نزديك به سه هفته است كه زندان ابوغريب در كانون خبري رسانه هاي جهان قرار گرفته است. آنچه اين مجتمع يك صد هكتاري را كه در وراي ديوارهاي بلند در ۳۰ كيلومتري غرب بغداد قرار دارد، اهميتي اين چنين داد، انتشار تصاوير شكنجه غيرانساني شماري از زندانيان عراقي در اين مكان به دست سربازان آمريكايي است. در اين مدت كاخ سفيد و پنتاگون دائماً در حال تلاش براي بازسازي وجهه تخريب شده آمريكا در جهان به خصوص در كشورهاي عرب و خاورميانه بوده اند.
ابوغريب در روزگار دراز حكمراني صدام حسين سياهچال مخوف مخالفان حكومت بعث بود كه در آن غيرانساني ترين شيوه هاي اعتراف گيري و آزار زندانيان اعمال مي شد. پس از سقوط حكومت صدام، اين زندان تعطيل شد، اما در مردادماه سال گذشته و در پي افزايش شمار بازداشتي هاي عراقي، ارتش آمريكا تصميم به بازگشايي آن گرفت و اين بار نام آن را به مجتمع تأديب بغداد تغيير داد. اما آنچه در خلال روزهاي گذشته در معرض ديد جهانيان قرار داشته است، نشان داد تغيير نام اين مكان تغييري در رفتار با زندانيان آن پديد نياورده است. اما ماجرا از كجا آغاز شد؟
شب نه ارديبهشت، تصاويري از شبكه CBS آمريكا در برنامه ۶۰ دقيقه پخش شد كه تعدادي از زندانيان ابوغريب را در حالتهاي شكنجه جسمي و رواني دردناكي نشان مي داد. در اين عكسها زندانيان عراقي برهنه در موقعيتهاي ناخوشايندي نشان داده شدند. از جمله آنكه به صورت عريان روي هم خوابانده شده يا پاكتي روي سرشان كشيده و روي جعبه به حالت ايستاده نگه داشته شده بودند كه در صورت سقوط با سيمهاي لخت برق كه اطراف جعبه تشكيل شده بود، تصادم كرده و دچار برق گرفتگي مي شدند و يا سرباز زن آمريكايي يك زنداني عراقي را در حالي كه ريسماني به گردن او انداخته بود به روي زمين مي كشيد.
پخش اين تصاوير در آمريكا و سپس در تلويزيونهاي سراسر جهان موجي از خشم و انزجار را در سراسر جهان نسبت به عملكرد غيرانساني نظاميان آمريكا در عراق به همراه داشت. انتشار اين تصاوير همزمان با بالاگرفتن ترديد در آمريكا در مورد ضرورت جنگ تأثير منفي بزرگي بر افكار عمومي مردم اين كشور برجا گذاشت. به علاوه در جهان عرب، اين امر باعث تقويت گمانهاي موجود در مورد تلاش آمريكا براي تحقير اعراب و مقابله با اسلام شد. عده زيادي از عراقي ها كه تا به حال اشغالگري آمريكا را پذيرفته بودند، به ناگهان و با ديدن تصاوير تحقير هموطنان خود، از به اصطلاح آزادكنندگان خود روي برگرداندند.
وخامت وضعيت حاصله به اندازه اي بود كه جورج بوش و ساير مقامات ارشد آمريكا در پي كاستن از خشم جهانيان به خصوص اعراب برآمدند. بوش كه مدعي است تا پيش از پخش تصاوير از سي بي اس از ارتكاب اين شكنجه ها و وجود تصاوير مطلع نبوده است، در مصاحبه با تلويزيونهاي عربي از جمله الحره اين اقدامات را انزجارآميز خواند و تأكيد كرد اين اعمال نشان دهنده ماهيت آمريكا نيست. اما سخنان وي نتوانست احساسات جريحه دار شده اعراب را ترميم كند. وي در واكنش اوليه خود از اين اقدامات عذرخواهي نكرد اما روز بعد ناچار شد صريحاً عذرخواهي كند. با اين حال، وجهه آمريكا در بيشتر جهان عرب به قدري آسيب ديده است كه به نظر نمي رسد اين اقدامات كمكي به آن بكند.
