سترگ ديگر اين چهره نامي عرصه ادب و فرهنگ است.
هفته گذشته و در صد و بيستمين نشست كتاب ماه ادبيات فلسفه، دكتر موحد به بحث و بررسي درباره ابن بطوطه و سفرنامه اش پرداخت. گزارش زير اجمالي است از آن نشست فرهنگي.
صد و بيستمين نشست كتاب ماه ادبيات و فلسفه با عنوان «ابن بطوطه بزرگترين سياح جهان اسلام» با سخنراني دكتر محمدعلي موحد پنجم اسفند ماه در خانه كتاب برگزار شد.
در ابتداي اين نشست علي اصغر محمدخاني، سردبير كتاب ماه ادبيات و فلسفه با بيان اين مطلب كه غير از ترجمه ها و كارهاي تاريخي دكتر موحد، ما شناخت دو شخصيت ادبي و فرهنگي يعني ابن بطوطه و شمس تبريزي را مرهون زحمات ايشان هستيم در باب سفرنامه نويسي گفت: سفرنامه نويسي يكي از انواع ادبي است كه در كنار خاطرات، يادداشت هاي روزانه نويسندگان و محققان، از اهميت فراواني برخوردار است و در زبان و ادبيات فارسي تاكنون توجه چنداني به آن نشده است. از مهمترين سفرنامه هاي فارسي، سفرنامه ناصرخسرو است و در يك صد سال اخير نيز سفرنامه هاي مختلفي به قلم نويسندگان و محققان فارسي زبان نوشته شده است. اما در جهان اسلام شايد بتوان سفرنامه ابن بطوطه را مهمترين سفرنامه خواند. كمتر كتابي است كه مانند اين اثر به توصيف احوال و آداب و رسوم ملل گوناگون از قاره آفريقا تا كرانه درياي چين بپردازد. پس از آن دكتر محمدعلي موحد در باب رايج نبودن ژانر سفرنامه نويسي در ميان ايرانيان اظهار داشت: سفرنامه ابن بطوطه در ميان ايرانيان شناخته نبود، به دليل اين كه ژانر ادبي سفرنامه نويسي در ميان گذشتگان ما مرسوم نبود. البته از زماني كه با اروپاييان ارتباط برقرار كرديم، سفرنامه نويسي در ميان متأخرين ما رايج شد. اصولاً  سفرنامه نويسي كه به آن «رحله» نيز گويند در اندلس آغاز شده و پس از آن به شمال آفريقا راه يافته است.
وي در تبيين اهميت سفرنامه ابن بطوطه تصريح كرد: سفرنامه او آيينه اي است كه زير و بم جوامع اسلامي روزگار را در آن مي توان ديد. نه تنها سيره و عملكرد طبقات حاكمه در آن عرضه شده بلكه احوال و اوضاع اجتماعي و سياسي و فرهنگي را مي  توان از خلال سفرنامه او دريافت.
وي ضمن بر شمردن سفرنامه ابن بطوطه به عنوان كتابي قابل توجه در ميان مردم مغرب و شمال آفريقا، درباب گزيده ها از آن و ترجمه هاي صورت گرفته از آن گفت: از سفرنامه ابن بطوطه خلاصه يا گزيده اي فراهم شده كه از آن جمله مختصر «بيلوني» است كه نسخه آن را جهانگردان اروپايي در مصر به دست آوردند. پس از آن فرانسويان بر پنج رحله دست يافتند كه پنج نسخه همراه ترجمه فرانسوي آن به دست دفرمري و سانگيتي به چاپ رسيد. ترجمه چهار جلدي اين دو دانشمند فرانسوي بسيار بي نظير است. پس از اينها پروفسور گيب نخست خلاصه اي از آن چاپ كرد و تا پايان عمر به ترجمه كامل آن پرداخت كه تا هنگام وفاتش سه جلد از اين ترجمه منتشر شد و جلد چهارم آن را همكارش پروفسور بكينگام به پايان رساند. پس به نوعي ما آشنايي با سفرنامه ابن بطوطه را مرهون غربيان هستيم.
مترجم سفر نامه ابن بطوطه ضمن اشاره به چگونگي ترجمه سفرنامه ابن بطوطه درباره مزيت اين ترجمه نسبت به ديگر ترجمه ها اظهار داشت: من بر ترجمه ابن بطوطه تعليقات بسياري را افزودم، خصوصاً  در قسمت هايي كه به ايران و هندوستان مرتبط است، چون به منابع معاصر ابن بطوطه دسترسي داشتم آنها را ذكر كرده ام. اين ترجمه حتي به قرائت متن ابن بطوطه نيز كمك مي كند. حتي برخي از اشكالات ترجمه مستشرقين نيز در اين اثر به نوعي رفع شده است.