روزهاي بعد مقامات آمريكايي كوشيدند اين اقدامات را كار چند سرباز دون پايه جلوه دهند كه از سياست رسمي آمريكا تخطي كرده و به دلايل ساديستي خودسرانه دست به اين اعمال زده اند. خانم جانيس كارپينسكي، سرتيپ ارتش آمريكا، فرمانده ارشد ابوغريب بركنار شد و سربازان دخيل در اعمال ياد شده از پست خود كنار گذاشته شدند.
روز ۱۱ ارديبهشت گزارشي در نشريه آمريكايي نيويورك چاپ شد كه دربرگيرنده مفاد گزارش سرلشگر آنتونيو تاگوبا بازرس اعزامي ارتش آمريكا از موارد تخلف در زندان ابوغريب بود كه اسفند ماه تهيه شده بود. در اين گزارش فرماندهان دژبان ارتش آمريكا كه مسئوليت اداره ابوغريب را بر عهده دارند، به خاطر نبود توان راهبري و عدم اعمال استانداردهاي اوليه مقصر شناخته شده بودند. گزارش تاگوبا پس از آن تدوين شد كه تعدادي از عكس هاي ياد شده به بيرون درز كرد و خبر آن توسط يك سرباز ساده به مقامات بالاتر رسيد. به رغم آنكه در اين گزارش به برخي ديگر از تخلفات نظاميان آمريكا اشاره شده بود، هنوز مسايل ديگري بود كه افشا نشده بود، از جمله پوشاندن لباس زير زنانه بر تن زندانيان مرد، ريختن مايع گوگرددار بر بدن آنان، انجام عمل شنيع جنسي به وسيله جسم خارجي با مردان، تجاوز به زنان عراقي زنداني، استفاده از سگ براي ترساندن زندانيان.
گزارش تاگوبا فرماندهان اطلاعاتي نظامي و پيمانكاران غيرنظامي طرف قرارداد با ارتش را كه براي بازجويي مورد استفاده قرار مي گرفتند، مقصر وضعيت ناهنجار در ابوغريب شناخته بود. با اين حال، در خلال روزهاي بعد ادعا شد ژنرال مايرز رييس ستاد مشترك ارتش آمريكا و رامسفلد وزير دفاع هيچ كدام اين گزارش را نخواندند. عده اي از ناظران معتقدند افشاي گزارش تاگوبا توسط نشريه نيويوركر كه تمايلات صهيونيستي دارد، حكايت از عزم صهيونيست براي اثرگذاري بر انتخابات رياست جمهوري آمريكا دارد. در هر صورت اين گزارش در سلسله مراتب بالاي ارتش خوانده شده بود ولي هيچ گونه اعلام وضعيت غيرعادي به عمل نيامده بود كه خود حاكي از متعارف بودن شكنجه در عراق مي باشد.
پس از افشاي ماجرا زير فشار افكار عمومي سياستمداران داخلي، رامسفلد روز جمعه ۱۸ ارديبهشت در سنا مسئوليت اعمال انجام شده را بر دوش گرفت و هشدار داد تصاوير و فيلمهايي كه بعداً منتشر خواهد شد، اوضاع را بدتر خواهد كرد. منابع آمريكايي مشخصاً از شكنجه هاي جنسي، قتل و ساير مسايل نام مي برند.