وي در باب برخي اشكالات در نگارش كلمات و اشعار در سفرنامه ابن بطوطه گفت: اگر چه ابن بطوطه مقداري با زبان فارسي آشنا بود اما از آنجا كه زبان فارسي، زبان اصلي او محسوب نمي شد پس از آن كه بعد از سي سال به بيان آن حكايات مي پردازد تا ابن جزي آنها را به كتابت در آورد، در پاره اي موارد خود و گاهي ابن جزي اين كلمات را به درستي تحرير نكرده اند.
دكتر موحد درباره رابطه زبان فارسي و فرهنگ ايراني با سفرنامه ابن بطوطه اذعان داشت: سفرنامه ابن بطوطه شاهدي است گويا بر نفوذ گسترده فرهنگ و زبان ايراني در سراسر اقطاب اسلامي آن عصر. سفرنامه دريايي است پر از اصطلاحات بازرگاني، اداري، قضايي كه در ميان ديوانيان يا عامه مردم در كشورهاي مختلف اسلامي معمول و متداول بوده است. حتي در خارج از دارالاسلام نيز با اصطلاحات فارسي روبه رو مي شويم. ابن بطوطه زمان بسيار اندكي در ايران بوده است اما از آنجا كه چشم بسيار تيزبيني داشته، هر آنچه را كه ديده، در حافظه اش ثبت كرده و بعدها آنچه را ديده بسيار دقيق توصيف نموده است. چشم و ذهن او مانند دوربين عكاسي تصاوير را ضبط كرده و از آنجا كه قصه گوي فوق العاده بوده تمام دقايق و ظرايفي را كه ديده، نقل نموده است.
وي در اهميت سفرنامه او گفت: اهميت سفرنامه ابن بطوطه از آن جهت است كه دقيقاً  در زماني نگاشته شده كه با به خواب رفتن ملتهاي اسلامي و بيداري اروپا مقارن است. آن دوره، دوره فوق العاده جالب و حائز اهميتي است. ابن بطوطه تمام جوامع اسلامي را از نزديك ديده و حاصل اين ديدارها را به صورت قصه براي معاصران خود بيان كرده است. به اين ترتيب از طريق سفرنامه او اطلاعات بسياري در باب وضعيت جوامع اسلامي در آن دوران به دست  مي آيد؛ در دوره اي كه هيچ كس درباره زن حرفي نمي زند او در سفرنامه اش درباره زنان سخن مي گويد. در سفرنامه از خانقاه ها، مساجد، علما، صوفيان و ... اطلاعات بسياري ذكر شده است.
وي در باب توجه بسيار ابن بطوطه به مقام زن در دوران بي توجهي به مقام زن يادآور شد: از خصوصيات بارز ابن بطوطه توجه او به زنان است. او به هر جايي كه سفر كرده، كوشيده است تا تصويري زنده از صورت و سيرت زنان آن ناحيه به دست دهد. شكل و شمايل، طرز پوشيدن لباس، آداب معاشرت و چگونگي برخوردها و موقعيت اجتماعي زنان، نظر او را به خود معطوف مي كند. او احساس خود را در برابر زن پنهان نمي كند و برخلاف بسياري از نويسندگان معاصر خود كه از سخن گفتن درباره زن، سر باز مي زنند، در باب اين مسأله سخن مي گويد.
در ادامه اين نشست دكتر محمدعلي موحد درباره تأليف كتاب ابن بطوطه، با بيان اين كه اين اثر از دو بخش تشكيل شده كه بخش نخست آن به آشنايي با ابن بطوطه و سفرهاي او مي پردازد، در باب بخش دوم اين اثر گفت: بخش دوم كتاب، ابن بطوطه، سيري است در آفاق اجتماع و فرهنگ و سياست عصر. در فصلي سخن از زن است كه نيمه محجوب و مخفي و خاموش آن عصر و همه اعصار ديگر بود. در دو فصل ديگر، سخن از مدرسه و خانقاه است كه به منزله دو عضو تنفسي در كالبد فرهنگي جوامع اسلامي بود و فصل بازپسين درباره شاخص حيات سياسي جامعه است يعني حكومت و دولت و اين بحثها را همه در پرتو آگاهي هايم كه از سفرنامه  ابن بطوطه به دست مي آيد پي گرفته و نيز به شواهد و مداركي كه در آثار نويسندگان ديگر آن عصر انعكاس دارد، نظر افكنده ام و اهميت مطلب در ما حصل بررسي است كه عالم اسلام را در بن بست غريبي از سردرگمي و بي خبري تصوير مي كند و اين تصوير ناظر به مقطعي از تاريخ است كه به لحاظ زماني مقارن آغاز بيداري غرب است.