اين جنجال اكنون به بحراني تمام عيار بدل شده است و كاخ سفيد مي كوشد براي تخفيف فشار عده اي معدود را عامل آن جلوه دهد كه بدون دستور مقام مافوق دست به اين اعمال زده اند. در اين ارتباط هفت سرباز كه تصويرشان در عكسها ديده مي شود، به طور رسمي به اتهام توطئه، بدرفتاري و اعمال ناشايست تحت پيگرد قرار گرفته اند. چند نظامي ديگر هم در مراتب بالاتر فرماندهي توبيخ شده اند. اما بسياري معتقدند مسئله به عمل خودسرانه چند سرباز دون پايه محدود نمي شود، بلكه اين امر حاكي از اعمال شكنجه نظام مند با هدف كسب اطلاعات از زندانيان است. گروهي از كارشناسان بر اين باورند كه آمريكايي ها در عراق دچار فقر اطلاعاتي هستند و توسل آنان به شكنجه هاي غيرانساني ناشي از نياز به اطلاعات است. اين ظن زماني تقويت مي شود كه بدانيم سربازان متهم اعمال خود را پيروي از دستور مافوق توصيف كرده اند. به نوشته نشريه تايم، سرلشگر نيروي زميني جفري ميلر فرمانده بازداشتگاه گوانتانامو كه شهريورماه از ابوغريب ديدار كرد، توصيه كرد نگهبانان بايد كار بازپرسان را تسهيل كنند. ايوان فردريك گروهبان ارتش آمريكا يكي از نظامياني است كه در معرض اتهام قرار گرفته است. عموي وي ويليام لاوسون اظهار داشته است برادرزاده وي و ديگر سربازان با اطاعت دستور به شكنجه و تحقير جنسي زندانيان پرداخته بودند. به علاوه سربازان ياد شده ابراز داشتند آنان به دستور فرماندهان واحد اطلاعات نظامي و پيمانكاران عمل كرده بودند كه فرمان داده بودند مقاومت زندانيان را در برابر بازپرسي درهم بشكنند.
«سابر نياها هارمن» سرباز زني كه در يكي از تصاوير پشت سر عده اي از زندانيان برهنه روي هم تلنبار شده ديده مي شود، به روزنامه واشنگتن پست گفت: فرماندهان واحد اطلاعات نظامي به او دستور داده بودند تا وضع را براي زندانيان جهنم كنند تا به حرف آيند.
نظاميان يادشده مدعي هستند به اين علت از زندانيان عكسبرداري مي شد تا از تصاوير به عنوان نوعي ابزار روانشناختي عليه آنان و ساير زندانيان تازه وارد استفاده شود. آمريكايي ها با شناخت حساسيت هاي مردان عراقي به خصوص از فنون تحقير جنسي استفاده مي كردند تا مقاومت آنان را درهم بشكنند. استفاده از سگ كه نزد مسلمانان ناپاك است، ديگر شگرد مورد استفاده در ابو غريب بوده است. نظاميان آمريكايي قصد داشتند با هدف قراردادن حساسيت هاي مذهبي زندانيان، ضربات سهمگيني بر اراده و مقاومت آنان وارد كنند و استقامت آنان را در هم بشكنند. در اين حال، روشن شده است در خلال مدت ياد شده ۲۵ نفر زنداني ارتش آمريكا در عراق و افغانستان كشته شده اند. با برملا شدن اوضاع رقت بار در ابوغريب، ظاهراً تحقيقاتي در مورد مرگ اين افراد آغاز شده است.