دكتر موحد با بيان اين مطلب كه اگر چه زنان با محدوديتهاي فراواني دست به گريبان بودند، اما در همان زمان نيز دست به كارهاي خارق العاده اي مي زدند، افزود: برداشت سنتي آن روزگار آزادي زن در خارج از حصار خانه را برنمي تافت. اما با وجود اين، زنان مشاركت فعالانه اي در حوزه علوم ديني داشتند. ابن بطوطه در دمشق از دو محدث زن با نام هاي عايشه و زينب اجازه روايت گرفت كه شرح حال اين دو بانوي محدث را ابن حجر در كتاب خود «الدرر الكامنه» آورده است.
در اين نشست كه با استقبال گسترده علاقه مندان زبان و ادبيات فارسي و نويسندگان و مترجمان برگزار شد رضا سيدحسيني، دكتر قمر آريان، عبدالله كوثري، دكتر حسين معصومي همداني، صفدر تقي زاده، سيما وزيرنيا،  دكتر مسعود جعفري و ... حضور داشتند.

مؤلف: محمدرضا ارشاد/ ناشر: انتشارات هرمس، چاپ اول، زمستان ۱۳۸۲/ قطع رقعي/ قيمت: ۲۸۰۰ تومان.
در چند سال اخير گفت وگوهاي فراواني به صورت كتاب درآمده اند، اما يك ايراد اين گونه كتابها، نداشتن محوريت و كشكول گونگي آنها بود. در مقابل بودند برخي آثار اندك كه با طرحي از پيش و انديشه هاي در پس و پشت آن تدوين و تأليف شده و انتشار يافته اند.
كتاب حاضر، از اين دست كتابها است كه خواننده با خواندن آن به دركي نسبي از مباحث و موضوعات مرتبط با اين مفهوم مي رسد. مصاحبه گر ضمن شناخت كافي از موضوعات و مفاهيم  اين حوزه، سعي كرده سراغ افرادي برود كه در اين زمينه كار و مطالعه كرده و صاحب اعتبارند.در اين كتاب ۱۲ گفت وگو درباره ابعاد و زواياي مختلف اسطوره و اسطوره شناسي، آمده  است. مصاحبه گر در كتاب و در گفت وگو با ابوالقاسم اسماعيل پور، به «تحول اسطوره هاي ايراني» پرداخته و مقوله «اسطوره  هاي عقل مدرن» را با دكتر رامين جهانبگلو به بحث گذاشته است. از ديگر موضوعاتي كه در اين كتاب به آن پرداخته شده، مي توان به «از هند تا پسامدرن» در گفت وگو با دكتر داريوش شايگان و هوشنگ رهنما اشاره كرد.
تعدادي از عناوين ديگري كه در اين كتاب آمده عبارتنداز: «اسطوره در گفتمان روانكاوي»، گفت وگو با محمد صنعتي، «از اسطوره تا تراژدي فلسفه»، گفت وگو با مراد فرهادپور و «از اسطوره تا جشن»، گفت وگو با ناصر فكوهي.
همچنين «اسطوره  انديشي جماعت ما» و «پديدارشناسي اسطوره»، عنوان دو گفت وگوي ديگري است كه به ترتيب با حسن قاضي مرادي و ميرجلال الدين كزازي صورت گرفته است.
كتايون مزداپور، مصطفي ملكيان، يدالله موقن و حورا ياوري از صاحب نظران ديگري هستند كه گردآورنده اين كتاب، به ترتيب گفت وگوهايي را درباره «اسطوره در فرهنگ مردم»، «اسطوره، قصه هاي رمزي و بعد شاعرانگي دين»، «اسطوره، ايدئولوژي و روشنفكري ما» و «روانكاوي و اسطوره» با آنها ترتيب داده است. از جمله نكات گفتني درباره كتاب، پرداختن به چند بعد مختلف و كمتر پرداخته شده در حوزه اسطوره است كه از آن جمله مي توان به «اسطوره هاي عقل مدرن»، «اسطوره در گفتمان روانكاوي» و «روانكاوي و اسطوره» اشاره كرد.
كوتاه بودن نسبي سؤالات و اخذ پاسخ هاي جامع و مختصر، از نكات قابل ذكر اين گفت وگوهاست. ضمن اين كه تكرار مطالب و استفاده ازگفته هاي يكي از مصاحبه شوندگان در گفت وگوهاي ديگر (كه اصولاً به عنوان يك آفت، همواره بر آفرينش كارهايي كه حول موضوعي واحد مي چرخد، وجود دارد)، در اين مصاحبه ها ديده نمي شود كه اين نيز از مزاياي كتاب به شمار مي رود.از كاستي هاي كتاب مي توان به نداشتن مقدمه و نمايه و همچنين پاورقي ها يا يادداشت هاي موضوعي مناسب و كتاب شناسي اشاره كرد. ضمن اين كه حداقل جاي گفت وگو با دو صاحب نظر ديگر در اين حوزه كاملاً خالي است؛ دكتر محمد ضيمران و دكتر جلال ستاري كه هر دو كارهاي ارزشمندي در اين حوزه انجام داده اند.

ترجمه «پديدارشناسي روح» هگل امسال به بازار مي آيد
با اتمام مراحل نشر، ترجمه فارسي جديدي از كتاب معروف «پديدارشناسي روح» هگل پيش از سال جديد به بازار مي آيد.
مدير انتشارات شفيعي در گفت وگويي با مهر گفت: اين كتاب هم اكنون در مرحله صحافي به سر مي برد. با اتمام اين مرحله كه ممكن است دو هفته زمان ببرد، نهايتا پيش از سال جديد، اين كتاب در اختيار علاقمندان فلسفه قرار خواهد گرفت.
اين انتشارات چندي پيش چاپ دوم از ويرايش جديد كتاب ديگري از هگل به نام «عقل در تاريخ» را با ترجمه شادروان دكتر حميد عنايت تجديد چاپ كرده است.
«پديدارشناسي روح» (phanomenologic des geistes) يكي از چهار كتاب بزرگ هگل، يعني «منطق»، «فلسفه حق»، «دانشنامه فلسفي»، و «پديدارشناسي روح» است. از ميان اين چهار اثر اصلي، «فلسفه حق» توسط مهبد ايراني طلب به زبان فارسي منتشر شده است. «پديدارشناسي روح» دومين اثر از ميان اين چهار اثر اصلي هگل است كه توسط دكتر زيبا جبلي به زبان فارسي ترجمه شده كه انتشارات شفيعي آن را منتشر خواهد كرد. ترجمه اين كتاب كلاسيك در حوزه فلسفه به دليل پيچيدگي هاي خاص فلسفه هگل و زبان آلماني، دشواري هاي خاص خود را داراست كه تصور مي شود مترجم اين اثر كه خود ساكن آلمان است و به زبان آلماني تسلط كافي دارد به خوبي از عهده اين كار برآمده باشد.
شفيعي درباره ديگر آثار در دست چاپ اين انتشارات گفت: كتابي تحت عنوان «فرهنگ اصطلاحات ابن عربي»، اثر تأليفي دكتر گل بابا سعيدي را نيز در دست تهيه داريم. اين كتاب كه در حدود ۱۲۰۰ صفحه خواهد شد در مرحله حروفچيني است.وي افزود:  اين كتاب كه به صورت الفبايي تنظيم شده در يك جلد منتشر خواهد شد و البته ممكن است نام اين كتاب نيز تغيير يابد.
شفيعي در پاسخ به اين پرسش كه چه زماني اين كتاب در اختيار علاقمندان قرار خواهد گرفت، گفت: در صورت برگزاري نمايشگاه كتاب سعي خواهيم كرد اين كتاب را در نمايشگاه عرضه كنيم.
انتشارات شفيعي پيش از اين نيز دو كتاب از ابن عربي به نام هاي «حجاب هستي»، و «درخت هستي» را با ترجمه دكتر گل بابا سعيدي منتشر كرده است.
جهان كتاب ۱۷۸
صد و هفتادمين شماره جهان كتاب هم با مطالبي از نويسندگان ثابت و متغير اين ماهنامه مرتبط با حوزه كتاب منتشر شد. در اين شماره نقد هايي بر كتابهاي «زمان و زادگاه زرتشت»، «فرهنگ لغات زبان مخفي»، «فتوت نامه ها و رسايل خاكساريه»، «پرنده من»، «سقوط دولت موقت»، و نيز اخبار و تازه هاي كتاب آمده است.