|
|
در پي فاش شدن شكنجه ابوغريب، شماري از سازمان هاي بين المللي مدعي شدند پيشتر در مورد اقدامات غيرانساني در اين زندان هشدار داده بودند، از جمله عفو بين الملل كه مدعي شد در تيرماه در مورد اين تخلفات هشدار داده بود اما مقامات آمريكا بي نظمي را عامل آن دانسته بودند. به علاوه مقامات صليب سرخ بين الملل مي گويند: در آبان ماه وقوع بد رفتاري با زندانيان را ابوغريب را به اطلاع مقامات آمريكايي رسانده بودند. پي يرگاسمن مسئول هيأت صليب سرخ بين الملل در عراق به نشريه تايم گفت: در مصاحبه با زندانيان آزاد شده ابوغريب به شواهد تكان دهنده اي از بدرفتاري دست يافته بود. وي خاطرنشان كرد: نخستين گزارش را در اين زمينه به سرتيپ جانيس كارپينسكي فرمانده كل ابوغريب داده بود. چند ماه بعد گاسمن با برمر حكمران غيرنظامي عراق و ژنرال ريكاردو سانچز فرمانده نيروهاي آمريكايي در عراق ديدار كرد. وي گفت: قبل از ورود به اتاق ديدار با اين دو نفر احساس كرد آنان از اتهامات در مورد بدرفتاري با زندانيان ابوغريب اطلاع دارند.
واقعيت هم همين بود. ماه ها بود كه برمر و سانچز از اين وضع آگاه بودند. حتي وزارت خارجه آمريكا هم از ابعاد فاجعه بار آن مطلع بود. اما كسي كاري براي اصلاح اين وضع نكرد و اكنون سعي مي شود تقصير متوجه چند نظامي ساده شود. هفت نظامي متهم از اين قرار هستند؛ فردريك، هارمن، ديويس، گرينر، مگان امبول و سيوتيس كه در عراق نگه داشته شده اند و ليندي انگلند (كه چهار ماهه از گرينر باردار است) كه به پايگاه فورت برگ در كاروليناي شمالي اعزام شده است.
فرماندهان نظامي آمريكا از ماه ها قبل درباره وجود بدرفتاري و عكسبرداري از آن اطلاع داشتند اما اقدامي به عمل نياوردند. فقط زماني كه مطلع شدند سي بي اس قصد پخش تصاوير را دارد، ژنرال مايرز توانست دو هفته اين كار را به عقب بيندازد.
بنابر گزارش ها جورج بوش نيز پس از پخش تصاوير از وضعيت ابوغريب و وجود عكس ها مطلع شد و به اين دليل رامسفيلد را توبيخ كرد. اما بعداً وي پشت وزير دفاع خود ايستاد و كارش را ستود. وزير دفاع ۷۱ ساله آمريكا در سفر شتابزده اخير خود به عراق برخي اقدامات پيش از بازپرسي را تأييد كرد.
با وجودي كه مقامات آمريكايي سعي مي كنند اقدامات غيرانساني ابوغريب را اقداماتي محدود توسط عده اي خودسر كه احتمالاً ناهنجاري هاي رواني داشته اند، توصيف كنند، شواهد موجود حاكي از گستردگي اين اعمال است. گروه هاي حقوق بشر و بسياري از كارشناسان نظامي معتقدند رويكرد دولت بوش در مورد جنگ با تروريسم كه شامل بازداشت نامحدود زندانيان، سلب حق رسيدگي و فشار شديد جهت دستيابي به اطلاعات مورد نظر مي شود، محيط را جهت انجام اين قبيل اعمال غيرانساني آماده مي كند. ظاهراً مأموران اف. بي. آي از مدت ها قبل مي دانستند ارتش آمريكا از روش هاي خشونت آميز جهت بازپرسي از زندانيان عراقي استفاده مي كند. يك فرمانده نظامي آمريكا در مصاحبه با نشريه تايم گفت: در ميان مردان عرب هويت جنسي اهميت زيادي دارد. ترس از همجنس گرايي و نيز تسلط زن مسايل مهمي است. آنان با آزار جنسي زندانيان مرد، آسيب جبران ناپذيري بر روان آنان وارد مي كردند.
آنچه در اين ميان شايان توجه است، اعتراف تلويحي مقامات آمريكايي به استفاده از روش هاي تهاجمي جهت اعتراف گيري از زندانيان است. به گفته آنان اقداماتي مانند محروميت از خواب و وارد كردن فشار روحي براي اخذ اطلاعات زنداني توصيه شده است، در حالي كه اعمالي از اين دست و به طور كلي شكنجه روحي و جسمي اسرا براساس معاهده ژنو ممنوع است. به عبارت ديگر، در اينجا هدف وسيله را توجيه مي كند. مقامات آمريكايي معتقدند استفاده از روش هاي غير مجاز براي كسب اطلاعات از اسراي مطلع مشروع است.
|
|
فاش شدن ابعاد گسترده اعمال خشونت آميز نظاميان آمريكا كه تنها به عراق محدود نشده و دست كم افغانستان را نيز در برمي گيرد، وضعيت فاجعه باري را در سال انتخابات رياست جمهوري آمريكا در داخل اين كشور براي دولت جورج بوش پديد آورده است. بنابر نظرسنجي ها، اكنون عده بيشتري از آمريكايي ها در مورد ضرورت جنگ در عراق اظهار ترديد مي كنند. عده ديگري هم مي گويند ديگر باره به بوش راي نخواهند داد. مردم آمريكا كه انتظار داشتند طبق گفته ولفووتيز قائم مقام وزارت دفاع از سربازان آزاديبخش آمريكا در عراق با گل استقبال شود، اكنون شاهد خشم مردم عراق و جهان عرب نسبت به خود هستند. سربازاني كه قرار بود آزادي و دموكراسي را براي عراقي ها به ارمغان آورند، در همان زنداني كه قبلاً صدام حسين مخالفان خود را شكنجه مي داد، اسراي عراق را مورد غيرانساني ترين اعمال قرار مي دهند.
گروهي از ناظران معتقدند به رغم آثار مخرب برملا شدن اين اعمال بر وجهه آمريكا،نومحافظه كاران حاكم در واشنگتن تعمداً و با پيروي از تاكتيك هاي مشت آهنين شارون در برخورد با فلسطينيان، در پي آن هستند تا با ايجاد رعب و وحشت، استقامت گروه هاي ضد اشغالگري را در هم بشكنند. شماري ديگر از ناظران نيز ارتكاب چنين اعمالي را توسط نظاميان آمريكا بي سابقه و غيرمنتظره نمي دانند. آنان به سوابق همكاري نظاميان و نيروهاي اطلاعاتي آمريكا در آموزش نيروهاي امنيتي كشورهاي ديكتاتوري آمريكاي لاتين و خاورميانه از جمله ايران دوران حكومت شاه مخلوع اشاره مي كنند. اين ناظران خاطرنشان مي كنند ارتكاب اين قبيل اعمال غيرانساني توسط افرادي كه خود را منادي حقوق بشر و پيشگام آزادي مي دانند، در واقع نشان دهنده انحطاط اخلاقي و اعمال روش هاي دوگانه در برخورد با مسايل مربوطه است.
|
|
در اين حال، مرگ يك آمريكايي به نام برگ كه در شرايط ابهام آميزي ظاهراً توسط نيروهاي القاعده گردن زده شده بر تيرگي اوضاع افزوده است. عده اي مرد نقاب پوش در پيامي ويديويي اظهار داشتند كه گروگان خود را به انتقام بدرفتاري و هتك شرافت اسراي عراقي مي كشند. با اين حال، برخي ناظران يادآوري مي كنند مرگ برگ در اين شرايط طبعاً باعث برانگيخته شدن احساسات ضدعراقي در ميان آمريكايي ها مي شود و تا حدي از بار احساس گناه آنان در ماجراي ابوغريب و فشار وارده بر دولت بوش مي كاهد. اما توجه به اين واقعيت كه برگ پيشتر در بازداشت آمريكايي ها بوده است و ظاهراً چند روز قبل از ربوده شدن، آزاد شده است، باعث ايجاد پرسش هايي در اين زمينه مي شود. به علاوه خانواده برگ دولت آمريكا را به علت كوتاهي در جلوگيري از مرگ وي مقصر دانسته اند.